Қазақстанның су ресурстарына жататындар

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Табиғатта, қоғам тарихында, адам өмірінде, тіршілктің әр саласында су ерекше орын алатыны белгілі. Тіршіліктің ең жоғары сатысындағы адам денесінің 65-70%-1 судан тұрады. Сондай-ақ өсімдіктердің өсіп жетілуі ушін де орасан көп су қажет.

Халық шаруашылығына қажет су көзі тек адамдар мен жануарлардың үшін емес, өнеркәсіпті дамытуда да, жер суаруда да, барлық техникалық процестерді жүзеге асыруда да пайдаланылады. Сол сияқты судын энергетикалық қуаты, жылылық көзі, жанға шипа, табиғатты жақсартып, жасарту қасиеттерін ескерсек, шын мәнінде сусыз тіршілктің мүмкін еместігі байқалады.

Су климат пен ауа райының өзгеруіне тікелей әсер етеді. Су қорына байланысты әрбір аймақтын климаты да өзгеріп тұрады. Мұны теніздер мен көлдер денгейінің өзгеруіне байланысты ауа райының өзгеруінен байқауға болады. Арал тенізінің шөгіп бара жатқанына байланысты бұл мекенде қоныстанған елдердең климаттық жағдайы да күрт өзгерді. Балқаш көлі денгейінің төмендеуі оның төңірегіндегі жерлердің климаттық жағдайының өзгеруіне әсер етуде.

ҚАЗАҚСТАННЫҢ СУ РЕСУРСТАРЫНА ЖАТАТЫНДАР

Халық шаруашылығында суды пайдаланудың негізгі екі тәсілі - суды пайдалану және суды тұтыну. Бірінші жағдайда су суаттардан алынбайды да шаруашылық мұқтаждығын шешуге пайдаланады. Суды пайдаланушыларға гидроэнергетика, су транспорты, ауыл және балық шаруашылықтары т. б. жатады. Суды түтыну - су суаттардан алынып, судың бір бөлігі технологиялық процестерге пайдаланып, ал калған бөлігі қайтарымсыз жоғалады. Республикамызда өндірісті сумен жабдықтаудын, екі жүйесі бар:

1) тура ағатын;

2) айналма ағатын.

Сумен жабдықтаудың тура ағатын жүйесі - суды су кездерінен алып, пайдаланғаннан кейін және оны тазалаудан өткізгеннен сон суды суаттарға жіберу, ал сумен айналма жабдықтау - пайдаланып біткен суды тазалаудан өткізіп, оны өндірістік циклдерге қайтадан қолдану.

Су ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану Қазақстан үшін өте манызды. Себебі, республика бойынша сумен қамтамасыз етілу денгейі бір шаршы метрге шаққанда орта есеппен 30 мың текше метрден келеді Бұл көрсеткіш Украинаға қарағанда 4 есе, Ресейден - 3 есе, ал Грузиядан - 30 есе кем.

Республикамыздың сумен қамтамасыз етілуі әр аудандарында әр түрлі Мысалы, таулы аудандарда әр шаршы метрге шаққанда жылына 24-тен 2і2 мын текше метр аралығында, ал жаздықтарда 2, 3-тен 4, 7 мын текше метрден келед Республикадағы су ресурстарынын, негізгі көздері - көлдер. Олардан жылына орта есеппен 100 текше километрден астам су ағады, ал оның жартысына жуығы Қытайдан, Өзбекстаннан, Қырғыздан және Ресейден келеді 1997 жылдын, басында республика бойынша жер асты суының қоры 15824, 1 млн. текше метр болды.

Сонғы жылдары республикамызда су ресурстарын пайдалану және оларды қорғауға мән беріле бастады. Бұлардын негіәзгі зандылықтары, құрылымдары, орналастырылуы, жер асты суларының химиялық құрылымы зерттелді. Табиғи және эксплуатациялық ресурстардың болжамдық қарталары жасалды. Халық шаруашылығының әр түрлі салаларында су ресурстарын пайдалану және оларды қорғауға байланысты ғылыми не-гізделген ұсыныстар дайындалды.

Алайда, республикамызда колда бар су ресурстары әліде болса өз дәрежесінде ұтымды пайдаланылмай келеді. Халық шаруашылығында жер үсті суларын пайдалану не бәрі 34 - 40%, ал жер асты суларын пайдалану 5 - 10%-тен аспайды. Су мәселесі жөнінде өте қиын жағдай басқа республикалармен шегералас Сырдария, Орал, іле, Шу және Талас өзендерінде болып отыр. Тек Солтүстік Қазақстанда сонғы 10 - 15 жыл ішінде өзендердің көлемі 10-12 %-ке қысарған.

Су ресурстарын пайдалану ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты. Су шаруашылығы мен ауыл шаруашылығының бірігіп ғана суды үтымды пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, ал су шаруашылығы - бұл су қорын зерттеу, есепке алу, оларды кешенді түрде пайдалануды жоспарлау, болжамдау, жер беті мен жер асты суларын ластанудан сақтау, суды тутынушыларға жеткізп беру т. б. мәселелерімен ай-налысатын халық шаруашылығының бір саласы.

Су ресурстарын пайдаланудын экономикалық дәрежесіне көптеген факторлар әсер етеді. Мұнда ен алдымен ирригациялык жүйелерден техникалық денгеиін, суару әдістері техникасын, суару режимін т. б. атауға болады. Республика бойынша" суармалы жерлердің мелиорациялық жағдайын жақсарту бағытындағы жұмыстар баяу жүргізіліп келеді. Мелиорациялық, жүйелерді жақсартатын кешенді шаралардын орындалуын көздейді. Ол үшін ескі жүйелер қайта құрылып, жаңа жүйелер ішінара жақсартылуы және косымша жабдықтармен жарақтандырылуы қажет.

Суару жүйелерінің пайдалы әсер коэффициенті оның жұмысының негізгі техникалық көрсеткіш болып табылады. Жүйенің пайдалы әсер коэффициентінің шамасын кемітетін негізгі себептерге мыналар жатады:

• суару қаналдарынан судын жерге сініп кетуі;

• судын, гидротехникалық құрылыстар арқылы пайдалануға берілмеген қаналдарға ағып кету;

• каналдарға су өткізу кабілетін кемітпейтін уйінділер мен шөптерден дер кезінде тазартып отырмау т. б.

• тұрақты каналдардан жоспарда көрсетілмеген су мөлшерінің әкетілуі.

Суаруға жұмсалатын суды ұтымды пайдалану суармалы жерлердің тиімділігін арттырудын үлкен резерві болып табылады. Дегенмен су ресурстары әлі де үнемділікпен пайдаланылмай келе жатқандығы белгілі. дықтан жер суаруға пайдаланылатын судын тиімдігін арттыру үшін суару жұмыстарын барлық жерде де суды үнемділікпен пайдалануға мүмкіндік беретіндей етіп ұйымдастыру қажет.

Жер суаруға жұмсалатын суды тиімд пайдалану үшін жанбырлатқыш машиналардын жәрдемі мен суаруды, суарудын басқа да озық әдістерін қолданып, суару жұмыстарын механикаландыруды жеделдеткен жөн. Сол сиякты суару жүйелерінің техникалық дәрежесін арттыру, суару әдістері мен техникасын жетілдіру жұмыстары да су ресурстарын ұтымды пайдаланудың жолдарына жатады.

Кен көлемдеп жалпы экономикада ол мына төмендегідей түрде өзгеруі мүмкін:

W = $\frac{R\ xR}{V}$ - м ³ /тенге.

Мұнда, W - ұлттық табыстын су сыйымдылығы;

R ₁ - таза судын жылдық тұтынуы;

R ₂ ^- айналым су жабдығының жылдық көлемі.

Су сыйымдылығы ұлттық табыс бөлігін алу үшін қанша су ресурстарын жұмсау керек екендагін көрсетеді. Осы көрсеткіштің динамикасы су ресурстарын тиімді пайдаланудың индикаторлық қызметің атқаруы мүмкін.

Қазіргі кезде ішкі сулардың ластану дәрежесі өте қауіпті жағдайға соқтырып отыр. Әсіресе Ертіс өзеннің жағдайы ерекше қауіп-катерде болып отыр. Ол Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарын сумен қамтамасыз етеді Онда 900-ден астам су тутынушылары бар. Өзенге жылма-жыл жалпы судын 60% ағын сулары келіп түседь Ал осы суларды ластаушылар - мыс, цинк, азот нитраттары т. б. Орал өзенің Ресейдегі өндіріс кәсіпорындары ластауда. Сырдария, іле, Шу, Талас өзендеріне басқа республикалардан ағып келетін сулар сол жақтан ластанып келсе, екіншіден, оған өзімізден ластар қосылады. Сонғы 40 жылдын «ішінде Арал тенізінде суы бес есе азайды, су денгеін бір жарым есе төмен түскен. Мүның барлығы Арал өніріне үлкен зиян келтіріп, экологиялық дағдарысқа үшырап отыр. Каспий тенізі суынын жоғары көтерілуі және көптеген мүнай кәсіптерінің су басып кетуі жағадағы сулардың ластануына әкеліп соқтыруда.

СУЛАРДЫ ЛАСТАУДЫҢ НЕГІЗГІ КӨЗДЕРІ

Бұл айтылған су ресурстарының ластану кездерінің ішіндеп ен қауіптісі балықтарға зиянды әсер ететін құрамында химиялық улы заттар бар өндірістің қалдықтары. Оған целлюлоза-қағаз фабрикалары, химия өндіріс орындары, мүнай өндеу, металлургия зауыттары, мал шаруашылығы өнімдерін - жүн, тері өндейтін зауыттар т. б. жатады.

Су қорына аса кауп-катер туғызатындар: мұнай, пестицидтер, түсті металдардын, курделі химиялық қосылыстары. Әсіресе, мұнайдын суларды ластаудағы зияны шексіз. Себебі оның құрамында әр түрлі зиянды заттар көп. Өнеркәсіптік өндіріс орындары мен қатар ауыл шаруашылығы өндіріс орындарынын су қорына тигізетін зиянды әсері де молшылық. Ал лас суларды ауыл шаруашылығына пайдаланудын да зияны өте көп. Мысалы, ауыл шаруашылығы дақылдарын ластаған сумен суару, біріншіден олардын шығымдылығы өте төмен, ал екіншіден адам денсаулығына кауіпт) болады. Сонымен қатар топырақтын, түздылығы көтеріледі, топырақта биохимиялық процестердің жүруі төмендейді Сулардын ластануы әсіресе балық қорына тікелей зиян келтіреді.

Сонғы кездерде республикада суды ластандырудан қорғауды күшейтуге байланысты біршама манызды шаралар қабылданды. Еліміздің көптеген ірі қалаларында ірі-ірі су тазалайтын кұрылыстар салынады. өнеркәсіп салаларында суларды екінші қайтара пайдалану жұмыстарына көніл бөліне бастады және өнеркәсіп мұқтаждарын қанағаттандыру үшін таза суларды жұмсау азайды. Алайда бұл мәселелер жөнінде кемшіліктер баршы-лық. Сондықтан да тұщы ауыз суларды таза ұстау, оларды ластамау, орынды пайдалану, үнемдеп жұмсау жұмыстары бүкілхалықтық көкейтесті мәселеге, актуалды проблемаға айналып отыр.

Су байлықтарын сақтау - бүкілхалықтық іс екенін ұмытпауымыз керек. Себебі, су бірінші қажетілік және біздін таптырмайтын байлығымыз. Осыған орай су ресурстарын қорғауға бағытталған бірқатар іс-шаралар, қаулы-қараларда қабылданды. Су ресурстарын пайдалану және оларды қорғаудағы занды кұжаттардың бірі - ол 1993 жылдын, 31 наурызында кабылданған «Су кодексі». Мүндағы көрсетілген Қазақстан Республикасындағы су зандарынын міндеттері - халыктың, экономика салаларынын, суды ұтымды пайдалануын қамтамасыз ету, су ресурстарын ластанудан, былғану мен сарқылудан қорғау, судын, зиянды ықпалын болдырмау және оны жою мақсатында су қатынастарын реттеп отыру, су қатынастары саласындағы зандылықты нығайту болып табылады.

СУДЫ ҚОРҒАУ ҚҰҚЫҒЫНА ТҮСІНІК

5. 1. Атмосфераның қасиеттері және оның адамға әсері

Атмосфера - ауа, химиялың қоспалар мен cу буынан тұратын күрдел і жүйе, Ол биосферадағы физика-химиялың және биологиялың процестердің жүруінің шарты және метеорологияың режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген компоненттердің қатынасы оның радиацияға, жылу және cy режиміне, өздгінен тазартуға қабілетін аныңтайды. Атмосфераның газдың құрамы, су буы және түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды аныңтайды. Егер атмосферада коспалар болмаса, онда Жер бетіндегі орташа жылдық температура +15°С емес, - 18 ⁰ С болар еді.

Атмосфераның маңызды қасиеттеріне оның жылдам араласуы мен үлкен ара қащықтыққа орын ауыстыруы, басқа сфералармен, өcipecе мухитпен байланысы жатады. Мухитпен жанасуы нәтижесінде мұхит атмосферадағы көміртегімен қос оксиді (СО) мен оксидін (С0 ₂ ), кукіртті газ жәме басқа қосылыстарды сініреді. Атмосферадағы қосылыстардың басым бөлігін өсімдіктер сініреді. Және зат алмасудың топырақ звеносына кіреді. Жылдам араласқыш қасиеті мен оның ластануды таратуы, сонымен қатар локальді ластануды ғаламдың ластануға айналдырушы фактор болып табылады. Адам атмосфераның әр түрлі параметрлеріне және касиеттеріне, оның химиялық құрамыңа, жылу режиміне, орын ауыстыру, радиоактивттік, электромагниттік фон және т. б. әсер етеді.

Ерте кездерден-ақ ауаның ластануына қарсы шаралар қолға алына бастаған. XVIII ғасырда Англияда ipi қалаларда, Лондонда, көмірді отын ретінде қолдануға шектеу қойылды. Осы кездерден бастап жер үcтi суларының ластануына қарсы, мысалы тұрмыстық қалдықтармен, шаралар колданыла бастады.

Адам ауаның құрамына кіретін негізгі химиялың элементтер - азот пен оттегніні концентрациясына елеулі әсер етпейді. Бұл газдардың концентрациясының өзгермеуі олардың концентрациясының жоғары (азот - 78, 09%, оттен - 20, 95%) болуына байланысты. Бipaқ мұны біз көмірқышқыл газына қатысты деп айта алмаймыз. Оның концентрациясы біртіндеп артып келеді бұл комірқықыл газының атмосферада аз (0, 03%) болкуы жағдайында келіп түскен мөлшерінің анағұрлым жоғары болуына байланысты.

Сонымен қатар атмосфераның міндетті емес заттарының концентрациясы елеулі өзгерістерге ұшырауда. Бұларға ең алдымен көптеген ластаушылар, соның ішін де тіршілік үшін бөг де (ксенобиотиктер) заттар жатады. Адам қызметінің нәтижесінде атмосфераға атмосфера үшін бөтен немесе атмосфераға тән заттардың концентрациясының өзгеруше байланысты ластаушы зат болып табылатын жүздегеи заттар келіп түседі. Мысалы, СО ₂ .

Адамның атмосфераға әсерінің байқалуы, оның биосфералық процестерге белсенді түрде араласа бастауынан, ормандарды жою, жерді жырту, эрозия, құрғату, суару, қалалар мен ондіріс орындарын және т. б. салу нәтижесінде басталды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.