Материалдық емес активтер. Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 . Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1. Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..
1.3. Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...
1.4. « Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы » РМК.ның құрылымы мен бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 .Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1. Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...
2.2. Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза.
циясын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 . Тарау Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және материалдық емес активтер есебін ХҚЕС сай ұйымдастыру ерекшеліктері.
3.1. Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру ерекшеліктері ... ... ... ..
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі ақпарат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 МЕА есебін ХҚЕС на сай ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 . Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1. Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..
1.3. Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...
1.4. « Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы » РМК.ның құрылымы мен бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 .Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1. Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...
2.2. Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза.
циясын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3 . Тарау Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және материалдық емес активтер есебін ХҚЕС сай ұйымдастыру ерекшеліктері.
3.1. Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру ерекшеліктері ... ... ... ..
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі ақпарат көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 МЕА есебін ХҚЕС на сай ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр- дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік – экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо- микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр- дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік – экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо- микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау» Алматы 2002 ж
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит» 2003ж №2
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж № 3
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж № 2
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет - Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан 2005ж
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
1. Тасмағанбетов .Т «Қаржылық есеп» Алматы 2003ж
2.Тасмағанбетов.Т«Басқарушы есеп,стратегиялық жоспарлау мен тал- дау» Алматы 2002 ж
3. Назарова «Бухгалтерлік есеп» 2006-ж Алматы
4.Жуйриков К «Бухгалтер и налоги» 2004ж №10
5.Николаева Г «Аудит и налогообложение» 2000ж №6
6. Сейтенова А.С. «Бизнес класс» 2003ж №5
7. Мукимбекова Н.Л. «Бухгалтерский учет и аудит» 2003ж №2
8. Родостовец Р.К. « Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы 2003ж
9. Тасмағанбетов.Т«Бизнестегі есеп пен талдау»Алматы 2002
1. «Туризм экономика и учет» 2000 ж № 3
2. «Бюллетень нормативных правовых актов» 2000 ж № 2
3. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Сәуір №16
4. «Салық кодексі» 2005 ж
5. «Бухгалтер бюллетені» 2004 ж Наурыз №10
6. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Міржақыпова 2006ж
7. «Бухгалтер бюллетені» 2005ж Шілде № 31
8. «Бухгалтер бюллетені» 2003ж Тамыз №35(296)
9. «Бухгалтер бюллетені»2004ж Шілде №28
10. «Бухгалтер бюллетені»2003ж Қараша №48(309)
11. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №47 Қараша
12. «Бухгалтер бюллетені» 2004ж №26 Маусым
13. Финансовый учет - Учебное пособие 2006 ж
14. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы 18 Ақпан 2005ж
15. Қазақстан 2030 стратегиясы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ι - Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1. Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..
1.3. Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...
1.4. Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина
техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК-ның құрылымы мен
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ΙΙ -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1. Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...
2.2. Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ΙΙΙ - Тарау Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және материалдық
емес активтер есебін ХҚЕС сай ұйымдастыру ерекшеліктері.
3.1. Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру
ерекшеліктері ... ... ... ..
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі
ақпарат
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 МЕА есебін ХҚЕС на сай
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр-
дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын
көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік –
экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың
өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің
нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық
пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес
активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни
жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану
мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады
деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса
ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте
маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау
жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және
келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның
пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны
пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану
моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған
болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету
мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес
активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық
тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Ι- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар
субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта
экономи- калық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын экономиқалық олжаға олар дың
тікелей қатысы болса. Материалдыө емес активтерді субъект бақылай алатын
болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар
каржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің де,
материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің)
құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін
- дискетте, фильм-лентасында, занды құжаттау (лицензия, патент)- қағазда
болады, бірак дискетте, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер
болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде
көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде тенестіру немесе ұқсас-
тыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты ас-
пектілері өте күрделі болып саналады. Кейбір материалдық емес активтер
фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға,патент,
сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүм- кін,
керісінше, осындай материалдык емес активтердің кұны басқада фирманың
активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес
активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе
қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ
осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала
алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол
басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ
мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар
технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану
технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейне- сі,өнеркәсіптік
үлгілері,сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" - кұжаттама
өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетіл- ген нысан және
т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықарал
қатынастарда қолданылатын термин.
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім-
делген,бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға
қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-
сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда,
техникалық ымтымақтастық туралы шарттарда, лизинтте, "кілті колма-кол"
тапсырылатын құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің саналуан түрлерінде
кеңінен қолданылады. Жаңалықтар патентті, тауар белгілері, авторлық
құқықтар мен патенттік акпараттар субъектінің меншігі болып табылады.
Кәсіпорын "ноу-хаудың" құпиясын сақтап, оны пайда- ланудан түскен
табыстарын бакылай алған жағдайда ғана материалдық емес активтің
анықтамасына жауап бере алады.
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден "ноу-
хаудың " өзгешелігі,ол әдетте, субъектінің жарғылық капиталына
құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. "Ноу-хаудың"
субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім-
шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық
емес активтер қатарына белгілі бір уакыт кезеңі ішінде табыс әкелетін,
ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ
кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер
мен жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер
жатады.
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды
құру кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады.
Бұл шығындар пайда болған кезеңінен бастап, материалдық емес активтер болып
есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен
кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс.
Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кенесшілерге теленген акы,
кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу
т.б.шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы
пайда әкелуге кабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәлі-
меттерді талдау және бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары меи қызмет корсету таңбалары деп тауарларды
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге
асырушы занды немесе жеке тұлға атына тіркелсе,тауардың таңбасы құқықтық
зандармен қорғалады. Тіркелген тауар танбасының иесі тауар таңбасын қалай
пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым
сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану,
әкелу,сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы баска
осы іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу
болып есептелінеді
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің
комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез-келген түсте немесе түстер
үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ мемлекеттік
елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және
үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толык немесе қысқартылған аттары,
ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін
белгілері, мөрлер, марапатгау белгілері және басқа да айырым белгілерінен
немесе соларға өте ұқсас, аралас денгейіндегі белгілерден тұратын тауар
таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны
жаңылыстыратын элементтері бар, қоғамдық мүдделер мен адамгершілік
принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркел- мейді.
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның бір бөлігіне
қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере- алады. Бұл
әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала- нылатын
елдің, елді мекеннің, жердік немесе басқа географиялық объектінің атын қоса
және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың
шыққан жерінің атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада,
проспектілерде, банкілерде және басқа да тауарды шаруашылык айна- лымына
енгізуге байланысты баска да құжаттарды пайдаланғанды санайды.Сондықтан
нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат тұратын
активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе жарғылық
капиталға косқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол үшін
тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның тауар
таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар:өзіндік кұн,сатып алу кұны,нарықтық
құны бойынша бағалау. Алайда меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы
есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар
таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құқымен, ал жарғылық капиталға
үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық кұнымен есепке алған жөн.
Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептесулер жүргізу
керек.Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары,тауардың шығу орындарының
атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған кұқықтық, экономикалық
және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы каңтардың 18-і күні Казакстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету
таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан
Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оны нұстаушысының патент қамтыған нәрсесің, проце- сін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына
тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып
табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана
жүреді.Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді.
Сонымен қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен
шұғылданатын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде
патенттік алым(пошлина) ұсталынады.
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі,
патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды өндіріске енгізуге де
қаржысы болуы керек.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты
растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнер-
кәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысы-
мен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазакстан Республика-
сында немесе шетелдерде,белгісіз болып келсе, онда ол жаңа өнеркәсіптік
үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бұйым ре-
тінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,онда оның
өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады өндірістік үлгілер
авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер өнеркәсіп- тік
үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінін жемісі болса, онда олар- дың
бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өнеркәсіптік
үлгілерге патент Казакстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тір-
келген соң беріледі. Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензия-
лар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану кұкығын басқа тұлғаларға да(лицензиат)
бере алады, ал соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруы және келісімде
қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік
үлгілердің құқық- тык, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан
Республикасы зандарымен реттеледі. Лицензия (еркіндік, құқық деген латын
сөздерінен алынған) —қандай да бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы
мемлекеттік органдардың берген рұқсаты.
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есебінің 28-стандартына сәйкес және
субъсктілердегі қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі бас шоттар
жоспарындағы (осыдаи кейін "шоттар жоспары" деп жазылады) бірінші
"Айналымнан тыс активтер" - деп аталатын бөлімнің 10-бас шотының төмендегі
бөлімше шоттарында жүргізіледі.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп аталады.
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің
қатарына кіргізу (жатқызу) тәртібі - және олардың құрамы белгіленген
заңдарға сәйкес тиісті нормативтік актілерде қарастырылған.
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге
үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтерді
айтамыз.
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып
алған патенттері, лицензиялық сауда маркалары мен тауар белгісі, жер
қойнауы мен электронды есептеуіш машиналарды және өндіріс жағдайындағы
хабарларды пайдалану құқығы, гудвилл яғни фирма бағасы, өнеркәсіп үлгілері,
ұйымдастыру шығындары тағы да басқалары жатады.
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы
құны бойынша кіріске алынады. Бұл материалдық емес актив- тердің
бастапқы құны былайша анықталады:
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық
емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.
• Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый ретінде алынған
материалдық емес активтер сол уақытша нарыктық баға бойынша
бағаланады.Басқа шаруашылық субъектілерінен, заңды тұлгаларға, сондай-ақ
жеке адамдардан сатылып алынган материалдық емес активтер, ол
объектілерді сатып алуға және оларды пайдалану үшін дайындауға кеткен
шығындар бағасы сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы
әдісі болып табылады. Бірақ кейбір материалдық емес активтердің бастапқы
кұнын анықтаудың ерекшеліктері бар. Бұған мысал ретінде соңғы уақыттарда
акционерлік қоғамдар мен жекешелендірілген шаруашылық субъек-тілерінде
және басқа да ұйымдарда қолданылып жүрген "Ноу-Хау" -деген ұғымды
келтіруге болады.
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында
субъектіге табыс (пайда) беретін (әкелетін) жаңа технологиялық шешімдер
мен жаңалықтарды, құпия мәліметтерді, айрықша құқықтарды, яғни жеке
тұлғаның өзі тапқан ғылыми және басқадай жаңалығын айтуға болады. "Ноу-
Хау" жалпы "патент" сияқты болып көрінгенмен одан өзгеше болып келеді.
Шаруашылық субъектілері патентті сатып алады, сондықтан да ол үшін сатып
алуға қаржы жұмсалғандықтан оның бастапқы құны болады. Көп уақыттарда
"Ноу-Хау" шаруашылық субъектісінің үлес қосушылары мен құрылтайшылары
өздерінің субъектідегі жарналық қорға қосқан үлесі есебінде береді. “Ноу-
Хау”-дың бағасы, яғни бастапқы құны оны шаруашылық субъектісіне кіріске
алатын, демек, балансқа алатын уақыттағы екі жақты нақты келісім бойынша
белгіленеді.
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп
аталатын түрі есептеледі. "Лицензиялык келісімдер" - дегеніміз белгілі бір
субъектінің немесе заңды тұлғаның бір тауарды өндіру немесе сату құқын
екінші бір субъектіге немесе занды тұлғаға беруі больш табылады. Ал бұл
құқыққа ие болған субъекті оның иесіне яғни лицензиялық келісімдерді
берушіге ол материалдық емес актив үшін гиісті белгіленіп келісілген
мөлшерлерде қаржы төлейді немесе келісім бойынша басқа да міндеттерін
орындайды.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының (бұдан әрі - Заң) нормаларын қолдануға қатысты
қалыптасқан сот практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлайды:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 137-
бабына сәйкес 26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензия- сыз қызметпен
айналысқаны үшін азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік
жауапкершілігі көзделген. "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексті
қолданысқа енгізу туралы" 30.01.2001 ж. Заңның 3-бабының негізінде атапған
құқықтық қатынастар Кодекстің 137-бабымен реттелетінін ескерсек, Заңның 24-
бабының 2-тармағы қолданылмайды.
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты
жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша лицензиясыз қызметтен алынған табысты
алып қою жөніндегі салық комитеттерінің соттық талаптарын тоқтату
практикасын қабылдады.
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық, міндет-
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
табысты есептеу мәселелері бойынша тексерулерді жургізу салық қызметі
органдарының құзыретіне жатпайды. Бұл ретте салық тексерулерін жүргізген
кезде лпцензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысу фактілері анықталған
жағдайда, мұндай тұлғаларға қатысты материалдарды Кодекстің 636-бабына
сәйкес уәкілетті органдарға беру, хаттаманы ҚР ӘҚБТ К-нің 137-бабына
сәйкес жасау қажет.
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп
аталатын түрі немесе бағдарламамен қамтамасыз ету есептеледі. Шаруашылық
субъектісін "Программамен жабдықтау" - деп субъектінің алдағы уақыттарда
атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс әкелетін ақпараттар мен мәліметтерді
айтады.
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды
Интернет желісі арқылы алу Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
қандай да бір материалдық объектілерді қозғалтпастан жүргізіледі.Дегенмен
де, "Бағдарламалық қамтамасыз етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік
бақылау агенттігінің 1.02.2003 ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты
пайдалануға арналған бағдарламалық өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару"
кеден режимінде кедендік ресімделуге тиіс. Таңдап алынған кеден режиміне
сәйкес тауар кедендік ресімдеуден кейін осы өнімді сатып алушының пайдалану
мерзімі ескертілместен, отандық тауарға айналады. ҚР МКМ Кеден комитетінің
11.11.1998 ж. № 15-123-74799 нұсқауында тасығыштың жиынтығы, сондай-ақ
онда жазылған ақпарат сыртқы сауда мәмілесінің заты болып табылады. Ал
тасығыштың өзі әдетте көмекші қызметтерді көрсетуге арналған. Тиісінше
Республиканың аумағына ақпарат тасығыштар (магнитті дискілер, магнитті
ленталар, компакт-дискілер, ақпаратты қағаз тасығыштар және т.б.) онда
жазылған ақпаратпен осы ақпаратты тасығыштың өзі емес, міндетті түрде
декларациялануға тиіс ақпарат жиынтығы жазылған осы ақпаратты тасығыш тауар
болып табылады.
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім
мен бағдарламалық өнімді сүйемелдеуге келсек, оңда бұл әнім Қазақстан
Республикасының кеден органдарының одан әрі міндетті декларациялауы үшін
қатты тасығышқа көшірілуге тиіс.
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы 8 мамырдағы № НК-УМН-14-4-
213695 хатында сатып алынған бағдарламалық өнімге және оған техникалық
қызмет көрсетуге салық салу туралы сұраққа мынадай жауап берілген:
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған ҚҚС
төлеуші болып табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді өткізу орны Қазақстан Республикасы болса, олар жүмыстарды,
қызмет көрсетулерді алатын ҚР салық телеушісінің айналымы болып табылады
және оларға Салық кодексіне сәйкес ҚҚС салынуға тиіс.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда
аталған қызметтерді өткізу орны Салық кодексінің 215-бабы 2-тармағының 4-
тармақшасына сәйкес анықталады, өйткені бұл қызметтер электрондық почта
арқылы консультациялық қызметтерді, телефон және факс байланысың сондай-ақ
кейіннен электрондық почта арқылы берілетін пайдаланылатын бағдарламалық
өнімнің тікелей өзіне қосымша икемдеулер жазуды қамтиды.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей
Федерациясының резиденті көрсеткен жағдайда, осы қызметтерді сатып алушының
кәсіпкерлік қызмет орны Қазақстан Республикасы болып табы-лады.Демек,
аталған қызмет көрсетулер ҚР резидентінің айналымы болып табылады және
Салық кодексіне сәйкес оларға ҚҚС салынуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында
жасалған қосарланған салық салуды болдырмау және табыс пен калиталға салық
төлеуден жалтарудың алдын алу туралы Конвенцияның (бұдан әрі - Салық
Конвеенциясы) 12-бабына сәйкес бағдарламалық өнімді пайдаланғаны үшін
немесе пайдалану құқығын бергені үшін төлемдер роялти нысанындағы төлем
болып табылады.
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және оның
нақты иесі Уағдаласушы Мемлекеттің резиденті болыл табылса, роялтм пайда
болған Уағдаласушы Мемлекетте оған салық салынуы мүмкін. Осындай жолмен
алынатын бүл салық роялтидің жалпы сомасының 10%-нен аспауға тиіс.
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және
авторландырылған түрде жеткізу және бағдарын әйқындау үшін жүйелер
модульдары арасындағы ақпарат берудің аясы ретінде хабарламаларды кепілді
жеткізу жүйесі (ХКЖЖ) пайдаланылады. ХКЖЖ салық төлеушінің тарапында жұмыс
істейтін клиенттік қосымшалар мен ҚР ҚМ Салық ко-митетінің тарапында жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелер арасындағы қарым-қатынасты және деректер
алмасуды қамтамасыз етуге арналған. ХКЖЖ мынадай функцияларды атқарады:
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға рұқсат етіл-
меген енулерден
қорғайды;
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс істейтін
жүйелер арасында деректер береді.
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде
пайдаланылатын хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі ақпаратты жоғалудан
және рұқсат етілмеген енулерден қорғалған режимде беруге мүмкіндік
береді,мұның өзі жүйеге қатысушылардың арасындағы сенімді қарым-қатынасты
қамтамасыз етеді.
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп
аталатын түрі, 103-шотта есептеледі. "Патент" - дегеніміз жеке адамның
немесе -топтың, сондай-ақ занды тұлғаның ашқан, ойлап тапқан жаңалығын
мемлекеттік тұрғыдан мойындап және ол жаңалықты ашқан адамға, топқа немесе
заңды тұлғаға жаңалығын өз пайдасына (жұмысына, қызметіне) қолдануына
рұқсат беру туралы құжат болып табылады. Сонымен қатар "Патент"- деп
кәсіпкерліктің кейбір түрімен (саудамен, сатып алумен тағы да басқа)
айналысу үшін берілген кұқықты куәләндыратын құжатты айтады. Кәсіпкер
патентті алар уақытында патенттік баж төлеуі керек.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салыкты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі.
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жері
бойынша сапық органына кызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті мемпекеттік
орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлігін табыс етеді.
Кезекті патент алу үшін патент алуға өтініш алдыңғы патенттің қол-данылу
мерзімі аяқталғанға дейін ұсынылады.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда ол
мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге
міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау
жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол патент алуға берген
өтінішінде тасымалдау түрін (жүйелі немесе жүйесіз тасымалдаулар) көрсетуге
міндетті. Автомобильмен тасымалдаулар түрінің Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес келуін бақылауды автомобиль
көлігі саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
5 Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша салық
органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініш берілген
жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықты жалпыға
бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі деп саналады.
6. Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
төленгенін растайтын құжаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде патент
беруді жургізеді.
7. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік керсетілмейінше, патент
жарамсыз болады.
8. Патент негізінде арнайы салық режимін қолданатын салық төлеуші салық
органдарына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік
аударымдар мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналары бойынша есептемелерді ұсынбайды.
375-бап. Патент негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі
1. Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3
проценті мөпшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады.
2. Патенттің құны бюджетке мынадай түрде:
1) жеке табыс салығы - патент құнының 12 бөлігі мөлшерінде;
әлеуметтік салық - Қазақстан Республикасыиың міндетті сақтанды-
ру туралы заңнамалық актісіне сәйкес Мемлекеттік әлеуметтік сақтанды-
ру қорына есептелген әлеуметтік аударымдар сомасын апып тастаганнан
кейінгі патент құнының 12 бөлігі мөлшерінде төленуге тиіс.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды қоспағанда,
патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет тоқтатылған кезде
салықтың енгізілген сомасы қайтарылуға және қайта есептеуге жатпайды.
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен
жағдайда,салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді
және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын
берілген патенттің орнына оған нақты табысы керсетілген жаңа патент
беріледі.Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан төмен болған
жағдайда, артық төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші бойынша
салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.
"Ұйымдастыру шығындары" — деп аталатын материалдық емес активтердің түрі
бас шоттар кестесінің 104-шотында есептеледі. "Ұйымдастыру шығындарына" -
шаруашылық субъектісін жаңадан ашу, құру кезінде жұмсалған шығындар,
яғни субъектіні тіркеуден өткізуге жане оны тіркеуден өткізу үшін заң
орындарына төленген төлемдер, банктерден есеп айырысу немесе валюталық,
басқадай шоттар ашу үшін жұмсалған шығындар, жарнамалар үшін төленген
төлемдер және басқа да жұмсалған шығындар жатады. Шаруашьшық жүргізуші
субъектілердің бухгалтерлік есеп шоттары бас жоспарының 105-шотында
материалдық емес активтердің "Гудвилл" - деп аталатын түрі есептеледі.
Материалдық емес активтердің бұл түрін кейде "Фирма-бағасы" деп те атайды.
"Гудвилл” немесе "Фирма бағасы" материал- дық емес активтер шотында
есептелініп және сонымен қатар ол бір шаруашылық субъектісі екінші бір
шаруашылық субъектісін толығымен, түгелдей сатып алған кезде ғана пайда
болады. "Фирма бағасы" — болып сатылып алынған шаруашылық субъектісінің
нақты нарықтық (сатып алынған) бағасымен оның барлық активтерінің баланстық
құны арасындағы айырмасы есептеледі. Егер де сатылып алынған шаруашылық
субъектісінің барлық активтерінің сатылып алынған кұны олардың баланстық
құнынан артық болса, онда кұндар арасындағы айырмашылық "жағымды гудвилл",
ал кем болған жағдайда "жағымсыз гудвилл" деп аталады.
Материалдық емес активтердің аналитикалық (талдамалық) есебі олардың әр
қайсысына жеке ашылған инвентарлық карточкаларда жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісінде материалдық емес активтерді кіріске алғанда 10-
"Материалдық емес активтер" - деп аталатын шоттың тиісті бөлімше шоттары
дебеттелініп, төмендегі шоттар кредиттелінеді:
511-шот Үлес қосушылар мен құрылтайшылардан жарғылық қорды толтыру
мақсатында келіп кіріске алынған материалдық, емес активтерге.
431, 432, 441, Материалдық емес активтер занды тұлғалар мен жеке
451, 452-шоттар адамдардан сатылып алынғанда.
726- шот Материалдық емес активтер субсидия ретінде келіп түсіп
кіріске алынғанда.
727-шот Материалдық емес активтер заңды және
жеке тұлғалардан тегін, қайтарымсыз келіп түскенде.
Материалдық емес активтер есептен шығарылғанда олардың баланстық
(қалдык) құнына 841-"Материалдық емес активтерді сату бойынша шығындар" -
шоты дебеттеліп, 10-"Материалдык емес активтер" - деп аталатын бас шоттың
тиісті бөлімше шоттары кредиттелінеді. Ал оларға есептелінген жинақталған
тозу сомасы 11-"Материалдық емес активтердің тозуы" - деп аталатын бас
шоттың тиісті бөлімше шоттарының дебетіне, 10- "Материалдық емес активтер"
-деп аталатын бас шоттың тиісті бөлімше шоттарының кредитіне жазылады.
Егер шаруашылық субъектілері өз меншігіндегі, яғни иелігіндегі
материалдық емес активтерін сатқан жағдайда одан алынатын табыстарын 4-
"Ақша қаражаттары" немесе 3-"Материалдық "Дебиторлық борыштар мен басқадай
активтер" бөлімдері шоттарының тиістілер дебетіне, 721-"Материалдық емес
активтерді сатудан алынатын табыс" шотының кредитіне жазылады.
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері
38 Материалдық емес активтер ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына) және 28 Материалдық емес активтер есебі БЕС (бухгалтерлік
есеп стандарттары) сәйкес материалдық емес активтер әкімшілік мақсатта және
басқа субъектілерге жалға беруде, өндірісте және тауарларды (жұмысты,
көрсетілген қызметті) өткізуде ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға
арналған, заттай формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады, егер:
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә)белгі-өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте
тіркеледі:
- субъектінің осы активке тікелей байланысты болашақта күтілетін
экономикалық пайда алу ықтималдығы жоғары болса;
- актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
- материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құны
бойынша бағаланады.
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу құнына тең
болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін жағдайға
(сатып алу бағасын орны толып өтелмейтін салықтар мен алымдар және т.б.
шығьндар) келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.Ұйымның материалдық емес
актив объектілерін қабылдау - тапсыруды құжатпен үшін материалдық емес
актив түрінің толык атауы, оның ұйымға берілген ай-күні,жылы (ұйымда
жасалған ай-күні, жылы), объектінің сипаттамасы, оның құны амортизация
нормасы және басқа кажетті мағлұматтар көрсетілуі тиіс.
Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт
материалды актив объектісінің әрбір объектісіне бір данадан жасалады.
Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды
ресімдейтін жалпы акт жасауға. Акт ресімделгеннен кейін материалдық емес
актив объектісін немесе оны жүйелеп баяндайтын құжатгама немесе осы
объектіге қатысты ұйымның сондай және тағы басқа мүліктік құқықтарын
растайтын құжаттар тіркеліп, ұйымның бухгалтериясына беріледі, оған бас
бухгалтер қол кояды және ұйым басшысы немесе оған уәкілетті тұлға бекітеді.
Баска ұйымға материалдық емес активтерді бергенде (сатқанда) акт екі дана
болып жасалады, тапсыратын ұйым және материалдық емес активтер есебі
карточкасында тиісті жазба жасалады.
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің
есебі үшін қолданылады. Материалдық емес актив объектілеріне жатқызу
тәртібі мен олардың құралы заңдармен және нормативті актілермен реттеледі.
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі.Форма кіріске
алынуға арналған құжат, материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру және
басқа құжаттама негізінде бір дана болып толтырылады. 8 графада бастапқы
құжат пен пайдалы қызмет ету мерзіміне негізделіп есептелген мөлшер (норма)
бойынша ай сайын есептелетін амортизация сомасы көрсетіледі. Материалдық
емес актив обьектілерінің қысқаша сипаттамасы бөлігінде тек қана актив
объектінің негізгі көрсеткіштері жазылады, ұйымда бар осы объектіге
арналған -техникалық құжаттама мәліметерін көшіруге болмайды. ( Қосымша№1,
№2)
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
• лицензиялық келісімдер - кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе
муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға
(электр желілері үшін қоғамдық жерді пайдалануға және т.б.) беретін
құқықтар;
• бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады, не болмаса
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға арналады;
• патенттер - занды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар.
Патент белгілі бір өнімді шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесс
пен технологияны пайдалалуға эксклюзивтік құкық береді;
• ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) - субъект шеккен
шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар
болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақтыты ауыстыруына байланысты
шығындар, ұзақ мерзімді алдын ала төлеу- бірнеше жыл бұрын аванс болып
төленетін) сақтандыру;
• гудвилл - субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының
сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының бухгалтерлік
балансында сатылым (субъектінің тұтастай алғандағы құны) мен таза
активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма ретінде
анықталады. Есеп мақсаттары үшін гудвилл фирманың алған нақты бағасы
мен таза активтердің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы
арасындағы айырма ретінде қарастырылады. Таза капитал: капитал минус
міндеттемелер болып анықталады;
басқадай (авторлық құқықтар - шығарма, әзірлеме жәие т.б. авторларға заңмен
берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық белгі лер -
ұйымға, өнімге(көрсетілген қызметке) берілген, атаулар, рәміздер неме- се
сәйкестендіруді білдіретін басқалары); франшизалар-мемлекеттік меншік- ті
пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық қызмет көрсету және т.б.
үшін үкіметтік органдар береді.
1.4. Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина
техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК-ның құрылымы мен
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ережелері.
Дәрілік заттар сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК қызметінің
мәні мен мақсаттары:
1. денсаулық сақтау саласында дәрілік заттардың қауіпсіздігін,
тиімділігі мен сапасын қамтамасыз ету жөнінде өндірістік
–шаруашылық қызметін жүзеге асыру;
2. жаңа бірегей дәрілердіәзірлеу, фармация, фармакология саласындағы
ғылыми зерттеулер.
Кәсіпорын мақсатын жүзеге асыру үшін мынадай функцияларды орындайды:
1. отандық және импорталатын дәрілік заттардың қауіпсіздігін,
тиімділігі мен сапасын қамтамасыз ету жөніндегі шаралардың жүзеге
асырылуына қатысу;
2. жаңа бірегей дәрілік заттарды әзірлеу, фармация,фармакология
саласында ғылыми зерттеулерді жүзеге асыру;
3. ескірген және тиімділігі аз дәрілік заттарды, медициналық
мақсаттағы бұйымдарды және медицина техникасын, сондай-ақ айқын
байқалатын жағымсыз әсерлер беретін дәрілік заттарды Мемлекеттік
тізімнен алып тастау жөнінде ұсыныстар енгізу мақсатында
тіркелген дәрілік заттар номенклатурасының қайта қаралуына қатысу;
4. дәрілік заттарды және дәрілік заттар құрамдас бөлігі болып
табылатын оларға теңестірілген заттарды,олардың дәрілік түрлерін
адам денесі ішінде немесе денесінде уақытша не ұзақ болуға
арналған заттар мен материалдарды, сондай-ақ емдеу-алдын алу
тамақ өнімрерін,тамаққа үстемелерді, ауруды диагностикалау, алдын
алу, емдеу мақсатында қолданылатын бұйымдарды, құрылғыларды,
аспаптардымемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу үшін сараптамалық
жұмыстар жүргізу, оларды сертификаттауға,стандарттауға қатысу
болып табылады;
5. дәрілік заттардың , медициналық мақсаттағы бұйыдардың, медицина
техникасының қауіпсіздігіне кепілдік беру мақсатында
нормативтік құжаттамаларда, техникалық регламенттерде (фармакопея
құжаттарында )көрсетілген сапа параметрлері сараптамасының жүзеге
асырылуына қатысу;
6. дәрілік заттардың клиникаға дейінгі және клиникалық сынақтарын
ұйымдастырып, жүргізуге және олардың нәтижелерін бағалауға
қатысу;
7. лицензиаттың біліктілік талаптарына, жарнамалық материалдардың
дәрілік заттарға сәйкестігіне сараптаманы жүзеге асыру, импорт
және экспорт;
8. қолданымдағы заңнамаға сәйкес дәрілік,емдеу-алдын алу,
диягностикалық және косметикалық заттарды, медициналық мақсаттағы
бұйымдарды, медицина техникасы мен емдеу- алдын алу тамақ
өнімдерін сертификаттауды жүзеге асыру;
9. дәрілік заттар өндірісін сертификаттауды жүзеге асыру;
10. дәрілік заттар айналымы саласының міндетті сертификаттауға жататын
өнім тізбесін дайындауға қатысу;
11. дәрілік заттар қауіпсіздігінің, тиімділігі мен сапасының міндетті
көрсеткіштері тізбесін дайындауға қатысу;
12. дәрілік, емдеу алдын алу, диагностикалық және косметикалық заттардың,
медициналық мақсаттағы бұйымдардың, медицина техникасы мен емдеу-
алдын алу тамақ өнімдерінің талдамалық сараптамасына және
стандартталуына қатысу;
13. дәрілік заттардың, медициналық мақсатттағы бұйымдар мен медицина
техникасының сынақ тәсілдері, сынақ тәсілдерін, әдістемелер мен
құралдарын сынау жөнінде ғылыми әдістемелік ұсынымдарды әзірлеу мен
жетілдіру;
14. дәрілік заттар айналымы саласында , оның ішінде дәрілік заттарды
экспорттау мен импорттау мониторингіне қатысу;
15. дәрілік заттардың фармокологиялық әсері, оның ішінде жағымсыз жанама
әсерлері мониторингіне қатысу;
16. консалтингтік, аудиторлық және консультативтік әдістемелік қызметті
жүзеге асыру;
17. негізгі өмірлік маңызды дәрілер тізбесін анықтау бойынша ұсыныс
дайындау, оларды бөлшектеп сатуды жүзеге асыратын дәріхана ұйымдарында
міндетті түрде болуы қажет ең аз мөлшерін анықтауға қатысу;
18. дәрілік заттар айналымы саласында деректердің ақпараттық базаларын
қалыптастыру және талдау үшін компьютерлік бағдарламалар әзірлеу;
19. кәсіпорынның WEB сайтын жүргізу;
20. түрлі деректер банктерін, оның ішіндесертификатталған фармацевтикалық
және медициналық өнім туралы, тіркелген дәрілік заттар, медициналық
мақсаттағы бұйымдар мен медицина техникасы туралы деректер банктерін
жүргізу.
Кәсіпорынның қаржы қызметі.
Кәсіпорын өзінің жеке қызметінен түскен кіріс есебінен ұсталады.
Кәсіпорынды қаржыландыру Қазақстан Республикасы заңнамасында көрсетілген
тәртіппен ұсынылады.
Кәсіпорын жүргізетін тауарлар (жұмыстар қызмет көрсетулер) құны
кәсіпорынның оны өндіруге жұмсаған шығындарының толық қалпына
келтірілуін, зө кірістері есебінен оның қызметінің шығынсыздығын және
қаржыландырылуын қамтамасыз етуі қажет.
Есеп және есептілік.
Кәсіпорынның мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша бас
директор бекіткен есеп саясатына орай ҚР заңнамасына және бухгалтерлік
есептің белгіленген стандарттарына сәйкес өз қызметі нәтижелерінің есебін
жүзеге асырады, белгіленген мерзімде мемлекеттік басқару органына, қаржы
салық және статистикалық органдарына бухгалтерлік және статистикалық есеп
ұсынады, оның дұрыстығы үшін жауапкершілікте болады.
ΙΙ- Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
. сатып алулар
Мысалы.Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнға:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
671 Төленетін шоттар шот кредиті
60 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті;
671 Төленетін шоттар шот кредиті (15%)
9000;
б) Объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан шығындар
сомасына:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті;
681 Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар,635 әлеу-
меттік салық,687 Басқада кредиторлық борыш 8000;
. жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер тараптардың шартпен
белгіленген бағасы бойынша есепте көрсетіледі:
1.Жарияланған капитал сомасына:
511 Төленбеген калитал шот дебеті;
501 Жай акциялар шот кредиті, 502 Артықшылықты акциялар, 503 Жарғы
капиталына салымдар мен пайлар 1 000 000.
2. Жарғыда керсетілген, салынған материалдық емес активтердің
келісім шарттық құны:
101-103 Материалдық емес активтер шот дебеті
511 Төленбеген капитал шот кредиті 400 000;
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу - материалдық емес
активтердің бастапқы кұны өткізу құны бойынша мойындалады, егер оны
күмансыз сенімділікпен бағалау мүмкін болмаса, онда актив жеке материалдық
емес актив болып танылмайды, алайда гудвиллге (фирманың іскерлік беделінің
бағасы) енеді; өйткені жақсы іскерлік бедел, қолайлы мекен-тұрақ бар, тауар
нарықта жақсы белгіленген бағасы бар және т.б.
Мысалы. 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды, активтің өзіндік кұны
6 000 000 теңге.
1.Активтің нақты құны сомасы;
687 Басқадай кредиторлқ берешек шот дебеті
441 Ағымдағы шоттағы ақша шот кредиті 6 000
000
2.Гудвилл сомасына:
105 Гудвиллшот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті 2 000 000
3.Қосылған кезде:
Барлык активтердің дебеті
687 Басқадай кредиторлық берешек шот кредиті 6 000 000.
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым бағасынан
(сатып алатын субъект үшін бұл - пайдалы мәміле) артса, сатылым бағасы мен
алынған активтердің әділетті кұн арасындағы есептелетіп теріс айырма болып
табылады және теріс гудвилл (бэдвил) деп аталады. Кез келген теріс гудвилл
фирма алған активтердің кұндылықтарын азайту үшін пропорциональды бөлуге
тиіс. Мұндай жағдайда теріс гудвиллді болдырмау үшін материалдық
активтердің құндылығын азайту қажет:
. мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығьндардың нақты
сомасына (бағдарламамен қамтамасыз ету):
102 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ι - Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1. Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау ... ... ..
1.3. Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері ... ...
1.4. Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина
техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК-ның құрылымы мен
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ΙΙ -Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1. Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу ... ... ...
2.2. Материалдық емес активтердің есептен шығарылуын және амортиза-
циясын есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2.3. МЕА бағалаудың негізгі экономикалық
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ΙΙΙ - Тарау Материалдық емес активтерді аудиторлық тексеру және материалдық
емес активтер есебін ХҚЕС сай ұйымдастыру ерекшеліктері.
3.1. Материалды емес активтерді кіріске алудың толықтығы мен дұрыстығын
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2. Материалды емес активтердің қозғалысын тексеру
ерекшеліктері ... ... ... ..
3.3. Материалды емес активтерді кіріске алу мен қозғалысын тексерудегі
ақпарат
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.4 МЕА есебін ХҚЕС на сай
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар
Кіріспе
Біз қазіргі жағдайда жұмыс істеп тұрған нарықтық экономиканы құр-
дық. Экономикамыз бен әлеуметтік өміріміз жақсара бастады.Оның ақын
көрінісі Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып тұрақты әлеуметтік –
экономикалық қамтамасыз етті,ал мұны жетекші халықаралық сарапшылар- дың
өзі мойындап отыр.Экономикамыздың тұрақты стратегияны жүргізуінің
нәтижесінде бүгінде Қазақстан дамыған елдердің қолданып жүрген халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартына,заңдарын және икемді салық жүйесін толық
пайдалануға талпыныс жолында.Бухгалтерлік есепте материалдық емес
активтердің анықтамасы негізгі құралдардың анықтамасына сәйкес келеді,яғни
жай қызметтер үрдісінде сатуға арналмаған және ұзақ мерзімге пайдалану
мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан болашақта табыс алынады
деген ықтималдылық болса және егер оларды сенімді бағалауға болатын болса
ғана олар танылады.
Қазіргі таңда БЕС №28, ал қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына сәйкес (№38 ҚЕХС) материалдық емес активтер басқа тараптарға
жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен
қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес
активтер болып табылады.Материалдық емес активтерді есепке алу кезінде өте
маңызды сұраққа материалдық емес активтерді пайдалану мерзімін анықтау
жатады.Қызмет ету мерзімін анықтағанда келесі факторлар ескерілу қажет:
- қызмет ету мерзімін ең жоғарғы шектейтін заңды , реттеуші және
келісілген ереже;
- болжамды қызмет мерзімін өзгертуі мүмкін жаңарту немесе ұзарту үшін
шарттар;
- қызмет ету мерзімін азайтатын тозу, сұраныс және басқа да эконо-
микалық факторлар;
- жұмыстардың орындалуының күтілген мерзімге сәйкес келетін қыз мет
мерзімі;
- материалдық емес активтің бәсекеге бар бәсекеге қабілеттігін шектейтін
бәсекелестердің және басқа да субъектілердің күтілген әрекеті;
- материалдық емес активтердің жиынтығына кіретін басқа активтердің
қызмет ету мерзімі;
Материалдық емес активтердің құны активтердің қызмет ету мерзімінде
жүйелі түрде жазылу керек.Материалдық емес активтердің амортизациясы оның
пайдалы қызмет ету мерзімі жүйелік негізде жүзеге асырылады.Амортизацияны
пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану
моделін сипаттау керек.Егер мұндай үлгі нақты анықталған
болмаса,амортизацияны теңбе тең аудару
әдісін пайдалану керек.Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету
мерзімін қарастыру керек.Халықаралық стандартқа сәйкес материалдық емес
активті пайдалануда оның ағымдық,баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық
тиімділігін жоғарылатуы мүмкін.
Ι- Тарау Материалдық емес активтердің жалпы сипаттамасы
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ акшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар
субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта
экономи- калық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
берсе,сатса,айырбастаса;болашақта алынатын экономиқалық олжаға олар дың
тікелей қатысы болса. Материалдыө емес активтерді субъект бақылай алатын
болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық, олжа, осы материалдық емес актив пен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар
каржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық. Актив- тердің де,
материалдық емес активтердің де кұрамында кездесуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүруші- лердің)
құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін
- дискетте, фильм-лентасында, занды құжаттау (лицензия, патент)- қағазда
болады, бірак дискетте, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер
болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердіңде есебінде
көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде тенестіру немесе ұқсас-
тыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты ас-
пектілері өте күрделі болып саналады. Кейбір материалдық емес активтер
фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға,патент,
сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүм- кін,
керісінше, осындай материалдык емес активтердің кұны басқада фирманың
активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес
активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе
қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі занды кұжаттардың құқын рәсімдемей-ақ
осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала
алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол
басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдык, емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютер- лік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық кұқықтар, тауар
белгілері, кызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық
жұмыстар және т.б.
Материалдык емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа бөлінеді,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ
мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар
технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану
технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейне- сі,өнеркәсіптік
үлгілері,сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" - кұжаттама
өндірістік озық тәжірибесін кұжатталған түрінде көрсетіл- ген нысан және
т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықарал
қатынастарда қолданылатын термин.
Кең мағынасында "ноу-хау” техникалық құжаттама түрінде ресім-
делген,бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға
қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-
сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда,
техникалық ымтымақтастық туралы шарттарда, лизинтте, "кілті колма-кол"
тапсырылатын құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің саналуан түрлерінде
кеңінен қолданылады. Жаңалықтар патентті, тауар белгілері, авторлық
құқықтар мен патенттік акпараттар субъектінің меншігі болып табылады.
Кәсіпорын "ноу-хаудың" құпиясын сақтап, оны пайда- ланудан түскен
табыстарын бакылай алған жағдайда ғана материалдық емес активтің
анықтамасына жауап бере алады.
Субьект белгілі бір ақыға сатып алатыи лицензиялар мен патенттерден "ноу-
хаудың " өзгешелігі,ол әдетте, субъектінің жарғылық капиталына
құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін. "Ноу-хаудың"
субъект балансына алынатын құны құрылтайшылар немесе қатысушылардың келісім-
шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған мате- риалдық
емес активтер қатарына белгілі бір уакыт кезеңі ішінде табыс әкелетін,
ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ
кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтер
мен жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер
жатады.
Ұйымдастыру шығындары, бірлескен немесе акционерлік кәсіпорын- дарды
құру кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады.
Бұл шығындар пайда болған кезеңінен бастап, материалдық емес активтер болып
есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен
кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс.
Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кенесшілерге теленген акы,
кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу
т.б.шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иемденген, ұзақ уақыт бойы
пайда әкелуге кабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәлі-
меттерді талдау және бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа Тауар таңбалары меи қызмет корсету таңбалары деп тауарларды
тиесілі таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге
асырушы занды немесе жеке тұлға атына тіркелсе,тауардың таңбасы құқықтық
зандармен қорғалады. Тіркелген тауар танбасының иесі тауар таңбасын қалай
пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым
сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану,
әкелу,сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы баска
осы іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу
болып есептелінеді
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде көлемді немесе бәрінің
комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез-келген түсте немесе түстер
үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ мемлекеттік
елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және
үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толык немесе қысқартылған аттары,
ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін
белгілері, мөрлер, марапатгау белгілері және басқа да айырым белгілерінен
немесе соларға өте ұқсас, аралас денгейіндегі белгілерден тұратын тауар
таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны
жаңылыстыратын элементтері бар, қоғамдық мүдделер мен адамгершілік
принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркел- мейді.
Занды немесе жеке тұлға тіркелген барлык тауарға немесе оның бір бөлігіне
қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере- алады. Бұл
әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы — тауарды таңбалау үшін пайдала- нылатын
елдің, елді мекеннің, жердік немесе басқа географиялық объектінің атын қоса
және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
атауы болуы мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауырдың
шыққан жерінің атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада,
проспектілерде, банкілерде және басқа да тауарды шаруашылык айна- лымына
енгізуге байланысты баска да құжаттарды пайдаланғанды санайды.Сондықтан
нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат тұратын
активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе жарғылық
капиталға косқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол үшін
тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның тауар
таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар:өзіндік кұн,сатып алу кұны,нарықтық
құны бойынша бағалау. Алайда меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы
есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар
таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құқымен, ал жарғылық капиталға
үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық кұнымен есепке алған жөн.
Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептесулер жүргізу
керек.Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары,тауардың шығу орындарының
атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған кұқықтық, экономикалық
және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы каңтардың 18-і күні Казакстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету
таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан
Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтары мен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оны нұстаушысының патент қамтыған нәрсесің, проце- сін
немесе кызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына
тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып
табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана
жүреді.Патенттің кызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді.
Сонымен қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен
шұғылданатын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілгенде
патенттік алым(пошлина) ұсталынады.
Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі,
патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды өндіріске енгізуге де
қаржысы болуы керек.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрыкша құқық- ты
растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнер-
кәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысы-
мен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазакстан Республика-
сында немесе шетелдерде,белгісіз болып келсе, онда ол жаңа өнеркәсіптік
үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бұйым ре-
тінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,онда оның
өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады өндірістік үлгілер
авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер өнеркәсіп- тік
үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінін жемісі болса, онда олар- дың
бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өнеркәсіптік
үлгілерге патент Казакстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тір-
келген соң беріледі. Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензия-
лар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану кұкығын басқа тұлғаларға да(лицензиат)
бере алады, ал соңғысы лицензиарға төлемдер беріп тұруы және келісімде
қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік
үлгілердің құқық- тык, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан
Республикасы зандарымен реттеледі. Лицензия (еркіндік, құқық деген латын
сөздерінен алынған) —қандай да бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы
мемлекеттік органдардың берген рұқсаты.
1.2 Материалдық емес активтердің түрлерін жіктеу және бағалау
Шаруашылық субъектілеріңде материалдық емес активтердің есебі Қазақстан
Республикасы бухгалтерлік есебінің 28-стандартына сәйкес және
субъсктілердегі қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебі бас шоттар
жоспарындағы (осыдаи кейін "шоттар жоспары" деп жазылады) бірінші
"Айналымнан тыс активтер" - деп аталатын бөлімнің 10-бас шотының төмендегі
бөлімше шоттарында жүргізіледі.
101-шот - Лицензиялық келісімдер;
102-шот - Программамен жабдықтау;
103-шот - Патенттер;
104-шот - Ұйымдастыру шығындары;
105-шот — Гудвил;
106-шот — Басқадай материалдық емес активтер — деп аталады.
Шаруашылық субъектілерінде объектілерді материалдық емес активтердің
қатарына кіргізу (жатқызу) тәртібі - және олардың құрамы белгіленген
заңдарға сәйкес тиісті нормативтік актілерде қарастырылған.
Жалпы материалдық емес активтер деп - белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге
үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтерді
айтамыз.
Материалдық емес активтердің қатарына шаруашылық субъектісінің сатып
алған патенттері, лицензиялық сауда маркалары мен тауар белгісі, жер
қойнауы мен электронды есептеуіш машиналарды және өндіріс жағдайындағы
хабарларды пайдалану құқығы, гудвилл яғни фирма бағасы, өнеркәсіп үлгілері,
ұйымдастыру шығындары тағы да басқалары жатады.
Материалдық емес активтер шаруашылық субъектілерінің балансында бастапқы
құны бойынша кіріске алынады. Бұл материалдық емес актив- тердің
бастапқы құны былайша анықталады:
• Құрылтайшылар мен үлес қосушылардың шаруашылық субъектісі
жарғылык қорына қосқан үлесі есебінен келіп кіріске алынған материалдық
емес активтердің бағасы екі жақты нақты келісім бойынша бағаланады.
• Заңды тұлгалар мен жеке адамдардан тегін (қайтарым сый ретінде алынған
материалдық емес активтер сол уақытша нарыктық баға бойынша
бағаланады.Басқа шаруашылық субъектілерінен, заңды тұлгаларға, сондай-ақ
жеке адамдардан сатылып алынган материалдық емес активтер, ол
объектілерді сатып алуға және оларды пайдалану үшін дайындауға кеткен
шығындар бағасы сомаларының қосындысы бойынша бағаланады.
Бұл материалдық емес активтердің баланстық бағасын анықтаудың жалпы
әдісі болып табылады. Бірақ кейбір материалдық емес активтердің бастапқы
кұнын анықтаудың ерекшеліктері бар. Бұған мысал ретінде соңғы уақыттарда
акционерлік қоғамдар мен жекешелендірілген шаруашылық субъек-тілерінде
және басқа да ұйымдарда қолданылып жүрген "Ноу-Хау" -деген ұғымды
келтіруге болады.
“Ноу-Хау" - деп шаруашылық қызметі, яғни пайдаланылуы барысында
субъектіге табыс (пайда) беретін (әкелетін) жаңа технологиялық шешімдер
мен жаңалықтарды, құпия мәліметтерді, айрықша құқықтарды, яғни жеке
тұлғаның өзі тапқан ғылыми және басқадай жаңалығын айтуға болады. "Ноу-
Хау" жалпы "патент" сияқты болып көрінгенмен одан өзгеше болып келеді.
Шаруашылық субъектілері патентті сатып алады, сондықтан да ол үшін сатып
алуға қаржы жұмсалғандықтан оның бастапқы құны болады. Көп уақыттарда
"Ноу-Хау" шаруашылық субъектісінің үлес қосушылары мен құрылтайшылары
өздерінің субъектідегі жарналық қорға қосқан үлесі есебінде береді. “Ноу-
Хау”-дың бағасы, яғни бастапқы құны оны шаруашылық субъектісіне кіріске
алатын, демек, балансқа алатын уақыттағы екі жақты нақты келісім бойынша
белгіленеді.
101-шотта материалдық емес активтердің "Лицензиялық келісімдер" - деп
аталатын түрі есептеледі. "Лицензиялык келісімдер" - дегеніміз белгілі бір
субъектінің немесе заңды тұлғаның бір тауарды өндіру немесе сату құқын
екінші бір субъектіге немесе занды тұлғаға беруі больш табылады. Ал бұл
құқыққа ие болған субъекті оның иесіне яғни лицензиялық келісімдерді
берушіге ол материалдық емес актив үшін гиісті белгіленіп келісілген
мөлшерлерде қаржы төлейді немесе келісім бойынша басқа да міндеттерін
орындайды.
Лицензиясыз қызметтен түскен табыстан айыру жөнінде
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті салық
комитеттерінің көптеген сұрауларын қарап, сондай-ақ лицензиясыз кәсіпкерлік
қызметтен алынған табысты алып қою жөнінде "Лицензиялау туралы" 1995 жылғы
17 сәуірдегі ҚР Заңының (бұдан әрі - Заң) нормаларын қолдануға қатысты
қалыптасқан сот практикасын ескере отырып, сіздерге мынаны хабарлайды:
Заңның 24-бабында салық органдарына лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен
алынған табысты алып қою міндеті жүктелген. Сонымен бірге Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 137-
бабына сәйкес 26.01.2001 ж. бастап тиісті лицензия- сыз қызметпен
айналысқаны үшін азаматтардың да, заңды тұлғалардың да әкімшілік
жауапкершілігі көзделген. "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексті
қолданысқа енгізу туралы" 30.01.2001 ж. Заңның 3-бабының негізінде атапған
құқықтық қатынастар Кодекстің 137-бабымен реттелетінін ескерсек, Заңның 24-
бабының 2-тармағы қолданылмайды.
Барлық деңгейдегі соттар, сондай-ақ Қазақстан Респубпикасының Жоғары Соты
жоғарыда көрсетілген негіздер бойынша лицензиясыз қызметтен алынған табысты
алып қою жөніндегі салық комитеттерінің соттық талаптарын тоқтату
практикасын қабылдады.
Бұған қоса, лицензиясыз жүзеге асырылған кәсіпкерлік қызметтен алынған
табыс салық органдары салық тексеруін жүргізуге құқылы салық, міндет-
темесі болып табылмайды. Сонымен лицензиясыз кәсіпкерлік қызметтен алынған
табысты есептеу мәселелері бойынша тексерулерді жургізу салық қызметі
органдарының құзыретіне жатпайды. Бұл ретте салық тексерулерін жүргізген
кезде лпцензиясыз кәсіпкерлік қызметпен айналысу фактілері анықталған
жағдайда, мұндай тұлғаларға қатысты материалдарды Кодекстің 636-бабына
сәйкес уәкілетті органдарға беру, хаттаманы ҚР ӘҚБТ К-нің 137-бабына
сәйкес жасау қажет.
102-шотта материалдық емес активтердің "Программамен жабдықтау" -деп
аталатын түрі немесе бағдарламамен қамтамасыз ету есептеледі. Шаруашылық
субъектісін "Программамен жабдықтау" - деп субъектінің алдағы уақыттарда
атқарылатын жұмыстарына қатысты табыс әкелетін ақпараттар мен мәліметтерді
айтады.
Бағдарламалық өнімдерді, консультацияларды және өзгеде ақпараттарды
Интернет желісі арқылы алу Қазақстан Республикасының кеден шекарасы арқылы
қандай да бір материалдық объектілерді қозғалтпастан жүргізіледі.Дегенмен
де, "Бағдарламалық қамтамасыз етуді кедендік рәсімдеу туралы" ҚР Кедендік
бақылау агенттігінің 1.02.2003 ж. № 3-1-9886 хатына сәйкес тұрақты
пайдалануға арналған бағдарламалық өнім "Тауарларды еркін айналымға шығару"
кеден режимінде кедендік ресімделуге тиіс. Таңдап алынған кеден режиміне
сәйкес тауар кедендік ресімдеуден кейін осы өнімді сатып алушының пайдалану
мерзімі ескертілместен, отандық тауарға айналады. ҚР МКМ Кеден комитетінің
11.11.1998 ж. № 15-123-74799 нұсқауында тасығыштың жиынтығы, сондай-ақ
онда жазылған ақпарат сыртқы сауда мәмілесінің заты болып табылады. Ал
тасығыштың өзі әдетте көмекші қызметтерді көрсетуге арналған. Тиісінше
Республиканың аумағына ақпарат тасығыштар (магнитті дискілер, магнитті
ленталар, компакт-дискілер, ақпаратты қағаз тасығыштар және т.б.) онда
жазылған ақпаратпен осы ақпаратты тасығыштың өзі емес, міндетті түрде
декларациялануға тиіс ақпарат жиынтығы жазылған осы ақпаратты тасығыш тауар
болып табылады.
Телекоммуникацияның қазіргі заманғы жүйелерімен алынған бағдарламалық өнім
мен бағдарламалық өнімді сүйемелдеуге келсек, оңда бұл әнім Қазақстан
Республикасының кеден органдарының одан әрі міндетті декларациялауы үшін
қатты тасығышқа көшірілуге тиіс.
Сонымен бірге ҚР ҚМ Салық комитетінің 2003 жылғы 8 мамырдағы № НК-УМН-14-4-
213695 хатында сатып алынған бағдарламалық өнімге және оған техникалық
қызмет көрсетуге салық салу туралы сұраққа мынадай жауап берілген:
Салық; кодексінің 221-бабының 1-тармағына сәйкес, егер ҚР-да қосылған ҚҚС
төлеуші болып табылмайтын резидент емес ұсынған жұмыстарды, қызмет
көрсетулерді өткізу орны Қазақстан Республикасы болса, олар жүмыстарды,
қызмет көрсетулерді алатын ҚР салық телеушісінің айналымы болып табылады
және оларға Салық кодексіне сәйкес ҚҚС салынуға тиіс.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсетуге келсек, онда
аталған қызметтерді өткізу орны Салық кодексінің 215-бабы 2-тармағының 4-
тармақшасына сәйкес анықталады, өйткені бұл қызметтер электрондық почта
арқылы консультациялық қызметтерді, телефон және факс байланысың сондай-ақ
кейіннен электрондық почта арқылы берілетін пайдаланылатын бағдарламалық
өнімнің тікелей өзіне қосымша икемдеулер жазуды қамтиды.
Бағдарламалық өнімге ақпараттық-техникалық қызмет көрсету жөніндегі
қызметтерді Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан Ресей
Федерациясының резиденті көрсеткен жағдайда, осы қызметтерді сатып алушының
кәсіпкерлік қызмет орны Қазақстан Республикасы болып табы-лады.Демек,
аталған қызмет көрсетулер ҚР резидентінің айналымы болып табылады және
Салық кодексіне сәйкес оларға ҚҚС салынуға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі арасында
жасалған қосарланған салық салуды болдырмау және табыс пен калиталға салық
төлеуден жалтарудың алдын алу туралы Конвенцияның (бұдан әрі - Салық
Конвеенциясы) 12-бабына сәйкес бағдарламалық өнімді пайдаланғаны үшін
немесе пайдалану құқығын бергені үшін төлемдер роялти нысанындағы төлем
болып табылады.
Аталған Конвенцияның 2-тармағына сәйкес, егер роялтиді алушы және оның
нақты иесі Уағдаласушы Мемлекеттің резиденті болыл табылса, роялтм пайда
болған Уағдаласушы Мемлекетте оған салық салынуы мүмкін. Осындай жолмен
алынатын бүл салық роялтидің жалпы сомасының 10%-нен аспауға тиіс.
Хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі
Салық есептілігінің электрондық нысандарын кепілді қорғалған және
авторландырылған түрде жеткізу және бағдарын әйқындау үшін жүйелер
модульдары арасындағы ақпарат берудің аясы ретінде хабарламаларды кепілді
жеткізу жүйесі (ХКЖЖ) пайдаланылады. ХКЖЖ салық төлеушінің тарапында жұмыс
істейтін клиенттік қосымшалар мен ҚР ҚМ Салық ко-митетінің тарапында жұмыс
істейтін ақпараттық жүйелер арасындағы қарым-қатынасты және деректер
алмасуды қамтамасыз етуге арналған. ХКЖЖ мынадай функцияларды атқарады:
- хабарламалардың кепілді жеткізілуін қамтамасыз етеді:
- деректерді байланыс арналары бойынша берген кезде оларға рұқсат етіл-
меген енулерден
қорғайды;
- берілген ақпараттарға хаттама жасайды
- әр түрлі ақпараттық және бағдарламалық платформада жұмыс істейтін
жүйелер арасында деректер береді.
Клиенттер мен Серверлер арасындағы қарым-қатынаста көлік аясы ретінде
пайдаланылатын хабарламаларды кепілді жеткізу жүйесі ақпаратты жоғалудан
және рұқсат етілмеген енулерден қорғалған режимде беруге мүмкіндік
береді,мұның өзі жүйеге қатысушылардың арасындағы сенімді қарым-қатынасты
қамтамасыз етеді.
Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтердің "Патент"-деп
аталатын түрі, 103-шотта есептеледі. "Патент" - дегеніміз жеке адамның
немесе -топтың, сондай-ақ занды тұлғаның ашқан, ойлап тапқан жаңалығын
мемлекеттік тұрғыдан мойындап және ол жаңалықты ашқан адамға, топқа немесе
заңды тұлғаға жаңалығын өз пайдасына (жұмысына, қызметіне) қолдануына
рұқсат беру туралы құжат болып табылады. Сонымен қатар "Патент"- деп
кәсіпкерліктің кейбір түрімен (саудамен, сатып алумен тағы да басқа)
айналысу үшін берілген кұқықты куәләндыратын құжатты айтады. Кәсіпкер
патентті алар уақытында патенттік баж төлеуі керек.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі
374-бап Жалпы ережелер
1. Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салыкты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.
3.Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі.
4 Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жері
бойынша сапық органына кызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті мемпекеттік
орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу
туралы куәлігін табыс етеді.
Кезекті патент алу үшін патент алуға өтініш алдыңғы патенттің қол-данылу
мерзімі аяқталғанға дейін ұсынылады.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда ол
мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге
міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау
жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол патент алуға берген
өтінішінде тасымалдау түрін (жүйелі немесе жүйесіз тасымалдаулар) көрсетуге
міндетті. Автомобильмен тасымалдаулар түрінің Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес келуін бақылауды автомобиль
көлігі саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
5 Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша салық
органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініш берілген
жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықты жалпыға
бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі деп саналады.
6. Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны,
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың
төленгенін растайтын құжаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде патент
беруді жургізеді.
7. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік керсетілмейінше, патент
жарамсыз болады.
8. Патент негізінде арнайы салық режимін қолданатын салық төлеуші салық
органдарына Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік
аударымдар мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы
жарналары бойынша есептемелерді ұсынбайды.
375-бап. Патент негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі
1. Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 3
проценті мөпшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады.
2. Патенттің құны бюджетке мынадай түрде:
1) жеке табыс салығы - патент құнының 12 бөлігі мөлшерінде;
әлеуметтік салық - Қазақстан Республикасыиың міндетті сақтанды-
ру туралы заңнамалық актісіне сәйкес Мемлекеттік әлеуметтік сақтанды-
ру қорына есептелген әлеуметтік аударымдар сомасын апып тастаганнан
кейінгі патент құнының 12 бөлігі мөлшерінде төленуге тиіс.
Жеке кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды қоспағанда,
патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет тоқтатылған кезде
салықтың енгізілген сомасы қайтарылуға және қайта есептеуге жатпайды.
Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен
жағдайда,салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді
және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын
берілген патенттің орнына оған нақты табысы керсетілген жаңа патент
беріледі.Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан төмен болған
жағдайда, артық төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші бойынша
салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.
"Ұйымдастыру шығындары" — деп аталатын материалдық емес активтердің түрі
бас шоттар кестесінің 104-шотында есептеледі. "Ұйымдастыру шығындарына" -
шаруашылық субъектісін жаңадан ашу, құру кезінде жұмсалған шығындар,
яғни субъектіні тіркеуден өткізуге жане оны тіркеуден өткізу үшін заң
орындарына төленген төлемдер, банктерден есеп айырысу немесе валюталық,
басқадай шоттар ашу үшін жұмсалған шығындар, жарнамалар үшін төленген
төлемдер және басқа да жұмсалған шығындар жатады. Шаруашьшық жүргізуші
субъектілердің бухгалтерлік есеп шоттары бас жоспарының 105-шотында
материалдық емес активтердің "Гудвилл" - деп аталатын түрі есептеледі.
Материалдық емес активтердің бұл түрін кейде "Фирма-бағасы" деп те атайды.
"Гудвилл” немесе "Фирма бағасы" материал- дық емес активтер шотында
есептелініп және сонымен қатар ол бір шаруашылық субъектісі екінші бір
шаруашылық субъектісін толығымен, түгелдей сатып алған кезде ғана пайда
болады. "Фирма бағасы" — болып сатылып алынған шаруашылық субъектісінің
нақты нарықтық (сатып алынған) бағасымен оның барлық активтерінің баланстық
құны арасындағы айырмасы есептеледі. Егер де сатылып алынған шаруашылық
субъектісінің барлық активтерінің сатылып алынған кұны олардың баланстық
құнынан артық болса, онда кұндар арасындағы айырмашылық "жағымды гудвилл",
ал кем болған жағдайда "жағымсыз гудвилл" деп аталады.
Материалдық емес активтердің аналитикалық (талдамалық) есебі олардың әр
қайсысына жеке ашылған инвентарлық карточкаларда жүргізіледі.
Шаруашылық субъектісінде материалдық емес активтерді кіріске алғанда 10-
"Материалдық емес активтер" - деп аталатын шоттың тиісті бөлімше шоттары
дебеттелініп, төмендегі шоттар кредиттелінеді:
511-шот Үлес қосушылар мен құрылтайшылардан жарғылық қорды толтыру
мақсатында келіп кіріске алынған материалдық, емес активтерге.
431, 432, 441, Материалдық емес активтер занды тұлғалар мен жеке
451, 452-шоттар адамдардан сатылып алынғанда.
726- шот Материалдық емес активтер субсидия ретінде келіп түсіп
кіріске алынғанда.
727-шот Материалдық емес активтер заңды және
жеке тұлғалардан тегін, қайтарымсыз келіп түскенде.
Материалдық емес активтер есептен шығарылғанда олардың баланстық
(қалдык) құнына 841-"Материалдық емес активтерді сату бойынша шығындар" -
шоты дебеттеліп, 10-"Материалдык емес активтер" - деп аталатын бас шоттың
тиісті бөлімше шоттары кредиттелінеді. Ал оларға есептелінген жинақталған
тозу сомасы 11-"Материалдық емес активтердің тозуы" - деп аталатын бас
шоттың тиісті бөлімше шоттарының дебетіне, 10- "Материалдық емес активтер"
-деп аталатын бас шоттың тиісті бөлімше шоттарының кредитіне жазылады.
Егер шаруашылық субъектілері өз меншігіндегі, яғни иелігіндегі
материалдық емес активтерін сатқан жағдайда одан алынатын табыстарын 4-
"Ақша қаражаттары" немесе 3-"Материалдық "Дебиторлық борыштар мен басқадай
активтер" бөлімдері шоттарының тиістілер дебетіне, 721-"Материалдық емес
активтерді сатудан алынатын табыс" шотының кредитіне жазылады.
1.3 Материалдық емес активтерді анықтау және тану критерийлері
38 Материалдық емес активтер ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық
стандарттарына) және 28 Материалдық емес активтер есебі БЕС (бухгалтерлік
есеп стандарттары) сәйкес материалдық емес активтер әкімшілік мақсатта және
басқа субъектілерге жалға беруде, өндірісте және тауарларды (жұмысты,
көрсетілген қызметті) өткізуде ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға
арналған, заттай формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта экономикалық пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады, егер:
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә)белгі-өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте
тіркеледі:
- субъектінің осы активке тікелей байланысты болашақта күтілетін
экономикалық пайда алу ықтималдығы жоғары болса;
- актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
- материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құны
бойынша бағаланады.
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу құнына тең
болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін жағдайға
(сатып алу бағасын орны толып өтелмейтін салықтар мен алымдар және т.б.
шығьндар) келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.Ұйымның материалдық емес
актив объектілерін қабылдау - тапсыруды құжатпен үшін материалдық емес
актив түрінің толык атауы, оның ұйымға берілген ай-күні,жылы (ұйымда
жасалған ай-күні, жылы), объектінің сипаттамасы, оның құны амортизация
нормасы және басқа кажетті мағлұматтар көрсетілуі тиіс.
Материалды емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт
материалды актив объектісінің әрбір объектісіне бір данадан жасалады.
Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды
ресімдейтін жалпы акт жасауға. Акт ресімделгеннен кейін материалдық емес
актив объектісін немесе оны жүйелеп баяндайтын құжатгама немесе осы
объектіге қатысты ұйымның сондай және тағы басқа мүліктік құқықтарын
растайтын құжаттар тіркеліп, ұйымның бухгалтериясына беріледі, оған бас
бухгалтер қол кояды және ұйым басшысы немесе оған уәкілетті тұлға бекітеді.
Баска ұйымға материалдық емес активтерді бергенде (сатқанда) акт екі дана
болып жасалады, тапсыратын ұйым және материалдық емес активтер есебі
карточкасында тиісті жазба жасалады.
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерінің
есебі үшін қолданылады. Материалдық емес актив объектілеріне жатқызу
тәртібі мен олардың құралы заңдармен және нормативті актілермен реттеледі.
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі.Форма кіріске
алынуға арналған құжат, материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру және
басқа құжаттама негізінде бір дана болып толтырылады. 8 графада бастапқы
құжат пен пайдалы қызмет ету мерзіміне негізделіп есептелген мөлшер (норма)
бойынша ай сайын есептелетін амортизация сомасы көрсетіледі. Материалдық
емес актив обьектілерінің қысқаша сипаттамасы бөлігінде тек қана актив
объектінің негізгі көрсеткіштері жазылады, ұйымда бар осы объектіге
арналған -техникалық құжаттама мәліметерін көшіруге болмайды. ( Қосымша№1,
№2)
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
• лицензиялық келісімдер - кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе
муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға
(электр желілері үшін қоғамдық жерді пайдалануға және т.б.) беретін
құқықтар;
• бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады, не болмаса
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға арналады;
• патенттер - занды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар.
Патент белгілі бір өнімді шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесс
пен технологияны пайдалалуға эксклюзивтік құкық береді;
• ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) - субъект шеккен
шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар
болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақтыты ауыстыруына байланысты
шығындар, ұзақ мерзімді алдын ала төлеу- бірнеше жыл бұрын аванс болып
төленетін) сақтандыру;
• гудвилл - субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының
сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының бухгалтерлік
балансында сатылым (субъектінің тұтастай алғандағы құны) мен таза
активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма ретінде
анықталады. Есеп мақсаттары үшін гудвилл фирманың алған нақты бағасы
мен таза активтердің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы
арасындағы айырма ретінде қарастырылады. Таза капитал: капитал минус
міндеттемелер болып анықталады;
басқадай (авторлық құқықтар - шығарма, әзірлеме жәие т.б. авторларға заңмен
берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық белгі лер -
ұйымға, өнімге(көрсетілген қызметке) берілген, атаулар, рәміздер неме- се
сәйкестендіруді білдіретін басқалары); франшизалар-мемлекеттік меншік- ті
пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық қызмет көрсету және т.б.
үшін үкіметтік органдар береді.
1.4. Дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина
техникасы сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК-ның құрылымы мен
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру ережелері.
Дәрілік заттар сараптамасының Ұлттық Орталығы РМК қызметінің
мәні мен мақсаттары:
1. денсаулық сақтау саласында дәрілік заттардың қауіпсіздігін,
тиімділігі мен сапасын қамтамасыз ету жөнінде өндірістік
–шаруашылық қызметін жүзеге асыру;
2. жаңа бірегей дәрілердіәзірлеу, фармация, фармакология саласындағы
ғылыми зерттеулер.
Кәсіпорын мақсатын жүзеге асыру үшін мынадай функцияларды орындайды:
1. отандық және импорталатын дәрілік заттардың қауіпсіздігін,
тиімділігі мен сапасын қамтамасыз ету жөніндегі шаралардың жүзеге
асырылуына қатысу;
2. жаңа бірегей дәрілік заттарды әзірлеу, фармация,фармакология
саласында ғылыми зерттеулерді жүзеге асыру;
3. ескірген және тиімділігі аз дәрілік заттарды, медициналық
мақсаттағы бұйымдарды және медицина техникасын, сондай-ақ айқын
байқалатын жағымсыз әсерлер беретін дәрілік заттарды Мемлекеттік
тізімнен алып тастау жөнінде ұсыныстар енгізу мақсатында
тіркелген дәрілік заттар номенклатурасының қайта қаралуына қатысу;
4. дәрілік заттарды және дәрілік заттар құрамдас бөлігі болып
табылатын оларға теңестірілген заттарды,олардың дәрілік түрлерін
адам денесі ішінде немесе денесінде уақытша не ұзақ болуға
арналған заттар мен материалдарды, сондай-ақ емдеу-алдын алу
тамақ өнімрерін,тамаққа үстемелерді, ауруды диагностикалау, алдын
алу, емдеу мақсатында қолданылатын бұйымдарды, құрылғыларды,
аспаптардымемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу үшін сараптамалық
жұмыстар жүргізу, оларды сертификаттауға,стандарттауға қатысу
болып табылады;
5. дәрілік заттардың , медициналық мақсаттағы бұйыдардың, медицина
техникасының қауіпсіздігіне кепілдік беру мақсатында
нормативтік құжаттамаларда, техникалық регламенттерде (фармакопея
құжаттарында )көрсетілген сапа параметрлері сараптамасының жүзеге
асырылуына қатысу;
6. дәрілік заттардың клиникаға дейінгі және клиникалық сынақтарын
ұйымдастырып, жүргізуге және олардың нәтижелерін бағалауға
қатысу;
7. лицензиаттың біліктілік талаптарына, жарнамалық материалдардың
дәрілік заттарға сәйкестігіне сараптаманы жүзеге асыру, импорт
және экспорт;
8. қолданымдағы заңнамаға сәйкес дәрілік,емдеу-алдын алу,
диягностикалық және косметикалық заттарды, медициналық мақсаттағы
бұйымдарды, медицина техникасы мен емдеу- алдын алу тамақ
өнімдерін сертификаттауды жүзеге асыру;
9. дәрілік заттар өндірісін сертификаттауды жүзеге асыру;
10. дәрілік заттар айналымы саласының міндетті сертификаттауға жататын
өнім тізбесін дайындауға қатысу;
11. дәрілік заттар қауіпсіздігінің, тиімділігі мен сапасының міндетті
көрсеткіштері тізбесін дайындауға қатысу;
12. дәрілік, емдеу алдын алу, диагностикалық және косметикалық заттардың,
медициналық мақсаттағы бұйымдардың, медицина техникасы мен емдеу-
алдын алу тамақ өнімдерінің талдамалық сараптамасына және
стандартталуына қатысу;
13. дәрілік заттардың, медициналық мақсатттағы бұйымдар мен медицина
техникасының сынақ тәсілдері, сынақ тәсілдерін, әдістемелер мен
құралдарын сынау жөнінде ғылыми әдістемелік ұсынымдарды әзірлеу мен
жетілдіру;
14. дәрілік заттар айналымы саласында , оның ішінде дәрілік заттарды
экспорттау мен импорттау мониторингіне қатысу;
15. дәрілік заттардың фармокологиялық әсері, оның ішінде жағымсыз жанама
әсерлері мониторингіне қатысу;
16. консалтингтік, аудиторлық және консультативтік әдістемелік қызметті
жүзеге асыру;
17. негізгі өмірлік маңызды дәрілер тізбесін анықтау бойынша ұсыныс
дайындау, оларды бөлшектеп сатуды жүзеге асыратын дәріхана ұйымдарында
міндетті түрде болуы қажет ең аз мөлшерін анықтауға қатысу;
18. дәрілік заттар айналымы саласында деректердің ақпараттық базаларын
қалыптастыру және талдау үшін компьютерлік бағдарламалар әзірлеу;
19. кәсіпорынның WEB сайтын жүргізу;
20. түрлі деректер банктерін, оның ішіндесертификатталған фармацевтикалық
және медициналық өнім туралы, тіркелген дәрілік заттар, медициналық
мақсаттағы бұйымдар мен медицина техникасы туралы деректер банктерін
жүргізу.
Кәсіпорынның қаржы қызметі.
Кәсіпорын өзінің жеке қызметінен түскен кіріс есебінен ұсталады.
Кәсіпорынды қаржыландыру Қазақстан Республикасы заңнамасында көрсетілген
тәртіппен ұсынылады.
Кәсіпорын жүргізетін тауарлар (жұмыстар қызмет көрсетулер) құны
кәсіпорынның оны өндіруге жұмсаған шығындарының толық қалпына
келтірілуін, зө кірістері есебінен оның қызметінің шығынсыздығын және
қаржыландырылуын қамтамасыз етуі қажет.
Есеп және есептілік.
Кәсіпорынның мемлекеттік басқару органымен келісім бойынша бас
директор бекіткен есеп саясатына орай ҚР заңнамасына және бухгалтерлік
есептің белгіленген стандарттарына сәйкес өз қызметі нәтижелерінің есебін
жүзеге асырады, белгіленген мерзімде мемлекеттік басқару органына, қаржы
салық және статистикалық органдарына бухгалтерлік және статистикалық есеп
ұсынады, оның дұрыстығы үшін жауапкершілікте болады.
ΙΙ- Тарау Материалдық емес активтердің есебін құжаттау
2.1 Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
. сатып алулар
Мысалы.Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнға:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
671 Төленетін шоттар шот кредиті
60 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті;
671 Төленетін шоттар шот кредиті (15%)
9000;
б) Объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан шығындар
сомасына:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті;
681 Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар,635 әлеу-
меттік салық,687 Басқада кредиторлық борыш 8000;
. жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер тараптардың шартпен
белгіленген бағасы бойынша есепте көрсетіледі:
1.Жарияланған капитал сомасына:
511 Төленбеген калитал шот дебеті;
501 Жай акциялар шот кредиті, 502 Артықшылықты акциялар, 503 Жарғы
капиталына салымдар мен пайлар 1 000 000.
2. Жарғыда керсетілген, салынған материалдық емес активтердің
келісім шарттық құны:
101-103 Материалдық емес активтер шот дебеті
511 Төленбеген капитал шот кредиті 400 000;
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу - материалдық емес
активтердің бастапқы кұны өткізу құны бойынша мойындалады, егер оны
күмансыз сенімділікпен бағалау мүмкін болмаса, онда актив жеке материалдық
емес актив болып танылмайды, алайда гудвиллге (фирманың іскерлік беделінің
бағасы) енеді; өйткені жақсы іскерлік бедел, қолайлы мекен-тұрақ бар, тауар
нарықта жақсы белгіленген бағасы бар және т.б.
Мысалы. 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды, активтің өзіндік кұны
6 000 000 теңге.
1.Активтің нақты құны сомасы;
687 Басқадай кредиторлқ берешек шот дебеті
441 Ағымдағы шоттағы ақша шот кредиті 6 000
000
2.Гудвилл сомасына:
105 Гудвиллшот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті 2 000 000
3.Қосылған кезде:
Барлык активтердің дебеті
687 Басқадай кредиторлық берешек шот кредиті 6 000 000.
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым бағасынан
(сатып алатын субъект үшін бұл - пайдалы мәміле) артса, сатылым бағасы мен
алынған активтердің әділетті кұн арасындағы есептелетіп теріс айырма болып
табылады және теріс гудвилл (бэдвил) деп аталады. Кез келген теріс гудвилл
фирма алған активтердің кұндылықтарын азайту үшін пропорциональды бөлуге
тиіс. Мұндай жағдайда теріс гудвиллді болдырмау үшін материалдық
активтердің құндылығын азайту қажет:
. мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығьндардың нақты
сомасына (бағдарламамен қамтамасыз ету):
102 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz