Мектепке дейінгі мекемелердегі экологиялық білім берудің өзіндік ерекшеліктері

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ӘОК 3 707 12 2: 574

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУДІҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Худайбергенова Гулзада Әбдіхалиқызы - аға оқытушы

Дүйсенова Жамила Қалымбетқызы- ХҚТУ доценті

Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Түркістан қаласы

Бүгінде Республикамыздын Білім және Ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес оқу жүйесін және білім беруді жана деңгейінде ұйымдастыру бүгінгі күні өзекті мәселеге айналып, қолға алынып отыр. Осы өзекті мәселенің бірі- ол бала бақшадан бастап, орта және жоғарғы мектептерде үздіксіз экологиялық білім жүйесін қалыптастыру. Баланың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің табиғат қатысында, табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми педагогикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-катынас баланың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қабілеттеріне, сана-сезімінің жылдам өсіп жетілуіне, түйсігіне т. б. әсер ету мүмкіндігі шексіз.

Адамның іс-әрекеттерінің қатысында еліміздін экологиялық, жағдайының асқынып, оның дүниежүзілік қауіпті жағдайға айналып отырғаны бәрімізге мәлім. Сондықтан да заманның кәзіргі талабы-әрбір адамның экологиялық сауатты, мәдениетті болуы. Осы тұста білім саласының барлық буынына экологиялық білім берілу қажеттігі туындайды. Қажеттілік экологиялық білім беру мәселесін шешуді төменнен жоғарыға қарай жүргізілуін, ғылыми негізінде ұштастыра және тәжірибе жүзінде дамыта оқыту барысында, барлық мүмкіндіктерін тиімді пайдаланумен байланыстырады. Сонда бесіктен бастап, ата-анаға дейін экологиялық тәрбие, мәдениет дағдысын қалыптасу қажеттігі туындайды. Кейінгі кездегі мектепке дейінгі мекемелерге арналып шығарылып жатқан жаңа оқулықтарда экологиялық түсініктер беріліп жүр. Себебі жоғарғы мектеп өзінің іргетасы сапалы жүрген орта мектептерден сапалық өзгерісті талап етеді. Кез-келген пәнді оқытуда, топтағы тақырып материалдарының мазмұнын баяндағанда, түсіндіргенде оған табиғатты қорғау және көркейту шараларын үйретуді көздейтін, табиғат байлықтарына жауапкершілікпен қарайтын, яғни экологиялық білімді орнықтырудың мүмкіндіктерін арттыратын педагогикалық і-сәрекет қажеттігі туындатады. Осы қажеттілік ғана тұлғаны экологиялық тәрбиеге қалыптастыру үрдісінің алғашқы сатысы жүзеге асырылды деумізге болады [1] .

Мектепке дейінгі мекеме біздің елімізде ұлттық жүйеде алғашқы білім беру мен тәрбиелеуді, айналадағы әлемнің қарапайым түсінігін қалыптастыруға және баланың өз Отанының сүйкімді азаматы екендігін сезіне білуге мүмкіндігін туғызатын қоғамдық орын.

Балалардың айнала қоршаған әлемді танып, олардың өз Атамекендерінің мүшесі ретінде сезіне білу мүмкіндігін мектепке дейінгі мекемеде білім беру мен тәрбиелеу үрдісінде жүргізілетін айналамен таныстыру пәні: «Балабақшада білім беру мен тәрбиелеу бағдарламасында», «Балабөбек» бағдарламасында балалардың барлық жас кезеңдерінде 1-сәби тобы, 2-сәби тобы ересек тобы, естияр тобы, мектепке даярлық тобы, психофизиологиялық ерекшеліктері ескеріліп сабақта және сабақтан тыс күнделікті өмірде жүргізіліп отырады. Мұнда дұрыс ұйымдастырылған жұмыс түрлері балалардың жас ерекшеліктеріне сай психикалық дамуына негіз болады. Балабақшада айналамен таныстыру сабағы негізінен үш түсіндірме бөлімдерінен құралады.

Олар:

Қоғамдық өмір құбылыстарымен танысу;
Әлемдегі айнала қоршаған заттар туралы қарапайым түсінігін қалыптастыру;
Табиғатпен таныстыру.

Балабақшада балаларды қоғамдық өмір құбылыстарымен таныстыруда балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, онда қоғамда болып жатқан түрлі жаңалықтарға балалардың назарын (көре, ести, анықтай білу) аудартып қызығушылығын арттыруда, жұмыс жүргізілуінде, өзін қоршаған ортамен туған жері және үлкендердің еңбегі туралы білімдерін қалыптастырып, баланың жауапкершілігін оятады. Отбасы, құрбы - құрдас т. б. мағлұмат беріп, қарым - қатынасты мәдени тұрғыда меңгеруге күш салады.

Ал әлемдегі айнала қоршаған заттар туралы қарапайым түсінігін қалыптастыруда тәрбиеші балалардың сенсорлық тұрғыда жетілуіне назар аударады. Балалар заттардың болмысын және олардың қайдан келетіндігі жөнінде мағлұматтар ала отырып, оларда ұқыптылық, жауапкершілік т. б. сезімдері қаланады. Табиғатпен танысуда бала әлемдегі тірі және өлі денелермен танысады, оларды ажырата білуге машықтанады. Сондай - ақ табиғатта болатын жыл мезгіл өзгерістерімен танысуда баланың уақыт, кеңістік туралы бағдар мүмкіндігін меңгеруі жетіледі. Тәрбиенің экологиялық, эстетикалық, отангерлік т. б. түрлері қалана бастайды.

Ғалым Х. Беделбаева: «Баланы қоршаған ортамен таныстыру - баланың психикасын дамыту, оның жеке басты сапасын қалыптастырудың қажетті шарты. Қоршаған ортаны танып - білу балаларды адамдарға деген сүйіспеншілікке, олардың қайғысы мен қуанышына ортақтасуға, мейірімділікке, еңбек адамын құрметтеуге тәрбиелеумен тығыз ұштастырылған жағдайда ғана пайдалы болмақ» - деп құнды пікір ортаға салды.

Мектепке дейінгі балаларды айналамен таныстыру - бұл олардың санасына қоршаған орта, табиғат туралы сезгіштік тәжірибесіне негізделген шындық тұрғысындағы білімдерін қалыптастыру және оған дұрыс қарым - қатынасқа тәрбиелеу әдісі.

Балалар ересектердің ықпалы арқылы адамгершілік қарым - қатынаста бола отырып, қоршаған ортаны табиғат құбылыстарын және де басқа өмірді тани біледі. Айналамен танысу барысында кеңістікті, уақытты, заттың пішінін, түсін, сапасын салыстырмалы түрде үлкен - кіші, қатты - сұйық деген ұғымдары қалыптасады. Қоршаған орта түрлерімен жеке - жеке таныстыру арқылы балалардың Отан сүйгіштік рухын байытып, Қазақстан Республикасы көп ұлтты мемлекет екенін, еліміздің Елтаңбасын, әнұранын қастерлеуді, осы рәміздеріміз арқылы өткенімізді аялап, қазіргі кезеңде болашағымызды мадақтап отырып жүзеге асыру керек - ақ [2] .

Психолог С. А. Козлова: «Көп қырлы отангерлік тәрбие қоршаған өмір мен тәрбиенің әсері балалық шақта біртіндеп қалыптасып отырады» десе, «Мектеп жасына дейінгі балаларды айналамен таныстыру кезінде ақыл - ой дамуына ілгерілеу байқалады, жалпы түсініктермен ұғымдар қалыптасады, маңызды ойлау операциялары - талдау, салыстыру, қорыту т. б. секілді қабілеттер қалыптасады» - деп жазады профессор А. П. Усова.

Балабақша балаларын айналамен таныстыруда сезім мүшелерінің көру, есту, түйсіну, иіскеу, сипап сезу сезімдері белсенді жұмыс жасап, одан әрі даму қарқынды түрде дамып отырады. Өйткені алуан түрлері іс - әрекеттер арқылы балалар қоршаған орта мен ондағы түрлі заттардың ерекшеліктерін сол мүшелер арқылы зерттеп, оны сезіп сараптама жасайды. Сезім - бұл адам жанының мазмұны, оның жүйесі түгелдей керіп тұратын аса күрделі психологиялық процесс.

Баланы сезе білуге, жақын адамдардың көздерінен рухани дүниесін көре білуге үйрету үшін тәрбиелеуші бала бойындағы сезімін бүкіл сезімдік қасиетін аялай білу керек. Баланы елжандылық рухта дамытуды айналамен таныстыру - бұл әлеуметтік орта жөнінен мағлұмат беру болып табылады. Әлеуметтік орта күрделі қыр - сыры көп, көп жағдайда қайшылықты дүние. Осы жағдайда қоғамда белсенді әрекет, әрине психолог - педагог қауымдарының еншісіне бөлінеді.

Оқу үрдісі тәрбие үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде бастау алып, ортақ белгілі бір талаптарға жүретіні белгілі. Сондықтан да мектепке дейінгі мекемедегі жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие берудің мақсаты - білім мен білікті қалыптастыру ғана емес, ол тұлғаның дүниетанымын танытып, жан-жақты тәрбиелеу. Білім беру үрдісіндегі тәрбие жұмысының шешуші құралдарының бірі болғандықтан, экологиялық білім берудегі оқу және тәрбие жұмысы біртұтас екендігі өзінен-өзі белгілі. Мекткепке дейінгі мекемеден бастап білім беру үрдісінде аймақтық, ұлттық географиялық ерекшеліктерді негізге ала отырып, экологиялық білім мен тәрбиені пәндермен өзара сабақтастыра, бір-біріне кіріктіре отырып беруді қалыптастыру қажет. Біз бәрімізде табиғатты қорғауда, сақтауда және оны дұрыс пайдалануда ұрпақтың алдына, тарих алдында жауаптымыз. Міне осы тұрғыдан білім алушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру мақсаты, мазмұны анық және нақты көрсетілуі керек.

Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаттары:

Экологиялық нормалардың, ережелердің қажеттілігін жас ұрпақтың мінез-құлқында тәрбиелеу.
Қоршаған ортаға жауапсыздықпен қараушыларға жол бермеу.
Тәрбиеленушіліердің бойында экологиялық мәдениетін қалыптастыру:

а) тұлғаның мінез-құлқында;

ә) қоғамдық пайдалы еңбек және еңбек тәрбиесі арқылы айналадағы табиғатты қорғауды, күтуде және жақсартуда;

б) экологиялық білімді насихаттауда;

в) ең алғашқы кәсіби еңбекте.

Экологиялық тәрбие еңбек тәрбиесімен байланысты. Өйткені өндірістік іс-әрекеттің барысында адам қоршаған ортаға тікелей әсер етеді [3] .

Жалпы білім беретін мектептерде, мектепке дейінгі мекемелерде экологиялық білім мен тәрбие мазмұны әр түрлі сыныптар және пәндер бойынша, қоғамға пайдалы жұмыс және өндірістік еңбек арқылы іске асырылады.

Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеленушілер табиғат байлығын ауыл шаруашылығында пайдалану жайлы алғашқы ұғымды «Айналамен таныстыру» сабақтарында алады. Олар үй мүліктерін, киім-кешек, тағам, т. б. жасайтын табиғат заттарын қалай пайдаланумен танысады.

Мектепке дейінгі мекемдегі оқу бағдарламасы тәрбиеленушілерді төмендегі іскерлікті, дағдыны қалыптастыруға бағытталған: өсімдіктердің даму кезеңіне фенологиялық бақылау жүргізу, қоғамдық мүлікті ұқыптылықпен күту, тұрмыста электроэнергияны, газды, суды үнемді пайдалану.

Мектепке дейінгі мекемеде және мектепте балаларды кең көлемде экологиялық біліммен қаруландыру қажет.

Қазіргі жағдайда өндіріс табиғатқа күшті әсер етуші фактор болып отыр. Осыған орай табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылыми білімге негізделетінін оқушылардың түсінуі керек. Өйткені өндірістік іс-әрекеттің нәтижесінде орта әр түрлі өзгерістердің болуы мүмкін. Сондықтан қоғамның өндіргіш күштерін орналастыруына аймақ табиғатының ерекшелігін, оның өндірістік жүктемеге орнықтылығын есепке алу талап етіледі.

Сонымен, тәрбиеленушінің экологиялық білімінің белгілі жүйесін игеру, табиғатты қорғау, оның байлығын тиімді пайдалану, экологиялық мәдениет негізінде дұрыс дүниетану көзқарастарын қалыптастыру.

Мұндағы басты насихаттын ұстаным:

-тәрбиенің негізі әдептілік, сондықтан өзің өмір сүрген ортада әдептілікті сақтау;

- кемтар, күші аз жандарға қайырымдылық жасап, қол ұшын беруге шақыру;

- баланы жасынан еңбек сүйгіштікке шақырып, еңбекке баулу;

- әр уақытта білімге қызығып, дүниені тануға ұмтылу;

- қоршаған ортаны, табиғат - ананы сыйлау;

- қолыңдағы барды ысырапсыз шашпауға, яғни үнемділікке шақыру;

- елдің қорғаны болып, халқыңа адал қызмет жаса деген сенімді қалыптастыру;

- тәрбиеленушілердің экологиялық білім мен мәдениетін қалыптастырудың ең тиімді жолы мектеп жасына дейінгі кезеңде оқылатын «Айналамен таныстыру» сабақтарын жүйелі де, тиімді де өткізу, т. б.

Демек, осы жоғарыда айтылғандардан әрбір ата-ана, әрбір тәрбиеші бала тәрбиесін табиғаттың қатысында, табиғаттың көмегімен жүргізгенде ғана шынайы экологиялық тәрбие мен мәдениетке жететіндігін қорытындылауымызға болады.

Қазіргі кезде ғылыми техникалық процестің қарқынды дамуы табиғатқа кері әсерін тигізіп отыр. Осыған орай жас ұрпақтардың бойына табиғат тағдырына деген жауапкершілік сезімін қалыптастыру, экологиялық білім мен тәрбие беру, оны ғылыми түрде талдап шешу - педагогика ғылымының алдындағы негізгі міндеттерінің бірі [4] .

Тәрбиеленушінің білім деңгейін көтеру үшін кейбір теориялық практикалық мәні бар экологиялық мәліметтерді бағдарламаға кіргізу қажет. Тәрбиеленушінің олармен практикалық жұмыстар, саяхаттар арқылы танысады.

Қазіргі заман талабына сай мектепке дейінгі мекемеде экологиялық білім мен тәрбие беру жұмыстарын жүзеге асыруға байланысты мынандай міндеттерді шешу талап етіледі:

- Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиеленушілердің ағаш өсіру жұмыстарына белсенді қатысады.

Экологиялық тәрбиеге байланысты мектепке дейінгі мекемеде, мектепте жаппай шаралар ұйымдастырылады. Олар: көрмелер, балаларды шығармашылықтары, ертеңгіліктер т. б. Осылардың бәрі тәрбиеленушілердің экологиялық мәдениеті саналы, жете түсінуіне, табиғи ортаны қорғау мен жеке артуына игі әсер ететін өте қажетті құралдардың бірі. Егер экологиялық құлық және еңбек іс-әрекеттерін ұштастырып, тікелей табиғи байланысты жүргізсе, олардың жақсы нәтиже бертіндігіне ешқандай күмән келтіруге болмайды.

Экологиялық тәрбиенің басты міндеттері:

Өмірде және нақты еңбек іс-әрекетінде экологиялық білімді қолдана білу, іскерлікке төселу.
Табиғатты қорғау және өзгертуге байланысты балаларды жаппай қоғамдық пайдалы еңбекке қосу.
Әрбір мектепке дейінгі мекемеде, мектепте экологиялық білім және тәрбие қоғамын ұйымдастыру. Қоғамның мақсаты: қоғам мүшелерін өздері тұрған аймақтың табиғатын қорғауға, күтуге тәрбиелеу.

Экологиялық білім мен тәрбие - барлық халықтардың, соның ішінде балалардың дүниетанымын, көзқарасына, мәдениетіне терең бойлауды қажет ететін адамгершілік құндылықтарының проблемасы.

Бұл құндылықтарға табиғат және тіршіліктегі барлық көріністерге деген идеялы сезім, табиғатты қорғау қажеттілігіне деген сенім жатады.

Мектепке дейінгі мекемедегі тәрбиешілердің экологиялық тәрбие мазмұны нақты шарттар арқылы (мазмұндық, ұйымдастырушылық, әдістемелік) жүзеге асырылады: мазмұндық тұжырымдама негізінде жасаған бағдарламалар, ұйымдастырушылық оқу-тәрбие процесінде әртүрлі жұмыс формаларын, әдіс-тәсілдерді, әдістемелік ғылыми тұрғыда негізделген жұмыстармен айқындалады.

Тәрбиленушілерге экологиялық білім мен тәрбие беру тұжырымдамасы экологиялық білім мен тәрбие мазмұнын дұрыс жүзеге асуға бағдарлайды.
Экологиялық білім мазмұнын жаңа технология арқылы оқыту әдістемесі тәрбиеленушілердің экологиялық білім, іскерлік, дағды, әдеп деңгейін арттырады, экологиялық мәдениетін жетілдіруге, қоршаған ортаны қоршауға бағыттайды.

Бүкіл жер бетіндегі адамзатты қатты ойландыратын және кезек күттірмейтін мәселелердің бірі - табиғи ортаны қорғау, адам баласына ұтымды жағдай жасау.

Балаларды табиғатпен таныстырудың маңызы.

Балалар әрқашан да және және барлық жерде табиғатпен қандай да болсын белгілі бір қарым-қатынаста болады. Саябақ, әдемі гүлдер, көбелектер, қоңыздар, құстар, аңдар, көшпелі бұлттар, жапалақтап жауған қар, бұлақтар, т. б. соның бәрі балалардың көңілін аударады, қуантады және оларды бақылау балаларды шексіз қуанышқа бөлей отырып, олардың рухани жетілуіне мол азық береді.

Табиғатқа үңіле қараудан, балаларда өз өлкесіне, туған табиғатына, Отанына деген сүйіспеншілігі пайда болып, жетіле түседі, елжандылық сезімге тәрбиеленеді.

Табиғатты шын мәнінде қандай болса, сол қалпында көріп, еститін бала кездегі ептілік - балалардың оған деген қызығушылығын аттырады, білімін кеңейтеді, мінез-құлқын, ынта-ықыласын қалыптастыруға ықпал етеді.

Балаларда шындықты дұрыс көрсететін білімдердің болмауы - оларды жоққа сенушіліктің, қатыгездіктің пайда болуына әкеліп соқтырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.