Мақал –мәтелдердің аударылуы
І. Фразеологилық тіркестер
ІІ. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы
ІІІ. Мақал .мәтелдердің аударуы
ІІ. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы
ІІІ. Мақал .мәтелдердің аударуы
Сөйлеуіміз сөйлемнен тұрады да,сөйлем әлденеше сөзден тұрады.Жеке сөздің сөйлемге айналуы сирек.Синтаксистік тұрғыдан алып қарасақ сөз бен сөйлем аралығында тағы бір топ бар,ол ─сөз тіркестері.Сөз тіркесі дегеніміз екі не бірнеше сөздерден құралған грамматикалық топ . Сөз тіркестері еркін және тұрақты болып екіге бөлінеді.Еркін тіркестер жұмыс барысында ,қажеттілікке орай қайта жасала беруі әбден мүмкін.мұндағы сөздер қайтып ажырамастай қалыпта емес, керегі болса алмастырылып,орын ауыстырыла береді.М:ол мектепке кешігіп келді де ол келді ,кешігіп келді, бүлар еркін тіркестер .
Ал еркіндігі жоғалған ,ажырамастай қалыпта кірігіп кеткен тіркестерді ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР дейді.Бұларды біз Фразеологизмдер деп атаймыз.сөз сөз тіркесі,сөйлем дегендеріңіз синтаксис тексеретін сала бола тұра әлгі тұрақты тіркес ноге лексикологияның мәселесі ретінде қарастырылады.себебі фразеологиялық тіркес туралы мәселе синтаксис шеңберден шығып кетеді.типті мұның лексикология ,фонетика грамматика сияқты өз алдына е жеке сала болып зерттелуіне де қақысы бар.
Фразеологимдердің тек өзіне ғана тән өзгеше белгілері бар.Осы белгілер тілдің бұл категориясын өз алдына жеке сала ретінде қарастыруға итермелейді.әрі тілдің басқа единицалардан айырмасын айқындайтын негізгі ерекшелік болып таьылады. Бұл белгілердің түрі мына төмендегідей болады:
Лексикалық мәні .
Компоненттік құрамы.
Грамматикалық категориялардың түрі
Бұл белкілердің тек фразеологизмдерге қатысты екенін дәлелдеу үшін ,сол фразеголозмдерді тілдік единица сөзбен және сөз тіркесімен салыстыру қажет . екеуінің де фразеологизмдер ортақдасып кететін белгілері бар. Сөз тіркесі дегеніңіз фразеологизмдер жасалатын ұяның бірі.
Лексиканың мәні грамматикалық жасалуы жағынан сөз бен фразеологизмдердің ұқсасатын тұстары көп. Фразеологизм мен сөздің лексикалық мәнін ашқанда , олар біріне бірі синоним болып келетінін байқау қиын емес.
Фразеологизмлық тіркестердің жеке сөздер тектес стиликалық өңі ажарлы келеды.сөйлемдегі орнына қолданылу жүйесіне тіркесіп , кейде еркін тұрақтанып ־־тұстары бола береді.
Ал еркіндігі жоғалған ,ажырамастай қалыпта кірігіп кеткен тіркестерді ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР дейді.Бұларды біз Фразеологизмдер деп атаймыз.сөз сөз тіркесі,сөйлем дегендеріңіз синтаксис тексеретін сала бола тұра әлгі тұрақты тіркес ноге лексикологияның мәселесі ретінде қарастырылады.себебі фразеологиялық тіркес туралы мәселе синтаксис шеңберден шығып кетеді.типті мұның лексикология ,фонетика грамматика сияқты өз алдына е жеке сала болып зерттелуіне де қақысы бар.
Фразеологимдердің тек өзіне ғана тән өзгеше белгілері бар.Осы белгілер тілдің бұл категориясын өз алдына жеке сала ретінде қарастыруға итермелейді.әрі тілдің басқа единицалардан айырмасын айқындайтын негізгі ерекшелік болып таьылады. Бұл белгілердің түрі мына төмендегідей болады:
Лексикалық мәні .
Компоненттік құрамы.
Грамматикалық категориялардың түрі
Бұл белкілердің тек фразеологизмдерге қатысты екенін дәлелдеу үшін ,сол фразеголозмдерді тілдік единица сөзбен және сөз тіркесімен салыстыру қажет . екеуінің де фразеологизмдер ортақдасып кететін белгілері бар. Сөз тіркесі дегеніңіз фразеологизмдер жасалатын ұяның бірі.
Лексиканың мәні грамматикалық жасалуы жағынан сөз бен фразеологизмдердің ұқсасатын тұстары көп. Фразеологизм мен сөздің лексикалық мәнін ашқанда , олар біріне бірі синоним болып келетінін байқау қиын емес.
Фразеологизмлық тіркестердің жеке сөздер тектес стиликалық өңі ажарлы келеды.сөйлемдегі орнына қолданылу жүйесіне тіркесіп , кейде еркін тұрақтанып ־־тұстары бола береді.
1. Тіл біліміне кіріспе _ К.Аханов алматы _ 1965ж
2. Аудармадағы фразеолегиялық құбылыс _ Ө.Айтбаев _ алматы _1975 ж
3. Әдебиеттер түралы М.Горький .алматы 1954ж
2. Аудармадағы фразеолегиялық құбылыс _ Ө.Айтбаев _ алматы _1975 ж
3. Әдебиеттер түралы М.Горький .алматы 1954ж
Мақал –мәтелдердің аударылуы
Жоспар
І. Фразеологилық тіркестер
ІІ. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы
ІІІ. Мақал –мәтелдердің аударуы
Кіріспе
Сөйлеуіміз сөйлемнен тұрады да,сөйлем әлденеше сөзден тұрады.Жеке
сөздің сөйлемге айналуы сирек.Синтаксистік тұрғыдан алып қарасақ сөз бен
сөйлем аралығында тағы бір топ бар,ол ─сөз тіркестері.Сөз тіркесі дегеніміз
екі не бірнеше сөздерден құралған грамматикалық топ . Сөз тіркестері еркін
және тұрақты болып екіге бөлінеді.Еркін тіркестер жұмыс барысында
,қажеттілікке орай қайта жасала беруі әбден мүмкін.мұндағы сөздер қайтып
ажырамастай қалыпта емес, керегі болса алмастырылып,орын ауыстырыла
береді.М:ол мектепке кешігіп келді де ол келді ,кешігіп келді, бүлар еркін
тіркестер .
Ал еркіндігі жоғалған ,ажырамастай қалыпта кірігіп кеткен тіркестерді
ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР дейді.Бұларды біз Фразеологизмдер деп атаймыз.сөз сөз
тіркесі,сөйлем дегендеріңіз синтаксис тексеретін сала бола тұра әлгі
тұрақты тіркес ноге лексикологияның мәселесі ретінде қарастырылады.себебі
фразеологиялық тіркес туралы мәселе синтаксис шеңберден шығып кетеді.типті
мұның лексикология ,фонетика грамматика сияқты өз алдына е жеке сала болып
зерттелуіне де қақысы бар.
Фразеологимдердің тек өзіне ғана тән өзгеше белгілері бар.Осы белгілер
тілдің бұл категориясын өз алдына жеке сала ретінде қарастыруға
итермелейді.әрі тілдің басқа единицалардан айырмасын айқындайтын негізгі
ерекшелік болып таьылады. Бұл белгілердің түрі мына төмендегідей болады:
Лексикалық мәні .
Компоненттік құрамы.
Грамматикалық категориялардың түрі
Бұл белкілердің тек фразеологизмдерге қатысты екенін дәлелдеу үшін ,сол
фразеголозмдерді тілдік единица сөзбен және сөз тіркесімен салыстыру қажет
. екеуінің де фразеологизмдер ортақдасып кететін белгілері бар. Сөз тіркесі
дегеніңіз фразеологизмдер жасалатын ұяның бірі.
Лексиканың мәні грамматикалық жасалуы жағынан сөз бен фразеологизмдердің
ұқсасатын тұстары көп. Фразеологизм мен сөздің лексикалық мәнін ашқанда ,
олар біріне бірі синоним болып келетінін байқау қиын емес.
Фразеологизмлық тіркестердің жеке сөздер тектес стиликалық өңі ажарлы
келеды.сөйлемдегі орнына қолданылу жүйесіне тіркесіп , кейде еркін
тұрақтанып ־־тұстары бола береді.
Фразеологиялық оралымдардың ішінде құрылымы жағынан да,мазмұны жағынан
да тілдің коммуникативті единицасы сөйлемге сәйгес келетіндері бар. Бұлар
мақалдар мен мәтелдер, қанатты сөздер. Мақалдар мен мәтелдер және қанатты
сөздер фразеологизмдердің қатарына жатқызылғанда ,олардың сөйлеу кезінде
тыңнан жасалынбай, даяр калпында жұмсалынатыны ;құрамының тұрақтылығы
ескеріледі.
Мақалдар көбінесе екі бөлімді болып келеді де,алдыңғысыда шарт немесе
жалпы байымдау,соңғысында қолтынды,түйінді пікір айтылады. М:кең болсаң
,кем болмайссын. Әзіл айтсаң да әділ айт. Білгенің бір торыз білмегенің
тоқсан тоғыз және т.б.
Мәтелдерде ой –пікір,топшылау мақалдардағыдай ,тікелей келіп
айтылмайды да,образды түрде жанамалай айтылған ишара болады. М: қызым саған
айтам, келінім сен тыңда.үй менікі демеңіз,үй артында кісі бар. Ағама
жеңгем сай. Сөзіңді біреу сөйлесе ,аузың қышып бара ма. Суға кеткен тал
қармайды. Біреу тоңып секреді,біреу тойып секіреді және т.б
Мақал мәтелдерден де әбден қалыптасқан,орныққан. Оның құрамындағы
компоненттердің де орны бекем.
Фразеологиялық оралымдар ішіне құрылымы жағынан да,мазмұны жағынан да
тілдің коммуникативті едінацы-сөйлемге сәйкес келетіедері бар .бұлар _
мақалдар мен мәтелдер , қанатты сөздер .мақалдар мен мәтелдер және қанатты
сөздер фразеологизмдердің қатарына жатқызылғанда олардың сөйлеу кезінде
тыңнан жасалынбай ,даяр қалпында жұмсалынатыны :құрамының тұрақтылығы
ескеріледі.
1964 жылы шыққан Қазақ тілі практикалық курсында (авторлары: Н.
Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев, жалпы редакциясын басқарған проф. М.
Балақаев) Лексика тарауының бір бөлімі Тұрақты сөз тіркестері деп
аталған. Мұнда авторлар тұрақты сөз тіркестерін идиома, фраза, мақал-
мәтелдер деп жеке-жеке бөліп талдайды. Қысқа болса да әрқайсысына анықтама
беріп, нақты тұжырым айтуға тырысқан. Әрқайсысына берілген анықтамаларға
жеке-жеке қарап шығайық.
а) Идиома деп іштей бөліп жаруға келмейтін және оның тұтас мағынасы
құрамындағы сөздердің әрқайсысының лексикалың мағынасына байланысты тумаған
сөздер тобын тұрақты тіркес дейміз. Мысалы: бүйректен сирақ шығару
(орынсыз, жөнсіз іс), мұртын балта кеспейді (ешбір кемшілік, мұқтаж
көрмеу), аузына құм құйылды (жеңілу, үндемей қалу), жер-жебіріне жету
(ұрсу, соғу). Бұдан әрі бірнеше жаттығулар берілген.
ә) Тұрақты тіркестердің енді бір түрін фраза деп атайды да, оған да
нақты анықтама бермегенмен, мұның өзіндік айырмасын түсіндіреді.
Авторлардың түсініктемесін берейік: Тұрақты тіркестің бір түрі фраза. Ол
да идиома сияқты түйдекті тіркес қалпында айтылады. Алайда мұның идиомадан
айырмашылығы құрамындағы сөздердің бәрі, не біреуі өзінің бастапқы
лексикалық мағынасынан айрылып қалмайды. Мысал ретінде тайға таңба
басқандай; тепсе, темір үзеді; еңбегі жанды; су жұқпайтын жорға; сегіз
қырлы, бір сырлы; бұраң бел, алма мойын; асқар тау дегендерді келтіреді.
Шынында бұл келтірілген мысалдар құрамындағы сөздер өзінің негізгі
лексикалық мағынасынан онша алшақтамайды. Ал бұраң бел, алма мойын, асқар
тау дегенде тіркестің екінші сыңарлары өздерінің негізгі мағыналарын
бүтіндей сақтап тұр. Ендеше идиомалар сияқты, фразалық тіркестерде
сөзімізді өткір, көрікті, образды ету үшін жұмсалады деген тұжырымын әбден
қолдаймыз.
б) Мақал-мәтелдер халықтың ғасырлар бойғы іс-тәжірибесінен, өмір тануынан
қорытылып, ереже түрінде тұжырымдалған аталық сөзі, ой түйіні. Біз
авторлар анықтамасын бұлжытпай беріп отырмыз. Олар мақал-мәтелдің идиома,
фразаларға ұқсас жағы мен өзгешелігін ажыратқан. Ұқсас жағы - мұның бәрінде
сыртқы құрылымы, сөздердің орын тәртібі тұрақты болуында да айырмасы -
біріншіден, мақал-мәтелдің құрамындағы сөздер өздерінің лексикалық
мағынасын толық сақтап, сөйлем мүшесіне талдауға келеді; екіншіден, егер
идиома мен фраза сөйлем ішінде басқа сөздермен байланысу үшін тұлғалық
өзгеріске ұшыраса, мақал-мәтелдер ешбір өзгеріске түспей, басқа сөзбен не
сөйлеммен де етістігі арқылы байланысады. Мысалы:
Идиома мен фраза
Бірнеше адам оларды қошап алған: мәз қолтықтарына дым бүркіп, дем
береді. Қолтығына дым бүрке берме. Қолтығына дым бүрке берсең желіге
береді.
М а қ а л-м ә т е л
Аяғын көріп, асын іш, анасын көріп қызын ал деген бар ғой, бәйбіше,
егдеге ізет, жасқа жол дегендей, Әділ екеуіміз жер ортасы жасқа келдік,
ізет көрдік, енді жастарға жол ашу лазым емес пе.
Авторлар мақал мен мәтелдің өзара айырмасын да ажыратқан: мақалда өмір
тәжірибесінен екшеліп алынған ақыл, өнеге, оқушыны жақсыға баулып, жаманнан
аулақ болуға үйрететін кеңес берілсе, мәтел белгілі бір ойға, ұғымға ишара
жасайды, онда астарлап, жұмбақтап айту мәні басым болады. Мысалы,
салыстырғанда:
Мақал
Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей. Көп қорқытады, терең батырады.
Еңбек етсең, емерсің. Күлме досқа - келер басқа. Білек сүріндіре алмағанды,
білім сүріндіреді.
Мәтел
Сиыр судан жериді, су сиырдан жериді. Той дегенде қу бас та домалайды.
Әшейінде ауыз жаппас, той дегенде өлең таппас. Соқыр тауыққа бәрі бидай.
Мұның қай-қайсысы болмасын, айтайын деген ойды нақты, анық етіп және
тыңдаушыға бірден аңғартуға немесе сөйлеген сөзімізден қысқа, тұжырымды
қорытынды шығаруға үлкен жеңілдік жасайды. Бұларды талғамсыз қолдана беруге
болмайды. Екінші жағынан мақал-мәтел әдебиеттің бір жанры есепті таптық
сипатта боп келеді. Міне сондықтан сақ болған жөн.
Ал енді мақал- мәтелдерді қайда жібереміз. Оларды фразеологиялық
единицалар ретінде зерттеу керек пе, жоқ әлде өзіне бөлек, өзгеше тұрақты
тіркестер тобына жатқызып қараймыз ба? Бұл жайында ғалымдар пікірі қалай?
Ең алдымен мақал-мәтелдердің, қанатты сөздердің фразеологиялық тұрақты
тіркеске жататынын көптеген ғалымдардың дәлелдеп, пәтуаға келіскенін
ескертеміз. Мәселе бұлардың фразеологиялык; единицалардың әлі жоғарыда
аталған үш тобының қайсысына жатқызу керек екенінде. Бұл өте күрделі
мәселе. Совет тіл білімінің тарихына үңілсек көптеген әйгілі ғалымдардың
бұл мәселеге талай қалам тартқанын көреміз. Фразеологизмдерді зерттеу
ісінің көш басшысы болған акад. В. В. Виноградов мақал-мәтелдерді
фразеологиялық единицаның ешқайсысына жатқызған емес. Ал проф. А. И. Ефимов
оларды фразеологиялық единицалардың айрықша бір түрі ретінде қарастырады.
Осы тұрғыдан қарастырғанда мақал-мәтелдер компоненттерінің орнықтылығы
алдымен ескерілсе керек.
Қазақ ғалымдарының көпшілігі мақал-мәтелдерді осы фразеологиялық
единицалардың қатарында қарастыратынын көрдік. Акад. I. К. Кеңесбаев, проф.
Ғ. Мұсабаев, проф. М. Балақаев, т. б. ғалымдардың жоғарыда аталған
еңбектерін қараңыз. Біздің де бұл жайында ұстанатын пікіріміз осы ыңғайда
болмақ.
Біз бұл тарауда фразеология мәселесінің зерттелуі жайында біраз пікір
тараттық. Орыс, қазақ ғалымдарының жалпы фразеологияны қалай түсінетінін,
оның түрлерін қалай талдайтынын, оған қандай тұрақты тіркестерді
жатқызатынын баяндадық. Енді фразеологизмдердің тілімізде атқаратын қызметі
жайында бірер сөз.
Фразеологиялық единицалардың қызметі және олардың эмоциональдық-
экспрессивтік бояуы
Тіліміздегі тұрақты сөз тіркестерінің қызметі жоғарыда баяндалған негізгі
белгілеріне орай айқындалады. Кіріспенің басында ескерткеніміздей, біздің
сөйлеуіміз негізінен жеке сөздердің жай тіркестерге бірігуінен тұрады.
Мұнда жеке сөздер емін-еркін бірімен-бірі байланысып, тіркесіп, әр
түрлі қатынасқа түседі де, ойды білдіруге қызмет етеді. Жай тіркестердегі
кез келген сөздердің кез келгенін алып тастап, орнына басқа сөз қоюға, не
басқа бір сөзге телуге әбден болады. Ондайға көнбіс.
Фразеологизмдердің бәрі бірдей метафоралы болып келмейді. Олардың
ішінде зат, табиғат, неше түрлі ұғым, құбылыс жайында шертілген кішігірім
әңгіме тәрізді. Нақты ақыл-кеңесті түйіп тастап отыратын бұл тектес
тіркестер құрамындағы сөздер өзінің негізгі лексикалық мағынасында тұрып-ақ
ойды соншама әсерлеп, мәнерлі жеткізеді. Мынандай тұрақты тіркестерге зер
салыңыз: сұлу сұлу емес, сүйген сұлу; мыңның түсін танығанша, бірдің атын
біл; игіліктің ерте-кеші жоқ; қыс азығын жаз жина; аңдысқан ауыл болмас,
сақтансаң сақтаймын.
Мақал-мәтелдер де дәл осындай қасиетке ие. Өмір өзі түйген ащы тәжірибенің
шындық тұжырымы іспетті, олай емес, былай дегендей жол-жөн нұсқайды.
Өмірдегі іс-қимылдың дұрысы қайсы, бұрысы қайсы т. б. адам баласының сан
алуан әрекетінде таймас, табанды бағыты қайсы соны дөп көрсетеді. Бұның
бәрі бос әңгіме болмай, өмір тәжірибесінен қорытылып шыққан әділ шындық. Ал
образдылық ауыс мағыналы метафоралы сөз тіркестерінің бәрінде бірдей бола
бермейді. Осыған қарағанда, кейбір ғалымдардың фразеологизмдерді құрылысы
және образдылығы жағынан екі бөліп қараймыз деуі ақылға сияды.
Мақал сөзі араб тілінен келген делінеді. 1889 ж Н.Исәнбет жинап
бастырған татар халық мәкаләләрінің 1-томында берілген мысалдарға
қарағанда, арабтарда лиеклли мәканын мәкал - әр орынға лайық сөз
бар деген мақал да бар көрінеді. Сонда мақал деп жүргеніміздің о
бастағы мағынасын тексерсек орынды сөз, яки тиісті жеріне дәл
айтылған сөз болып шығады. Көптеген тілдерде нақыл сөздің бұл түрлері әр
қилы аталғанмен, олардың семантикалық мағынасы бір. Мәселен
өзбектер—мақал, азербайжандар— аталар сөзі, чуваштар —қариялардан
қалған сөз (ваттисам калани) десе, көптеген түрік тілдерінде мақал мен
мәтел қосарлана жүреді. Қырғыздар —мақал мен лақаптар, түрікмендер —
нақылдар ве аталар сөзи, ұйғырлар —мақал вә тәмсил, татарлар —мәкаль
һәм әйтем деген терминдер қалыптасқан. Бұдан шығатын нәрсе қай халың
болмасын мақал мен мәтелді қатты қадірлейтінін, әрі олардың өзара айырмасын
да біліп іске жарататынын байқаймыз.
Негізінде, мақал мен мәтелдің ортақ, әрі өзгеше қасиеттерін жоғарыда әр
тілден келтірілген мысалдардың өзі-ақ айқын танытса керек. Мысалы орыс
халқының поговорка — цветочек, пословица — ягодка деуін алыңыз.
Сонымен фразеологиялық тіркестердің негізгі қасиеті оның айрықша
семантикалық топ болуы және оның стилистикалық ажарында (окрашенность).
Бұлар жеке сөздердің, сөз тіркестерінің, тіпті сөйлемдердің бейнелі
синонимдері ретінде көркем әдебиетте айырықша роль атқарады. Яғни
фразеологиялық единицалардағы ең басты нәрселер — мағыналылық,
стилистикалық өң қолданудағы ерекше қызметі. Осыған қарағанда фразеология
негізінде стилистиканың зерттейтін объектісі.
Фразеологизмдерді аудару мәселелері
Фразеологизмдер, жалпы тілдердегі тұрақты тіркес атаулының бәрі аударма
практикасы үшін де, теориясы үшін де ең қиын, күрделі проблеманың бірі.
Аударма тәжірибесінде фразеологизмдерді екінші тілге берудің неше түрлі
қиындықтары кездесіп, теориялық тұжырым жасауға итермелейді. Өйткені әр
тілдегі фразеологизмдердің мағыналық және стилистикалық қызметі алуан-алуан
болады. Оның құрамына кірген сөздердің байланысы да әр тілде әр қилы. Міне
осыларды аудару кезінде әр тілдің өзіне ғана тән сөздердің тіркесу
ерекшелігі көрінеді.
Қазақ тіліндегі сөздердің тіркесу қабілетін, фразеологизмдердің мазмұнын,
мағынасын, сырын талдап жазған еңбектердің біразын жоғарыда атап өткенбіз.
Ал фразеологизмдерді бір тілден екінші тілге аудару мәселесі аса қажет, әрі
барынша қиын проблема екенін сол еңбектерден және көркем әдебиетте
қолданылып жүрген фразалық тіркестер табиғатынан-ақ тануға болады. Ғылым да
фразеология мәселесі сөз бола бастаған уақыттан-ақ оны екінші тілге аудару
жайы қарастырылып келеді. Аударма ел мен елдің арасына дәнекер болатын аса
зор мағыналы құрал. Аудармамен шұғылданған бірде-бір зерттеуші фразеология
мәселесін аттап өте алған емес. Тіркестердің аудармасын тікелей
тексермегенмен, аудармашы-зерттеуші өзінің саласына қатысты тұстарда
фразеология аудармасына байланысты пікірін айтып отырған. Бұл тұста
ескеретін бір жайт, сол айтылған пікірлердің бәрі біркелкі емес екенін және
ондай пікір қозғаушылар әр қилы ғылым өкілдері екенін есепке алған жөн.
Жалпы аударма проблемасы жөнінде айтылып жүрген тұжырымдарды екі топқа
бөлуге болар еді. Бірі әдебиетшілер тарапынан айтылған, екіншісі тілші
ғалымдар ұстанған пайымдаулар. О баста бұл екі ағым өкілдері қызу қарқында
қарсы дау айтысқанмен, қазір қайсысы болса да сабаға түсіп, аударма
теориясының өзіне ғана тән, өзіндік сырларына тереңірек үңіліп, көп
жағдайда келісімге келе бастағандай. Мұның өзі белгілі дәрежеде аударманың
ғылым ретінде қалыптасып, әр қилы проблемаларын алға тартқанын танытады.
Сонда да болса, біз аударма мәселелерін әдебиетшілер мен тілшілер бір
пәтуаға келіп, қауымдаса тексеріп жатыр деп айта алмаймыз. Ғылым болған соң
оның даулы, даусыз мәселелері толып жатады
М.Жанғалин дәлелдеуінші, біріншіден, мақал – мәтелдерді марксизм –
ленинизм классиктері еңбектерінің идеялық мазмұнын мейлінше ашық,
айқын ашу үшін қолданылған құралдар деп түсінеді. Сол себепті бұлардың
аудармасы да өте дәл, анық, түсінікті, көркем болуға тиіс; екіншіден
қазақ тілінде баламасы жоқ мақал-мәтелдің бәрі аударылуы тиіс. Балық
жоқта, бақа да балық. Қасқырды сұрлығы үшін емес, ұрлығы үшін ұрады
дегендер тәрізді. Осы келтірілген мысалдар, шынында қазір төл
дүниелермен бірдей қорымызға еніп, өзге жұрттан келгені ұмыт боп барады;
үшіншіден, егер кейбір мақал-мәтелдердің қазақ тілінде толық баламасы
табылып тұрса одан қашудың қажеті жоқ. Қап түбінде біз жатпас осыған дәлел;
төртіншіден, Ленин еркін аударған шет тіл мақал-мәтелдері де логикалық
мәні жағынан болсын және мүмкіндігінше, тілдік, грамматикалық қасиеттеріне
дейін дәл аударып жеткізуге тырысу керек. Мысалы, Ленин аударған не так
норовим, чтобы в рот, как чтобы в карман деген неміс мақалы қазақша ауызға
салғаннан гөрі, қалтаға салғымыз келеді болар еді. Мінеки
М. Жанғалин жолдастың пікірі осы тектес. Мұнда фразеологизмнің бір түрі
ғана — мақал-мәтел сөз болады. Ол тұрақты тіркестердің бар түрін талдап
жатпайды. Идиомдар да, фразалар да т. б. түрлері түгелімен мақал-мәтел
тасасында қалған. Ал марксизм-ленинизм классиктері шығармаларында тек
мақал-мәтелді ғана емес, бейнелі сөз тіркестерінің әлденеше түрін
идиомдарды да, фразалық түйдектерді де, фразалық тұтастықтарды да
мейлінше мол қолданып, өздерінің негізгі мақсатын шешен де шебер жеткізуге
тырысқаны мәлім. Сондықтан М. Жанғалиннің пікірлері тек мақал-мәтел
төңірегіне қатысты. Оның өзінде де негізгі пікірлерін дамытып, жүйелеп
өрбіте алмаған. Әрине неге өйтпедің деп ешкім де кінә таға алмайды. Өйткені
бұл тұстағы М. Жанғалиннің негізгі мақсаты мақал-мәтел, фразеологизмдердің
аудармасын арнайы тексеру емес, жалпы аударма мәселесінің кейбір негізгі
принциптерін қарастыру. Осы көлемде қарасаң, жоғарыда ескерткеніміздей, М.
Жанғалин жолдастың ғылыми тұжырымдары ой толғататын салмақты, әрі салиқалы.
Марксизм-ленинизм классиктері шығармаларында кездесетін идиома, қанатты
сөз, мақал-мәтелдерді қазақ тіліне аударудың мәселелерін арнайы тексерген
зерттеушінің бірі –Қ.Сағындықов. Ол өзінің ғылыми тұжырымдарын негізінен В.
И. Ленин шығармаларының қазаң тіліне аударылуына байланысты дамытқан.
Жалпы, түрлі тұрақты тіркестерді, оның ішінде мақал-мәтелдерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
І. Фразеологилық тіркестер
ІІ. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы
ІІІ. Мақал –мәтелдердің аударуы
Кіріспе
Сөйлеуіміз сөйлемнен тұрады да,сөйлем әлденеше сөзден тұрады.Жеке
сөздің сөйлемге айналуы сирек.Синтаксистік тұрғыдан алып қарасақ сөз бен
сөйлем аралығында тағы бір топ бар,ол ─сөз тіркестері.Сөз тіркесі дегеніміз
екі не бірнеше сөздерден құралған грамматикалық топ . Сөз тіркестері еркін
және тұрақты болып екіге бөлінеді.Еркін тіркестер жұмыс барысында
,қажеттілікке орай қайта жасала беруі әбден мүмкін.мұндағы сөздер қайтып
ажырамастай қалыпта емес, керегі болса алмастырылып,орын ауыстырыла
береді.М:ол мектепке кешігіп келді де ол келді ,кешігіп келді, бүлар еркін
тіркестер .
Ал еркіндігі жоғалған ,ажырамастай қалыпта кірігіп кеткен тіркестерді
ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР дейді.Бұларды біз Фразеологизмдер деп атаймыз.сөз сөз
тіркесі,сөйлем дегендеріңіз синтаксис тексеретін сала бола тұра әлгі
тұрақты тіркес ноге лексикологияның мәселесі ретінде қарастырылады.себебі
фразеологиялық тіркес туралы мәселе синтаксис шеңберден шығып кетеді.типті
мұның лексикология ,фонетика грамматика сияқты өз алдына е жеке сала болып
зерттелуіне де қақысы бар.
Фразеологимдердің тек өзіне ғана тән өзгеше белгілері бар.Осы белгілер
тілдің бұл категориясын өз алдына жеке сала ретінде қарастыруға
итермелейді.әрі тілдің басқа единицалардан айырмасын айқындайтын негізгі
ерекшелік болып таьылады. Бұл белгілердің түрі мына төмендегідей болады:
Лексикалық мәні .
Компоненттік құрамы.
Грамматикалық категориялардың түрі
Бұл белкілердің тек фразеологизмдерге қатысты екенін дәлелдеу үшін ,сол
фразеголозмдерді тілдік единица сөзбен және сөз тіркесімен салыстыру қажет
. екеуінің де фразеологизмдер ортақдасып кететін белгілері бар. Сөз тіркесі
дегеніңіз фразеологизмдер жасалатын ұяның бірі.
Лексиканың мәні грамматикалық жасалуы жағынан сөз бен фразеологизмдердің
ұқсасатын тұстары көп. Фразеологизм мен сөздің лексикалық мәнін ашқанда ,
олар біріне бірі синоним болып келетінін байқау қиын емес.
Фразеологизмлық тіркестердің жеке сөздер тектес стиликалық өңі ажарлы
келеды.сөйлемдегі орнына қолданылу жүйесіне тіркесіп , кейде еркін
тұрақтанып ־־тұстары бола береді.
Фразеологиялық оралымдардың ішінде құрылымы жағынан да,мазмұны жағынан
да тілдің коммуникативті единицасы сөйлемге сәйгес келетіндері бар. Бұлар
мақалдар мен мәтелдер, қанатты сөздер. Мақалдар мен мәтелдер және қанатты
сөздер фразеологизмдердің қатарына жатқызылғанда ,олардың сөйлеу кезінде
тыңнан жасалынбай, даяр калпында жұмсалынатыны ;құрамының тұрақтылығы
ескеріледі.
Мақалдар көбінесе екі бөлімді болып келеді де,алдыңғысыда шарт немесе
жалпы байымдау,соңғысында қолтынды,түйінді пікір айтылады. М:кең болсаң
,кем болмайссын. Әзіл айтсаң да әділ айт. Білгенің бір торыз білмегенің
тоқсан тоғыз және т.б.
Мәтелдерде ой –пікір,топшылау мақалдардағыдай ,тікелей келіп
айтылмайды да,образды түрде жанамалай айтылған ишара болады. М: қызым саған
айтам, келінім сен тыңда.үй менікі демеңіз,үй артында кісі бар. Ағама
жеңгем сай. Сөзіңді біреу сөйлесе ,аузың қышып бара ма. Суға кеткен тал
қармайды. Біреу тоңып секреді,біреу тойып секіреді және т.б
Мақал мәтелдерден де әбден қалыптасқан,орныққан. Оның құрамындағы
компоненттердің де орны бекем.
Фразеологиялық оралымдар ішіне құрылымы жағынан да,мазмұны жағынан да
тілдің коммуникативті едінацы-сөйлемге сәйкес келетіедері бар .бұлар _
мақалдар мен мәтелдер , қанатты сөздер .мақалдар мен мәтелдер және қанатты
сөздер фразеологизмдердің қатарына жатқызылғанда олардың сөйлеу кезінде
тыңнан жасалынбай ,даяр қалпында жұмсалынатыны :құрамының тұрақтылығы
ескеріледі.
1964 жылы шыққан Қазақ тілі практикалық курсында (авторлары: Н.
Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев, жалпы редакциясын басқарған проф. М.
Балақаев) Лексика тарауының бір бөлімі Тұрақты сөз тіркестері деп
аталған. Мұнда авторлар тұрақты сөз тіркестерін идиома, фраза, мақал-
мәтелдер деп жеке-жеке бөліп талдайды. Қысқа болса да әрқайсысына анықтама
беріп, нақты тұжырым айтуға тырысқан. Әрқайсысына берілген анықтамаларға
жеке-жеке қарап шығайық.
а) Идиома деп іштей бөліп жаруға келмейтін және оның тұтас мағынасы
құрамындағы сөздердің әрқайсысының лексикалың мағынасына байланысты тумаған
сөздер тобын тұрақты тіркес дейміз. Мысалы: бүйректен сирақ шығару
(орынсыз, жөнсіз іс), мұртын балта кеспейді (ешбір кемшілік, мұқтаж
көрмеу), аузына құм құйылды (жеңілу, үндемей қалу), жер-жебіріне жету
(ұрсу, соғу). Бұдан әрі бірнеше жаттығулар берілген.
ә) Тұрақты тіркестердің енді бір түрін фраза деп атайды да, оған да
нақты анықтама бермегенмен, мұның өзіндік айырмасын түсіндіреді.
Авторлардың түсініктемесін берейік: Тұрақты тіркестің бір түрі фраза. Ол
да идиома сияқты түйдекті тіркес қалпында айтылады. Алайда мұның идиомадан
айырмашылығы құрамындағы сөздердің бәрі, не біреуі өзінің бастапқы
лексикалық мағынасынан айрылып қалмайды. Мысал ретінде тайға таңба
басқандай; тепсе, темір үзеді; еңбегі жанды; су жұқпайтын жорға; сегіз
қырлы, бір сырлы; бұраң бел, алма мойын; асқар тау дегендерді келтіреді.
Шынында бұл келтірілген мысалдар құрамындағы сөздер өзінің негізгі
лексикалық мағынасынан онша алшақтамайды. Ал бұраң бел, алма мойын, асқар
тау дегенде тіркестің екінші сыңарлары өздерінің негізгі мағыналарын
бүтіндей сақтап тұр. Ендеше идиомалар сияқты, фразалық тіркестерде
сөзімізді өткір, көрікті, образды ету үшін жұмсалады деген тұжырымын әбден
қолдаймыз.
б) Мақал-мәтелдер халықтың ғасырлар бойғы іс-тәжірибесінен, өмір тануынан
қорытылып, ереже түрінде тұжырымдалған аталық сөзі, ой түйіні. Біз
авторлар анықтамасын бұлжытпай беріп отырмыз. Олар мақал-мәтелдің идиома,
фразаларға ұқсас жағы мен өзгешелігін ажыратқан. Ұқсас жағы - мұның бәрінде
сыртқы құрылымы, сөздердің орын тәртібі тұрақты болуында да айырмасы -
біріншіден, мақал-мәтелдің құрамындағы сөздер өздерінің лексикалық
мағынасын толық сақтап, сөйлем мүшесіне талдауға келеді; екіншіден, егер
идиома мен фраза сөйлем ішінде басқа сөздермен байланысу үшін тұлғалық
өзгеріске ұшыраса, мақал-мәтелдер ешбір өзгеріске түспей, басқа сөзбен не
сөйлеммен де етістігі арқылы байланысады. Мысалы:
Идиома мен фраза
Бірнеше адам оларды қошап алған: мәз қолтықтарына дым бүркіп, дем
береді. Қолтығына дым бүрке берме. Қолтығына дым бүрке берсең желіге
береді.
М а қ а л-м ә т е л
Аяғын көріп, асын іш, анасын көріп қызын ал деген бар ғой, бәйбіше,
егдеге ізет, жасқа жол дегендей, Әділ екеуіміз жер ортасы жасқа келдік,
ізет көрдік, енді жастарға жол ашу лазым емес пе.
Авторлар мақал мен мәтелдің өзара айырмасын да ажыратқан: мақалда өмір
тәжірибесінен екшеліп алынған ақыл, өнеге, оқушыны жақсыға баулып, жаманнан
аулақ болуға үйрететін кеңес берілсе, мәтел белгілі бір ойға, ұғымға ишара
жасайды, онда астарлап, жұмбақтап айту мәні басым болады. Мысалы,
салыстырғанда:
Мақал
Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей. Көп қорқытады, терең батырады.
Еңбек етсең, емерсің. Күлме досқа - келер басқа. Білек сүріндіре алмағанды,
білім сүріндіреді.
Мәтел
Сиыр судан жериді, су сиырдан жериді. Той дегенде қу бас та домалайды.
Әшейінде ауыз жаппас, той дегенде өлең таппас. Соқыр тауыққа бәрі бидай.
Мұның қай-қайсысы болмасын, айтайын деген ойды нақты, анық етіп және
тыңдаушыға бірден аңғартуға немесе сөйлеген сөзімізден қысқа, тұжырымды
қорытынды шығаруға үлкен жеңілдік жасайды. Бұларды талғамсыз қолдана беруге
болмайды. Екінші жағынан мақал-мәтел әдебиеттің бір жанры есепті таптық
сипатта боп келеді. Міне сондықтан сақ болған жөн.
Ал енді мақал- мәтелдерді қайда жібереміз. Оларды фразеологиялық
единицалар ретінде зерттеу керек пе, жоқ әлде өзіне бөлек, өзгеше тұрақты
тіркестер тобына жатқызып қараймыз ба? Бұл жайында ғалымдар пікірі қалай?
Ең алдымен мақал-мәтелдердің, қанатты сөздердің фразеологиялық тұрақты
тіркеске жататынын көптеген ғалымдардың дәлелдеп, пәтуаға келіскенін
ескертеміз. Мәселе бұлардың фразеологиялык; единицалардың әлі жоғарыда
аталған үш тобының қайсысына жатқызу керек екенінде. Бұл өте күрделі
мәселе. Совет тіл білімінің тарихына үңілсек көптеген әйгілі ғалымдардың
бұл мәселеге талай қалам тартқанын көреміз. Фразеологизмдерді зерттеу
ісінің көш басшысы болған акад. В. В. Виноградов мақал-мәтелдерді
фразеологиялық единицаның ешқайсысына жатқызған емес. Ал проф. А. И. Ефимов
оларды фразеологиялық единицалардың айрықша бір түрі ретінде қарастырады.
Осы тұрғыдан қарастырғанда мақал-мәтелдер компоненттерінің орнықтылығы
алдымен ескерілсе керек.
Қазақ ғалымдарының көпшілігі мақал-мәтелдерді осы фразеологиялық
единицалардың қатарында қарастыратынын көрдік. Акад. I. К. Кеңесбаев, проф.
Ғ. Мұсабаев, проф. М. Балақаев, т. б. ғалымдардың жоғарыда аталған
еңбектерін қараңыз. Біздің де бұл жайында ұстанатын пікіріміз осы ыңғайда
болмақ.
Біз бұл тарауда фразеология мәселесінің зерттелуі жайында біраз пікір
тараттық. Орыс, қазақ ғалымдарының жалпы фразеологияны қалай түсінетінін,
оның түрлерін қалай талдайтынын, оған қандай тұрақты тіркестерді
жатқызатынын баяндадық. Енді фразеологизмдердің тілімізде атқаратын қызметі
жайында бірер сөз.
Фразеологиялық единицалардың қызметі және олардың эмоциональдық-
экспрессивтік бояуы
Тіліміздегі тұрақты сөз тіркестерінің қызметі жоғарыда баяндалған негізгі
белгілеріне орай айқындалады. Кіріспенің басында ескерткеніміздей, біздің
сөйлеуіміз негізінен жеке сөздердің жай тіркестерге бірігуінен тұрады.
Мұнда жеке сөздер емін-еркін бірімен-бірі байланысып, тіркесіп, әр
түрлі қатынасқа түседі де, ойды білдіруге қызмет етеді. Жай тіркестердегі
кез келген сөздердің кез келгенін алып тастап, орнына басқа сөз қоюға, не
басқа бір сөзге телуге әбден болады. Ондайға көнбіс.
Фразеологизмдердің бәрі бірдей метафоралы болып келмейді. Олардың
ішінде зат, табиғат, неше түрлі ұғым, құбылыс жайында шертілген кішігірім
әңгіме тәрізді. Нақты ақыл-кеңесті түйіп тастап отыратын бұл тектес
тіркестер құрамындағы сөздер өзінің негізгі лексикалық мағынасында тұрып-ақ
ойды соншама әсерлеп, мәнерлі жеткізеді. Мынандай тұрақты тіркестерге зер
салыңыз: сұлу сұлу емес, сүйген сұлу; мыңның түсін танығанша, бірдің атын
біл; игіліктің ерте-кеші жоқ; қыс азығын жаз жина; аңдысқан ауыл болмас,
сақтансаң сақтаймын.
Мақал-мәтелдер де дәл осындай қасиетке ие. Өмір өзі түйген ащы тәжірибенің
шындық тұжырымы іспетті, олай емес, былай дегендей жол-жөн нұсқайды.
Өмірдегі іс-қимылдың дұрысы қайсы, бұрысы қайсы т. б. адам баласының сан
алуан әрекетінде таймас, табанды бағыты қайсы соны дөп көрсетеді. Бұның
бәрі бос әңгіме болмай, өмір тәжірибесінен қорытылып шыққан әділ шындық. Ал
образдылық ауыс мағыналы метафоралы сөз тіркестерінің бәрінде бірдей бола
бермейді. Осыған қарағанда, кейбір ғалымдардың фразеологизмдерді құрылысы
және образдылығы жағынан екі бөліп қараймыз деуі ақылға сияды.
Мақал сөзі араб тілінен келген делінеді. 1889 ж Н.Исәнбет жинап
бастырған татар халық мәкаләләрінің 1-томында берілген мысалдарға
қарағанда, арабтарда лиеклли мәканын мәкал - әр орынға лайық сөз
бар деген мақал да бар көрінеді. Сонда мақал деп жүргеніміздің о
бастағы мағынасын тексерсек орынды сөз, яки тиісті жеріне дәл
айтылған сөз болып шығады. Көптеген тілдерде нақыл сөздің бұл түрлері әр
қилы аталғанмен, олардың семантикалық мағынасы бір. Мәселен
өзбектер—мақал, азербайжандар— аталар сөзі, чуваштар —қариялардан
қалған сөз (ваттисам калани) десе, көптеген түрік тілдерінде мақал мен
мәтел қосарлана жүреді. Қырғыздар —мақал мен лақаптар, түрікмендер —
нақылдар ве аталар сөзи, ұйғырлар —мақал вә тәмсил, татарлар —мәкаль
һәм әйтем деген терминдер қалыптасқан. Бұдан шығатын нәрсе қай халың
болмасын мақал мен мәтелді қатты қадірлейтінін, әрі олардың өзара айырмасын
да біліп іске жарататынын байқаймыз.
Негізінде, мақал мен мәтелдің ортақ, әрі өзгеше қасиеттерін жоғарыда әр
тілден келтірілген мысалдардың өзі-ақ айқын танытса керек. Мысалы орыс
халқының поговорка — цветочек, пословица — ягодка деуін алыңыз.
Сонымен фразеологиялық тіркестердің негізгі қасиеті оның айрықша
семантикалық топ болуы және оның стилистикалық ажарында (окрашенность).
Бұлар жеке сөздердің, сөз тіркестерінің, тіпті сөйлемдердің бейнелі
синонимдері ретінде көркем әдебиетте айырықша роль атқарады. Яғни
фразеологиялық единицалардағы ең басты нәрселер — мағыналылық,
стилистикалық өң қолданудағы ерекше қызметі. Осыған қарағанда фразеология
негізінде стилистиканың зерттейтін объектісі.
Фразеологизмдерді аудару мәселелері
Фразеологизмдер, жалпы тілдердегі тұрақты тіркес атаулының бәрі аударма
практикасы үшін де, теориясы үшін де ең қиын, күрделі проблеманың бірі.
Аударма тәжірибесінде фразеологизмдерді екінші тілге берудің неше түрлі
қиындықтары кездесіп, теориялық тұжырым жасауға итермелейді. Өйткені әр
тілдегі фразеологизмдердің мағыналық және стилистикалық қызметі алуан-алуан
болады. Оның құрамына кірген сөздердің байланысы да әр тілде әр қилы. Міне
осыларды аудару кезінде әр тілдің өзіне ғана тән сөздердің тіркесу
ерекшелігі көрінеді.
Қазақ тіліндегі сөздердің тіркесу қабілетін, фразеологизмдердің мазмұнын,
мағынасын, сырын талдап жазған еңбектердің біразын жоғарыда атап өткенбіз.
Ал фразеологизмдерді бір тілден екінші тілге аудару мәселесі аса қажет, әрі
барынша қиын проблема екенін сол еңбектерден және көркем әдебиетте
қолданылып жүрген фразалық тіркестер табиғатынан-ақ тануға болады. Ғылым да
фразеология мәселесі сөз бола бастаған уақыттан-ақ оны екінші тілге аудару
жайы қарастырылып келеді. Аударма ел мен елдің арасына дәнекер болатын аса
зор мағыналы құрал. Аудармамен шұғылданған бірде-бір зерттеуші фразеология
мәселесін аттап өте алған емес. Тіркестердің аудармасын тікелей
тексермегенмен, аудармашы-зерттеуші өзінің саласына қатысты тұстарда
фразеология аудармасына байланысты пікірін айтып отырған. Бұл тұста
ескеретін бір жайт, сол айтылған пікірлердің бәрі біркелкі емес екенін және
ондай пікір қозғаушылар әр қилы ғылым өкілдері екенін есепке алған жөн.
Жалпы аударма проблемасы жөнінде айтылып жүрген тұжырымдарды екі топқа
бөлуге болар еді. Бірі әдебиетшілер тарапынан айтылған, екіншісі тілші
ғалымдар ұстанған пайымдаулар. О баста бұл екі ағым өкілдері қызу қарқында
қарсы дау айтысқанмен, қазір қайсысы болса да сабаға түсіп, аударма
теориясының өзіне ғана тән, өзіндік сырларына тереңірек үңіліп, көп
жағдайда келісімге келе бастағандай. Мұның өзі белгілі дәрежеде аударманың
ғылым ретінде қалыптасып, әр қилы проблемаларын алға тартқанын танытады.
Сонда да болса, біз аударма мәселелерін әдебиетшілер мен тілшілер бір
пәтуаға келіп, қауымдаса тексеріп жатыр деп айта алмаймыз. Ғылым болған соң
оның даулы, даусыз мәселелері толып жатады
М.Жанғалин дәлелдеуінші, біріншіден, мақал – мәтелдерді марксизм –
ленинизм классиктері еңбектерінің идеялық мазмұнын мейлінше ашық,
айқын ашу үшін қолданылған құралдар деп түсінеді. Сол себепті бұлардың
аудармасы да өте дәл, анық, түсінікті, көркем болуға тиіс; екіншіден
қазақ тілінде баламасы жоқ мақал-мәтелдің бәрі аударылуы тиіс. Балық
жоқта, бақа да балық. Қасқырды сұрлығы үшін емес, ұрлығы үшін ұрады
дегендер тәрізді. Осы келтірілген мысалдар, шынында қазір төл
дүниелермен бірдей қорымызға еніп, өзге жұрттан келгені ұмыт боп барады;
үшіншіден, егер кейбір мақал-мәтелдердің қазақ тілінде толық баламасы
табылып тұрса одан қашудың қажеті жоқ. Қап түбінде біз жатпас осыған дәлел;
төртіншіден, Ленин еркін аударған шет тіл мақал-мәтелдері де логикалық
мәні жағынан болсын және мүмкіндігінше, тілдік, грамматикалық қасиеттеріне
дейін дәл аударып жеткізуге тырысу керек. Мысалы, Ленин аударған не так
норовим, чтобы в рот, как чтобы в карман деген неміс мақалы қазақша ауызға
салғаннан гөрі, қалтаға салғымыз келеді болар еді. Мінеки
М. Жанғалин жолдастың пікірі осы тектес. Мұнда фразеологизмнің бір түрі
ғана — мақал-мәтел сөз болады. Ол тұрақты тіркестердің бар түрін талдап
жатпайды. Идиомдар да, фразалар да т. б. түрлері түгелімен мақал-мәтел
тасасында қалған. Ал марксизм-ленинизм классиктері шығармаларында тек
мақал-мәтелді ғана емес, бейнелі сөз тіркестерінің әлденеше түрін
идиомдарды да, фразалық түйдектерді де, фразалық тұтастықтарды да
мейлінше мол қолданып, өздерінің негізгі мақсатын шешен де шебер жеткізуге
тырысқаны мәлім. Сондықтан М. Жанғалиннің пікірлері тек мақал-мәтел
төңірегіне қатысты. Оның өзінде де негізгі пікірлерін дамытып, жүйелеп
өрбіте алмаған. Әрине неге өйтпедің деп ешкім де кінә таға алмайды. Өйткені
бұл тұстағы М. Жанғалиннің негізгі мақсаты мақал-мәтел, фразеологизмдердің
аудармасын арнайы тексеру емес, жалпы аударма мәселесінің кейбір негізгі
принциптерін қарастыру. Осы көлемде қарасаң, жоғарыда ескерткеніміздей, М.
Жанғалин жолдастың ғылыми тұжырымдары ой толғататын салмақты, әрі салиқалы.
Марксизм-ленинизм классиктері шығармаларында кездесетін идиома, қанатты
сөз, мақал-мәтелдерді қазақ тіліне аударудың мәселелерін арнайы тексерген
зерттеушінің бірі –Қ.Сағындықов. Ол өзінің ғылыми тұжырымдарын негізінен В.
И. Ленин шығармаларының қазаң тіліне аударылуына байланысты дамытқан.
Жалпы, түрлі тұрақты тіркестерді, оның ішінде мақал-мәтелдерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz