Информатика дәрістері
1. Информация және информатика туралы жалпы мағлұмат.
ЭЕМ.нің даму кезеңдері. Компьютердің жұмыс істеу принципі.
2. Дербес компьютердің құрылғылары.
3. Компьютерді жабдықтау программалары.
4. Операциялық жүйе. MSDOS операциялық жүйесі.
5. Norton Commander. қабықшалы сервистік программасы.
6. Файлдарды архивтеу программалары.
7. Компьютерлік вирусқа қарсы программалар.
8. Window’s 98 және Window’s 2000 операциялық жүйелері жөнінде
жалпы мағлұмат.
9. Windows.та файлдармен жұмыс істеу.
10. MS Word 97 және MS Word 2000 мәтіндік редакторлары.
11. MS Word мәтіндік редакторында кесте құру.
12. MS Word мәтіндік редакторында формулалар редакторын қолдану.
13. MS Word мәтіндік редакторының графикалық мүмкіндіктері.
14. MS Word редакторында құжатты баспаға шығару.
15. MS Excel 97 және MS Excel 2000 электрондық кестесі туралы мағлұмат.
16. MS Excel.де электрондық кестесінде функция мәндерін кестелеу.
17. MS Excel.де электрондық кестесінде диаграмма тұрғызу.
18. .21. MS Access. 97 берілгендер қоры туралы мағлұмат.
22. Интернет желісі және электрондық пошта туралы жалпы мағлұмат.
ЭЕМ.нің даму кезеңдері. Компьютердің жұмыс істеу принципі.
2. Дербес компьютердің құрылғылары.
3. Компьютерді жабдықтау программалары.
4. Операциялық жүйе. MSDOS операциялық жүйесі.
5. Norton Commander. қабықшалы сервистік программасы.
6. Файлдарды архивтеу программалары.
7. Компьютерлік вирусқа қарсы программалар.
8. Window’s 98 және Window’s 2000 операциялық жүйелері жөнінде
жалпы мағлұмат.
9. Windows.та файлдармен жұмыс істеу.
10. MS Word 97 және MS Word 2000 мәтіндік редакторлары.
11. MS Word мәтіндік редакторында кесте құру.
12. MS Word мәтіндік редакторында формулалар редакторын қолдану.
13. MS Word мәтіндік редакторының графикалық мүмкіндіктері.
14. MS Word редакторында құжатты баспаға шығару.
15. MS Excel 97 және MS Excel 2000 электрондық кестесі туралы мағлұмат.
16. MS Excel.де электрондық кестесінде функция мәндерін кестелеу.
17. MS Excel.де электрондық кестесінде диаграмма тұрғызу.
18. .21. MS Access. 97 берілгендер қоры туралы мағлұмат.
22. Интернет желісі және электрондық пошта туралы жалпы мағлұмат.
Барлық адамдар күнделікті тіршілікте информация алмасу процесіне қатысады. Кітап, газет және журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар көргенде, мұғаліммен, ата-аналармен, достарымызбен әңгімелескенде әртүрлі информация алмасамыз.
Информация жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, информация алмасу тек ауызба ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу-жазу арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу адамзаттың сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойды жазып қалдыру тек мағлұмат пен хабар алмасу ғана емес, адамзаттың ізгі қазыналарының ұрпақтан ұрпаққа жеткізу мүмкіндігін берді.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы кітап шығару ісін жолға қойып, адамзаттың алтын ойларын тікелей көпшілікке жеткізу мүмкіндігін жасады. Кітаптарды, оқулықтарды көптеп басып шығару, көпшілік кітапханаларының ашылуы адамзаттың жалпы сауаттылыкқа жетелеп, мәдениеттің жаңа даму кезеңін бастады деуге болады.
ХІХ-ХХ ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы информацияны кез келген қашықтыққа жарық сәулесінің таралу жылдамдығымен жеткізуге мүмкіндік берді. Ал теледидардың шығуы, үйде отырып-ақ, дүниеде не болып жатқанын біліп, кино, спектакльдерді көріп, оқып үйрену бағдарламаларын жеткізеді.
Информацияның сандық, мәтін, кесте, сурет сияқты түрлі түрде көрсетіп, жинастыруға болады. Мысалы, өсімдіктердің билогиялық қасиеттерін зерттеп, нәтижесін кесте түрінде дайындау, рентген сәулелері арқылы адам организмі кескінін суретке түсіру, мәліметтік информацияны газет, журнал беттерінде басып шығару, т.б. Информация кез келген түрде бізге белгілі бір мағлұматтар бере алады. Мәліметтерді іздеу мен өндеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктерін XX ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеу машиналары (ЭЕМ-ді компьютер деп атайды) берді. Автоматты құрылғының не адамның өңдеуіне бейімделіп дайындалған сандық, символдық, мәтіндік, т.б. информацияны деректер не берілгендер деп атайды. Оларды дамыта отырып, архив жасау ісінде, тексттерді теріп түзетуде, сызу мен графикалық жұмыстарда, өндірісті автоматтандыруда және де басқа адамның көптеген қызмет салаларында қолдана бастадық.
Мақсатқа жету үшін информацияны ЭЕМ-де арнайы ережелер бойынша түрлендіруді өңдеу деп атайды. ЭЕМ арқылы берілгендері өңдеу машинаға түсінікті нұсқаулар тізбегі программа арқылы жүргізіледі.
Жалпы, күрделі информациямен жұмыс істеу үлкен еңбекті қажет ететін болғандықтан, әдетте ол алдымен программалау тілі арқылы автоматты түрде түрлендіріледі.
Түрлі салаларда жиі пайдаланатын деректер көп болғандықтан олар әртүрлі материалдардан тұратын магниттік таспаларға, дискілерге жазылып, сақталып қойылады. Мұндай материалдар тасымалдаушылар делінеді.
Сақтаулы информацияны іздеп, оны тұтынушыларға жетікізіп беру информациялық қызмет көрсету деп аталады.
Информация жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, информация алмасу тек ауызба ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу-жазу арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу адамзаттың сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойды жазып қалдыру тек мағлұмат пен хабар алмасу ғана емес, адамзаттың ізгі қазыналарының ұрпақтан ұрпаққа жеткізу мүмкіндігін берді.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы кітап шығару ісін жолға қойып, адамзаттың алтын ойларын тікелей көпшілікке жеткізу мүмкіндігін жасады. Кітаптарды, оқулықтарды көптеп басып шығару, көпшілік кітапханаларының ашылуы адамзаттың жалпы сауаттылыкқа жетелеп, мәдениеттің жаңа даму кезеңін бастады деуге болады.
ХІХ-ХХ ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы информацияны кез келген қашықтыққа жарық сәулесінің таралу жылдамдығымен жеткізуге мүмкіндік берді. Ал теледидардың шығуы, үйде отырып-ақ, дүниеде не болып жатқанын біліп, кино, спектакльдерді көріп, оқып үйрену бағдарламаларын жеткізеді.
Информацияның сандық, мәтін, кесте, сурет сияқты түрлі түрде көрсетіп, жинастыруға болады. Мысалы, өсімдіктердің билогиялық қасиеттерін зерттеп, нәтижесін кесте түрінде дайындау, рентген сәулелері арқылы адам организмі кескінін суретке түсіру, мәліметтік информацияны газет, журнал беттерінде басып шығару, т.б. Информация кез келген түрде бізге белгілі бір мағлұматтар бере алады. Мәліметтерді іздеу мен өндеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктерін XX ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеу машиналары (ЭЕМ-ді компьютер деп атайды) берді. Автоматты құрылғының не адамның өңдеуіне бейімделіп дайындалған сандық, символдық, мәтіндік, т.б. информацияны деректер не берілгендер деп атайды. Оларды дамыта отырып, архив жасау ісінде, тексттерді теріп түзетуде, сызу мен графикалық жұмыстарда, өндірісті автоматтандыруда және де басқа адамның көптеген қызмет салаларында қолдана бастадық.
Мақсатқа жету үшін информацияны ЭЕМ-де арнайы ережелер бойынша түрлендіруді өңдеу деп атайды. ЭЕМ арқылы берілгендері өңдеу машинаға түсінікті нұсқаулар тізбегі программа арқылы жүргізіледі.
Жалпы, күрделі информациямен жұмыс істеу үлкен еңбекті қажет ететін болғандықтан, әдетте ол алдымен программалау тілі арқылы автоматты түрде түрлендіріледі.
Түрлі салаларда жиі пайдаланатын деректер көп болғандықтан олар әртүрлі материалдардан тұратын магниттік таспаларға, дискілерге жазылып, сақталып қойылады. Мұндай материалдар тасымалдаушылар делінеді.
Сақтаулы информацияны іздеп, оны тұтынушыларға жетікізіп беру информациялық қызмет көрсету деп аталады.
Әдебиеттер:
1. О. Камардинов. Информатика. Алматы – 2004ж. “Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. О. Камардинов. Есептеуіш техника және програмалау. Алматы – 1997ж.
3. А.Дәулетқұлов, Б. Бөрібаев, Е.Қ. Балапанов. Информатикадан 30 сабақ. Алматы, «Шартарап» - 1998ж.
4. Р. Қадірбаева. Microsoft Access Шымкент – 1999ж.
5. О. Камардинов. Информатика. І – бөлім Шымкент – 2000ж.
6. К.З. Халықова. Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы, «Білім» - 2000ж.
7. А. Гончаров Microsoft Access 97 в примерах. Москва – 1997г.
8. С. Копустейк Access 97 Шаг за шагом. Москва, «Бином» - 1998г.
9. Ж. А. Қараев және т.б. « Информатика мен есептеуіш
техника негіздері курсы бойынша есептермен жаттығулар».
10. О. Камардинов ''Есептеуіш техника және программалау" — А., 1997;
11. А.Шәріпбаев "Информатика" - А., "Қазақ университеті",1992;
12. В. Е. Фигурнов "IBM PC для пользователя". Краткий курс.
М., ИНФРА-М, 1998;
13. А. Левин "Самоучителъ работы на компьютере", М., НОЛИДЖ, 1997г.
1. О. Камардинов. Информатика. Алматы – 2004ж. “Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
2. О. Камардинов. Есептеуіш техника және програмалау. Алматы – 1997ж.
3. А.Дәулетқұлов, Б. Бөрібаев, Е.Қ. Балапанов. Информатикадан 30 сабақ. Алматы, «Шартарап» - 1998ж.
4. Р. Қадірбаева. Microsoft Access Шымкент – 1999ж.
5. О. Камардинов. Информатика. І – бөлім Шымкент – 2000ж.
6. К.З. Халықова. Информатиканы оқыту әдістемесі. Алматы, «Білім» - 2000ж.
7. А. Гончаров Microsoft Access 97 в примерах. Москва – 1997г.
8. С. Копустейк Access 97 Шаг за шагом. Москва, «Бином» - 1998г.
9. Ж. А. Қараев және т.б. « Информатика мен есептеуіш
техника негіздері курсы бойынша есептермен жаттығулар».
10. О. Камардинов ''Есептеуіш техника және программалау" — А., 1997;
11. А.Шәріпбаев "Информатика" - А., "Қазақ университеті",1992;
12. В. Е. Фигурнов "IBM PC для пользователя". Краткий курс.
М., ИНФРА-М, 1998;
13. А. Левин "Самоучителъ работы на компьютере", М., НОЛИДЖ, 1997г.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Информация және информатика туралы жалпы мағлұмат.
ЭЕМ-нің даму кезеңдері. Компьютердің жұмыс істеу принципі.
Дербес компьютердің құрылғылары.
Компьютерді жабдықтау программалары.
Операциялық жүйе. MSDOS операциялық жүйесі.
Norton Commander- қабықшалы сервистік программасы.
Файлдарды архивтеу программалары.
Компьютерлік вирусқа қарсы программалар.
Window’s 98 және Window’s 2000 операциялық жүйелері жөнінде
жалпы мағлұмат.
Windows-та файлдармен жұмыс істеу.
MS Word 97 және MS Word 2000 мәтіндік редакторлары.
MS Word мәтіндік редакторында кесте құру.
MS Word мәтіндік редакторында формулалар редакторын қолдану.
MS Word мәтіндік редакторының графикалық мүмкіндіктері.
MS Word редакторында құжатты баспаға шығару.
MS Excel 97 және MS Excel 2000 электрондық кестесі туралы мағлұмат.
MS Excel-де электрондық кестесінде функция мәндерін кестелеу.
MS Excel-де электрондық кестесінде диаграмма тұрғызу.
–21. MS Access- 97 берілгендер қоры туралы мағлұмат.
Интернет желісі және электрондық пошта туралы жалпы мағлұмат.
Лекция №1
1. Информация және информатика туралы жалпы мағлұмат.
25 Информациялық қызмет көрсету.
26 Информациялық жүйелер.
1.3. ЭЕМ-нің даму кезеңдері.
1.4. Компьютер жұмысының принципі.
1.5. Информацияның өлшем бірлігі.
Барлық адамдар күнделікті тіршілікте информация алмасу процесіне
қатысады. Кітап, газет және журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар
көргенде, мұғаліммен, ата-аналармен, достарымызбен әңгімелескенде әртүрлі
информация алмасамыз.
Информация жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, информация алмасу
тек ауызба ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу-жазу
арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу адамзаттың
сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойды жазып қалдыру тек мағлұмат пен
хабар алмасу ғана емес, адамзаттың ізгі қазыналарының ұрпақтан ұрпаққа
жеткізу мүмкіндігін берді.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы
кітап шығару ісін жолға қойып, адамзаттың алтын ойларын тікелей көпшілікке
жеткізу мүмкіндігін жасады. Кітаптарды, оқулықтарды көптеп басып шығару,
көпшілік кітапханаларының ашылуы адамзаттың жалпы сауаттылыкқа жетелеп,
мәдениеттің жаңа даму кезеңін бастады деуге болады.
ХІХ-ХХ ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы
информацияны кез келген қашықтыққа жарық сәулесінің таралу жылдамдығымен
жеткізуге мүмкіндік берді. Ал теледидардың шығуы, үйде отырып-ақ, дүниеде
не болып жатқанын біліп, кино, спектакльдерді көріп, оқып үйрену
бағдарламаларын жеткізеді.
Информацияның сандық, мәтін, кесте, сурет сияқты түрлі түрде
көрсетіп, жинастыруға болады. Мысалы, өсімдіктердің билогиялық қасиеттерін
зерттеп, нәтижесін кесте түрінде дайындау, рентген сәулелері арқылы адам
организмі кескінін суретке түсіру, мәліметтік информацияны газет, журнал
беттерінде басып шығару, т.б. Информация кез келген түрде бізге белгілі бір
мағлұматтар бере алады. Мәліметтерді іздеу мен өндеудің бұрын болмаған жаңа
мүмкіндіктерін XX ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеу машиналары
(ЭЕМ-ді компьютер деп атайды) берді. Автоматты құрылғының не адамның
өңдеуіне бейімделіп дайындалған сандық, символдық, мәтіндік, т.б.
информацияны деректер не берілгендер деп атайды. Оларды дамыта отырып,
архив жасау ісінде, тексттерді теріп түзетуде, сызу мен графикалық
жұмыстарда, өндірісті автоматтандыруда және де басқа адамның көптеген
қызмет салаларында қолдана бастадық.
Мақсатқа жету үшін информацияны ЭЕМ-де арнайы ережелер бойынша
түрлендіруді өңдеу деп атайды. ЭЕМ арқылы берілгендері өңдеу машинаға
түсінікті нұсқаулар тізбегі программа арқылы жүргізіледі.
Жалпы, күрделі информациямен жұмыс істеу үлкен еңбекті қажет ететін
болғандықтан, әдетте ол алдымен программалау тілі арқылы автоматты түрде
түрлендіріледі.
Түрлі салаларда жиі пайдаланатын деректер көп болғандықтан олар
әртүрлі материалдардан тұратын магниттік таспаларға, дискілерге жазылып,
сақталып қойылады. Мұндай материалдар тасымалдаушылар делінеді.
Сақтаулы информацияны іздеп, оны тұтынушыларға жетікізіп беру
информациялық қызмет көрсету деп аталады.
Информациялық қызмет көрсетуде компьютерді пайдалану түрлері көп.
Мысалы:
• Абоненттің телефон нөмері сұралған кезде компьютерде жазулы
телефондар анықтамалығын пайдаланып жауап беру;
• Үлкен қалаларда транспорт билеттерін сатуды ұйымдастыру (әр рейске
сатылған және бос орындар компьютерге тіркелетіндіктен оларды
пайдаланып, билет сатуды ұйымдастыру қиын емес);
• Байланыс каналдары бойынша қосылған компьютерлер желісі арқылы
түрлі мәліметтерді, іс-қағаздарды, фотосуреттерді бір қаладан
екінші қалаға жіберу;
• Медицина саласындағы компьютерге енгізілген сараптаушы жүйенің
білім қорын пайдаланып, адам ауруының түрін анықтау және емдеу
тәсілдерін белгілеу;
• Пайдаланушы құжаттарын компьютердің баспа құрылғысы(принтер)
арқылы қағазға басып шығару, т.б.
Қазіргі кезде информацияны тиімді түрде пайдаланушылар дүние жүзінде
негізгі орын алып келеді. Мұндай қоғам информациялық қоғам делінеді. Жақын
келешекте қоғамның информациялық болатыны сөзсіз.
"Информация" термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген
ұғымдарды білдіретін information сөзінен шыққан. Информацияны біз ауызша
немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез келген
керекті информацияның мағынасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның
негізінде белгілі бір ой түйеміз.
Информатика — ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру,
жеткізу және оны пайдалану зандылықтары мен тәсілдерін зерттейтін және
Интернет жүйесін пайдаланатын комплексті ғылым.
Информатиканың негізгі объектісі, яғни оның шикізаты мен беретін
өнімі информация болып саналады. Сондықтан "информация" ұғымы информатика
мен ЭЕМ-де жұмыс істеудің ең түбегейлі атауларының бірі болып табылады.
ЭЕМ-нің техникалық мүмкіндіктерін пайдаланып информацияны жинақтау,
өңдеу және оны пайдаланушыларға жеткізіп беру тәсілдерін информациялық не
компьютерлік технология деп атайды. (tehno (техно)-шеберлік, logos(логия)-
ілім).
Жалпы, информацияны ЭЕМ-де өңдеп, нәтижесін талдауды ұйымдастыру үшін
орындалатын әрекеттер:
- информацияны алып, өңдеуге мүмкіндік туғызатын үлгісін дайындау;
- оны өңдеу үшін жинақты түрде нұсқаулар тізбегін(алгоритмін) құру;
- машина түсіне алатын командаларды(командалар жүйесін) пайдаланатын
бір программалау тілінде алгоритмді программаға айналдыру;
- программаны ЭЕМ-де орындап, нәтиже алу;
- нәтижені зерттеу. Егер құрылған үлгіде алгоритмде не программада
қате кеткен болса, оны дұрыстау;
- керек кезінде пайдалану үшін берілген мен дұрысталған программаны
тасымалдаушыларға тиеп, сақтау.
Информатикада жаңа информациялық технологиямен қатар ннформациялық
жүйелер (ИЖ) ұғымы да кеңінен пайдаланылып келеді. ИЖ –басқару функцияларын
іске асыратын нысан (объект) жөнінде информацияны алуды, беруді және
өңдеуді ұйымдастыратын жүйе. ИЖ-ні пайдалану түрлері:
- ұйымдастырылған басқару;
- ғылыми зерттеулер жүргізу;
- автоматты түрде жобалау;
- технологиялық процестерді басқару және т.б.
Ұйымдастырылған басқару ИЖ-сі өнідірістік, өндірістік емес
мекемелер(банктер, сақтандыру компаниялары, биржалар т.б.) сияқты басқару
аппараттарының жұмыстарын автоматтандыруға арналған т.с.с.
Ғылыми ИЖ ғылыми жұмыстарды автоматтандыру, статистикалық информацияны
талдау сияқты жұмыстарда пайдаланылады.
Электронды есептеуіш машиналарының даму тарихы
Адамзат барлық тарихи кезеңдерде есептеу жұмыстарын жүргізіп отыруға
мұқтаж болған. Есептеу жұмыстарының қажеттілігі артьш оны жеңілдету үшін
арнайы құрал-жабдықтар, есепшот, арифмометр, арнайы математикалық кестелер
шығарыла бастады.
Мысалы: XVII ғасырдың 40-шы жылдарында Б.Паскаль (1613-1662) сандарды
қоса алатын механикалық құрылғы ойлап тапты. XVIII ғасырда В.Лейбниц
сандарды қоса және көбейте алатын құрылғы жасап шығарды. XIX ғасырда
Ч.Бэббидж (1792-1871) механикалық машинаны программа арқылы басқару
жүйесімен біріктірді. ХХ-ғасырдың ортасында информацияны өндеуді
автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның
карқынды дамуына себепші болды.
Электроника табыстары нәтижесінде жасалынған техника аспаптары
Электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ) деп атала бастады. ЭЕМ-нің даму тарихы
төрт кезеңге бөлінеді.
I-ші кезең. 1946 жылы алғаш пайда болған ЭЕМ - дер электрондық
шамдар негізінде жұмыс істеген, үлкен залдарда орналасқан, көлемді
электрондық жабдықтар болған.
II-ші кезең. Бірақ 1948 жылдың өзінде-ақ электрондық шамдар шағын
электрондық аспаптармен-транзисторлармен алмастырылып, компьютерлердің
бұрынғы жұмыс өнімділігі сақталғанымен, көлемі жүз есеге дейін
кішірейтілді.
IIІ-ші кезең. 70-жылдың соңында интегралдық схемалардан немесе
чиптерден жасалған мини-ЭЕМ-дер шыға бастады (транзисторлар мен олардың
арасындағы қажетті байланыстар бір пластинада орналасқан). Осындай
микропроцессорлардың (біріккен интегралдық схемадан-БИС элементтерінен
тұратын) шығуы дербес компьютер заманы басталғанының алғашқы белгісі болды.
IV-ші кезең. Дегенмен, микрокомпьютерлердің дамуындағы ең елеулі
оқиға болып 1981 жылы IBM фирмасы жасаған, кейіннен "дербес компьютер" деп
аталатын шағын компьютердің шығуы болды. Қазіргі кездегі шыққан IBM
фирмасының компьютерлері (8086, 80286, 80386, 80486) қарқынды дамуда. Соңғы
шығып жатқан компьютерлер Pentium-дер (Pentium I, Pentium II, Pentium III,
Pentium IV) болып саналады.
Компьютер жұмысының принципі.
Компьютер информацияны арнайы құрылған программалар арқылы ғана өңдей
алады. Жалпы оның орындайтын негізгі жұмысы информацияны еңдіру, оны өндеу,
өнделген информацияны сыртқа шығару және сақтау.
1-сурет. Компьютер жұмысының принципі.
Программаны пайдаланып жұмыс істейтін ЭЕМ-дердің көпшілігінің құрылымы
американың кибернетика ғалымы Дж.Фон Нейманның еңбектерінде 1945 жылы жарық
көрді.
Фон Нейманның жұмыс істеу принципі:
1) Фон Нейманның машинасының негізгі блоктары: басқару блогы,
арифметикалық-логикалық құрылғы, жад және енгізу-шығару
құрылғылары;
2) Информация екілік жүйе бойынша кодталады және сөз деп аталатын
бірліктерге бөлінеді;
3) Алгоритм команда деп аталатын басқару қызметші сөздерінің
тізбектерінен тұрады. Алгоритм құрайтын командалар жиынтығы
программа деп аталады.
4) Программа мен деректер бір жадта сақталады. Түрлі типті сөздер
кодтау жолымен емес, пайдалану жолымен ажыратылады.
5) Басқару құрылғысы мен арифметикалық құрылғы бір құрылғыға
біріктіріледі, оны орталық процессор деп атайды. Олар кезекпенен
жадтан оқылған командаларды ашып, сәйкес түрде бір мәнді етіп
орындайды.
Информация машинаға оның жад (ішкі жад, жедел жад) деп аталатын
кұрылғысына екілік жүйеде кодталған (шифрланған) күйде ендіріледі.
Информация берудің екілік санау жүйесі
Компьютер үшін пайдаланылатын код 0 мен 1-ден тұратын тізбек. 0 мен 1-
екілік санау жүйесінің цифрлары. Информатикада код түзетін мұндай цифрлар
бит деп аталады. (binary digit-екілік цифр). Екілік сандар көмегімен кез-
келген алфавиттің символдары кодтар түрінде таңбалана алады, яғни бұл кез-
келген тілде жазылған мәлімет екілік кодтар түрінде бейнеленеді деген сөз.
Екілік санау жүйесінің сандары ондық сандар сияқты бір разрядты, екі
разрядты не көп разряядты болып келуі мүмкін. Үшінші және одан жоғары
буындық компьютерлерде бір символды кодтау үшін сегіз разрядты екілік код
пайдаланылады, мысалы 11000101.
Мысалы, ЭЕМ-де латын, казақ алфавиттерінің әріптері және цифрлары 0
және 1 цифрлар тізбегінен тұратын таңбамен бейнеленеді:
ӘріпКод Әріп Код цифр Код
А 10000000 А 01000001 0 00110000
Ә 11110000 B 010000 10 1 00110001
Б 10000001 C О1000011 2 00110010
В 10000010 D 01001000 3 00110011
Г 10000011 Е 01000101 4 00110100
F 11110001 F 01000110 5 00110101
* 00101010 = 00111101 + 00101011
00101111 ( 00101000 ) 00101001
“Aға” деген сөз 24-разрядты мынадай екілік сандармен бейнеленеді:
Aға- 10000000 11110001 10000000
Компьютердің жадында сақталған информацияның барлық түрлері-сөздер,
саңдар, суреттер, компьютер жүмысын басқару программалары—бәрі де екілік
сандар тізбегі түрінде жазылады.
ЭЕМ-де қолданылатын символдық таңбаларды бейнелейтін сегіз разрядты
екілік санды байт (ағылшынның byte деген сөзінен) деп атауы келісілген. 1
байт -8 биттен тұратын тізбек. Іс жүзінде байттан үлкен килобайт (Кбайт),
мегабайт (Мбайт), гигабайт (Гбайт) өлпемдері де пайдаланылады:
1 байт = 8 бит = 23 бит;
1 Кбайт = 1024 байт = 210 байт;
1 Мбайт = 1024 Кбайт = 220 байт;
1 Гбайт = 1024 Мбайт = 230 байт.
Кбайт, Мбайт өлшемдерінің шамалары мынадай: жазу машинкасында
терілген бір беттік (60х40) кұжат көлемі 2 Кбайттан сәл көптеу, ал осындай
500 беттік кітапқа енгізілген құжат көлемі шамамен 1Мбайт болады.
Лекция №2
2.Дербес компьютердің құрылғылары.
2.1. Дербес компьютердің жіктелуі.
2.2. Дербес компьютерді іске қосу және өшіру.
Жеке қолданылатын дербес жұмыс істейтін есептеуіш құралдары 1975
жылдардан бері қарай шығарыла бастады. Оларға IBM PC тәріздес дербес ЭЕМ-
дер жатады. Бұлар бүкіл әлемге әйгілі АҚШ-тың International Business
Machines фирмасы жасаған дербес ЭЕМ-дер (Personal Computer) негізінде
жұмыс істейтін шағын, кең тараған компьютерлер (computer-есептеуіш). Дербес
компьютерлер тұрмыстық, оқып үйренуге арналған және мамандандырылған деп
аталатын үш түрге бөлінеді:
1.Тұрмыстық компьютерлер- үй шаруашылығында әртүрлі компьютерлік
ойындар ойнау үшін және жеке кәсіби жұмыстар атқару үшін қолданылады.
2.Оқып үйренуге арналған дербес компьютерлер- мектептерде, жоғары оқу
орындарында әртүрлі пәндерді (физика, математика, тарих) оқу ісінде кеңінен
қолданылады.
З.Мамандандырылған дербес компьютерлер- белгілі бір жұмыс саласында
пайдалануға арналған. Мамандықка қажетті күрделі программалармен қамтамасыз
етілген. Үйренуге жеңіл, әрі жылдам меңгеріп алуға болады. Бұл ДЭЕМ-дер
ғылыми қызметкерлерге, инженерлерге, экономистерге және т.с.с. басқа
мамандарға арналған.
Олардың негізгі техникалық көрсеткіштері: разрядтылығы 16 немесе 32
бит. Есептеу жылдамдығы шамамен алғанда секундына 1 млн. қарапайым
арифметикалық амалдар орындайды. Жедел жадының көлемі 640-8000 Кбайт, қатты
магниттік дискідегі мәлімет жинақтауыш көлемі 20-З00 Мбайт, иілгіш
магниттік дискідегі мәлімет жинақтауыш көлемі 360-1440 Кбайт.
ДЭЕМ кұрамына кіретін кұрылғылар екіге бөлінеді. Олар: жүйелік блок
және сыртқы құрылғылар.
ДЭЕМ-нің құрамы:
•жүйелік блок - берілгендерді өңдеуге арналған кұрылғы;
•монитор немесе дисплей-текстік және графикалық информацияны
кескіндеуге арналған кұрылғы;
•пернелі тақта (клавиатура)-берілгендерді, информацияларды компьютерге
енгізуге арналған кұрылғы;
•баспа құрылғысы (принтер) -текстік және графикалық информацияларды
қағаз бетіне басып шығаруға арналған құрылғы;
•тышқан- графикалық курсорды басқаратын кұрылғы;
• сканер - текстік немесе графикалық информацияны оқуға арналған
құрылғы:
•модем-телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен информация алмасуға
арналған кұрылғы;
•стример-мәліметтерді (информацияны) магниттік таспаға сақтауға
арналған құрылғы;
•CD-ROM - компакт-дискілерді оқуға арналған кұрылғы.
Жүйелік блок
Жүйелік блок –прооцессор, жад, адаптер (бақылаушы), жүйелік шина,
таймер, қоректену блогы мен енгізушығару порттары орналасқан компьютердің
негізгі блогы. Жүйелік блоктың ішіне орналасқан құрылғылар ішкі құрылғылар
деп, ал басқалары (пернетақта, монитор, принтер т.б.) сыртқы құрылғылар деп
аталады. Жүйелік блок мыналардан тұрады:
1) Микропроцессор-компьютерді басқаруды және барлық есептеу
процестерін орындайтын кұрылғы.
2) Жедел (оперативный) жад- компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендерді уақытша (компьютер сөндірілгенге
дейін) сақтайды.
3) Тұрақты есте сақтау құрылғысы (постоянное запоминающее устройство)
— ол компьютерге зауыттан шыққан кезде жазылып келеді және оны
өзгертуге болмайды. Компьютер жаңадан іске қосылған кезде бірінші
болып осы тұрақты жадты оқып компьютерді тесттен өткізеді және
жұмысты одан әрі қарай жалғастыру үшін басқа программаларға жол
береді (операциялық жүйеге). Информацияны ендіру-шығару командалары
осы ТЕСҚ арқылы орындалады.
4) Қатты жад (винчестер) — информацияны тұрақты түрде сақтайды, ол
орнынан алынбайды, ауа кірмейтіндей жабық қорапшаға салынып,
жүйелік блокта орналасады. Ол екі жағынан да мәлімет жазылатын бір
дестеге біріктірілген бірнеше программалар: операциялық жүйе, көп
қолданылатын программалар пакеті және т.б. жазылған.
5) Иілгіш жад (дискет)- бір компьютерден екінші компьютерге
мәліметтерді тасымалдау, информацияны сақтау үшін кажет. Көп
жағдайда иілгіш жадтардың екі түрін пайдаланамыз, олар көлемі мен
сыйымдылығына қарай бөлінеді:
1.Көлемі 5,25 дьюйм, яғни 133 мм - оның сыйымдылығы 1,2 Мб;
2.Көлемі 3,5 дьюйм, яғни 89 мм - оның сыйымдылығы 1,44 Мб.
Процессордың өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді жады бар, оны
кэш-жад (Сасһ) деп атайды. Ол жедел жад пен процессор арасында дәнекерлік
қызмет атқарады.
Бейнемонитор
Бейнемонитор екі құрылғыдан тұрады: монитор және бейнеадаптер.
Монитор-кәдімгі телевизор экраны сияқты электрондық құрылғы. Ол
компьютердің жедел жадында өнделіп жатқан информацияны экранда көруге
мүмкіндік береді. Бейнеадаптер- монитор экранына шығарылатын бейнелардың
кодтарын сақтайтын өз жады бар (бейнежады) бар құрылғы. Ол бейне құраушы
символдарды, график және түрлі түсті түстерді түзетін сигналдарды монитор
экранына жіберетін интрегралдық микросхема. Бейнеадаптердің бейнелердің
тудыру мүмкіндігіне қарай монитор жұмысының режимі мәтіндік және графикалық
болып екіге бөлінеді. Монитор үлгілерін бір-бірінен ажырату ең алдымен оның
экранының көлденеңі мен биіктігіне сыятын символдар мен нүктелер санына
байланысты. Мәтіндік режимде кәсіби компьютер экранына 80х25 символ
сыяды(экран жолына 80 символдан 25 жол). Графикалық режимде, монитор
үлгісіне қарай экран бетіне 320х200 не одан да көп пиксельдерді орналастыру
мүмкін.
Экранда бейненің көріну сапасы және нүктелердің экранда бір түсті не
түрлі түсті боялып көрсетілуі бенйадаптердің үлгісіне байланысты.
Бейнеадаптердің үлгілері CGA, EGA, VGA және SVGA болып келеді.
Бейнеадаптер Экран сыйымдылығы
үлгілері
Мәтіндік режим Графикалық режим
CGA 80х25, 16 түс 320х200, 4 түс
EGA 80х25, 16 түс 640х350,16 түс
VGA 80х25, 16 түс 720х350,16..256 түс
SVGA 80х25, 16...256 түс 800х600, 16.. 256 түс
Соңғы кездері көбірек пайдаланатын бейнеадаптер- SVGA. SVGA-ның басқа
адаптерлерге қарағанда бағасы қымбат, онда пайдаланатын түстердің саны көп
және мониторда символдар мен нүктелер экранда анығырақ көрінеді. Соңғы
кездерде шығарылған Pentium типті дербес компьютерлерде осы бейнеадаптерлер
орналастырылған.
Пернетақта
Пернетақта компьютерге берілгендер мен командаларды енгізу құрылғысы.
IBM PC компьютерлерінің 101 пернелі пернетақтасы бар. Пернетақта төмендегі
пернелерден тұрады:
•функционалды пернелер (F1-F12 - әрқайсысы түрлі режимде әр түрлі
қызмет атқарады);
•алфавиттік-цифрлық пернелер (әріптер, символдар, цифрлар);
•басқару пернелері;
Басқару пернелері:
ENTER — бір жолда пернетақтадан терілген деректер соңын белгілеп не
жадқа енгізіп, курсорды келесі жолдың басына өткізу, әрі ендіру командасын
орындайды (enter-енгізу);
SHIFT – регистрді ауыстыру, жоғарғы регистрге өту (shift-ауыстыру,
жылжыту);
BACKSPACE - курсордың сол жағындағы символды өшіріп, курсорды сол кері
қайтару (backspace- кері аралыққа);
DELETE - курсор тұрған орындағы символды өшіру (delete-жою, алып
тастау);
INSERT - курсорды символдар арасына ығыстырып кірістіру (insert-
кірістіру);
TAB – курсорды тұрған орнынан 8 орындық позицияға оңға жылжыту
(tabulator-есептеуіш);
ESC- берілген команданы өзгертіп, алғашқы режимге өту (escape-құтылу,
шығу);
CAPSLOCK - бас әріптерді енгізу;
CTRL, ALT - өз бетінше ешкаңдай қызмет атқармайды, көмекші пернелер.
Басқа пернелермен қосылып түрлі режимде әр түрлі қызмет атқарады;
HOME - курсорды жол басына бірден алып бару;
END - курсорды жол соңына бірден алып бару;
PAGE UP - экран бетін жоғары қарай аудару;
PAGE DOWN- экран бетін төмен қарай аудару;
[ ], [ ], [ ], [ ] -курсорды басқару клавишалары;
Қосымша пернелер — пернелі тақтаның оң жақ бөлігінде орналасқан. Оны
іске қосу үшін NUM LOCK пернесін бассақ қосу немесе өшіру режимі қосылады.
Егер де индикатор жанып тұрса онда ол онда 1-ден 9-ға дейінгі, 0 және нүкте
пернелері іске қосылады және олар цифрларды ендіруге өте ынғайлы. Егер де
индикатор өшіп тұрған болса онда курсорды басқару(бағыттауыш) және [Home],
[End], [PgUp], [PgDn] пернелері іске қосылады.
Баспа құрылғысы (принтер).
Баспа құрылғысы информацияны қағазға басып шығару құрылғысы. Оның өз
жады және матрицалық, лазерлік, сия бүріккіш т.б. типтрі бар. Олардың
ішіндегі арзаны – символдарды қағазға нүктелер жиынтығы арқылы басып
шығаратын матрицалық принтер.
Матрицалық принтер -жұмыс істеу принципі: Баспа кұрылғысының басатын
бастиегінде (головка) қатар вертикаль түрде орналасқан металл инелерден
(стержень) тұрады, олардың инелеріне қарай сапасы да әр түрлі болады. 9
инелік баспаның сапасы орташа, ал 24, 48 инелік баспаның сапасы әлдеқайда
жоғары болады.
Сия бүріккіш принтер- символдарды арнайы сия тамшыларын бүрку арқылы
шығарады. Бұл матрицалық баспалардан сапасы жоғары болады, бірақ жылдамдығы
жағынан шамамен бірдей болады.
Лазерлік принтер- бұл баспа кұрылғысы ксерографияның принципімен
жұмыс істейді, көрініс қағаз бетіне бояу бөлшектері электрлік тартылыспен
тартылған арнайы барабанынан түсіріледі. Ксерогрфафия мен лазерлік баспаның
айырмашылығы, лазерлік баспа барабаны компьютерден берілетін командамен
лазер арқылы электрленеді. Бұл баспа кұрылғысы алдыңғы екі баспа түріне
қарағанда сапасы мен жылдамдығы жоғары болады.
Плоттер - график сызғыш, графиктік информацияны қағазға басып
шығарады.
Тышқан - ЭЕМ-ді басқару үшін қолданылады. Ол екі немесе үш түймесі
бар кішкентай пластмасса қорапша. Түймелерді басу арқылы белгілі бір іс-
әрекетті орындауға болады.
Сканер- сурет, сызба, кітап, текстті компьютер жадына енгізуге
мүмкіндік беретін кұрылғы.
Модем- компьютерлерді бір-бірімен телефон желісі арқылы
байланыстырады. Компьютер желісіне (Internet, Relcom, FidoNet, т.б.) немесе
электрондық почтаға байланысты ең керекті құрылғы осы модем болып табылады.
Мультимедиа- информацияны бейнелеудің ең керекті түрі. Ол экранға
мәліметтерді түрлі түсті мәтіндік, графикалық, дыбыстық мүмкіндіктерді
біріктіре отырып, ЭЕМ-нің барлық жылжыту, сөйлету, музыка беру жақтарын
толық пайдаланады. Мұндай мүмкіндікті компьютердің қосымша дыбыстық
құрылғысы мен CD-ROM дискісі бар және онда бейнелік фильмдерді,
фонограммаларды көрсету жақтары толық қамтылған.
Дербес компьютерді іске қосу және өшіру
Компьютерді іске қосу үшін мынадай әрекеттерді орындау қажет:
1. ДЭЕМ-ге жалғанып тұрған шеттік құрылғыларды токқа қосу керек
(принтер, сканер және т.б.);
2. Жүйелік блокты іске қосу;
3. Мониторды іске қосу;
Бұл іс әрекеттерден кейін экранға компьютерді алғашқы жүктеу және
құрылғыларды тексеру жүріп жатқаны жайлы мәліметтер шығады.
Операциялық жүйе жүктелген соң, компьютер жұмыс істеуге дайын күйге
енеді.
Жұмыс істеп болған соң компьютерді өшіру үшін:
1. Орындалып жатқан программалар жұмысын доғару керек;
2. ДЭЕМ-ге жалғанып тұрған шеттік құрылғыларды токтан ағыту керек;
3. Мониторды өшіру;
4. Жүйелік блокты өшіру керек.
Лекция №3
3. Компьютерді жабдықтау программалары
3.1.Қолданбалы программалар
3.2.Жүйелік программалар
Компьютер жұмыс істеуі үшін оны түрлі программалармен жабдықтау
кажет. Машина түсіне алатын (Бейсик, Паскаль, және т.б.) тілдердің бірінде
сөз тіркесін, кұрылысын (синтаксисін) сақтап дайындалған, өзінше тиянақты
нәтиже беретін нұсқаулар (командалар) тізбегін программа деп атайды.
Көптеген мәселелер өзара байланыстағы бір-бірімен бірігіп отырып
жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен шешіледі.
Программалық жасақ- информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол
ешнәрсе істей алмайды.
Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап дайындалған
программалар жеткілікті. Олар негізінен мынадай кластарға бөлінеді:
-Қолданбалы программалар.
-Жүйелік программалар.
Қолданбалы программалар- белгілі бір мамандық саласында берілген нақты
есептерді шығара алатын әмбебап программалар жиыны (мәтіндік редакторлар
Word 97, 2000 және Excel 97 электрондық кестесі, программалау тілдерінің
программалары, т.с.с.). Практикада түрлі мәліметтерді өңдеуге арнап
пайдаланушының (адамның) өзі құратын программалардың түрлері де көп.
Мысалы, студенттердің мәліметтік тізімдері, оларады дискіде сақтап, өңдеу;
бухгалтерияда айлық және стипендия ақпарат тізімдерін (ведостарын)
дайындау, т.б. Бір мақсатта пайдаланатын программалар жиынтығын қолданбалы
программалар дестесі (пакеті) деп атайды.
Олар белгілі бір мақсатта пайдаланатын және әмбебап болып екіге
бөлінеді.
Белгілі бір мақсатта пайдаланатын программалық жасақ әр адамның нақты
есептерін шығаруға арналған, сондықтан оны пайдалану аймағы да шектеулі.
Мұндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе оның талабы бойынша
маман программалаушылар жасап береді.
Дербес компьютерлердің кең тарауына басты себеп болған олардың алдын
ала дайындалған әмбебап программалық жасақтардың кең таралуы еді, бұл
программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай, белгілі бір мамандық
саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның белгі
бір түрлерін өңдеуді түгел қамти алатын болды.
Әртүрлі информацияларды өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап
программалық жасақтың негізгі түрлері мыналар:
-мәтіндік редакторлар;
-графикалық редакторлар;
-электрондық кестелер;
-оқыту және ойнау программалары;
-информациялық жүйелер және т.б.
Мәтіндік информацияларды даярлау мен өңдеуге арналған программалар
мәтіндік редакторлар деп аталады. Мәтін редакторлары экранда мәтіндерді
түзетуге, қателерін уақытында табуға, абзацтардың сол жақ, оң жақ шеттерін
туралауға, мәтіндерді дискілерді ұзақ уақыт сақтап, қажет болғанда бірден
тауып алуға, бірнеше алфавитті (латын, орыс, қазақ) қатар пайдалануға,
құжаттарды қағазға бірнеше дана етіп басып шығаруға мүмкіндік береді. Кең
тараған мәтіндік редакторларға WordPerfect, Microsort Word, MultiEdit,
WordStar, PageMaker т.б. жатады.
Графиктік редакторлар графиктік информацияны дайындау мен өңдеуге
арналған программа болып табылады. Графикалық редакторлар бейнелерді
әртүрлі етіп-схемалар, сызбалар, суреттер және т.б. түрлерде бере алады.
Күрделі графикалық бейнелер тұрғызу кезінде түрлі-түрлі фигура мен
контурларды пайдаланып, олардың әрқайсысын әртүрлі түстерге бояуға да
болады. Осы мүмкіндіктері графиктік редакторларға Paint, CorelDraw, Graf-in-
the-Box, т.б. жатады.
Электрондық кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар (ұялар) болады,
олар пернелер информацияны енгізу арқылы немесе формулалар өрнегін есептеу
нәтижесі бойынша компьютермен жазу арқылы толтырылады. Мұнда кестелік
мәліметтерді түзету, оларды дискілерде жазып сақтау, түрлендіру, қағазға
басып алу сияқты көптеген әрекеттер өте жылдам орындалады. Кең тараған
электрондық кесте жүйелеріне lotus 1 2-3, SuperCalc, GuatroPro, Excel
сияқты программалар жатады.
Ойын программалары дербес ЭЕМ-дердегі қызғылықты, кез келген жан
әуестенетін топқа жатады. Дербес компьютерлердің кеңінен тарауына да
себепші болған ойын программалары еді. Компьютерлік ойындар- демалудың жаңа
технологиясы. ЭЕМ-де ойнағанда онымен шектен аса әуестенудің зиян екенін
есте сақтаған жөн.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың
мектепте не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан,
математикадан, физикада т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте тиімді
болады. Компьютерлер сабақ оқуда электрондық оқулық және лабораториялық
аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде кеңінен пайдаланылады.
Информацияны көптеген түрлерін сақтау, іздеу, жалпы ұйымдастыру
жұмысында информациялық жүйелер қолданылады. Бұларға мәліметтер базасы,
кітапханада информация іздеу жүйелері, театрлардағы, әуе жолындағы және
темір жолдағы билет сату мен оларды тіркеу тәсілдері жатады. ЭЕМ желілері
мен информациялық коммуникациялар негізіндегі осы сияқты жүйелерді жасау
мен дамыту қоғамымызды информацияландыру бағдарламасының ірге тасын
қалайды.
Жүйелік программалар- ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,
жұмыс істеп отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.
Жүйелік программалардың түрлеріне:
-операциялық жүйелер (ОЖ), -утилиттер; -сервистік
программалар.
Операциялық жүйелер(ОЖ)- компьютерді басқаруға арналған және
қолданбалы программалармен байланысы бар нақты программа. ОЖ- пайдаланушы
мен компьютер арасындағы диалогты орындайды, компьютерді басқарады және
басқа программаларды іске қосады. Оның негізгі қызметі- программалардың бір-
бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру, жылдам
жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеуі кезінде қате жіберілу сияқты
оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің
жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдаланушының программасын іске қосып, оны
орындау. ОЖ арнайы иілгіш не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады.
Сондықтан ОЖ-ні дискілік операциялық жүйе (ДОЖ), орысша –дисковая
операционная система (ДОС), ал ағылшынша – Disk Operating System (DOS)
дейді. Дербес компьютерлер үшін кең тараған операциялық жүйелерге MSDOS,
WINDOWS 98, WINDOWS 2000XP, LINUX, UNIX және OS2 жатады.
Утилиттер – программалау ортасында белгілі бір қызмет атқаруға
пайдаланатын қосымша программалар. Мұндай программалар берілгендер қорын
басқарушы жүйелерде, түрлі программалау тілдерінде жиі кездеседі.
Мәліметтерді қысатын (архивтейтін), компьютерді вирусқа тексеретін, мүмкін
болса, оларды жоятын программалар да утилиттер болып табылады.
Сервистік программалар-әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс
істеуін жеңілдететін программалар тобы.
Лекция №4
4. MS DOS операциялық жүйе.
4.1. Файл және каталог
4.2. MS DOS бөлімдері
4.3. MS DOS командаларының жіктелуі
1981 жылы IBM дербес компьютерлерімен бір мезгілде MSDOS операциялық
жүйесі де пайда болып, әрбір компьютерге орналастырылды. Процессордың
типіне қарай, MSDOS операциялық жүйесінің түрлі-түрлі нұсқасы бар: MS DOS
1.0, 1.1, 2.0, 5.O., 6.0.
Қазіргі кездегі ЭЕМ-дер мен дербес компьютерлер MSDOS-тан жүздеген
есе күшті, параллель түрде бірнеше есепті шеше алатын WINDOWS 98, WINDOWS
2000XP, LINUX, UNIX және т.б. операциялық жүйелерді пайдаланады. WINDOWS
операциялық жүйесімен жұмыс істеуді меңгеру үшін MS DOS операциялық
жүйесінің командаларымен танысып алған дұрыс. MS DOS-пен жұмыс істейтін
компьютер іске қосылған кезде монитор экранының төменгі жағында
операциялық жүйенің шақыруы деп аталатын С:\ не осы сияқты белгілеме
көрінеді. Әдетте шақыру шыққан жол командалық жол делінеді. Пайдаланушы
компьютерге беретін командасын шақыру белгісінен соң командалық жолда теріп
алып, енгізу пернесін басуы керек.
Файл
Информация магниттік дискідегі файлдарда сақталынады. Файл — белгілі
бір атпен магниттік дискіде жазылған біртектес информациялар (мәтін,
кесте, т.б. берілгендер) жиыны. Файлда текстік программалар, графиктік,
орындалуға дайын болған программалар және т.б. прогаммалар сақталады. Файл
аты 8 символдан аспауы керек, мысалы, ST1, infl, alma, bahadir2, 123,
т.с.с. Атау соңына нүкте таңбасын қойып, одан әрі 3-ке дейінгі латын
алфавитінің әріптерінен не цифрларынан тұратын қосымшаны да енгізіп қоюға
болады. Оларды файлдың кеңейтілуі (типі) деп атайды. Мысалы, Бейсик үшін
BAS, Паскаль үшін PAS кеңейтілулері пайдаланылады.
Кеңейтілулердің түрлері:
.SYS-жүйелік файлдар (system-жүйе):
.BAT-операциялық жүйеде жазылған командалық файл;
.TXT-текстік файл;
.BAS-Бейсик тілінде құрылған программа;
.PAS-Паскаль тілінде кұрылған программа;
.ВАК-файлдың резервтік көшірмесі;
.СОМ не .EXE — операциялық жүйенің басқаруымен тікелей орындалатын
файл.
Бір режимде орындалатын екі түрлі файлға бірдей атау берілмеуі керек.
Себебі, екіншісі біріншісін жояды.
Каталог
Каталог — дискіде арнайы атау берілген, файлдардың аттары мен олар
жөніндегі информация сақталады. Каталогтар да файлдар сияқты аттары 8
символдан аспауы керек, бірақ кеңейтілуі болмайды. Әр магниттік дискіде бір
басты каталог болады. Бұл каталогты түбірлік каталог деп атайды. Сол
каталогтың ішінде бірнеше ішкі каталогтар орналасуы мумкін. Ал мұндай
каталогты ішкі каталог деп атайды. Олар бір-бірінің ішіне орналасып
қойылады. Мұндай кұрылымды каталогтар ағашы деп атайды. Әр каталог оған
ендірілген ішкі каталогпен салыстырғанда 1-ші деңгейлі деп аталады.
Пайдаланушы жұмыс істеп жатқан каталог ағымдық каталог деп аталады. Егер де
жолы көрсетілмесе онда сол ағымдық каталогындағы файлдармен жұмыс
істелінеді. Бір дискіден екінші диководка өту үшін сол дисководтың атын
жазьп соңынан қос нүкте қойылады.
Мысалы:
А: деп жазсақ А дисководына өтіледі;
С: деп жазсақ С дисководына өтіледі.
Панельдердің жоғарғы жағынпа С:\, C:\BASIC, C:\FOTON сияқты
жазулары тұрады. Бұл жазу бойынша С -түбірлік каталог, ал BASIC, FOTON ішкі
каталог болады. \-символыньң алдында жазылған белгі каталогтың 1-ші
деңгейлі екенін білдіреді.
MSDOS бөлімдері
Msdos жүйесі мынадай бөлімдерден тұрады:
1. BIOS - (Basic InputOutput System –негіздік енгізушығару жүйесі) –
операциялық жүйенің ТЕСҚ-ға жазылып қойылған бөлімі. Оның орындайтын іс-
әрекеттері:
-компьютер электр желісіне қосылған соң автоматты түрде оның ішкі
құрылғыларының жұмыс істеуге дайындығын тексеру (компьютерді тестілеу);
-одан әрі, жүйелік болатын иілгіш не қатты магниттік дискіден
операциялық жүйенің жүктеуші деп аталатын программасын жадқа енгізу.
(Жүктеуші жадта өз жұмысын аяқтаған соң, жүйенің өзі MS DOS-тың келесі
бөлімдерін жадқа енгізіп, қалған жұмыстармен айналысады);
2. lo.sys- сыртқы құрылғылармен (пернетақта, монитор, принтер, т.б.)
информация алмасудың барлық операцияларын атқарады; (BIOS жұмысын
толықтырушы)
3. Dos.com - пайдаланушының программалары мен түрлі информацияны
дискіге тиеу не одан оперативті есте сақтау құрылғысына ендіру, дискіде
тиеулі программаны жою, және т.б. Ол жад ұяшықтарымен орындалатын
жұмыстарды да басқарады (ұяшықтарды белгілеу, бос ұяшықтарды есте ұстау,
т.б.);
4. Command.com- пайдаланушының программалары мен берілгендерді жадқа
енгізу және оларды өңдеу. Command.com-ды командалық процессор деп те
атайды. Ол ішкі не резиденттік деп аталатын мынадай командаларды да
орындайды: DIR, CLS, COPY, DELETE, CD, MD, RD, DATE, TIME, VER және т.б.
5. Config.sys- үйлестіруші программа, оның кызметі жаңадан қосылатын
кұрылғылардың драйверлерін MSDOS-қа қосу. Қазақ-орыс әріптерін
пайдалану, функционалды клавиштермен және жадпен жұмыс істеуді
ұйымдастыру.
6. Autoexec.bat- бұл шақыру символын экранға шығарады. Қажетті
программаны каталогтардан іздеу, ағымдық ай, күн, және уақытты
көрсету
MS DOS командалары
1. DIR командасы. DIR - ағымдық каталог мазмұнын экранға шығарады.
Мысалы, C:\dir (J)* - С каталогының мазмұнын экранға шығарады.
C:\dirP (J)* - каталог мазмұнын экранға парақтап шығарады.
C:\dirW (J)* - каталог мазмұнын экранға бес баған етіп шығарады.
2. CD командасы. CD (Change Directory — каталог ауыстыру) -ағымдық
каталогтан ішкі каталогка өту командасы.
Мысалы:
C:\TEMPORcd Dosim (J)* командасын орындағанда, ағымдық TEMPOR -
каталогындағы DOSIM каталогын ағымдық жасайды да, C:\TEMPOR\DOSIM
түрге келеді.
Ескерту: (J)*- белгісі ENTER пернесін басу керектігін білдіреді.
3. CD.. - ағымдык, ішкі каталогтан бірінші деңгейлі каталогқа өту
командасы. Мысалы:
C:\Sabir\Dosimcd.. (J)* командасын орындағанда C:\Sabir болады, ал
егерде Cd.. орынына Cd\ - командасын қойсақ, онда ол түпкі каталогты
ағымдық жасайды.
Мысалы: C:\WINDOWS\TEMPcd\ (J)* командасын орындаған қезде мына
түрге келеді С:\.
4. MD командасы. MD (Make Directory — каталог құру) - жаңа каталог құру
командасы.
Мысалы: C:\MD GRUP (J)* Бұл кезде каталогтар тізімінде GRUP каталогы
құрылады да, экранда көрінбейді. Ол каталогтың бар екенін көру үшін
C:\dir GRUP (J)* командасын пайдалананамыз.
5. RD командасы- бос каталогты жою.
RD-бос каталогты жою командасы. Мысалы, жоғарыда ашылған GRUP бос
каталогын RD командасы арқылы алып тастауға болады. Сонда GRUP
каталогы өшеді. Мысалы: C:\rd GRUP(J)*
6. COPY командасы. COPY - файл мен файлдар тобын көшіреді. Бір дискіден
екінші дискіге, бір каталогтан екінші каталогка көшіреді. Мысалы,
C:\copy BASIC A:\BASIC-бұл команда бойынша BASIC каталогының барлық
файлдарын С: дискісінен А-ға көшіреді.
7. REN командасы. REN - файлдың атын өзгертіп, баска атау береді. Файлдың
атын өзгеру үшін бірінші REN сомаңдасы жазылып одан кейін бос орын
тастап өзгерту керек болған файлдың аты жазылады, тағыда бос орын
тастап жаңа атау беріледі (ren [дисковод] [жолы] файлдың аты файлдың
аты) Мысалы, C:\BASIOREN Al.bas A2.bas- бұл команда бойынша Al.bas
жойылып A2.bas пайда болады.
8. DEL командасы. DEL (delete) - файлды, файлдар тобын, барлық файлдарды
өшіреді del [дисковод:] [жолы\]файлдың аты. Мысалы: C:\BASIO del
Al.bas - бұл команда бойынша Al.bas файлын өшіреді.
9. COPY CON командасы. COPY CON - текстік файл құрады. Текстік файл құру
үшін бірінші сол команданың өзі жазылады кейін құрылатын файлдың аты
жазылады (copy con [файлдың аты]). Мысалы, С:\сору con stud - бұл
команда бойынша С дискісіңде stud текстік файлы кұрылады. COPY
соммандасы арқылы баспаға жіберуге болады. Мысалы: stud файлын
баспаға жіберейік, ол үшін былай жазылады. С:\ copy stud prn десек
онда біз баспаға жібереміз.
10. Файлдарды біріктіру. Бірнеше компьютерлерде келемді текст теруге
болады. Оларды біріктіру үшін Сору командасы қолданылады. Мысалы, Fl,
F2, F3 файлдарын Alma файлына біріктіру үшін: С:\ FOTON copy F1+F2+F3
Alma командасын беру керек.
11. CLS командасы. CLS - экранды тазалау командасы. Мысалы, C:\CLS J,
десек экран бетін тазартады да, жоғарғы экранның жоғарғы жағына MSDOS
операциялық жұйесінің жұмысқа шақыру белгісі шығады.
12. TYPE командасы. TYPE - MS DOS жүйесінде дискіде жазулы файл мазмұнын
экранға шығарады. Мысалы, C:\type ST1 - бұл команда бойынша ST1 файлыньщ
мазмұны шығады.
13. EDIT командасы. EDIT —MS DOS жүйесінде дискіде жазулы файлды мазмұнын
экран бетіне шығарады және өңдеуге болады. Ол үшін командалық жолда
[edit] [файлдың атауы] теріліп енгізіледі (мысалы, C:\edit ST1(J)*).
Файлдың мазмұнын шығарған кезде жоғары жағында курсор жанып-өшіп тұрады
сол курсорды бағыттаушы пернелер арқылы жылжытып керекті жерге апарып
біз текстерімізді өндей аламыз. Файлды өңдеп болғаннан соң бірінші [Alt]
перенсін басамыз одан кейін [I] пернесін бассақ бізге файл мәзірінің
мазмұны шығады. Соның ішінен [сохранить] командасын тандап ендіру (J)*
пернесін басып сақтап қоямыз. Кайтадан [Alt] пернесін басып [I] пернесі
арқылы [выход] катарына алып барып ендіруді (J)* бассақ MSDOS жүйемісіне
шығамыз.
14. Маршрут белгісі. Мысалы, C:\\NC\nc.exe Мұнда (\) белгісі уш рет
жазулы тұр. Ол NC пс.ехе үшін бірінші деңгейлі, ал С: NC үшін бірінші
деңгейлі екенін білдіреді. Яғни пс.ехе файлын жүктеу үпгін С-ның
ішіндегі NC-ға барып, nc.exe-ні жүктейміз. Осылайша біз жол бағытын
(маршрутын) көрсеттік.
15. Шаблон. Бір топ файл атаулары біріктіріліп * не ?-белгісі енгізілген
атау арқылы жазылуы мүмкін. Мұндай атаулар маска не шаблон (үлгі, түр)
бойынша жазылған делінеді. Мысалы, *.BAS -BAS типті барлық файлдар.
16. FORMAT командасы. Дискіге информация жазу үшін ОЖ-ның көмегімен бір
орталықган шеңбер сызып, секторларға бөлу керек. Осылай дискіні қалыпқа
келтіруді форматтау командасы деп аталады. Мысалы, С:\ format A: - бұл
команда бойынша А: иілгіш жады форматталады.
C:\format a:s — жүйелік (системалық) дискет дайындайды, яғни DOS
операциялық жүйесі жазылған компьютерді іске қосу ісін атқара алатын
дискет жасайды.
17. VER командасыVER - MS DOS варианттарын экранға шығарады.
18. TREE - командасы. TREE - каталогтар ағашын экранға шығарады.
19. CHKDSK командасы. CHKDSK - дискінің сиымдылығын файлдың
көмегімен экранға шығарады.
20. TIME командасы. TIME - жүйелік уақытты экранға шығарады және
біз оны сол уақытқа карай жөндей аламыз.
21. DATA командасы. DATA - жүйелік ай-күн-жыл тізбегін экранға шығарады.
22. UNDELETE EXE командасы. UNDELETE EXE -бұзылған дискіні қалпына
келтіреді.
Лекция №6
VI.Файлды архивтеу программалары
6.1. Файлдарды архивтеудің қажеттілігі.
6.2. Архивтік файл.
6.3. ARJ архиваторымен жұмыс істеу.
6.2. PKZIP архиваторымен жұмыс істеу.
Кейде дискеттерден қатты магниттік (винчестерлік) дискіге 5-10 Мбайт
не одан да үлкен көлемді каталог пен файлды көшіріп жазуға тура келеді.
Оларды алдын ала дискетке көшіру үшін көптеген дискеттің қажет етілетіні
сөзсіз. Дискеттер санын үнемдеу мақсатында информация көлемін 10-70% -ке не
одан да көп масштаб бойынша түрлі форматта жазатын және оны ашып, бұрынғы
қалпына келтіретін көптеген қызметші программалар бар. Мұндай
программаларды архивтеуші (архиваторлар) программалар деп атайды.
Архиваторлар – дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін
кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы. Олардың сақтау
тәсілдері әртүрлі болғанымен, жалпы қызметін былай түсіндіруге болады:
файлда қайталанатын фрагменттер болады, оларды түгелдей дискіде ұстаудың
ешқандай қажеті жоқ. Сондықтан архив жасауға мүмкіндік беретін
программалардың жалпы қызметі –файлда қайталаланып фрагменттер орнына
қысқаша басқа информацияны жазып, кейіннен оларды өз реттіліктерін сақтай
отырып алғашқы мүмкіндік болуы тиіс.
Әрине архиватордың әртүрлі информациялар үшін тиімділігі әртүрлі
болатыны өз-өзінен түсінікті, мысалы, мәтіндік файлдарды екі есеге жуық,
ал бояуларының қоюлығы онша емес сұр түсті суреттерді қанықтылық
ерекшеліктеріне қарай екі-төрт тіпті он есеге дейін тығыздап қысуға болады.
Қазіргі кезде қолданылып жүрген архивтеушілер көп, мысалы, ARJ, RAR,
WINZIP, WINRAR және PKZIP. Архивтеуге мысал ретінде 19 символдан тұратын
қарапайым сөзді қарастырайық:
ИИИИНННННФФФООООРРР
Архивтеуші программаларды қолданғаннан кейінгі түрі мынадай болады:
4И5Н3Ф4ОЗР, яғни 10 символдан тұруы мүмкін. Мұндағы әр сан өзінен кейінгі
әріптің неше рет қайталанатынын көрсетіп тұр.
Norton Commander программасының мүмкіндіктерін пайдаланып файлды архивтеу
және архивті ашу
1. Файлды архивтеу.
Файлды NC мүмкіндіктерін пайдаланып, Commander Compression, Pkzip, Arj
не т.б. архивтеушілер арқылы архивтеуге болады. Мысалы,
С:\ INFO' да жазулы rita.txt файлын архивтеу жолы:
1. C:\INFO панелінде курсорды архивтелетін файл үстіне әкеліп, ALT+F5
клавиштерін басу. "Архивтеу"(Compress) атаулы сұхбаттық терезе көрінеді.
2. Терезенің "Қысу әдісі" (Метод сжатия) түймесін шертіп не курсорды оның
үстіне әкеліп, архивтеуші программалар тізімін экранға шығару.
3. Тізімнен "Commander Compresson" ауыстырып қосқыш белгісін таңдап, (J)
клавишін не OK түймесін шерту керек.
4. Архивтің толық атын (диск, каталог, архив) терезеге енгізу. (мысалы:
C:\INFO\rita)
5. (J) клавишін басу не "Қысу" түймесін шерту. Архив терезеге енгізілген
панельге rita.zip атауы бойынша жазылып қойылады.
II. Архивті файлды ашу.
1. Панель белгілемесін архив үстіне әкеліп, ALT+F6 клавиштерін басу.
Архивті ашу терезесі көрінеді.
2. Терезеде ашылатын файл аты енгізілетін екінші панельде көрінетін ағымдық
каталог аты көрінеді. (мысалы, С:\). Оның орнына архив жазулы каталогты
енгізуге де болады: C:\INFO.
3. (J) (Еп1ег) клавишін басу керек.
ARJ архиваторын қолдану
Arj архиваторын NC ортасындағы MSDOS-тың командаларын шақыру жолында
жэне MSDOS жүйесінде қолдануға болады.
ARJ программасын MSDOS жүйесінде іске қосу форматы:
С:\ ARJрежим архив аты[файл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЭЕМ-нің даму кезеңдері. Компьютердің жұмыс істеу принципі.
Дербес компьютердің құрылғылары.
Компьютерді жабдықтау программалары.
Операциялық жүйе. MSDOS операциялық жүйесі.
Norton Commander- қабықшалы сервистік программасы.
Файлдарды архивтеу программалары.
Компьютерлік вирусқа қарсы программалар.
Window’s 98 және Window’s 2000 операциялық жүйелері жөнінде
жалпы мағлұмат.
Windows-та файлдармен жұмыс істеу.
MS Word 97 және MS Word 2000 мәтіндік редакторлары.
MS Word мәтіндік редакторында кесте құру.
MS Word мәтіндік редакторында формулалар редакторын қолдану.
MS Word мәтіндік редакторының графикалық мүмкіндіктері.
MS Word редакторында құжатты баспаға шығару.
MS Excel 97 және MS Excel 2000 электрондық кестесі туралы мағлұмат.
MS Excel-де электрондық кестесінде функция мәндерін кестелеу.
MS Excel-де электрондық кестесінде диаграмма тұрғызу.
–21. MS Access- 97 берілгендер қоры туралы мағлұмат.
Интернет желісі және электрондық пошта туралы жалпы мағлұмат.
Лекция №1
1. Информация және информатика туралы жалпы мағлұмат.
25 Информациялық қызмет көрсету.
26 Информациялық жүйелер.
1.3. ЭЕМ-нің даму кезеңдері.
1.4. Компьютер жұмысының принципі.
1.5. Информацияның өлшем бірлігі.
Барлық адамдар күнделікті тіршілікте информация алмасу процесіне
қатысады. Кітап, газет және журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар
көргенде, мұғаліммен, ата-аналармен, достарымызбен әңгімелескенде әртүрлі
информация алмасамыз.
Информация жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, информация алмасу
тек ауызба ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу-жазу
арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу адамзаттың
сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойды жазып қалдыру тек мағлұмат пен
хабар алмасу ғана емес, адамзаттың ізгі қазыналарының ұрпақтан ұрпаққа
жеткізу мүмкіндігін берді.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы
кітап шығару ісін жолға қойып, адамзаттың алтын ойларын тікелей көпшілікке
жеткізу мүмкіндігін жасады. Кітаптарды, оқулықтарды көптеп басып шығару,
көпшілік кітапханаларының ашылуы адамзаттың жалпы сауаттылыкқа жетелеп,
мәдениеттің жаңа даму кезеңін бастады деуге болады.
ХІХ-ХХ ғасырлардағы телеграфтың, телефонның, радионың шығуы
информацияны кез келген қашықтыққа жарық сәулесінің таралу жылдамдығымен
жеткізуге мүмкіндік берді. Ал теледидардың шығуы, үйде отырып-ақ, дүниеде
не болып жатқанын біліп, кино, спектакльдерді көріп, оқып үйрену
бағдарламаларын жеткізеді.
Информацияның сандық, мәтін, кесте, сурет сияқты түрлі түрде
көрсетіп, жинастыруға болады. Мысалы, өсімдіктердің билогиялық қасиеттерін
зерттеп, нәтижесін кесте түрінде дайындау, рентген сәулелері арқылы адам
организмі кескінін суретке түсіру, мәліметтік информацияны газет, журнал
беттерінде басып шығару, т.б. Информация кез келген түрде бізге белгілі бір
мағлұматтар бере алады. Мәліметтерді іздеу мен өндеудің бұрын болмаған жаңа
мүмкіндіктерін XX ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеу машиналары
(ЭЕМ-ді компьютер деп атайды) берді. Автоматты құрылғының не адамның
өңдеуіне бейімделіп дайындалған сандық, символдық, мәтіндік, т.б.
информацияны деректер не берілгендер деп атайды. Оларды дамыта отырып,
архив жасау ісінде, тексттерді теріп түзетуде, сызу мен графикалық
жұмыстарда, өндірісті автоматтандыруда және де басқа адамның көптеген
қызмет салаларында қолдана бастадық.
Мақсатқа жету үшін информацияны ЭЕМ-де арнайы ережелер бойынша
түрлендіруді өңдеу деп атайды. ЭЕМ арқылы берілгендері өңдеу машинаға
түсінікті нұсқаулар тізбегі программа арқылы жүргізіледі.
Жалпы, күрделі информациямен жұмыс істеу үлкен еңбекті қажет ететін
болғандықтан, әдетте ол алдымен программалау тілі арқылы автоматты түрде
түрлендіріледі.
Түрлі салаларда жиі пайдаланатын деректер көп болғандықтан олар
әртүрлі материалдардан тұратын магниттік таспаларға, дискілерге жазылып,
сақталып қойылады. Мұндай материалдар тасымалдаушылар делінеді.
Сақтаулы информацияны іздеп, оны тұтынушыларға жетікізіп беру
информациялық қызмет көрсету деп аталады.
Информациялық қызмет көрсетуде компьютерді пайдалану түрлері көп.
Мысалы:
• Абоненттің телефон нөмері сұралған кезде компьютерде жазулы
телефондар анықтамалығын пайдаланып жауап беру;
• Үлкен қалаларда транспорт билеттерін сатуды ұйымдастыру (әр рейске
сатылған және бос орындар компьютерге тіркелетіндіктен оларды
пайдаланып, билет сатуды ұйымдастыру қиын емес);
• Байланыс каналдары бойынша қосылған компьютерлер желісі арқылы
түрлі мәліметтерді, іс-қағаздарды, фотосуреттерді бір қаладан
екінші қалаға жіберу;
• Медицина саласындағы компьютерге енгізілген сараптаушы жүйенің
білім қорын пайдаланып, адам ауруының түрін анықтау және емдеу
тәсілдерін белгілеу;
• Пайдаланушы құжаттарын компьютердің баспа құрылғысы(принтер)
арқылы қағазға басып шығару, т.б.
Қазіргі кезде информацияны тиімді түрде пайдаланушылар дүние жүзінде
негізгі орын алып келеді. Мұндай қоғам информациялық қоғам делінеді. Жақын
келешекте қоғамның информациялық болатыны сөзсіз.
"Информация" термині латынның түсіндіру, баяндау, білу деген
ұғымдарды білдіретін information сөзінен шыққан. Информацияны біз ауызша
немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез келген
керекті информацияның мағынасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның
негізінде белгілі бір ой түйеміз.
Информатика — ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру,
жеткізу және оны пайдалану зандылықтары мен тәсілдерін зерттейтін және
Интернет жүйесін пайдаланатын комплексті ғылым.
Информатиканың негізгі объектісі, яғни оның шикізаты мен беретін
өнімі информация болып саналады. Сондықтан "информация" ұғымы информатика
мен ЭЕМ-де жұмыс істеудің ең түбегейлі атауларының бірі болып табылады.
ЭЕМ-нің техникалық мүмкіндіктерін пайдаланып информацияны жинақтау,
өңдеу және оны пайдаланушыларға жеткізіп беру тәсілдерін информациялық не
компьютерлік технология деп атайды. (tehno (техно)-шеберлік, logos(логия)-
ілім).
Жалпы, информацияны ЭЕМ-де өңдеп, нәтижесін талдауды ұйымдастыру үшін
орындалатын әрекеттер:
- информацияны алып, өңдеуге мүмкіндік туғызатын үлгісін дайындау;
- оны өңдеу үшін жинақты түрде нұсқаулар тізбегін(алгоритмін) құру;
- машина түсіне алатын командаларды(командалар жүйесін) пайдаланатын
бір программалау тілінде алгоритмді программаға айналдыру;
- программаны ЭЕМ-де орындап, нәтиже алу;
- нәтижені зерттеу. Егер құрылған үлгіде алгоритмде не программада
қате кеткен болса, оны дұрыстау;
- керек кезінде пайдалану үшін берілген мен дұрысталған программаны
тасымалдаушыларға тиеп, сақтау.
Информатикада жаңа информациялық технологиямен қатар ннформациялық
жүйелер (ИЖ) ұғымы да кеңінен пайдаланылып келеді. ИЖ –басқару функцияларын
іске асыратын нысан (объект) жөнінде информацияны алуды, беруді және
өңдеуді ұйымдастыратын жүйе. ИЖ-ні пайдалану түрлері:
- ұйымдастырылған басқару;
- ғылыми зерттеулер жүргізу;
- автоматты түрде жобалау;
- технологиялық процестерді басқару және т.б.
Ұйымдастырылған басқару ИЖ-сі өнідірістік, өндірістік емес
мекемелер(банктер, сақтандыру компаниялары, биржалар т.б.) сияқты басқару
аппараттарының жұмыстарын автоматтандыруға арналған т.с.с.
Ғылыми ИЖ ғылыми жұмыстарды автоматтандыру, статистикалық информацияны
талдау сияқты жұмыстарда пайдаланылады.
Электронды есептеуіш машиналарының даму тарихы
Адамзат барлық тарихи кезеңдерде есептеу жұмыстарын жүргізіп отыруға
мұқтаж болған. Есептеу жұмыстарының қажеттілігі артьш оны жеңілдету үшін
арнайы құрал-жабдықтар, есепшот, арифмометр, арнайы математикалық кестелер
шығарыла бастады.
Мысалы: XVII ғасырдың 40-шы жылдарында Б.Паскаль (1613-1662) сандарды
қоса алатын механикалық құрылғы ойлап тапты. XVIII ғасырда В.Лейбниц
сандарды қоса және көбейте алатын құрылғы жасап шығарды. XIX ғасырда
Ч.Бэббидж (1792-1871) механикалық машинаны программа арқылы басқару
жүйесімен біріктірді. ХХ-ғасырдың ортасында информацияны өндеуді
автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның
карқынды дамуына себепші болды.
Электроника табыстары нәтижесінде жасалынған техника аспаптары
Электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ) деп атала бастады. ЭЕМ-нің даму тарихы
төрт кезеңге бөлінеді.
I-ші кезең. 1946 жылы алғаш пайда болған ЭЕМ - дер электрондық
шамдар негізінде жұмыс істеген, үлкен залдарда орналасқан, көлемді
электрондық жабдықтар болған.
II-ші кезең. Бірақ 1948 жылдың өзінде-ақ электрондық шамдар шағын
электрондық аспаптармен-транзисторлармен алмастырылып, компьютерлердің
бұрынғы жұмыс өнімділігі сақталғанымен, көлемі жүз есеге дейін
кішірейтілді.
IIІ-ші кезең. 70-жылдың соңында интегралдық схемалардан немесе
чиптерден жасалған мини-ЭЕМ-дер шыға бастады (транзисторлар мен олардың
арасындағы қажетті байланыстар бір пластинада орналасқан). Осындай
микропроцессорлардың (біріккен интегралдық схемадан-БИС элементтерінен
тұратын) шығуы дербес компьютер заманы басталғанының алғашқы белгісі болды.
IV-ші кезең. Дегенмен, микрокомпьютерлердің дамуындағы ең елеулі
оқиға болып 1981 жылы IBM фирмасы жасаған, кейіннен "дербес компьютер" деп
аталатын шағын компьютердің шығуы болды. Қазіргі кездегі шыққан IBM
фирмасының компьютерлері (8086, 80286, 80386, 80486) қарқынды дамуда. Соңғы
шығып жатқан компьютерлер Pentium-дер (Pentium I, Pentium II, Pentium III,
Pentium IV) болып саналады.
Компьютер жұмысының принципі.
Компьютер информацияны арнайы құрылған программалар арқылы ғана өңдей
алады. Жалпы оның орындайтын негізгі жұмысы информацияны еңдіру, оны өндеу,
өнделген информацияны сыртқа шығару және сақтау.
1-сурет. Компьютер жұмысының принципі.
Программаны пайдаланып жұмыс істейтін ЭЕМ-дердің көпшілігінің құрылымы
американың кибернетика ғалымы Дж.Фон Нейманның еңбектерінде 1945 жылы жарық
көрді.
Фон Нейманның жұмыс істеу принципі:
1) Фон Нейманның машинасының негізгі блоктары: басқару блогы,
арифметикалық-логикалық құрылғы, жад және енгізу-шығару
құрылғылары;
2) Информация екілік жүйе бойынша кодталады және сөз деп аталатын
бірліктерге бөлінеді;
3) Алгоритм команда деп аталатын басқару қызметші сөздерінің
тізбектерінен тұрады. Алгоритм құрайтын командалар жиынтығы
программа деп аталады.
4) Программа мен деректер бір жадта сақталады. Түрлі типті сөздер
кодтау жолымен емес, пайдалану жолымен ажыратылады.
5) Басқару құрылғысы мен арифметикалық құрылғы бір құрылғыға
біріктіріледі, оны орталық процессор деп атайды. Олар кезекпенен
жадтан оқылған командаларды ашып, сәйкес түрде бір мәнді етіп
орындайды.
Информация машинаға оның жад (ішкі жад, жедел жад) деп аталатын
кұрылғысына екілік жүйеде кодталған (шифрланған) күйде ендіріледі.
Информация берудің екілік санау жүйесі
Компьютер үшін пайдаланылатын код 0 мен 1-ден тұратын тізбек. 0 мен 1-
екілік санау жүйесінің цифрлары. Информатикада код түзетін мұндай цифрлар
бит деп аталады. (binary digit-екілік цифр). Екілік сандар көмегімен кез-
келген алфавиттің символдары кодтар түрінде таңбалана алады, яғни бұл кез-
келген тілде жазылған мәлімет екілік кодтар түрінде бейнеленеді деген сөз.
Екілік санау жүйесінің сандары ондық сандар сияқты бір разрядты, екі
разрядты не көп разряядты болып келуі мүмкін. Үшінші және одан жоғары
буындық компьютерлерде бір символды кодтау үшін сегіз разрядты екілік код
пайдаланылады, мысалы 11000101.
Мысалы, ЭЕМ-де латын, казақ алфавиттерінің әріптері және цифрлары 0
және 1 цифрлар тізбегінен тұратын таңбамен бейнеленеді:
ӘріпКод Әріп Код цифр Код
А 10000000 А 01000001 0 00110000
Ә 11110000 B 010000 10 1 00110001
Б 10000001 C О1000011 2 00110010
В 10000010 D 01001000 3 00110011
Г 10000011 Е 01000101 4 00110100
F 11110001 F 01000110 5 00110101
* 00101010 = 00111101 + 00101011
00101111 ( 00101000 ) 00101001
“Aға” деген сөз 24-разрядты мынадай екілік сандармен бейнеленеді:
Aға- 10000000 11110001 10000000
Компьютердің жадында сақталған информацияның барлық түрлері-сөздер,
саңдар, суреттер, компьютер жүмысын басқару программалары—бәрі де екілік
сандар тізбегі түрінде жазылады.
ЭЕМ-де қолданылатын символдық таңбаларды бейнелейтін сегіз разрядты
екілік санды байт (ағылшынның byte деген сөзінен) деп атауы келісілген. 1
байт -8 биттен тұратын тізбек. Іс жүзінде байттан үлкен килобайт (Кбайт),
мегабайт (Мбайт), гигабайт (Гбайт) өлпемдері де пайдаланылады:
1 байт = 8 бит = 23 бит;
1 Кбайт = 1024 байт = 210 байт;
1 Мбайт = 1024 Кбайт = 220 байт;
1 Гбайт = 1024 Мбайт = 230 байт.
Кбайт, Мбайт өлшемдерінің шамалары мынадай: жазу машинкасында
терілген бір беттік (60х40) кұжат көлемі 2 Кбайттан сәл көптеу, ал осындай
500 беттік кітапқа енгізілген құжат көлемі шамамен 1Мбайт болады.
Лекция №2
2.Дербес компьютердің құрылғылары.
2.1. Дербес компьютердің жіктелуі.
2.2. Дербес компьютерді іске қосу және өшіру.
Жеке қолданылатын дербес жұмыс істейтін есептеуіш құралдары 1975
жылдардан бері қарай шығарыла бастады. Оларға IBM PC тәріздес дербес ЭЕМ-
дер жатады. Бұлар бүкіл әлемге әйгілі АҚШ-тың International Business
Machines фирмасы жасаған дербес ЭЕМ-дер (Personal Computer) негізінде
жұмыс істейтін шағын, кең тараған компьютерлер (computer-есептеуіш). Дербес
компьютерлер тұрмыстық, оқып үйренуге арналған және мамандандырылған деп
аталатын үш түрге бөлінеді:
1.Тұрмыстық компьютерлер- үй шаруашылығында әртүрлі компьютерлік
ойындар ойнау үшін және жеке кәсіби жұмыстар атқару үшін қолданылады.
2.Оқып үйренуге арналған дербес компьютерлер- мектептерде, жоғары оқу
орындарында әртүрлі пәндерді (физика, математика, тарих) оқу ісінде кеңінен
қолданылады.
З.Мамандандырылған дербес компьютерлер- белгілі бір жұмыс саласында
пайдалануға арналған. Мамандықка қажетті күрделі программалармен қамтамасыз
етілген. Үйренуге жеңіл, әрі жылдам меңгеріп алуға болады. Бұл ДЭЕМ-дер
ғылыми қызметкерлерге, инженерлерге, экономистерге және т.с.с. басқа
мамандарға арналған.
Олардың негізгі техникалық көрсеткіштері: разрядтылығы 16 немесе 32
бит. Есептеу жылдамдығы шамамен алғанда секундына 1 млн. қарапайым
арифметикалық амалдар орындайды. Жедел жадының көлемі 640-8000 Кбайт, қатты
магниттік дискідегі мәлімет жинақтауыш көлемі 20-З00 Мбайт, иілгіш
магниттік дискідегі мәлімет жинақтауыш көлемі 360-1440 Кбайт.
ДЭЕМ кұрамына кіретін кұрылғылар екіге бөлінеді. Олар: жүйелік блок
және сыртқы құрылғылар.
ДЭЕМ-нің құрамы:
•жүйелік блок - берілгендерді өңдеуге арналған кұрылғы;
•монитор немесе дисплей-текстік және графикалық информацияны
кескіндеуге арналған кұрылғы;
•пернелі тақта (клавиатура)-берілгендерді, информацияларды компьютерге
енгізуге арналған кұрылғы;
•баспа құрылғысы (принтер) -текстік және графикалық информацияларды
қағаз бетіне басып шығаруға арналған құрылғы;
•тышқан- графикалық курсорды басқаратын кұрылғы;
• сканер - текстік немесе графикалық информацияны оқуға арналған
құрылғы:
•модем-телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен информация алмасуға
арналған кұрылғы;
•стример-мәліметтерді (информацияны) магниттік таспаға сақтауға
арналған құрылғы;
•CD-ROM - компакт-дискілерді оқуға арналған кұрылғы.
Жүйелік блок
Жүйелік блок –прооцессор, жад, адаптер (бақылаушы), жүйелік шина,
таймер, қоректену блогы мен енгізушығару порттары орналасқан компьютердің
негізгі блогы. Жүйелік блоктың ішіне орналасқан құрылғылар ішкі құрылғылар
деп, ал басқалары (пернетақта, монитор, принтер т.б.) сыртқы құрылғылар деп
аталады. Жүйелік блок мыналардан тұрады:
1) Микропроцессор-компьютерді басқаруды және барлық есептеу
процестерін орындайтын кұрылғы.
2) Жедел (оперативный) жад- компьютердің жұмысы кезінде пайдаланылатын
программалар мен берілгендерді уақытша (компьютер сөндірілгенге
дейін) сақтайды.
3) Тұрақты есте сақтау құрылғысы (постоянное запоминающее устройство)
— ол компьютерге зауыттан шыққан кезде жазылып келеді және оны
өзгертуге болмайды. Компьютер жаңадан іске қосылған кезде бірінші
болып осы тұрақты жадты оқып компьютерді тесттен өткізеді және
жұмысты одан әрі қарай жалғастыру үшін басқа программаларға жол
береді (операциялық жүйеге). Информацияны ендіру-шығару командалары
осы ТЕСҚ арқылы орындалады.
4) Қатты жад (винчестер) — информацияны тұрақты түрде сақтайды, ол
орнынан алынбайды, ауа кірмейтіндей жабық қорапшаға салынып,
жүйелік блокта орналасады. Ол екі жағынан да мәлімет жазылатын бір
дестеге біріктірілген бірнеше программалар: операциялық жүйе, көп
қолданылатын программалар пакеті және т.б. жазылған.
5) Иілгіш жад (дискет)- бір компьютерден екінші компьютерге
мәліметтерді тасымалдау, информацияны сақтау үшін кажет. Көп
жағдайда иілгіш жадтардың екі түрін пайдаланамыз, олар көлемі мен
сыйымдылығына қарай бөлінеді:
1.Көлемі 5,25 дьюйм, яғни 133 мм - оның сыйымдылығы 1,2 Мб;
2.Көлемі 3,5 дьюйм, яғни 89 мм - оның сыйымдылығы 1,44 Мб.
Процессордың өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді жады бар, оны
кэш-жад (Сасһ) деп атайды. Ол жедел жад пен процессор арасында дәнекерлік
қызмет атқарады.
Бейнемонитор
Бейнемонитор екі құрылғыдан тұрады: монитор және бейнеадаптер.
Монитор-кәдімгі телевизор экраны сияқты электрондық құрылғы. Ол
компьютердің жедел жадында өнделіп жатқан информацияны экранда көруге
мүмкіндік береді. Бейнеадаптер- монитор экранына шығарылатын бейнелардың
кодтарын сақтайтын өз жады бар (бейнежады) бар құрылғы. Ол бейне құраушы
символдарды, график және түрлі түсті түстерді түзетін сигналдарды монитор
экранына жіберетін интрегралдық микросхема. Бейнеадаптердің бейнелердің
тудыру мүмкіндігіне қарай монитор жұмысының режимі мәтіндік және графикалық
болып екіге бөлінеді. Монитор үлгілерін бір-бірінен ажырату ең алдымен оның
экранының көлденеңі мен биіктігіне сыятын символдар мен нүктелер санына
байланысты. Мәтіндік режимде кәсіби компьютер экранына 80х25 символ
сыяды(экран жолына 80 символдан 25 жол). Графикалық режимде, монитор
үлгісіне қарай экран бетіне 320х200 не одан да көп пиксельдерді орналастыру
мүмкін.
Экранда бейненің көріну сапасы және нүктелердің экранда бір түсті не
түрлі түсті боялып көрсетілуі бенйадаптердің үлгісіне байланысты.
Бейнеадаптердің үлгілері CGA, EGA, VGA және SVGA болып келеді.
Бейнеадаптер Экран сыйымдылығы
үлгілері
Мәтіндік режим Графикалық режим
CGA 80х25, 16 түс 320х200, 4 түс
EGA 80х25, 16 түс 640х350,16 түс
VGA 80х25, 16 түс 720х350,16..256 түс
SVGA 80х25, 16...256 түс 800х600, 16.. 256 түс
Соңғы кездері көбірек пайдаланатын бейнеадаптер- SVGA. SVGA-ның басқа
адаптерлерге қарағанда бағасы қымбат, онда пайдаланатын түстердің саны көп
және мониторда символдар мен нүктелер экранда анығырақ көрінеді. Соңғы
кездерде шығарылған Pentium типті дербес компьютерлерде осы бейнеадаптерлер
орналастырылған.
Пернетақта
Пернетақта компьютерге берілгендер мен командаларды енгізу құрылғысы.
IBM PC компьютерлерінің 101 пернелі пернетақтасы бар. Пернетақта төмендегі
пернелерден тұрады:
•функционалды пернелер (F1-F12 - әрқайсысы түрлі режимде әр түрлі
қызмет атқарады);
•алфавиттік-цифрлық пернелер (әріптер, символдар, цифрлар);
•басқару пернелері;
Басқару пернелері:
ENTER — бір жолда пернетақтадан терілген деректер соңын белгілеп не
жадқа енгізіп, курсорды келесі жолдың басына өткізу, әрі ендіру командасын
орындайды (enter-енгізу);
SHIFT – регистрді ауыстыру, жоғарғы регистрге өту (shift-ауыстыру,
жылжыту);
BACKSPACE - курсордың сол жағындағы символды өшіріп, курсорды сол кері
қайтару (backspace- кері аралыққа);
DELETE - курсор тұрған орындағы символды өшіру (delete-жою, алып
тастау);
INSERT - курсорды символдар арасына ығыстырып кірістіру (insert-
кірістіру);
TAB – курсорды тұрған орнынан 8 орындық позицияға оңға жылжыту
(tabulator-есептеуіш);
ESC- берілген команданы өзгертіп, алғашқы режимге өту (escape-құтылу,
шығу);
CAPSLOCK - бас әріптерді енгізу;
CTRL, ALT - өз бетінше ешкаңдай қызмет атқармайды, көмекші пернелер.
Басқа пернелермен қосылып түрлі режимде әр түрлі қызмет атқарады;
HOME - курсорды жол басына бірден алып бару;
END - курсорды жол соңына бірден алып бару;
PAGE UP - экран бетін жоғары қарай аудару;
PAGE DOWN- экран бетін төмен қарай аудару;
[ ], [ ], [ ], [ ] -курсорды басқару клавишалары;
Қосымша пернелер — пернелі тақтаның оң жақ бөлігінде орналасқан. Оны
іске қосу үшін NUM LOCK пернесін бассақ қосу немесе өшіру режимі қосылады.
Егер де индикатор жанып тұрса онда ол онда 1-ден 9-ға дейінгі, 0 және нүкте
пернелері іске қосылады және олар цифрларды ендіруге өте ынғайлы. Егер де
индикатор өшіп тұрған болса онда курсорды басқару(бағыттауыш) және [Home],
[End], [PgUp], [PgDn] пернелері іске қосылады.
Баспа құрылғысы (принтер).
Баспа құрылғысы информацияны қағазға басып шығару құрылғысы. Оның өз
жады және матрицалық, лазерлік, сия бүріккіш т.б. типтрі бар. Олардың
ішіндегі арзаны – символдарды қағазға нүктелер жиынтығы арқылы басып
шығаратын матрицалық принтер.
Матрицалық принтер -жұмыс істеу принципі: Баспа кұрылғысының басатын
бастиегінде (головка) қатар вертикаль түрде орналасқан металл инелерден
(стержень) тұрады, олардың инелеріне қарай сапасы да әр түрлі болады. 9
инелік баспаның сапасы орташа, ал 24, 48 инелік баспаның сапасы әлдеқайда
жоғары болады.
Сия бүріккіш принтер- символдарды арнайы сия тамшыларын бүрку арқылы
шығарады. Бұл матрицалық баспалардан сапасы жоғары болады, бірақ жылдамдығы
жағынан шамамен бірдей болады.
Лазерлік принтер- бұл баспа кұрылғысы ксерографияның принципімен
жұмыс істейді, көрініс қағаз бетіне бояу бөлшектері электрлік тартылыспен
тартылған арнайы барабанынан түсіріледі. Ксерогрфафия мен лазерлік баспаның
айырмашылығы, лазерлік баспа барабаны компьютерден берілетін командамен
лазер арқылы электрленеді. Бұл баспа кұрылғысы алдыңғы екі баспа түріне
қарағанда сапасы мен жылдамдығы жоғары болады.
Плоттер - график сызғыш, графиктік информацияны қағазға басып
шығарады.
Тышқан - ЭЕМ-ді басқару үшін қолданылады. Ол екі немесе үш түймесі
бар кішкентай пластмасса қорапша. Түймелерді басу арқылы белгілі бір іс-
әрекетті орындауға болады.
Сканер- сурет, сызба, кітап, текстті компьютер жадына енгізуге
мүмкіндік беретін кұрылғы.
Модем- компьютерлерді бір-бірімен телефон желісі арқылы
байланыстырады. Компьютер желісіне (Internet, Relcom, FidoNet, т.б.) немесе
электрондық почтаға байланысты ең керекті құрылғы осы модем болып табылады.
Мультимедиа- информацияны бейнелеудің ең керекті түрі. Ол экранға
мәліметтерді түрлі түсті мәтіндік, графикалық, дыбыстық мүмкіндіктерді
біріктіре отырып, ЭЕМ-нің барлық жылжыту, сөйлету, музыка беру жақтарын
толық пайдаланады. Мұндай мүмкіндікті компьютердің қосымша дыбыстық
құрылғысы мен CD-ROM дискісі бар және онда бейнелік фильмдерді,
фонограммаларды көрсету жақтары толық қамтылған.
Дербес компьютерді іске қосу және өшіру
Компьютерді іске қосу үшін мынадай әрекеттерді орындау қажет:
1. ДЭЕМ-ге жалғанып тұрған шеттік құрылғыларды токқа қосу керек
(принтер, сканер және т.б.);
2. Жүйелік блокты іске қосу;
3. Мониторды іске қосу;
Бұл іс әрекеттерден кейін экранға компьютерді алғашқы жүктеу және
құрылғыларды тексеру жүріп жатқаны жайлы мәліметтер шығады.
Операциялық жүйе жүктелген соң, компьютер жұмыс істеуге дайын күйге
енеді.
Жұмыс істеп болған соң компьютерді өшіру үшін:
1. Орындалып жатқан программалар жұмысын доғару керек;
2. ДЭЕМ-ге жалғанып тұрған шеттік құрылғыларды токтан ағыту керек;
3. Мониторды өшіру;
4. Жүйелік блокты өшіру керек.
Лекция №3
3. Компьютерді жабдықтау программалары
3.1.Қолданбалы программалар
3.2.Жүйелік программалар
Компьютер жұмыс істеуі үшін оны түрлі программалармен жабдықтау
кажет. Машина түсіне алатын (Бейсик, Паскаль, және т.б.) тілдердің бірінде
сөз тіркесін, кұрылысын (синтаксисін) сақтап дайындалған, өзінше тиянақты
нәтиже беретін нұсқаулар (командалар) тізбегін программа деп атайды.
Көптеген мәселелер өзара байланыстағы бір-бірімен бірігіп отырып
жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен шешіледі.
Программалық жасақ- информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі.
Программасыз кез келген аппаратура жәй элементтер жиыны болады да, ол
ешнәрсе істей алмайды.
Қазіргі кезде түрлі типті компьютерлерге арнап дайындалған
программалар жеткілікті. Олар негізінен мынадай кластарға бөлінеді:
-Қолданбалы программалар.
-Жүйелік программалар.
Қолданбалы программалар- белгілі бір мамандық саласында берілген нақты
есептерді шығара алатын әмбебап программалар жиыны (мәтіндік редакторлар
Word 97, 2000 және Excel 97 электрондық кестесі, программалау тілдерінің
программалары, т.с.с.). Практикада түрлі мәліметтерді өңдеуге арнап
пайдаланушының (адамның) өзі құратын программалардың түрлері де көп.
Мысалы, студенттердің мәліметтік тізімдері, оларады дискіде сақтап, өңдеу;
бухгалтерияда айлық және стипендия ақпарат тізімдерін (ведостарын)
дайындау, т.б. Бір мақсатта пайдаланатын программалар жиынтығын қолданбалы
программалар дестесі (пакеті) деп атайды.
Олар белгілі бір мақсатта пайдаланатын және әмбебап болып екіге
бөлінеді.
Белгілі бір мақсатта пайдаланатын программалық жасақ әр адамның нақты
есептерін шығаруға арналған, сондықтан оны пайдалану аймағы да шектеулі.
Мұндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе оның талабы бойынша
маман программалаушылар жасап береді.
Дербес компьютерлердің кең тарауына басты себеп болған олардың алдын
ала дайындалған әмбебап программалық жасақтардың кең таралуы еді, бұл
программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай, белгілі бір мамандық
саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның белгі
бір түрлерін өңдеуді түгел қамти алатын болды.
Әртүрлі информацияларды өңдеуге мүмкіндік беретін әмбебап
программалық жасақтың негізгі түрлері мыналар:
-мәтіндік редакторлар;
-графикалық редакторлар;
-электрондық кестелер;
-оқыту және ойнау программалары;
-информациялық жүйелер және т.б.
Мәтіндік информацияларды даярлау мен өңдеуге арналған программалар
мәтіндік редакторлар деп аталады. Мәтін редакторлары экранда мәтіндерді
түзетуге, қателерін уақытында табуға, абзацтардың сол жақ, оң жақ шеттерін
туралауға, мәтіндерді дискілерді ұзақ уақыт сақтап, қажет болғанда бірден
тауып алуға, бірнеше алфавитті (латын, орыс, қазақ) қатар пайдалануға,
құжаттарды қағазға бірнеше дана етіп басып шығаруға мүмкіндік береді. Кең
тараған мәтіндік редакторларға WordPerfect, Microsort Word, MultiEdit,
WordStar, PageMaker т.б. жатады.
Графиктік редакторлар графиктік информацияны дайындау мен өңдеуге
арналған программа болып табылады. Графикалық редакторлар бейнелерді
әртүрлі етіп-схемалар, сызбалар, суреттер және т.б. түрлерде бере алады.
Күрделі графикалық бейнелер тұрғызу кезінде түрлі-түрлі фигура мен
контурларды пайдаланып, олардың әрқайсысын әртүрлі түстерге бояуға да
болады. Осы мүмкіндіктері графиктік редакторларға Paint, CorelDraw, Graf-in-
the-Box, т.б. жатады.
Электрондық кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар (ұялар) болады,
олар пернелер информацияны енгізу арқылы немесе формулалар өрнегін есептеу
нәтижесі бойынша компьютермен жазу арқылы толтырылады. Мұнда кестелік
мәліметтерді түзету, оларды дискілерде жазып сақтау, түрлендіру, қағазға
басып алу сияқты көптеген әрекеттер өте жылдам орындалады. Кең тараған
электрондық кесте жүйелеріне lotus 1 2-3, SuperCalc, GuatroPro, Excel
сияқты программалар жатады.
Ойын программалары дербес ЭЕМ-дердегі қызғылықты, кез келген жан
әуестенетін топқа жатады. Дербес компьютерлердің кеңінен тарауына да
себепші болған ойын программалары еді. Компьютерлік ойындар- демалудың жаңа
технологиясы. ЭЕМ-де ойнағанда онымен шектен аса әуестенудің зиян екенін
есте сақтаған жөн.
Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың
мектепте не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан,
математикадан, физикада т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте тиімді
болады. Компьютерлер сабақ оқуда электрондық оқулық және лабораториялық
аспап әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде кеңінен пайдаланылады.
Информацияны көптеген түрлерін сақтау, іздеу, жалпы ұйымдастыру
жұмысында информациялық жүйелер қолданылады. Бұларға мәліметтер базасы,
кітапханада информация іздеу жүйелері, театрлардағы, әуе жолындағы және
темір жолдағы билет сату мен оларды тіркеу тәсілдері жатады. ЭЕМ желілері
мен информациялық коммуникациялар негізіндегі осы сияқты жүйелерді жасау
мен дамыту қоғамымызды информацияландыру бағдарламасының ірге тасын
қалайды.
Жүйелік программалар- ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып,
жұмыс істеп отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.
Жүйелік программалардың түрлеріне:
-операциялық жүйелер (ОЖ), -утилиттер; -сервистік
программалар.
Операциялық жүйелер(ОЖ)- компьютерді басқаруға арналған және
қолданбалы программалармен байланысы бар нақты программа. ОЖ- пайдаланушы
мен компьютер арасындағы диалогты орындайды, компьютерді басқарады және
басқа программаларды іске қосады. Оның негізгі қызметі- программалардың бір-
бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттестігін ұйымдастыру, жылдам
жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеуі кезінде қате жіберілу сияқты
оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің
жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдаланушының программасын іске қосып, оны
орындау. ОЖ арнайы иілгіш не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады.
Сондықтан ОЖ-ні дискілік операциялық жүйе (ДОЖ), орысша –дисковая
операционная система (ДОС), ал ағылшынша – Disk Operating System (DOS)
дейді. Дербес компьютерлер үшін кең тараған операциялық жүйелерге MSDOS,
WINDOWS 98, WINDOWS 2000XP, LINUX, UNIX және OS2 жатады.
Утилиттер – программалау ортасында белгілі бір қызмет атқаруға
пайдаланатын қосымша программалар. Мұндай программалар берілгендер қорын
басқарушы жүйелерде, түрлі программалау тілдерінде жиі кездеседі.
Мәліметтерді қысатын (архивтейтін), компьютерді вирусқа тексеретін, мүмкін
болса, оларды жоятын программалар да утилиттер болып табылады.
Сервистік программалар-әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс
істеуін жеңілдететін программалар тобы.
Лекция №4
4. MS DOS операциялық жүйе.
4.1. Файл және каталог
4.2. MS DOS бөлімдері
4.3. MS DOS командаларының жіктелуі
1981 жылы IBM дербес компьютерлерімен бір мезгілде MSDOS операциялық
жүйесі де пайда болып, әрбір компьютерге орналастырылды. Процессордың
типіне қарай, MSDOS операциялық жүйесінің түрлі-түрлі нұсқасы бар: MS DOS
1.0, 1.1, 2.0, 5.O., 6.0.
Қазіргі кездегі ЭЕМ-дер мен дербес компьютерлер MSDOS-тан жүздеген
есе күшті, параллель түрде бірнеше есепті шеше алатын WINDOWS 98, WINDOWS
2000XP, LINUX, UNIX және т.б. операциялық жүйелерді пайдаланады. WINDOWS
операциялық жүйесімен жұмыс істеуді меңгеру үшін MS DOS операциялық
жүйесінің командаларымен танысып алған дұрыс. MS DOS-пен жұмыс істейтін
компьютер іске қосылған кезде монитор экранының төменгі жағында
операциялық жүйенің шақыруы деп аталатын С:\ не осы сияқты белгілеме
көрінеді. Әдетте шақыру шыққан жол командалық жол делінеді. Пайдаланушы
компьютерге беретін командасын шақыру белгісінен соң командалық жолда теріп
алып, енгізу пернесін басуы керек.
Файл
Информация магниттік дискідегі файлдарда сақталынады. Файл — белгілі
бір атпен магниттік дискіде жазылған біртектес информациялар (мәтін,
кесте, т.б. берілгендер) жиыны. Файлда текстік программалар, графиктік,
орындалуға дайын болған программалар және т.б. прогаммалар сақталады. Файл
аты 8 символдан аспауы керек, мысалы, ST1, infl, alma, bahadir2, 123,
т.с.с. Атау соңына нүкте таңбасын қойып, одан әрі 3-ке дейінгі латын
алфавитінің әріптерінен не цифрларынан тұратын қосымшаны да енгізіп қоюға
болады. Оларды файлдың кеңейтілуі (типі) деп атайды. Мысалы, Бейсик үшін
BAS, Паскаль үшін PAS кеңейтілулері пайдаланылады.
Кеңейтілулердің түрлері:
.SYS-жүйелік файлдар (system-жүйе):
.BAT-операциялық жүйеде жазылған командалық файл;
.TXT-текстік файл;
.BAS-Бейсик тілінде құрылған программа;
.PAS-Паскаль тілінде кұрылған программа;
.ВАК-файлдың резервтік көшірмесі;
.СОМ не .EXE — операциялық жүйенің басқаруымен тікелей орындалатын
файл.
Бір режимде орындалатын екі түрлі файлға бірдей атау берілмеуі керек.
Себебі, екіншісі біріншісін жояды.
Каталог
Каталог — дискіде арнайы атау берілген, файлдардың аттары мен олар
жөніндегі информация сақталады. Каталогтар да файлдар сияқты аттары 8
символдан аспауы керек, бірақ кеңейтілуі болмайды. Әр магниттік дискіде бір
басты каталог болады. Бұл каталогты түбірлік каталог деп атайды. Сол
каталогтың ішінде бірнеше ішкі каталогтар орналасуы мумкін. Ал мұндай
каталогты ішкі каталог деп атайды. Олар бір-бірінің ішіне орналасып
қойылады. Мұндай кұрылымды каталогтар ағашы деп атайды. Әр каталог оған
ендірілген ішкі каталогпен салыстырғанда 1-ші деңгейлі деп аталады.
Пайдаланушы жұмыс істеп жатқан каталог ағымдық каталог деп аталады. Егер де
жолы көрсетілмесе онда сол ағымдық каталогындағы файлдармен жұмыс
істелінеді. Бір дискіден екінші диководка өту үшін сол дисководтың атын
жазьп соңынан қос нүкте қойылады.
Мысалы:
А: деп жазсақ А дисководына өтіледі;
С: деп жазсақ С дисководына өтіледі.
Панельдердің жоғарғы жағынпа С:\, C:\BASIC, C:\FOTON сияқты
жазулары тұрады. Бұл жазу бойынша С -түбірлік каталог, ал BASIC, FOTON ішкі
каталог болады. \-символыньң алдында жазылған белгі каталогтың 1-ші
деңгейлі екенін білдіреді.
MSDOS бөлімдері
Msdos жүйесі мынадай бөлімдерден тұрады:
1. BIOS - (Basic InputOutput System –негіздік енгізушығару жүйесі) –
операциялық жүйенің ТЕСҚ-ға жазылып қойылған бөлімі. Оның орындайтын іс-
әрекеттері:
-компьютер электр желісіне қосылған соң автоматты түрде оның ішкі
құрылғыларының жұмыс істеуге дайындығын тексеру (компьютерді тестілеу);
-одан әрі, жүйелік болатын иілгіш не қатты магниттік дискіден
операциялық жүйенің жүктеуші деп аталатын программасын жадқа енгізу.
(Жүктеуші жадта өз жұмысын аяқтаған соң, жүйенің өзі MS DOS-тың келесі
бөлімдерін жадқа енгізіп, қалған жұмыстармен айналысады);
2. lo.sys- сыртқы құрылғылармен (пернетақта, монитор, принтер, т.б.)
информация алмасудың барлық операцияларын атқарады; (BIOS жұмысын
толықтырушы)
3. Dos.com - пайдаланушының программалары мен түрлі информацияны
дискіге тиеу не одан оперативті есте сақтау құрылғысына ендіру, дискіде
тиеулі программаны жою, және т.б. Ол жад ұяшықтарымен орындалатын
жұмыстарды да басқарады (ұяшықтарды белгілеу, бос ұяшықтарды есте ұстау,
т.б.);
4. Command.com- пайдаланушының программалары мен берілгендерді жадқа
енгізу және оларды өңдеу. Command.com-ды командалық процессор деп те
атайды. Ол ішкі не резиденттік деп аталатын мынадай командаларды да
орындайды: DIR, CLS, COPY, DELETE, CD, MD, RD, DATE, TIME, VER және т.б.
5. Config.sys- үйлестіруші программа, оның кызметі жаңадан қосылатын
кұрылғылардың драйверлерін MSDOS-қа қосу. Қазақ-орыс әріптерін
пайдалану, функционалды клавиштермен және жадпен жұмыс істеуді
ұйымдастыру.
6. Autoexec.bat- бұл шақыру символын экранға шығарады. Қажетті
программаны каталогтардан іздеу, ағымдық ай, күн, және уақытты
көрсету
MS DOS командалары
1. DIR командасы. DIR - ағымдық каталог мазмұнын экранға шығарады.
Мысалы, C:\dir (J)* - С каталогының мазмұнын экранға шығарады.
C:\dirP (J)* - каталог мазмұнын экранға парақтап шығарады.
C:\dirW (J)* - каталог мазмұнын экранға бес баған етіп шығарады.
2. CD командасы. CD (Change Directory — каталог ауыстыру) -ағымдық
каталогтан ішкі каталогка өту командасы.
Мысалы:
C:\TEMPORcd Dosim (J)* командасын орындағанда, ағымдық TEMPOR -
каталогындағы DOSIM каталогын ағымдық жасайды да, C:\TEMPOR\DOSIM
түрге келеді.
Ескерту: (J)*- белгісі ENTER пернесін басу керектігін білдіреді.
3. CD.. - ағымдык, ішкі каталогтан бірінші деңгейлі каталогқа өту
командасы. Мысалы:
C:\Sabir\Dosimcd.. (J)* командасын орындағанда C:\Sabir болады, ал
егерде Cd.. орынына Cd\ - командасын қойсақ, онда ол түпкі каталогты
ағымдық жасайды.
Мысалы: C:\WINDOWS\TEMPcd\ (J)* командасын орындаған қезде мына
түрге келеді С:\.
4. MD командасы. MD (Make Directory — каталог құру) - жаңа каталог құру
командасы.
Мысалы: C:\MD GRUP (J)* Бұл кезде каталогтар тізімінде GRUP каталогы
құрылады да, экранда көрінбейді. Ол каталогтың бар екенін көру үшін
C:\dir GRUP (J)* командасын пайдалананамыз.
5. RD командасы- бос каталогты жою.
RD-бос каталогты жою командасы. Мысалы, жоғарыда ашылған GRUP бос
каталогын RD командасы арқылы алып тастауға болады. Сонда GRUP
каталогы өшеді. Мысалы: C:\rd GRUP(J)*
6. COPY командасы. COPY - файл мен файлдар тобын көшіреді. Бір дискіден
екінші дискіге, бір каталогтан екінші каталогка көшіреді. Мысалы,
C:\copy BASIC A:\BASIC-бұл команда бойынша BASIC каталогының барлық
файлдарын С: дискісінен А-ға көшіреді.
7. REN командасы. REN - файлдың атын өзгертіп, баска атау береді. Файлдың
атын өзгеру үшін бірінші REN сомаңдасы жазылып одан кейін бос орын
тастап өзгерту керек болған файлдың аты жазылады, тағыда бос орын
тастап жаңа атау беріледі (ren [дисковод] [жолы] файлдың аты файлдың
аты) Мысалы, C:\BASIOREN Al.bas A2.bas- бұл команда бойынша Al.bas
жойылып A2.bas пайда болады.
8. DEL командасы. DEL (delete) - файлды, файлдар тобын, барлық файлдарды
өшіреді del [дисковод:] [жолы\]файлдың аты. Мысалы: C:\BASIO del
Al.bas - бұл команда бойынша Al.bas файлын өшіреді.
9. COPY CON командасы. COPY CON - текстік файл құрады. Текстік файл құру
үшін бірінші сол команданың өзі жазылады кейін құрылатын файлдың аты
жазылады (copy con [файлдың аты]). Мысалы, С:\сору con stud - бұл
команда бойынша С дискісіңде stud текстік файлы кұрылады. COPY
соммандасы арқылы баспаға жіберуге болады. Мысалы: stud файлын
баспаға жіберейік, ол үшін былай жазылады. С:\ copy stud prn десек
онда біз баспаға жібереміз.
10. Файлдарды біріктіру. Бірнеше компьютерлерде келемді текст теруге
болады. Оларды біріктіру үшін Сору командасы қолданылады. Мысалы, Fl,
F2, F3 файлдарын Alma файлына біріктіру үшін: С:\ FOTON copy F1+F2+F3
Alma командасын беру керек.
11. CLS командасы. CLS - экранды тазалау командасы. Мысалы, C:\CLS J,
десек экран бетін тазартады да, жоғарғы экранның жоғарғы жағына MSDOS
операциялық жұйесінің жұмысқа шақыру белгісі шығады.
12. TYPE командасы. TYPE - MS DOS жүйесінде дискіде жазулы файл мазмұнын
экранға шығарады. Мысалы, C:\type ST1 - бұл команда бойынша ST1 файлыньщ
мазмұны шығады.
13. EDIT командасы. EDIT —MS DOS жүйесінде дискіде жазулы файлды мазмұнын
экран бетіне шығарады және өңдеуге болады. Ол үшін командалық жолда
[edit] [файлдың атауы] теріліп енгізіледі (мысалы, C:\edit ST1(J)*).
Файлдың мазмұнын шығарған кезде жоғары жағында курсор жанып-өшіп тұрады
сол курсорды бағыттаушы пернелер арқылы жылжытып керекті жерге апарып
біз текстерімізді өндей аламыз. Файлды өңдеп болғаннан соң бірінші [Alt]
перенсін басамыз одан кейін [I] пернесін бассақ бізге файл мәзірінің
мазмұны шығады. Соның ішінен [сохранить] командасын тандап ендіру (J)*
пернесін басып сақтап қоямыз. Кайтадан [Alt] пернесін басып [I] пернесі
арқылы [выход] катарына алып барып ендіруді (J)* бассақ MSDOS жүйемісіне
шығамыз.
14. Маршрут белгісі. Мысалы, C:\\NC\nc.exe Мұнда (\) белгісі уш рет
жазулы тұр. Ол NC пс.ехе үшін бірінші деңгейлі, ал С: NC үшін бірінші
деңгейлі екенін білдіреді. Яғни пс.ехе файлын жүктеу үпгін С-ның
ішіндегі NC-ға барып, nc.exe-ні жүктейміз. Осылайша біз жол бағытын
(маршрутын) көрсеттік.
15. Шаблон. Бір топ файл атаулары біріктіріліп * не ?-белгісі енгізілген
атау арқылы жазылуы мүмкін. Мұндай атаулар маска не шаблон (үлгі, түр)
бойынша жазылған делінеді. Мысалы, *.BAS -BAS типті барлық файлдар.
16. FORMAT командасы. Дискіге информация жазу үшін ОЖ-ның көмегімен бір
орталықган шеңбер сызып, секторларға бөлу керек. Осылай дискіні қалыпқа
келтіруді форматтау командасы деп аталады. Мысалы, С:\ format A: - бұл
команда бойынша А: иілгіш жады форматталады.
C:\format a:s — жүйелік (системалық) дискет дайындайды, яғни DOS
операциялық жүйесі жазылған компьютерді іске қосу ісін атқара алатын
дискет жасайды.
17. VER командасыVER - MS DOS варианттарын экранға шығарады.
18. TREE - командасы. TREE - каталогтар ағашын экранға шығарады.
19. CHKDSK командасы. CHKDSK - дискінің сиымдылығын файлдың
көмегімен экранға шығарады.
20. TIME командасы. TIME - жүйелік уақытты экранға шығарады және
біз оны сол уақытқа карай жөндей аламыз.
21. DATA командасы. DATA - жүйелік ай-күн-жыл тізбегін экранға шығарады.
22. UNDELETE EXE командасы. UNDELETE EXE -бұзылған дискіні қалпына
келтіреді.
Лекция №6
VI.Файлды архивтеу программалары
6.1. Файлдарды архивтеудің қажеттілігі.
6.2. Архивтік файл.
6.3. ARJ архиваторымен жұмыс істеу.
6.2. PKZIP архиваторымен жұмыс істеу.
Кейде дискеттерден қатты магниттік (винчестерлік) дискіге 5-10 Мбайт
не одан да үлкен көлемді каталог пен файлды көшіріп жазуға тура келеді.
Оларды алдын ала дискетке көшіру үшін көптеген дискеттің қажет етілетіні
сөзсіз. Дискеттер санын үнемдеу мақсатында информация көлемін 10-70% -ке не
одан да көп масштаб бойынша түрлі форматта жазатын және оны ашып, бұрынғы
қалпына келтіретін көптеген қызметші программалар бар. Мұндай
программаларды архивтеуші (архиваторлар) программалар деп атайды.
Архиваторлар – дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін
кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы. Олардың сақтау
тәсілдері әртүрлі болғанымен, жалпы қызметін былай түсіндіруге болады:
файлда қайталанатын фрагменттер болады, оларды түгелдей дискіде ұстаудың
ешқандай қажеті жоқ. Сондықтан архив жасауға мүмкіндік беретін
программалардың жалпы қызметі –файлда қайталаланып фрагменттер орнына
қысқаша басқа информацияны жазып, кейіннен оларды өз реттіліктерін сақтай
отырып алғашқы мүмкіндік болуы тиіс.
Әрине архиватордың әртүрлі информациялар үшін тиімділігі әртүрлі
болатыны өз-өзінен түсінікті, мысалы, мәтіндік файлдарды екі есеге жуық,
ал бояуларының қоюлығы онша емес сұр түсті суреттерді қанықтылық
ерекшеліктеріне қарай екі-төрт тіпті он есеге дейін тығыздап қысуға болады.
Қазіргі кезде қолданылып жүрген архивтеушілер көп, мысалы, ARJ, RAR,
WINZIP, WINRAR және PKZIP. Архивтеуге мысал ретінде 19 символдан тұратын
қарапайым сөзді қарастырайық:
ИИИИНННННФФФООООРРР
Архивтеуші программаларды қолданғаннан кейінгі түрі мынадай болады:
4И5Н3Ф4ОЗР, яғни 10 символдан тұруы мүмкін. Мұндағы әр сан өзінен кейінгі
әріптің неше рет қайталанатынын көрсетіп тұр.
Norton Commander программасының мүмкіндіктерін пайдаланып файлды архивтеу
және архивті ашу
1. Файлды архивтеу.
Файлды NC мүмкіндіктерін пайдаланып, Commander Compression, Pkzip, Arj
не т.б. архивтеушілер арқылы архивтеуге болады. Мысалы,
С:\ INFO' да жазулы rita.txt файлын архивтеу жолы:
1. C:\INFO панелінде курсорды архивтелетін файл үстіне әкеліп, ALT+F5
клавиштерін басу. "Архивтеу"(Compress) атаулы сұхбаттық терезе көрінеді.
2. Терезенің "Қысу әдісі" (Метод сжатия) түймесін шертіп не курсорды оның
үстіне әкеліп, архивтеуші программалар тізімін экранға шығару.
3. Тізімнен "Commander Compresson" ауыстырып қосқыш белгісін таңдап, (J)
клавишін не OK түймесін шерту керек.
4. Архивтің толық атын (диск, каталог, архив) терезеге енгізу. (мысалы:
C:\INFO\rita)
5. (J) клавишін басу не "Қысу" түймесін шерту. Архив терезеге енгізілген
панельге rita.zip атауы бойынша жазылып қойылады.
II. Архивті файлды ашу.
1. Панель белгілемесін архив үстіне әкеліп, ALT+F6 клавиштерін басу.
Архивті ашу терезесі көрінеді.
2. Терезеде ашылатын файл аты енгізілетін екінші панельде көрінетін ағымдық
каталог аты көрінеді. (мысалы, С:\). Оның орнына архив жазулы каталогты
енгізуге де болады: C:\INFO.
3. (J) (Еп1ег) клавишін басу керек.
ARJ архиваторын қолдану
Arj архиваторын NC ортасындағы MSDOS-тың командаларын шақыру жолында
жэне MSDOS жүйесінде қолдануға болады.
ARJ программасын MSDOS жүйесінде іске қосу форматы:
С:\ ARJрежим архив аты[файл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz