Микробиология пәні және тапсырмалары. Медициналық микробиологияның даму кезеңдері. Микроорганизмдерді жүйелеу принциптері. Бактериальды клетканың морфологиясы, қүрылысы және химиялық қүрамы

1. Микробиологияға анықтама, негізгі бөлімдері.
2. Микроорганизмдерді жіктеудің негізгі принциптері. Микроорганизмдердің даму эволюциясы.
3. Бактериялардың қазіргі кездегі жіктеуі.
4. Мик¬роорганизмдердің морфологиялық топтары.
5.1 Кокк тәрізді бактерия (кокктар).
5.2 Таяқша тәрізді микроорганизмдер.
5.3 Иілген пішінді микроорганизмдер.

Прокариотты микроорганизмдер (грек тілінен karyon - ядро) - ядроға дейінгі қарапайымды бірклеткалық өмір сүрушілер, ядролық мембрана және жоғары құрылымды органелдері жоқ. Прокариоттарға жатады: а) бактериялар, клеткаішілік паразиттер; б) риккетсиялар, в) хламидиялар, клетка қабырғасы жоқ; г) микоплазмалар, д) актиномицеттер, е) көгілдір балдырлар.
Эукариотты микроорганизмдер ядро және жоғары құрылымды органелдері бар бірклеткалы және көпклеткалы микроорганизмдер- қарапайымдылар, саңырауқұлақтар және балдырлар жатады.
Таблица 3. Вирустар Микроб әлемінде ерекше орынды вирустар әлемі алады. Вирустар клеткадан тыс синтезделе алмайтындар, геном аппараты бар - нуклеин қышқылы белоктық қабықпен оралған. «Инфекциялық« белокты бөлшектер - приондар мүлдем геномды аппараты (нуклеин қышқылы) жоқ, бірақ ауру тудыра алады.
Микроорганизмдер әлемі өте бай және әр қилы. Олар топырақта, суда және ауада кең таралған. Ми қайнатқан ыстықта да, қақаған аязда да тіршілік ете береді. Микроорганизмдердің осылай көп таралуы, олардың табиғаттың кезкелген нәрсесін қорек етуіне, яғни талғампаз еместігіне, тіршілік ортасына орасан зор бейімделгіштігіне, ыстыққа және суыққа, ылғалдың тапшылығына қарамастан олардың өте күшті қарқынмен дамуына тікелей байланысты.
Микроорганизмдердің табиғатта өтіп жататын көптеген өзгерістерге тікелей қатысы бар. Олардың белсенді әрекетінің әсерінен жануарлар мен өсімдіктердің күрделі органикалық заттарға бай өлекселері, қалдықтары минералды қосылыстарға айналады. Ол қайтадан табиғаттағы заттар айналымына енеді.
Көптеген микроорганизмдер адам организміне көмектеседі, мысалы, асқазан-ішек тракты шырышты қабатында кездесетін микроорганизмдер осы ағзалардың қалыпты өмір сүру процестеріне қатысады (эндоэкология). Адамға, жануарға зиян келтірмейтін микроорганизмдерді “сапрофиттер” дейді (грек тілінен sapros - шіріген, phyton - өсімдік), яғни күрделі органикалық заттарға бай өлекселері мен қоректенетіндер.
Көптеген микроорганизмдер адамда, жануарда, өсімдіктерде қауіпті ауруларды қоздырғыштары болып есептеледі. Тағамдық азықтарды, түрлі ауыл шаруашылығы өнімдерін бүлдіріп, халық шаруашылығына зор зиян тигізеді. Осы микроорганизмдерді патогенді (грек тілінен pathos - ауру) деп атайды. Патогенді микроорганизмдер түрлері 3000 астам, олардың ішінде 1000 - вирустар. Кей сапрофитты микроорганизмдер қолайсыз жағдайларда ауру тудыра алады, осы кезде оларды шартты-патогенді (жағдайлы-патогенді) деп атайды. Патогенді микроорганизмдер тудырған аса қауіпті ауруларда өлген адамдар саны барлық ұлы отан соғыста қаза болған адамдар санынан көп есе асады. Бір ғана оба ауруынан 50 млн адам қырылды, 17-18 ғасырда табиғи шешек ауруынан жылсайын 10 млн қайтыс болып отырды, осы соңғы ғасырдың ортасында грипп ауруынан (испанка) 10 млн адам қаза тапты. Ал қазір АИВ/СПИД ауруынан қанша жасөспірімдер өлуде.
Қазір кейбір соғыс құмар империалистік елдер адам мен жануарларды, өсімдіктерді қырып-жоятын, аса қауіпті ауруларды туғызатын микробтарды соғыс мақсатына қолдануды көздеп, ол жөніннен бірқатар астыртын зерттеулер жүргізуде. Міне бұл да микроорганизм тіршілігін жан-жақты зерттеп білуді талап етеді.
Қазір ғылымда бүкіл микробтар дүниесінің 10%-ақ проценті белгілі. Ал қалғандарын тауып, олардың пайдалы жақтарын адам баласы игілігіне кеңінен қолдану, зиянды түрлерімен тиімді жолдарымен күресу - микробиология ғылымының бүгінгі таңдағы төл ісі.

1. Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 с.
2. Медицинская микробиология /Гл.ред В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2006. — 1200 с.
3. Stanier R.Y., van Niel C.B. The main outlines of bactreial classification. J. Bacteriol., 1941. - N42.- PP.437-66.
4. Woese C.R. and Fox G.E. Phylogenetic structure of the prokaryotic domain: the primary kingdoms. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1977. – N5.- P.221-71.
5. Gupta R.S., Johari V. The origin of eukaryotic cell. Trends Biochem., 1996. - N21.- 166-71PP.
6. Gupta R. Protein phylogenesis and signature sequences: A reappraisal of evolutionary relationships among archaebacteria, eubacteria, and eukaryotes. Microb. Molec. Biol. Rev., 1998. - N62. – P.1435-91.
7. Сидоренко С.В. Место бактерий в живой природе // Consilium Medicum, 2000. – T2. – N2.
8. Поль Декрафт. Охотники за микробами.
9. Определитель бактерии Берги, Мир, 1997 г.