Капитал миграциясы - халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды формасы ретінде
Жоспар
І Капитал миграциясы . халықаралық экономикалық
қатынастардың маңызды формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
1.3. Қарыз капиталының миграциясы және халықарылқ шешім
ІІ Қазақстан Респубкликасы капитал миграциясы
процесінің ерекшеліктері
2.1. Қазіргі замандағы капиталды шетке шығарудың ерекшеліктері
2.2. Шетел инвестициясының Қазақстанға келуі және
оның пайдалануы
ІІІ. Қорытынды
IV.Әдебиеттер
І Капитал миграциясы . халықаралық экономикалық
қатынастардың маңызды формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
1.3. Қарыз капиталының миграциясы және халықарылқ шешім
ІІ Қазақстан Респубкликасы капитал миграциясы
процесінің ерекшеліктері
2.1. Қазіргі замандағы капиталды шетке шығарудың ерекшеліктері
2.2. Шетел инвестициясының Қазақстанға келуі және
оның пайдалануы
ІІІ. Қорытынды
IV.Әдебиеттер
маңызды формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
Капиталдың шетелге шығарылуы, елдер арасыңдағы оның белсенді миграциясы - қазіргі кездегі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық экономикалық қатынастардың өте маңызды белгілерінің бірі.
Капиталдың шетке шығарылуы тауарлардың шетке шығарылуы монополиясын шетке қарай ығыстырады. Негізінен, ол тауарлардың шетке шығарылуын толықтырды және де сыртқы нарықтарды жеңіп алу құралы ретінде қолданылды. Тауарлардың шетке шығарылуы қарқынымен салыстырғанда, капиталдың шетке шығарылу қарқыны 5 есе көп болды.
Капитал миграциясындағы "капитал" термині өндіріс факторы ретінде ғана емес, еңбек, жер, кәсіпкерлік қабілеттілік және басқа да машинада қарастырылады.
Капиталдың шетке шығарылуы - бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында енгізу процесі.
Капитал қандай себептерге байланысты шетке шығарылады және шеттен әкелінеді? Бұл сұраққа әлемнің көптеген экономистері жауап беруге тырысты.
Капитал миграциясының ең басты себебі - белгілі бір елде капитал мөлшерінің салыстырмалы түрде көп болуы, яғни оның шектен тыс көп жинақталуы.
Осы артық капитал кәсіпкерлік пайда немесе процент алу мақсатында шетке шығарылады:
1. Капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі, яғни тең болмауы (мысалы, дамушы елдерде капиталға деген сұраныстың өте көп болуы, яғни ол елдерге капиталды енгізу өте тиімді іс болып табылады).
2. Жергілікті нарықты монополизациялауға мүмкіндік ашылады (мысалы, белгілі бір елге капиталды сату арқылы инвестор ел өз талабын, өз шартын орындатуға мүмкіншілік табады).
3. Капитал енгізілетін елде шикізат пен жұмысшы күшінің арзан болуы.
4. Тұрақты саяси жағдайдың және жалпы алғанда ынғайлы инвестициялық климаттың болуы.
Біз жоғарыда капиталдың шетке шығарылуының басты себептерін атап көресттік, Дж. А. Гибсон, Дж. Кейнс, Ж.Б. Сэян, К. Менгер, У. Джевонс, Е. Бембаверк, Э, Хекшер, Б. Олин, Р. Нурксе және К. Иверсон сияқты ғалымдар капитал миграциясын зерттеуге зор үлес қосты.
Капитал миграциясының осы ғалымдар анықтаған бір себебі капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың әр елде бір қалытты болмауы.
Капитал көп жағдайда оған деген сұранысы бар және де сұраныс мөлшері көп елдерде шығарылады.
Негізінен, капиталды оған деген сұранысы көп елдер емес, ұсынысы көп елдер шығарады.
Неоклассиктердің бірі Б. Олин өзінің сауда концепциясында былай деген: "Өндіріс факторларының қозғалысы әрбір елдегі оған деген сұраныспен анықталады, демек, олар шектеулі өнімділігі аз жерден көп жерлерге қарай көшеді".
Р. Нурксенің тұжырымы бойынша, тауарды сыртқа көп тасымалдаушы дамығани елде капиталға деген сұраныс тез өседі, осыған сәйкес олар капиталды ішке енгізе бастайды (немесе керісінше).
Неоклассиктермен бірге бұл сұраққа неокейнсиандықтар да жауап беруге тырысты. Неокейнсиандық теория негізінен капитал қозғалысы мен төлем балансының арақатынасын анықтайды.
Кейнстің айтуы бойында, "капитал миграциясының бірден бір себебі - бұл әрбір елдің төлем: баланстарының бір қалыпты болмауы". Кейнстің осы көзқарасын Ф. Махлуп пен Р.Ф, Харрод дзмытты.
Ф. Махлутт осы арақатынасты үш тұрғыда қарастырды:
1) белгілі бір елдің төлем балансының салының плюс (+) таңбалы болса, онда капиталды шетке шығарушы ел сатып алушы елге өз тауарын көбірек сата отырып, ішке капитал енгізу арқылы экспорт пен импортты теңестіреді. Осының нәтижесінде капиталды шетке шығарушы елдің ұлттық табысы ұжамды;
2) егер белгілі бір елдің инвестициясы көбеймесе, бірақ қаржы жинау қабілеті зор болса, оңда катпиталды шетке шығару экспортер елдің ұлттық табысын ұлғайтады және жұмыстың белсенділігін күшейтеді;
3) капитадың шеттен әкелінуі импортер елдің ішкі экономикалық жағдайына әсер етеді, яғни шеттен әкелетін капитал формаларының ішінде, портфельдік инвестицияда гөрі, тікелей төте инвестицияны енгізу әлдеқай; тиімді болып табылады.
Р.Ф. Харродтың "Экономикалық динамика" моделі бойыша, қапиталы мол елдердің экономикалық өсу қарқыны неғұрлым төмен болған сайын, олардың капиталды шетке шығару теңденциясы да солғұрлым күшейе түседі.
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
Капиталдың шетелге шығарылуы, елдер арасыңдағы оның белсенді миграциясы - қазіргі кездегі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық экономикалық қатынастардың өте маңызды белгілерінің бірі.
Капиталдың шетке шығарылуы тауарлардың шетке шығарылуы монополиясын шетке қарай ығыстырады. Негізінен, ол тауарлардың шетке шығарылуын толықтырды және де сыртқы нарықтарды жеңіп алу құралы ретінде қолданылды. Тауарлардың шетке шығарылуы қарқынымен салыстырғанда, капиталдың шетке шығарылу қарқыны 5 есе көп болды.
Капитал миграциясындағы "капитал" термині өндіріс факторы ретінде ғана емес, еңбек, жер, кәсіпкерлік қабілеттілік және басқа да машинада қарастырылады.
Капиталдың шетке шығарылуы - бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында енгізу процесі.
Капитал қандай себептерге байланысты шетке шығарылады және шеттен әкелінеді? Бұл сұраққа әлемнің көптеген экономистері жауап беруге тырысты.
Капитал миграциясының ең басты себебі - белгілі бір елде капитал мөлшерінің салыстырмалы түрде көп болуы, яғни оның шектен тыс көп жинақталуы.
Осы артық капитал кәсіпкерлік пайда немесе процент алу мақсатында шетке шығарылады:
1. Капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі, яғни тең болмауы (мысалы, дамушы елдерде капиталға деген сұраныстың өте көп болуы, яғни ол елдерге капиталды енгізу өте тиімді іс болып табылады).
2. Жергілікті нарықты монополизациялауға мүмкіндік ашылады (мысалы, белгілі бір елге капиталды сату арқылы инвестор ел өз талабын, өз шартын орындатуға мүмкіншілік табады).
3. Капитал енгізілетін елде шикізат пен жұмысшы күшінің арзан болуы.
4. Тұрақты саяси жағдайдың және жалпы алғанда ынғайлы инвестициялық климаттың болуы.
Біз жоғарыда капиталдың шетке шығарылуының басты себептерін атап көресттік, Дж. А. Гибсон, Дж. Кейнс, Ж.Б. Сэян, К. Менгер, У. Джевонс, Е. Бембаверк, Э, Хекшер, Б. Олин, Р. Нурксе және К. Иверсон сияқты ғалымдар капитал миграциясын зерттеуге зор үлес қосты.
Капитал миграциясының осы ғалымдар анықтаған бір себебі капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың әр елде бір қалытты болмауы.
Капитал көп жағдайда оған деген сұранысы бар және де сұраныс мөлшері көп елдерде шығарылады.
Негізінен, капиталды оған деген сұранысы көп елдер емес, ұсынысы көп елдер шығарады.
Неоклассиктердің бірі Б. Олин өзінің сауда концепциясында былай деген: "Өндіріс факторларының қозғалысы әрбір елдегі оған деген сұраныспен анықталады, демек, олар шектеулі өнімділігі аз жерден көп жерлерге қарай көшеді".
Р. Нурксенің тұжырымы бойынша, тауарды сыртқа көп тасымалдаушы дамығани елде капиталға деген сұраныс тез өседі, осыған сәйкес олар капиталды ішке енгізе бастайды (немесе керісінше).
Неоклассиктермен бірге бұл сұраққа неокейнсиандықтар да жауап беруге тырысты. Неокейнсиандық теория негізінен капитал қозғалысы мен төлем балансының арақатынасын анықтайды.
Кейнстің айтуы бойында, "капитал миграциясының бірден бір себебі - бұл әрбір елдің төлем: баланстарының бір қалыпты болмауы". Кейнстің осы көзқарасын Ф. Махлуп пен Р.Ф, Харрод дзмытты.
Ф. Махлутт осы арақатынасты үш тұрғыда қарастырды:
1) белгілі бір елдің төлем балансының салының плюс (+) таңбалы болса, онда капиталды шетке шығарушы ел сатып алушы елге өз тауарын көбірек сата отырып, ішке капитал енгізу арқылы экспорт пен импортты теңестіреді. Осының нәтижесінде капиталды шетке шығарушы елдің ұлттық табысы ұжамды;
2) егер белгілі бір елдің инвестициясы көбеймесе, бірақ қаржы жинау қабілеті зор болса, оңда катпиталды шетке шығару экспортер елдің ұлттық табысын ұлғайтады және жұмыстың белсенділігін күшейтеді;
3) капитадың шеттен әкелінуі импортер елдің ішкі экономикалық жағдайына әсер етеді, яғни шеттен әкелетін капитал формаларының ішінде, портфельдік инвестицияда гөрі, тікелей төте инвестицияны енгізу әлдеқай; тиімді болып табылады.
Р.Ф. Харродтың "Экономикалық динамика" моделі бойыша, қапиталы мол елдердің экономикалық өсу қарқыны неғұрлым төмен болған сайын, олардың капиталды шетке шығару теңденциясы да солғұрлым күшейе түседі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді
және үмітзідер қатарына жатқыза отырып, провизия (резерв) құру
ережесі. ҚР Ұлттықбанк Басқармасының № 465 қаулысы. 16.11.2002.
2. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялы-
ғымен. — Алматы: Экономика, 2001.
3. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. — М.:
Финансы и статистика, 1999.
4 Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под ред. Дробозиной Л.А. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1997.
5. Общая теория денег и кредита / Под ред. Жукова Е.Ф. —
М.: Банки и биржи, 1995.
6. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. —
М.: ИКЦ ДИС, 1997.
7. Гагарин С.В. и др. Межбанковский кредит: дилинговые операции на рынке «Коротких денег». — М.: Принтлайн, 1995.
8. Словарь банковских терминов. Уткин Э.А. и др. — М.: Ака-
лис, 1997.
9. Жаһандық экономика және Қазақстан. // Егемен Қазақстан. №151.
10. Ж.Әкіміш. Мұнай, Биожанармай және туберкулез // Жас Алаш. №69. 23 тамыз. 2007 ж.
1. Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді
және үмітзідер қатарына жатқыза отырып, провизия (резерв) құру
ережесі. ҚР Ұлттықбанк Басқармасының № 465 қаулысы. 16.11.2002.
2. Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялы-
ғымен. — Алматы: Экономика, 2001.
3. Деньги, кредит, банки / Под ред. Лаврушина О.И. — М.:
Финансы и статистика, 1999.
4 Финансы. Денежное обращение. Кредит / Под ред. Дробозиной Л.А. - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1997.
5. Общая теория денег и кредита / Под ред. Жукова Е.Ф. —
М.: Банки и биржи, 1995.
6. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. —
М.: ИКЦ ДИС, 1997.
7. Гагарин С.В. и др. Межбанковский кредит: дилинговые операции на рынке «Коротких денег». — М.: Принтлайн, 1995.
8. Словарь банковских терминов. Уткин Э.А. и др. — М.: Ака-
лис, 1997.
9. Жаһандық экономика және Қазақстан. // Егемен Қазақстан. №151.
10. Ж.Әкіміш. Мұнай, Биожанармай және туберкулез // Жас Алаш. №69. 23 тамыз. 2007 ж.
Жоспар
І Капитал миграциясы - халықаралық экономикалық
қатынастардың маңызды формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
1.3. Қарыз капиталының миграциясы және халықарылқ шешім
ІІ Қазақстан Респубкликасы капитал миграциясы
процесінің ерекшеліктері
2.1. Қазіргі замандағы капиталды шетке шығарудың ерекшеліктері
2.2. Шетел инвестициясының Қазақстанға келуі және
оның пайдалануы
ІІІ. Қорытынды
IV.Әдебиеттер
І.Капитал миграциясы - халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды
формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
Капиталдың шетелге шығарылуы, елдер арасыңдағы оның белсенді миграциясы -
қазіргі кездегі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық экономикалық
қатынастардың өте маңызды белгілерінің бірі.
Капиталдың шетке шығарылуы тауарлардың шетке шығарылуы монополиясын шетке
қарай ығыстырады. Негізінен, ол тауарлардың шетке шығарылуын толықтырды
және де сыртқы нарықтарды жеңіп алу құралы ретінде қолданылды. Тауарлардың
шетке шығарылуы қарқынымен салыстырғанда, капиталдың шетке шығарылу қарқыны
5 есе көп болды.
Капитал миграциясындағы "капитал" термині өндіріс факторы ретінде ғана
емес, еңбек, жер, кәсіпкерлік қабілеттілік және басқа да машинада
қарастырылады.
Капиталдың шетке шығарылуы - бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген
капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында
енгізу процесі.
Капитал қандай себептерге байланысты шетке шығарылады және шеттен
әкелінеді? Бұл сұраққа әлемнің көптеген экономистері жауап беруге тырысты.
Капитал миграциясының ең басты себебі - белгілі бір елде капитал
мөлшерінің салыстырмалы түрде көп болуы, яғни оның шектен тыс көп
жинақталуы.
Осы артық капитал кәсіпкерлік пайда немесе процент алу мақсатында шетке
шығарылады:
1. Капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі, яғни тең
болмауы (мысалы, дамушы елдерде капиталға деген сұраныстың өте көп
болуы, яғни ол елдерге капиталды енгізу өте тиімді іс болып табылады).
2. Жергілікті нарықты монополизациялауға мүмкіндік ашылады (мысалы,
белгілі бір елге капиталды сату арқылы инвестор ел өз талабын, өз
шартын орындатуға мүмкіншілік табады).
3. Капитал енгізілетін елде шикізат пен жұмысшы күшінің арзан болуы.
4. Тұрақты саяси жағдайдың және жалпы алғанда ынғайлы инвестициялық
климаттың болуы.
Біз жоғарыда капиталдың шетке шығарылуының басты себептерін атап
көресттік, Дж. А. Гибсон, Дж. Кейнс, Ж.Б. Сэян, К. Менгер, У. Джевонс,
Е. Бембаверк, Э, Хекшер, Б. Олин, Р. Нурксе және К. Иверсон
сияқты ғалымдар капитал миграциясын зерттеуге зор үлес қосты.
Капитал миграциясының осы ғалымдар анықтаған бір себебі капиталға
деген сұраныс пен ұсыныстың әр елде бір қалытты болмауы.
Капитал көп жағдайда оған деген сұранысы бар және де сұраныс мөлшері
көп елдерде шығарылады.
Негізінен, капиталды оған деген сұранысы көп елдер емес, ұсынысы көп
елдер шығарады.
Неоклассиктердің бірі Б. Олин өзінің сауда концепциясында былай деген:
"Өндіріс факторларының қозғалысы әрбір елдегі оған деген сұраныспен
анықталады, демек, олар шектеулі өнімділігі аз жерден көп жерлерге қарай
көшеді".
Р. Нурксенің тұжырымы бойынша, тауарды сыртқа көп тасымалдаушы
дамығани елде капиталға деген сұраныс тез өседі, осыған сәйкес олар
капиталды ішке енгізе бастайды (немесе керісінше).
Неоклассиктермен бірге бұл сұраққа неокейнсиандықтар да жауап беруге
тырысты. Неокейнсиандық теория негізінен капитал қозғалысы мен төлем
балансының арақатынасын анықтайды.
Кейнстің айтуы бойында, "капитал миграциясының бірден бір себебі - бұл
әрбір елдің төлем: баланстарының бір қалыпты болмауы". Кейнстің осы
көзқарасын Ф. Махлуп пен Р.Ф, Харрод дзмытты.
Ф. Махлутт осы арақатынасты үш тұрғыда қарастырды:
1) белгілі бір елдің төлем балансының салының плюс (+) таңбалы болса,
онда капиталды шетке шығарушы ел сатып алушы елге өз тауарын көбірек сата
отырып, ішке капитал енгізу арқылы экспорт пен импортты
теңестіреді. Осының нәтижесінде капиталды шетке шығарушы елдің ұлттық
табысы ұжамды;
2) егер белгілі бір елдің инвестициясы көбеймесе, бірақ
қаржы жинау қабілеті зор болса, оңда катпиталды шетке шығару экспортер
елдің ұлттық табысын ұлғайтады және жұмыстың белсенділігін күшейтеді;
3) капитадың шеттен әкелінуі импортер елдің ішкі экономикалық
жағдайына әсер етеді, яғни шеттен әкелетін капитал формаларының
ішінде, портфельдік инвестицияда гөрі, тікелей төте инвестицияны
енгізу әлдеқай; тиімді болып табылады.
Р.Ф. Харродтың "Экономикалық динамика" моделі бойыша, қапиталы мол
елдердің экономикалық өсу қарқыны неғұрлым төмен болған сайын, олардың
капиталды шетке шығару теңденциясы да солғұрлым күшейе түседі.
Капиталдың әр аллуан түрлері мен формалары болады, соған сәйкес капитал
миграциясында да бірнеше формалары болады.
Капиталдың сыртқа шығарылуы, ішке тартылуы және оның шетелде жұмыс
істеуі төмендегі формалар бойынша іске асады:
1) Жеке меншік және мемлекеттік капитал формалары. Ол көбінесе
жекелеген елдегі мемлекеттік ұйымдар мен компаниялардың капиталды
тасымалдауына негізделеді. 1989 жылы АҚШ-тың капиталды шетке шығаруы жуық
шамамен 155 млрд. долларға жеткен, оның ішінде:
- жеке меншік капитал - 122 млрд. $;
- мемлекеттік капитал — 33 млрд. $.
2) Ақша және тауар формалары. Сыртқа шығаратын капитал ақша
формасында шығарылмайды, сонымен бірге, ол машина, құрал-жабдық,
"ноу-хау", патенттер және тауарлық несиелер формасында да шығарылады.
3) Қысқа мерзімдік (бір жылға дейінгі) және ұзақ мерзімдік формада,
1989 жылы АҚШ 92 млрд. $ көлемінде қысқа мерзімдік және 63 млрд. $
мөлшерінде ұзақ мерзімдік капиталды шетке шығарған.
4) Қарыз және кәсіпкерлік формада. 1989 жылы қарыз капиталы 96 млрд. $-
ға, ал кәсіпкерлік капитал 59 млрд. $-ға тең болды.
Қарыз капиталы сақтаудағы ақшадан, заемнан, несиеден түсетін процент
көлемінде табыс әкеледі. Ал кәсіпкерлік формада капитал көп жағдайда кіріс
ретінде табыс әкеледі.
Кесіпкерлік капиталды шетке шығару - бұл басқа елдердің территория-
сында өзінің өндірісін салу үшін қаржы жұмсау. Бұның негізгі жолдары:
1) шетелде жеке меншік көсіпорындарды салу;
2) шетелде аралас кәсіпорын құру,
3) істеп тұрған жергілікті кәсіпорындарды сатып алу;
4) заңды түрде тәуелсіз кәсіпорындардың бөлімдерін ашу;
5) жергілікті компаниялардың үстінен бақылау жүргізу. Жоғарыда
айтылған барлық жағдайларда инвестицияланған капиталды қолданушы және оны
тікелей бақылаушы шетелдік инветор болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал тікелей және портфелъдік инвестиция болып екіге
бөлінеді.
Тікелей инвестициялар арқылы кәсіпорындар шетелдік инвесторлардың толық
меншігінде болады немесе оның қолында кәсіпорынның акцияларының бақылау
пакеті болады.
Халықаралық валюта қорының анықтамасы бойынша, тікелей инвестиция
дегеніміз - иивестордың өз қаржысын жұмсаған объектіні басқару және оның
қызметін бақылау сияқты құқықтарға ие болуы.
Портфельдік инвестициялар - шетел акцияларына, облигацияларына және
т.б. құнды қағаздарға каииталдың жұмсалуы. Оны енгізудегі мақсат - жоғары
дивиденд алу.
Халыкдралық валюта қорының анықтамасы бойынша, акционерлік капиталдың
25%-нен астамы инвестор меншігінде болса, онда салынған инвестиция тікелей
төте инвестициялар болып табылады.
Осы екі инвестиция мөлшері ор елде әр алуан болып келеді.
Мысалы, АҚШ-та 10% (жеке меншік капитал).
1989 жылы АҚШ-тағы тікелей инвестиция экспортты - 32 млрд. $,
портфельдік инвестиция экспорты - 27 млрд. $ болды.
Тікелей инвестицияны шығару арқылы фирмалар екінші елде жаңа фирмалар
ашады, сол елдегі кейбір ірі фирмалардың бір бөлігін немесе түгелдей сатып
алады. Шетелде ондай фирмаларды бас компанияның шетел филиалдары деп
атайды. Осы филиалдар бөлімшелерге, елшілес (дочерняя) компанияларға,
ассоцияцияланған (ынтьмақтастық) компанияларға бөлінеді.
Бөлімше - 100% көлемде бас фирманың қарамағында болады, заңды ұйымға
жатпайды.
Төл компания — шетелдегі дербес компания болып саналады. Оның өзіндік
балансы бар. Оны бас компания бақылап отарады. Соған сәйкес, бас компания
оның акцияларының көп белігінің немесе түгелдей осы компанияның иесі болып
табылады.
Ассоцияцияланған компания - кейде оны аралас компания деп те атайды.
Оның төл компаниядан айырмашылығы мынада:
Бас компания оның акция пакетінің бір бөлігіне ғана иелік етеді.
Ассоцияцияланған компания түрлеріне біріккен компанияларды жатқызуға
болады, сонымен қатар, 2 немесе одан да көп фирмалардың біріккен
кәсіпорындары және т.б. түрлері бар. Мысалы, "Экономикалық мүдде бойына,
Еуропалық бірлестік" трансұлттық трест ретінде құрылған. Ол Батыс Еуропаның
ұсақ және ірі компанияларынан құрылған. Әр қайсысында 50 адам жұмыс
істейді. Кей жағдайда бас компания кейбір кәсіпорындардың бірде-бір
акциясына (пай) ие болмауы мүмкін. Мұндай кәсіпорындар шетел филиалдары
болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен бас компаниялар басқару мен
бақылауды өзара келіссөздер арқылы жүргізеді.
Мысалы, осы кәсіпорындарды басқару келісім шарттар арқылы (көбінесе,
қонақ үйлер) жергілікті кәсіпорын иелерімен біріге отырып өндіру (олар
шикізат, технологияны әкеліп береді), бірігі п қорлар, шикізат табу және
т.б.
Бұл жағдайда олардың меншік иелігін емес, қайта іс-әрекеттерін бақылау
өте маңызды. Бұндай бас компаниялар мен оның филиалдарының арақатынасын
меншіктің акционерлік емес формасы деп атайды.
Қарыз капиталының миграциясы және халықаралық несие. халықаралық
несиенің түрлері
Қарыз капиталының шетке шығарылуы несие немесе заем (қарыз) беру
арқылы жүзеге асырылады.
Несие берудегі мақсат - жоғары қарыз процентін алу. Қарыз капиталының
шетке шығарылуы - қазіргі заманғы халықаралық несиенің негізі болып
табылады.
Ол елдер арасындағы тауар айырбасының өсуіне мүмкіндік жасайды,
олардың арасындағы есеп айырысуларды жеңілдетеді, экономиканы дамыту
мақсатында сыртқы қаржыларды тартуға мүмкіндік береді. Халыкаралық несие
қарыз алған елдің шаруашылығының жылдам дамуына жәрдемдеседі.
Мемлекеттер арасындағы несиелік қатынастар жоғары қарқынмен кеңейіп келе
жатыр, олардың көлемі әлемдік сауда қарқыннан және тікелей шетел
иявестацияларының ұлғаюынан әлдеқайда артық деп есептелген.
Халықаралық несие - бұл қайтарымдылық, жеделдік және процент төлеу
шарты бойышна валюталық және тауар ресурстарының берілуі.
Несие берушілер мен оны алушыларға банктер, компаниялар, жекелеген
кәсіпкерлер, мемлекеттік ұйымдар, үкіметтер және де халықаралық, аймақтық
ұйымдар жатады.
Халықаралық несие әр түрлі формада болады.
Өзінің мақсатты пайдаланылуына байланысты халықаралық несие екіге
бөлінеді:
- байланысқан несие;
- қаржылық несие.
Байланысқан-қаржылық несиелердің несиелік келісімде бекітілген қатаң
түрдегі мақсатты сипаты болады. Оларға жататындар:
-коммерциялық несиелер - олар тауарларды сатып алу немесе
қызметтерге ақы төлеу кезінде беріледі;
- инвестициялық несиелер - нақты бір объектіні сату кезінде беріледі.
Бұл несиелермен салыстырғанда, қаржылық несиелер қатаң түрдегі
мақсатта берілмейді.
Қаржылық несиелер қарыз алушының кез келген мақсатына сәйкес беріледі.
Мысалы, тауар сатып алу, инвестициялар, қаржылық операцияларды жүргізу,
төлем балансының тағалылығын жою, сыртқы қарыздарды жою және тағы басқа
мақсаттарда.
Несие берушінің кім екендігіне байланысты үшке бөлінеді:
1) жекеше (фирмалар, банктер) несие;
2) үкіметтік несие;
3) халықаралық ұйымдар несиесі.
Ұсынылу формасы бойынша екіге бөлінеді: тауарлық несиелер;
- валюталық несиелер.
Тауар фирмасындағы несиелерге коммерциялық (фирмалық) несиелер жатады,
ал ақшалай несиелерге қаржылық несиелер жатады.
Валюталық несиелер мынадай валюталарда беріледі:
- қарыз алушы елдің валютасымен;
- қарыз беруші елдің валютасымен;
- басқа ұлттық валютамен;
- халықаралық есеп айырысу бірлігімен. Берілу мерзімі бойынша да үшке
бөлінеді:
1) қысқа мерзімдік (1 жылға дейін);
2) орташа мерзімдіх (1 жылдан 5 жылға деійн);
3) ұзақ мерзімдік (5 жылдан жоғары).
Қысқа мерзімдік несие дәстүр бойынша сыртқы саудада (шикізаттық
тауарлар саудасында) және қызметтер мен халықаралық айырбас жасалу
салаларында қолданылады.
Орта мерзімдік несиелер арқылы машиналар мен құрал-жабдықтардың
экпорты қаржыландарылады.
Ұзақ мерзімдік несиелер негізінен инфрақұрылым мен өндірістегі инвест-
нивяларды қаржыландыру үшін қолданылады.
Жоғарыда атап өтілген несиелердің өзіндік құны да болады.. Солардың
ішіндегі фирмалық несиелер өте қымбат несиелер, ал мемлекеттік және
халықаралық қаржы институттарының несиелері ең арзан несиелер болып
табылады. Өйткені мұндай несиелер мемлекеттік бюджет арқылы немесе айрықша
резервтер арқылы беріледі.
Қарыз алған елдердің экономикасының жылдам дамуына жағдай жасай
отырып, халықаралық несие маңызды экономикалық күйзелістер мен шиеленіскен
қайшылықтарды да туындатуы ықтимал.
70 - 80-жылдары дамушы елдердің қарызы күрт өсіп кетті, олардың
жиынтық қарызы 1960 жылы 14 млрд. $ болса, ал 1989 жылы оның шамасы 1,165
млрд. $-ға тең болды. Бұл қарыздың азғана бөлігі шаруашылық объектілерін
салуға жұмсалды.
80-жылдары дамушы елдер қарыздарын төлеуді тоқтатуға амалсыз мәжбүр
болды, осының нәтижесінде оларға жаңа несиелерді беруге де шек қойылды.
Дамыған елдер көп жағдайда мемлекеттік қаржыларын Азияның, Африканың,
Латын Америкасы дамушы елдеріне және ТМД елдеріне салады.
Мемлекеттік капиталдың шекарадан тыс жерлерге орналастырылуы көбінесе
саяси мақсаттарды көздейді, жеке мешпік капиталдың экспортына қолайлы
жағдайлар жасайды.
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
Қазіргі таңда әр түрлі сфераларға салынатын тікелей шетел инвестицияларының
тез тенденциясы айқындала түсті. 1985 жылы тікелей иивестициялардың жалпы
көлемі 713,5 млрд. $ болды, оның ішінде 41,2%-ті АҚШ-тың 46,2% - Батыс
Еуропаның, 12,6% — Жапонияның үлесінде болды.
Капиталды шетке шығарудың алғашқы кезеңінде (XIX ғасырдыд аяғы XX
ғасырдың ортасына дейін) капиталдар көп жағдайда дамыған елдерден алынтын,
отарланған, тәуелді елдерге шығарылды.
Ал қазіргі уақытта капиталдың миграциясы көбінесе дамыған елдердің
арасында жүреді, яғни тікелей шетелдік инвестициялардың 70-75%-ті
өнеркәсібі дамыған елдердін, үлесінде болып түр.
80-жылдардың басында тікелей инвестациялардың жалпы көлемінің 25,8%-і
дамушы елдерге, 18,2%-і АҚШ-қа, 99%-і Ұлыбританияға, 26,6%-і Батыс
Еуропаның басқа елдеріне, 10%-і Канадаға, 9,5%-і әлемнің басқа елдеріне
салынады.
Дамыған елдердің арасында капитал миграциясының өсуінің бірден-бір
себебі - дамушы елдерде ғылымды көп қажет ететін, жоғары білімді
мамандармен қамтамасыз етілетін өнім өндірісін ұйымдастыру өте қиын.
Сонымен бірге, өнеркәсібі дамыған елдерде өте ірі қаржылар мен сыйымды
ішкі нарықтар бар.
60-жылдардың ортасынан бастап, ГФР мен Жапонияның шетелдерге қаржы
бөлуі жылдамдатылды. Олардың тікелей инвестицияларының өсу қарқыны АҚШ-пен
салыстырғанда, 2 еседей көп болды. Капиталдарды салу сфераларыны
бәсекелестік күшейді. Мемлекеттің капитал экспортеры ретіндегі рөлі
кенеттен өсіп кетті.
Қазіргі уақытта елдер арасындағы капиталдың қарама-қарсы қозғалысы кең
дамуда, яғни олардың әрқайсысы бір мезетте әрі экспортер, әрі импортер
рөлін атқарды, яғни капиталдардың айқасқан айырбасы деген қозғалыс пайда
болды.
Сонымен бірге, елдің ішінде капиталдың жетіспеуінен экспорттың жүзеге
асырылуына, ал импорттың шетелдік капиталдың ұлттық капиталды бірнеше рет
ығыстаруына әкеліп соғуы мүмкін.
Капитал миграциясы пайда болған кезеңнен бастап, 70-жылдардың аяғына
дейін Батыс Еуропа капиталдарының байланысқан айырбасының ең үлкен аймағы
болын саналды. Бұл ең алдымен экономикалық одақтастықтың Еуропалық одақ
(ЕО) ішіндегі нтеграциялық процестердің дамуы салдарынан пайда болған. 70-
жылдың аяғынан бастап, Батыс Еуропаның ішіндегі қаржылардың үлесі азая
бастады, сонымен бір мезгілде АҚШ-та капитал экспорты өсе бастады.
80-жылдары бұл ел ұлттық зкономиканың ішіне жұмсалған (салынған)
шетелдік капиталдың көлемі бойынша дүние жүзінде бірінші орын алды.
Қазіргі уақытта капитал миграциясының тағы бір ерекшелігі дамушы
елдерде, атап айтқанда, мұнай табатын ОПЕК-ке кіретін елдерде капитал
экспортының пайда болуы.
ОПЕК - мұнай экспорттаушы елдердің ұйымы,
Капитал нарығында ОПЕК елдері белсенді рөл атқаруда,
Мысалы, Кувейттің жеке меншік секторының инвестицияларының шетелдегі
мөлшері (1995 ж.) 100 млрд. доллар, ал мемлекеттік секторының
инвестациялары - 30 млрд. доллар болды.
Статистикалық мәмле
Шетел инвестициясын алып келу және оны пайдалану Республика
экономикасының өндірістік қуатын көтеруге ықпал етеді. Бірақ жалпы қағида
бойынша, көптеген елдер мұны үлкен мөлшерде алынған сыртқы қарызды етеуге
бағыттайды. 1996 жылы республикада 995 біріккен кәсіпорындар шетелдермен
бірігіп жұмыс жасады, ал 100 кәсіпорын шетел инвесторларына басқаруға
берілді. Бұндай капиталдың ағылуы тек пайда табу көзі емес, кәсіпорындарға
толық қадағалау мүмкіншілігінің болуы. Тікелей инвестицияның келуінің
Қазақстан үшін маңызы өте зор. Себебі бұл техникалық және басқару әдістерін
алып келуге жол ашады. Бұл жерде технологияның келуі, капитал ағылуының
пайдасынан артық деуге болады.Бұл ағылу инвестиция табысына байланысты.
Шетел капиталының республикаға коммерциялық несие және халықаралық
ұйымдардың заемы түрінде, сондай-ақ, құнды қағаздар ретінде келеді. 1996
жылы 17 елден келіп түскен 18 несие жүйелері, 9 контракт, 229,4 млн. доллар
несие, 483,1 млн. доллар заем пайдаланылды. 1996 жылы банкаралық баска
мерзімді ақша заемы 128,1 млн. долларға жетті. Қазақстанда өтпелі кезеңнің
басқа елдері сияқты қаржы нарығы онша дамымаған, сондай-ақ, жеке
капиталдың келуі (ресми түрде жазылмаған) әлі де болса, Қазақстан
экономикасына сенімнің аздығынан деуге болады. Қазақстан экономикасына тура
инвестиция сатудан сөзсіз донор елге жататындар: Жапония (28,7%), Оңтүстік
Корея (27,6%), Ұлыбритания (15,7%), АҚШ (11,1%), сондай-ақ, Германия,
Түркия және Италия (3,0%). Мына төмендегі 1, 2-кестеден Қазақстанға келген
тікелей инвестиция донор елдерінің және жеке өнеркесіп салаларының
алдындағы міндетін көруге болады.
1-кесте
Шетелдік тікелей инвестиция
Донор елдер гікелей инвестици
млн. доллар Қорытынды % бойынша
Тура иивестиция 100
оның ішінде: 1434,7 32,5
түсті металлургия 466,7 29,6
қара металлургия 425.1 24,3
мұнай, газ 348,2 5,7
энергетика 81,2 3,2
тағам өнеркәсібі 46,2 2,6
коммерциялық қызмет 36,7 1,2
химия 16,5 0,9
байланыс 13,4 0,0
басқалары 0,7
Акционерлік калитал 100,8
Бюджеттегі инвесция 97,7
Барлығы 1633,2
2-
кесте
Донор елдер шетелдік тікелей инвестиция
млн. доллар Қорытынды % бойынша
Тура инвестиция 1434,7 100
оның ішінде: 411,3 28,7
Жапония 396,1 27,6
Оңтүстік Корея 224.7 15,7
Ұлыбритания 159,9 11,1
АҚШ 59,0 4,1
Германия 50,1 3,5
Италия 44,0 3,1
Түркия 30,6 2,0
Франция 12,5 4 0,9
Нидерланды 12,5 0,9
Норвегия 9,0 0,6
Изранль 5,0 0,3
Швейцария 20,0 1,4
Басқалары 100,8
Акционерлік капитал 97,7
Бюджеттегі инвестиция 1633,2
Барлығы
Бұл жерде негізгі шетел шгоестигошеын қолдаиуда түсті және қара
металлургия өндірістеріне (466,7 және 425,1 млн. $)5 мүнай-газ өнеркәсібіне
(348,2 мли. $) көңіл белігіуде.
Мьша 3, 4-кестеде 1996 жыльі шетел инвеегтаиясьін игеру және қолдану
бағыттары көрсетілген.
3-кесте
Келіп түскен шетел Барлығы
инвестициясының түрлері
млн.долл. млн.теңге
Тура инвестиция 1633,2 109
оның ішінде
бастапқы қоры 100,8 6782,4
басқа (бонус, роялти) 97,7 6573,8
Басқа инвестициялар
коммерциялық 229,4 15435,2
халықарылық ұйым 483,1 32505,5
заем
Барлығы 2345,7 157831,1
4-кесте
Бағыттарының аттары Барлығы оның ішінде млн.теңге
млн.долл. млн. млн.
теңге теңге
1 АҚШ 564637 1 АҚШ 705570
2 Ұлыбритания 244141 2 Ұлыбритания 319009
3 Франция 62423 3 Жапония 305545
4 Германия 134002 4 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Капитал миграциясы - халықаралық экономикалық
қатынастардың маңызды формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
1.3. Қарыз капиталының миграциясы және халықарылқ шешім
ІІ Қазақстан Респубкликасы капитал миграциясы
процесінің ерекшеліктері
2.1. Қазіргі замандағы капиталды шетке шығарудың ерекшеліктері
2.2. Шетел инвестициясының Қазақстанға келуі және
оның пайдалануы
ІІІ. Қорытынды
IV.Әдебиеттер
І.Капитал миграциясы - халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды
формасы ретінде
1.1. Капитал миграциясы, оның маңызы мен себептері, түрлері
Капиталдың шетелге шығарылуы, елдер арасыңдағы оның белсенді миграциясы -
қазіргі кездегі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық экономикалық
қатынастардың өте маңызды белгілерінің бірі.
Капиталдың шетке шығарылуы тауарлардың шетке шығарылуы монополиясын шетке
қарай ығыстырады. Негізінен, ол тауарлардың шетке шығарылуын толықтырды
және де сыртқы нарықтарды жеңіп алу құралы ретінде қолданылды. Тауарлардың
шетке шығарылуы қарқынымен салыстырғанда, капиталдың шетке шығарылу қарқыны
5 есе көп болды.
Капитал миграциясындағы "капитал" термині өндіріс факторы ретінде ғана
емес, еңбек, жер, кәсіпкерлік қабілеттілік және басқа да машинада
қарастырылады.
Капиталдың шетке шығарылуы - бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген
капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында
енгізу процесі.
Капитал қандай себептерге байланысты шетке шығарылады және шеттен
әкелінеді? Бұл сұраққа әлемнің көптеген экономистері жауап беруге тырысты.
Капитал миграциясының ең басты себебі - белгілі бір елде капитал
мөлшерінің салыстырмалы түрде көп болуы, яғни оның шектен тыс көп
жинақталуы.
Осы артық капитал кәсіпкерлік пайда немесе процент алу мақсатында шетке
шығарылады:
1. Капиталға деген сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі, яғни тең
болмауы (мысалы, дамушы елдерде капиталға деген сұраныстың өте көп
болуы, яғни ол елдерге капиталды енгізу өте тиімді іс болып табылады).
2. Жергілікті нарықты монополизациялауға мүмкіндік ашылады (мысалы,
белгілі бір елге капиталды сату арқылы инвестор ел өз талабын, өз
шартын орындатуға мүмкіншілік табады).
3. Капитал енгізілетін елде шикізат пен жұмысшы күшінің арзан болуы.
4. Тұрақты саяси жағдайдың және жалпы алғанда ынғайлы инвестициялық
климаттың болуы.
Біз жоғарыда капиталдың шетке шығарылуының басты себептерін атап
көресттік, Дж. А. Гибсон, Дж. Кейнс, Ж.Б. Сэян, К. Менгер, У. Джевонс,
Е. Бембаверк, Э, Хекшер, Б. Олин, Р. Нурксе және К. Иверсон
сияқты ғалымдар капитал миграциясын зерттеуге зор үлес қосты.
Капитал миграциясының осы ғалымдар анықтаған бір себебі капиталға
деген сұраныс пен ұсыныстың әр елде бір қалытты болмауы.
Капитал көп жағдайда оған деген сұранысы бар және де сұраныс мөлшері
көп елдерде шығарылады.
Негізінен, капиталды оған деген сұранысы көп елдер емес, ұсынысы көп
елдер шығарады.
Неоклассиктердің бірі Б. Олин өзінің сауда концепциясында былай деген:
"Өндіріс факторларының қозғалысы әрбір елдегі оған деген сұраныспен
анықталады, демек, олар шектеулі өнімділігі аз жерден көп жерлерге қарай
көшеді".
Р. Нурксенің тұжырымы бойынша, тауарды сыртқа көп тасымалдаушы
дамығани елде капиталға деген сұраныс тез өседі, осыған сәйкес олар
капиталды ішке енгізе бастайды (немесе керісінше).
Неоклассиктермен бірге бұл сұраққа неокейнсиандықтар да жауап беруге
тырысты. Неокейнсиандық теория негізінен капитал қозғалысы мен төлем
балансының арақатынасын анықтайды.
Кейнстің айтуы бойында, "капитал миграциясының бірден бір себебі - бұл
әрбір елдің төлем: баланстарының бір қалыпты болмауы". Кейнстің осы
көзқарасын Ф. Махлуп пен Р.Ф, Харрод дзмытты.
Ф. Махлутт осы арақатынасты үш тұрғыда қарастырды:
1) белгілі бір елдің төлем балансының салының плюс (+) таңбалы болса,
онда капиталды шетке шығарушы ел сатып алушы елге өз тауарын көбірек сата
отырып, ішке капитал енгізу арқылы экспорт пен импортты
теңестіреді. Осының нәтижесінде капиталды шетке шығарушы елдің ұлттық
табысы ұжамды;
2) егер белгілі бір елдің инвестициясы көбеймесе, бірақ
қаржы жинау қабілеті зор болса, оңда катпиталды шетке шығару экспортер
елдің ұлттық табысын ұлғайтады және жұмыстың белсенділігін күшейтеді;
3) капитадың шеттен әкелінуі импортер елдің ішкі экономикалық
жағдайына әсер етеді, яғни шеттен әкелетін капитал формаларының
ішінде, портфельдік инвестицияда гөрі, тікелей төте инвестицияны
енгізу әлдеқай; тиімді болып табылады.
Р.Ф. Харродтың "Экономикалық динамика" моделі бойыша, қапиталы мол
елдердің экономикалық өсу қарқыны неғұрлым төмен болған сайын, олардың
капиталды шетке шығару теңденциясы да солғұрлым күшейе түседі.
Капиталдың әр аллуан түрлері мен формалары болады, соған сәйкес капитал
миграциясында да бірнеше формалары болады.
Капиталдың сыртқа шығарылуы, ішке тартылуы және оның шетелде жұмыс
істеуі төмендегі формалар бойынша іске асады:
1) Жеке меншік және мемлекеттік капитал формалары. Ол көбінесе
жекелеген елдегі мемлекеттік ұйымдар мен компаниялардың капиталды
тасымалдауына негізделеді. 1989 жылы АҚШ-тың капиталды шетке шығаруы жуық
шамамен 155 млрд. долларға жеткен, оның ішінде:
- жеке меншік капитал - 122 млрд. $;
- мемлекеттік капитал — 33 млрд. $.
2) Ақша және тауар формалары. Сыртқа шығаратын капитал ақша
формасында шығарылмайды, сонымен бірге, ол машина, құрал-жабдық,
"ноу-хау", патенттер және тауарлық несиелер формасында да шығарылады.
3) Қысқа мерзімдік (бір жылға дейінгі) және ұзақ мерзімдік формада,
1989 жылы АҚШ 92 млрд. $ көлемінде қысқа мерзімдік және 63 млрд. $
мөлшерінде ұзақ мерзімдік капиталды шетке шығарған.
4) Қарыз және кәсіпкерлік формада. 1989 жылы қарыз капиталы 96 млрд. $-
ға, ал кәсіпкерлік капитал 59 млрд. $-ға тең болды.
Қарыз капиталы сақтаудағы ақшадан, заемнан, несиеден түсетін процент
көлемінде табыс әкеледі. Ал кәсіпкерлік формада капитал көп жағдайда кіріс
ретінде табыс әкеледі.
Кесіпкерлік капиталды шетке шығару - бұл басқа елдердің территория-
сында өзінің өндірісін салу үшін қаржы жұмсау. Бұның негізгі жолдары:
1) шетелде жеке меншік көсіпорындарды салу;
2) шетелде аралас кәсіпорын құру,
3) істеп тұрған жергілікті кәсіпорындарды сатып алу;
4) заңды түрде тәуелсіз кәсіпорындардың бөлімдерін ашу;
5) жергілікті компаниялардың үстінен бақылау жүргізу. Жоғарыда
айтылған барлық жағдайларда инвестицияланған капиталды қолданушы және оны
тікелей бақылаушы шетелдік инветор болып табылады.
Кәсіпкерлік капитал тікелей және портфелъдік инвестиция болып екіге
бөлінеді.
Тікелей инвестициялар арқылы кәсіпорындар шетелдік инвесторлардың толық
меншігінде болады немесе оның қолында кәсіпорынның акцияларының бақылау
пакеті болады.
Халықаралық валюта қорының анықтамасы бойынша, тікелей инвестиция
дегеніміз - иивестордың өз қаржысын жұмсаған объектіні басқару және оның
қызметін бақылау сияқты құқықтарға ие болуы.
Портфельдік инвестициялар - шетел акцияларына, облигацияларына және
т.б. құнды қағаздарға каииталдың жұмсалуы. Оны енгізудегі мақсат - жоғары
дивиденд алу.
Халыкдралық валюта қорының анықтамасы бойынша, акционерлік капиталдың
25%-нен астамы инвестор меншігінде болса, онда салынған инвестиция тікелей
төте инвестициялар болып табылады.
Осы екі инвестиция мөлшері ор елде әр алуан болып келеді.
Мысалы, АҚШ-та 10% (жеке меншік капитал).
1989 жылы АҚШ-тағы тікелей инвестиция экспортты - 32 млрд. $,
портфельдік инвестиция экспорты - 27 млрд. $ болды.
Тікелей инвестицияны шығару арқылы фирмалар екінші елде жаңа фирмалар
ашады, сол елдегі кейбір ірі фирмалардың бір бөлігін немесе түгелдей сатып
алады. Шетелде ондай фирмаларды бас компанияның шетел филиалдары деп
атайды. Осы филиалдар бөлімшелерге, елшілес (дочерняя) компанияларға,
ассоцияцияланған (ынтьмақтастық) компанияларға бөлінеді.
Бөлімше - 100% көлемде бас фирманың қарамағында болады, заңды ұйымға
жатпайды.
Төл компания — шетелдегі дербес компания болып саналады. Оның өзіндік
балансы бар. Оны бас компания бақылап отарады. Соған сәйкес, бас компания
оның акцияларының көп белігінің немесе түгелдей осы компанияның иесі болып
табылады.
Ассоцияцияланған компания - кейде оны аралас компания деп те атайды.
Оның төл компаниядан айырмашылығы мынада:
Бас компания оның акция пакетінің бір бөлігіне ғана иелік етеді.
Ассоцияцияланған компания түрлеріне біріккен компанияларды жатқызуға
болады, сонымен қатар, 2 немесе одан да көп фирмалардың біріккен
кәсіпорындары және т.б. түрлері бар. Мысалы, "Экономикалық мүдде бойына,
Еуропалық бірлестік" трансұлттық трест ретінде құрылған. Ол Батыс Еуропаның
ұсақ және ірі компанияларынан құрылған. Әр қайсысында 50 адам жұмыс
істейді. Кей жағдайда бас компания кейбір кәсіпорындардың бірде-бір
акциясына (пай) ие болмауы мүмкін. Мұндай кәсіпорындар шетел филиалдары
болып табылады. Осындай кәсіпорындар мен бас компаниялар басқару мен
бақылауды өзара келіссөздер арқылы жүргізеді.
Мысалы, осы кәсіпорындарды басқару келісім шарттар арқылы (көбінесе,
қонақ үйлер) жергілікті кәсіпорын иелерімен біріге отырып өндіру (олар
шикізат, технологияны әкеліп береді), бірігі п қорлар, шикізат табу және
т.б.
Бұл жағдайда олардың меншік иелігін емес, қайта іс-әрекеттерін бақылау
өте маңызды. Бұндай бас компаниялар мен оның филиалдарының арақатынасын
меншіктің акционерлік емес формасы деп атайды.
Қарыз капиталының миграциясы және халықаралық несие. халықаралық
несиенің түрлері
Қарыз капиталының шетке шығарылуы несие немесе заем (қарыз) беру
арқылы жүзеге асырылады.
Несие берудегі мақсат - жоғары қарыз процентін алу. Қарыз капиталының
шетке шығарылуы - қазіргі заманғы халықаралық несиенің негізі болып
табылады.
Ол елдер арасындағы тауар айырбасының өсуіне мүмкіндік жасайды,
олардың арасындағы есеп айырысуларды жеңілдетеді, экономиканы дамыту
мақсатында сыртқы қаржыларды тартуға мүмкіндік береді. Халыкаралық несие
қарыз алған елдің шаруашылығының жылдам дамуына жәрдемдеседі.
Мемлекеттер арасындағы несиелік қатынастар жоғары қарқынмен кеңейіп келе
жатыр, олардың көлемі әлемдік сауда қарқыннан және тікелей шетел
иявестацияларының ұлғаюынан әлдеқайда артық деп есептелген.
Халықаралық несие - бұл қайтарымдылық, жеделдік және процент төлеу
шарты бойышна валюталық және тауар ресурстарының берілуі.
Несие берушілер мен оны алушыларға банктер, компаниялар, жекелеген
кәсіпкерлер, мемлекеттік ұйымдар, үкіметтер және де халықаралық, аймақтық
ұйымдар жатады.
Халықаралық несие әр түрлі формада болады.
Өзінің мақсатты пайдаланылуына байланысты халықаралық несие екіге
бөлінеді:
- байланысқан несие;
- қаржылық несие.
Байланысқан-қаржылық несиелердің несиелік келісімде бекітілген қатаң
түрдегі мақсатты сипаты болады. Оларға жататындар:
-коммерциялық несиелер - олар тауарларды сатып алу немесе
қызметтерге ақы төлеу кезінде беріледі;
- инвестициялық несиелер - нақты бір объектіні сату кезінде беріледі.
Бұл несиелермен салыстырғанда, қаржылық несиелер қатаң түрдегі
мақсатта берілмейді.
Қаржылық несиелер қарыз алушының кез келген мақсатына сәйкес беріледі.
Мысалы, тауар сатып алу, инвестициялар, қаржылық операцияларды жүргізу,
төлем балансының тағалылығын жою, сыртқы қарыздарды жою және тағы басқа
мақсаттарда.
Несие берушінің кім екендігіне байланысты үшке бөлінеді:
1) жекеше (фирмалар, банктер) несие;
2) үкіметтік несие;
3) халықаралық ұйымдар несиесі.
Ұсынылу формасы бойынша екіге бөлінеді: тауарлық несиелер;
- валюталық несиелер.
Тауар фирмасындағы несиелерге коммерциялық (фирмалық) несиелер жатады,
ал ақшалай несиелерге қаржылық несиелер жатады.
Валюталық несиелер мынадай валюталарда беріледі:
- қарыз алушы елдің валютасымен;
- қарыз беруші елдің валютасымен;
- басқа ұлттық валютамен;
- халықаралық есеп айырысу бірлігімен. Берілу мерзімі бойынша да үшке
бөлінеді:
1) қысқа мерзімдік (1 жылға дейін);
2) орташа мерзімдіх (1 жылдан 5 жылға деійн);
3) ұзақ мерзімдік (5 жылдан жоғары).
Қысқа мерзімдік несие дәстүр бойынша сыртқы саудада (шикізаттық
тауарлар саудасында) және қызметтер мен халықаралық айырбас жасалу
салаларында қолданылады.
Орта мерзімдік несиелер арқылы машиналар мен құрал-жабдықтардың
экпорты қаржыландарылады.
Ұзақ мерзімдік несиелер негізінен инфрақұрылым мен өндірістегі инвест-
нивяларды қаржыландыру үшін қолданылады.
Жоғарыда атап өтілген несиелердің өзіндік құны да болады.. Солардың
ішіндегі фирмалық несиелер өте қымбат несиелер, ал мемлекеттік және
халықаралық қаржы институттарының несиелері ең арзан несиелер болып
табылады. Өйткені мұндай несиелер мемлекеттік бюджет арқылы немесе айрықша
резервтер арқылы беріледі.
Қарыз алған елдердің экономикасының жылдам дамуына жағдай жасай
отырып, халықаралық несие маңызды экономикалық күйзелістер мен шиеленіскен
қайшылықтарды да туындатуы ықтимал.
70 - 80-жылдары дамушы елдердің қарызы күрт өсіп кетті, олардың
жиынтық қарызы 1960 жылы 14 млрд. $ болса, ал 1989 жылы оның шамасы 1,165
млрд. $-ға тең болды. Бұл қарыздың азғана бөлігі шаруашылық объектілерін
салуға жұмсалды.
80-жылдары дамушы елдер қарыздарын төлеуді тоқтатуға амалсыз мәжбүр
болды, осының нәтижесінде оларға жаңа несиелерді беруге де шек қойылды.
Дамыған елдер көп жағдайда мемлекеттік қаржыларын Азияның, Африканың,
Латын Америкасы дамушы елдеріне және ТМД елдеріне салады.
Мемлекеттік капиталдың шекарадан тыс жерлерге орналастырылуы көбінесе
саяси мақсаттарды көздейді, жеке мешпік капиталдың экспортына қолайлы
жағдайлар жасайды.
1.2. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару
Қазіргі таңда әр түрлі сфераларға салынатын тікелей шетел инвестицияларының
тез тенденциясы айқындала түсті. 1985 жылы тікелей иивестициялардың жалпы
көлемі 713,5 млрд. $ болды, оның ішінде 41,2%-ті АҚШ-тың 46,2% - Батыс
Еуропаның, 12,6% — Жапонияның үлесінде болды.
Капиталды шетке шығарудың алғашқы кезеңінде (XIX ғасырдыд аяғы XX
ғасырдың ортасына дейін) капиталдар көп жағдайда дамыған елдерден алынтын,
отарланған, тәуелді елдерге шығарылды.
Ал қазіргі уақытта капиталдың миграциясы көбінесе дамыған елдердің
арасында жүреді, яғни тікелей шетелдік инвестициялардың 70-75%-ті
өнеркәсібі дамыған елдердін, үлесінде болып түр.
80-жылдардың басында тікелей инвестациялардың жалпы көлемінің 25,8%-і
дамушы елдерге, 18,2%-і АҚШ-қа, 99%-і Ұлыбританияға, 26,6%-і Батыс
Еуропаның басқа елдеріне, 10%-і Канадаға, 9,5%-і әлемнің басқа елдеріне
салынады.
Дамыған елдердің арасында капитал миграциясының өсуінің бірден-бір
себебі - дамушы елдерде ғылымды көп қажет ететін, жоғары білімді
мамандармен қамтамасыз етілетін өнім өндірісін ұйымдастыру өте қиын.
Сонымен бірге, өнеркәсібі дамыған елдерде өте ірі қаржылар мен сыйымды
ішкі нарықтар бар.
60-жылдардың ортасынан бастап, ГФР мен Жапонияның шетелдерге қаржы
бөлуі жылдамдатылды. Олардың тікелей инвестицияларының өсу қарқыны АҚШ-пен
салыстырғанда, 2 еседей көп болды. Капиталдарды салу сфераларыны
бәсекелестік күшейді. Мемлекеттің капитал экспортеры ретіндегі рөлі
кенеттен өсіп кетті.
Қазіргі уақытта елдер арасындағы капиталдың қарама-қарсы қозғалысы кең
дамуда, яғни олардың әрқайсысы бір мезетте әрі экспортер, әрі импортер
рөлін атқарды, яғни капиталдардың айқасқан айырбасы деген қозғалыс пайда
болды.
Сонымен бірге, елдің ішінде капиталдың жетіспеуінен экспорттың жүзеге
асырылуына, ал импорттың шетелдік капиталдың ұлттық капиталды бірнеше рет
ығыстаруына әкеліп соғуы мүмкін.
Капитал миграциясы пайда болған кезеңнен бастап, 70-жылдардың аяғына
дейін Батыс Еуропа капиталдарының байланысқан айырбасының ең үлкен аймағы
болын саналды. Бұл ең алдымен экономикалық одақтастықтың Еуропалық одақ
(ЕО) ішіндегі нтеграциялық процестердің дамуы салдарынан пайда болған. 70-
жылдың аяғынан бастап, Батыс Еуропаның ішіндегі қаржылардың үлесі азая
бастады, сонымен бір мезгілде АҚШ-та капитал экспорты өсе бастады.
80-жылдары бұл ел ұлттық зкономиканың ішіне жұмсалған (салынған)
шетелдік капиталдың көлемі бойынша дүние жүзінде бірінші орын алды.
Қазіргі уақытта капитал миграциясының тағы бір ерекшелігі дамушы
елдерде, атап айтқанда, мұнай табатын ОПЕК-ке кіретін елдерде капитал
экспортының пайда болуы.
ОПЕК - мұнай экспорттаушы елдердің ұйымы,
Капитал нарығында ОПЕК елдері белсенді рөл атқаруда,
Мысалы, Кувейттің жеке меншік секторының инвестицияларының шетелдегі
мөлшері (1995 ж.) 100 млрд. доллар, ал мемлекеттік секторының
инвестациялары - 30 млрд. доллар болды.
Статистикалық мәмле
Шетел инвестициясын алып келу және оны пайдалану Республика
экономикасының өндірістік қуатын көтеруге ықпал етеді. Бірақ жалпы қағида
бойынша, көптеген елдер мұны үлкен мөлшерде алынған сыртқы қарызды етеуге
бағыттайды. 1996 жылы республикада 995 біріккен кәсіпорындар шетелдермен
бірігіп жұмыс жасады, ал 100 кәсіпорын шетел инвесторларына басқаруға
берілді. Бұндай капиталдың ағылуы тек пайда табу көзі емес, кәсіпорындарға
толық қадағалау мүмкіншілігінің болуы. Тікелей инвестицияның келуінің
Қазақстан үшін маңызы өте зор. Себебі бұл техникалық және басқару әдістерін
алып келуге жол ашады. Бұл жерде технологияның келуі, капитал ағылуының
пайдасынан артық деуге болады.Бұл ағылу инвестиция табысына байланысты.
Шетел капиталының республикаға коммерциялық несие және халықаралық
ұйымдардың заемы түрінде, сондай-ақ, құнды қағаздар ретінде келеді. 1996
жылы 17 елден келіп түскен 18 несие жүйелері, 9 контракт, 229,4 млн. доллар
несие, 483,1 млн. доллар заем пайдаланылды. 1996 жылы банкаралық баска
мерзімді ақша заемы 128,1 млн. долларға жетті. Қазақстанда өтпелі кезеңнің
басқа елдері сияқты қаржы нарығы онша дамымаған, сондай-ақ, жеке
капиталдың келуі (ресми түрде жазылмаған) әлі де болса, Қазақстан
экономикасына сенімнің аздығынан деуге болады. Қазақстан экономикасына тура
инвестиция сатудан сөзсіз донор елге жататындар: Жапония (28,7%), Оңтүстік
Корея (27,6%), Ұлыбритания (15,7%), АҚШ (11,1%), сондай-ақ, Германия,
Түркия және Италия (3,0%). Мына төмендегі 1, 2-кестеден Қазақстанға келген
тікелей инвестиция донор елдерінің және жеке өнеркесіп салаларының
алдындағы міндетін көруге болады.
1-кесте
Шетелдік тікелей инвестиция
Донор елдер гікелей инвестици
млн. доллар Қорытынды % бойынша
Тура иивестиция 100
оның ішінде: 1434,7 32,5
түсті металлургия 466,7 29,6
қара металлургия 425.1 24,3
мұнай, газ 348,2 5,7
энергетика 81,2 3,2
тағам өнеркәсібі 46,2 2,6
коммерциялық қызмет 36,7 1,2
химия 16,5 0,9
байланыс 13,4 0,0
басқалары 0,7
Акционерлік калитал 100,8
Бюджеттегі инвесция 97,7
Барлығы 1633,2
2-
кесте
Донор елдер шетелдік тікелей инвестиция
млн. доллар Қорытынды % бойынша
Тура инвестиция 1434,7 100
оның ішінде: 411,3 28,7
Жапония 396,1 27,6
Оңтүстік Корея 224.7 15,7
Ұлыбритания 159,9 11,1
АҚШ 59,0 4,1
Германия 50,1 3,5
Италия 44,0 3,1
Түркия 30,6 2,0
Франция 12,5 4 0,9
Нидерланды 12,5 0,9
Норвегия 9,0 0,6
Изранль 5,0 0,3
Швейцария 20,0 1,4
Басқалары 100,8
Акционерлік капитал 97,7
Бюджеттегі инвестиция 1633,2
Барлығы
Бұл жерде негізгі шетел шгоестигошеын қолдаиуда түсті және қара
металлургия өндірістеріне (466,7 және 425,1 млн. $)5 мүнай-газ өнеркәсібіне
(348,2 мли. $) көңіл белігіуде.
Мьша 3, 4-кестеде 1996 жыльі шетел инвеегтаиясьін игеру және қолдану
бағыттары көрсетілген.
3-кесте
Келіп түскен шетел Барлығы
инвестициясының түрлері
млн.долл. млн.теңге
Тура инвестиция 1633,2 109
оның ішінде
бастапқы қоры 100,8 6782,4
басқа (бонус, роялти) 97,7 6573,8
Басқа инвестициялар
коммерциялық 229,4 15435,2
халықарылық ұйым 483,1 32505,5
заем
Барлығы 2345,7 157831,1
4-кесте
Бағыттарының аттары Барлығы оның ішінде млн.теңге
млн.долл. млн. млн.
теңге теңге
1 АҚШ 564637 1 АҚШ 705570
2 Ұлыбритания 244141 2 Ұлыбритания 319009
3 Франция 62423 3 Жапония 305545
4 Германия 134002 4 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz