Қазақстан халықтарының этнографиясы пәні бойынша практикалық (семинар) сабақ тарының оқу-әдістемелік нұсқауы
№1. Этнос, этносаралық қатынастар. Диаспора.
№2. Қазақстандағы славян тобындағы халықтар
Глоссарий
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№2. Қазақстандағы славян тобындағы халықтар
Глоссарий
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
1.Қазақстан халықтарының этнографиясы әлем халықтарының ғасырлар бойы үрпақтан үрпаққа жалғасқан мәдени және тарихи дамуын қарастыратын тарих ғылымының құрамдас бір саласы. Ол халықтардың қоғамдық қүрылысын, олардың шығу тегін, заттай және рухани мәдениетінің ерекшеліктерін қарастырады. Этнография ғылымының негізгі зерттеу обьектісі дүние жүзі халықтары болып табылады. Өзге ғылым атаулары сенімді «этнология» термині де ескі грек сөздерінен туындайды.
2.Оның алғашқысы «этнос» деген сөз халық деп аударылады, ал екіншісі «логос» ғылым деген мағына береді. «Халық» деген сөз қазақ тілінде де, осы заманғы өзге тілдерде де әр түрлі мағынаға ие. Халық деген сөзде еңбекші бүқара да, үлттық топтар да, жалпы адамдар жиынтығы үғымды. Этнос дегеніміз адамдардың еркі бойынша емес, табиғи - тарихи процес нәтежиесінде пайда болған әлеуметтік топтасудың айрықша бір түрі.
3.«Этнология» терминін түғыш рет 1748 жылы А.Шаван енгізді. XIX ғасырдың 30-40 жж. Европа мен Американың бірқатар елдерінде «Париж этнологиялық қоғамы» мен «Америка этнологиялық қоғамы» секілді алғашқы этнология қауымдастықтары қүрылады XIX ғ. ортасынан бастап этнологияны халық туралы, ал антропологияны - адам туралы ғылым ретінде бір - біріне қарсы қою үрдісі кең тарады. Мұның көрінісі, мәселен 1869 жылы Германияда «Антропологияда, этнология және тарихқа дейінгі қоғам» мен 1871 жылы Италияда «Италияның антропология және этнология қоғамы» қүрылуын айтуға болады. Бүгінгі таңда дүние жүзі халықтары туралы ғылымды этнография деп белгілеу дәстүрге енгенімен, этимологиялық тұрғыда «этнология» терминінің артықшылығы көрінеді.
1.Қазақстанда бүл тіл топтары халықтардың арасында батыс бөлігі - чех, поляк, словактар; оңтүстігі - словен, хорват, болгар сербтер; ал шығыс бөлігі - орыс, украин, белорустар жатады. Орыс, украин, белорус халықтары Шығыс Европаны мекендейді.
2.Антропологиялық тұрғыда үлкен еуропоид нәсілінің солтүстікатлант балтық және орталықшығыс европа түріне жатады. Діни тұрғыда првославие шіркеуі қабылдаған қүдайлар, періштелер сенушілік отбасын, малды сақтайтын алдаушылар, арбаушылар, жын шайтандар.
3.Тілдік сипатта үндіевропа тіл семьясының славян тобы шығыс тармағы. Халықтардың шаруашылығы егіншілікке негізделген, дәнді дақылдарды алмастырып егу арқылы, егіннен мол өнім алынады. Қалалы және ауылды мекендерде түрақтану негізінде қолөнер кәсібін дамытқан: тері, зергер, металл, қару-жарақ жасалған. Қолөнердің дамуы ірі сауда орталықтарының пайда болуына әсер етті: Москва, Новгород, Киев, Полтава, Минск. Украин, Белорус қалаларының қүрылыстары мен орналасу тәртіптері орыс қалаларына уқсас
4.Жер шаруашылығының негізгі саласы болып дәнді дақылдар, жайылмалы мал шаруашылығы, орманды аймақтарда орман шаруашылығы мен аңшылық, терімшілік түрлері жақсы дамыған. Қосалқы шаруашылық ретінде бал өсіру, жеміс-жидекке терімшілік. Маңызды шаруашылық болып бау-бақша өнімдерін өсіру саналады. Кейбір аймақтарда шаруашылық дәнді дақылдар, қант қызылшасы, жемге арналған өсімдіктер, бақша өнімдері мен жемістерді өсіруге негізделген жер өңдеу; ірі қара, шошқа, құс шаруашылығымен ұштасады.
Дәстүрлі тұрғын мекендері көшелі түрде жоспарланып, орталық алаңнан тұрғын үйлер тарайды. Ауылды мекендерге ағаш үйлер, каркасты түрде құралып, 2-4 жақты шатырлармен жабылады. ¥лттық киімдер ауылды жерлерде кездеседі. Матадан тігілген ою-өрнектелген, тері белдік, қысқа кеудешелер, гүлді матадан, тор жапқыштар, бархат кеудеше (күміс, алтын жіппен өрнектелген) негізгі элементтері болып саналады. Тағам жүйесінде ірімшік, сүт, ашытқан қамырдан пісірілген нан түрлері, түздалған капуста, қызылша жиі дайындалады. Бидайдан, арпадан пісірілген нан түрлері, өсімдік майы, қаймақ қо т.б кең қолданылады. Картоп-негізгі тамақ ретінде саналады. Тәтті нандар (жануар, қүс түрінде), сусындар -шай, сүт, кофе. Ұлттық қол өнерлері: мүсіндеу, ойқыштау, шыныда бейнелеу, қағаздан ою-өрнектер, тоқыма, керамика, кестелеу, мата тоқу. Халық фальклоры (ресімдік, күнтізбеләк, лирикалық, жанүялық, шаруаның әндер, аңыздар, ертегілер, мақалдар т.б.)
2.Оның алғашқысы «этнос» деген сөз халық деп аударылады, ал екіншісі «логос» ғылым деген мағына береді. «Халық» деген сөз қазақ тілінде де, осы заманғы өзге тілдерде де әр түрлі мағынаға ие. Халық деген сөзде еңбекші бүқара да, үлттық топтар да, жалпы адамдар жиынтығы үғымды. Этнос дегеніміз адамдардың еркі бойынша емес, табиғи - тарихи процес нәтежиесінде пайда болған әлеуметтік топтасудың айрықша бір түрі.
3.«Этнология» терминін түғыш рет 1748 жылы А.Шаван енгізді. XIX ғасырдың 30-40 жж. Европа мен Американың бірқатар елдерінде «Париж этнологиялық қоғамы» мен «Америка этнологиялық қоғамы» секілді алғашқы этнология қауымдастықтары қүрылады XIX ғ. ортасынан бастап этнологияны халық туралы, ал антропологияны - адам туралы ғылым ретінде бір - біріне қарсы қою үрдісі кең тарады. Мұның көрінісі, мәселен 1869 жылы Германияда «Антропологияда, этнология және тарихқа дейінгі қоғам» мен 1871 жылы Италияда «Италияның антропология және этнология қоғамы» қүрылуын айтуға болады. Бүгінгі таңда дүние жүзі халықтары туралы ғылымды этнография деп белгілеу дәстүрге енгенімен, этимологиялық тұрғыда «этнология» терминінің артықшылығы көрінеді.
1.Қазақстанда бүл тіл топтары халықтардың арасында батыс бөлігі - чех, поляк, словактар; оңтүстігі - словен, хорват, болгар сербтер; ал шығыс бөлігі - орыс, украин, белорустар жатады. Орыс, украин, белорус халықтары Шығыс Европаны мекендейді.
2.Антропологиялық тұрғыда үлкен еуропоид нәсілінің солтүстікатлант балтық және орталықшығыс европа түріне жатады. Діни тұрғыда првославие шіркеуі қабылдаған қүдайлар, періштелер сенушілік отбасын, малды сақтайтын алдаушылар, арбаушылар, жын шайтандар.
3.Тілдік сипатта үндіевропа тіл семьясының славян тобы шығыс тармағы. Халықтардың шаруашылығы егіншілікке негізделген, дәнді дақылдарды алмастырып егу арқылы, егіннен мол өнім алынады. Қалалы және ауылды мекендерде түрақтану негізінде қолөнер кәсібін дамытқан: тері, зергер, металл, қару-жарақ жасалған. Қолөнердің дамуы ірі сауда орталықтарының пайда болуына әсер етті: Москва, Новгород, Киев, Полтава, Минск. Украин, Белорус қалаларының қүрылыстары мен орналасу тәртіптері орыс қалаларына уқсас
4.Жер шаруашылығының негізгі саласы болып дәнді дақылдар, жайылмалы мал шаруашылығы, орманды аймақтарда орман шаруашылығы мен аңшылық, терімшілік түрлері жақсы дамыған. Қосалқы шаруашылық ретінде бал өсіру, жеміс-жидекке терімшілік. Маңызды шаруашылық болып бау-бақша өнімдерін өсіру саналады. Кейбір аймақтарда шаруашылық дәнді дақылдар, қант қызылшасы, жемге арналған өсімдіктер, бақша өнімдері мен жемістерді өсіруге негізделген жер өңдеу; ірі қара, шошқа, құс шаруашылығымен ұштасады.
Дәстүрлі тұрғын мекендері көшелі түрде жоспарланып, орталық алаңнан тұрғын үйлер тарайды. Ауылды мекендерге ағаш үйлер, каркасты түрде құралып, 2-4 жақты шатырлармен жабылады. ¥лттық киімдер ауылды жерлерде кездеседі. Матадан тігілген ою-өрнектелген, тері белдік, қысқа кеудешелер, гүлді матадан, тор жапқыштар, бархат кеудеше (күміс, алтын жіппен өрнектелген) негізгі элементтері болып саналады. Тағам жүйесінде ірімшік, сүт, ашытқан қамырдан пісірілген нан түрлері, түздалған капуста, қызылша жиі дайындалады. Бидайдан, арпадан пісірілген нан түрлері, өсімдік майы, қаймақ қо т.б кең қолданылады. Картоп-негізгі тамақ ретінде саналады. Тәтті нандар (жануар, қүс түрінде), сусындар -шай, сүт, кофе. Ұлттық қол өнерлері: мүсіндеу, ойқыштау, шыныда бейнелеу, қағаздан ою-өрнектер, тоқыма, керамика, кестелеу, мата тоқу. Халық фальклоры (ресімдік, күнтізбеләк, лирикалық, жанүялық, шаруаның әндер, аңыздар, ертегілер, мақалдар т.б.)
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы, 2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказы. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы, 2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказы. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ КАФЕДРАСЫ
ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ЭТНОГРАФИЯСЫ
ПӘНІ БОЙЫНША
ПРАКТИКАЛЫҚ (СЕМИНАР) САБАҚ ТАРЫНЫҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№1. Этнос, этносаралық қатынастар. Диаспора.
1.Сабақ жоспары:
1.Этнос туралы түсінік
2.Этносаралық қатынастар туралы түсінік
3.Диаспора проблемасы
2.Сабақ мақсаты: Болашақ маман үшін дүниежүзін мекендеген этностармен қатар
Қазақстанда тұрақтанған этностар мен этникалық топтар тарихы, олардың
этномәдени ерекшеліктері маңызды мәселе болып табылатынын ашып көрсету.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстан халықтарының этнографиясы әлем халықтарының ғасырлар бойы
үрпақтан үрпаққа жалғасқан мәдени және тарихи дамуын қарастыратын тарих
ғылымының құрамдас бір саласы. Ол халықтардың қоғамдық қүрылысын, олардың
шығу тегін, заттай және рухани мәдениетінің ерекшеліктерін қарастырады.
Этнография ғылымының негізгі зерттеу обьектісі дүние жүзі халықтары болып
табылады. Өзге ғылым атаулары сенімді этнология термині де ескі грек
сөздерінен туындайды.
2.Оның алғашқысы этнос деген сөз халық деп аударылады, ал екіншісі
логос ғылым деген мағына береді. Халық деген сөз қазақ тілінде де, осы
заманғы өзге тілдерде де әр түрлі мағынаға ие. Халық деген сөзде еңбекші
бүқара да, үлттық топтар да, жалпы адамдар жиынтығы үғымды. Этнос дегеніміз
адамдардың еркі бойынша емес, табиғи - тарихи процес нәтежиесінде пайда
болған әлеуметтік топтасудың айрықша бір түрі.
3.Этнология терминін түғыш рет 1748 жылы А.Шаван енгізді. XIX ғасырдың 30-
40 жж. Европа мен Американың бірқатар елдерінде Париж этнологиялық қоғамы
мен Америка этнологиялық қоғамы секілді алғашқы этнология қауымдастықтары
қүрылады XIX ғ. ортасынан бастап этнологияны халық туралы, ал
антропологияны - адам туралы ғылым ретінде бір - біріне қарсы қою үрдісі
кең тарады. Мұның көрінісі, мәселен 1869 жылы Германияда Антропологияда,
этнология және тарихқа дейінгі қоғам мен 1871 жылы Италияда Италияның
антропология және этнология қоғамы қүрылуын айтуға болады. Бүгінгі таңда
дүние жүзі халықтары туралы ғылымды этнография деп белгілеу дәстүрге
енгенімен, этимологиялық тұрғыда этнология терминінің артықшылығы
көрінеді.
4.Бақылау сұрақтары:
І.Этнография ғылымының негізгі зерттеу обьектісі
2.Этнология термині
З.Этностың тарихи түрлері
4.Қазақстандағы диаспора мәселесі
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер оқу тобы 2 топқа бөлінеді, әр бір топ өзінің жобасын қорғайды.
Топтық проект
Жобаны ұсыну (презентация)
Сөзжұмбақ
Топ жетекшілер сайысы
Буклет
Эмблема
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында этникалық топтардың
ұқсастық белгілері мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
І кезең. Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация),
қорғайды. Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды.
ІІ кезең. Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын
ұсынады. Кім бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі. Бұл кезеңде
жылдамдылық және тәртіп ойынның негізін құрайды.
ІІІ кезең. Топ жетекшілер сайысы. Бақылаушылар дайындаған сұрақтарға ең
көп жауап берген топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа ұпай әкеледі.
ІV кезең- дайындаған буклетті ұсыну және қорғау.
V кезең – топ эмблемасын ұсыну және қорғау.
VІ кезең – қарсы топқа өз тақырыбы бойынша сұрақ қою (2 сұрақтан).
7.Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№2. Қазақстандағы славян тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерді негізгі теориялық проблемаларымен және
әдістемелік түсінік аппараты арқылы славян тобы халықтардың этнографиясымен
таныстыру. Жоспардың негізгі мазмұнына сәйкес дүние жүзінің этникалық
картасын сипаттау, халықтардың орналасу аймағына, этникалық,
антропологиялық, тілдік құрамын және шаруашылық-мәдени типін айқындау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстанда бүл тіл топтары халықтардың арасында батыс бөлігі - чех,
поляк, словактар; оңтүстігі - словен, хорват, болгар сербтер; ал шығыс
бөлігі - орыс, украин, белорустар жатады. Орыс, украин, белорус халықтары
Шығыс Европаны мекендейді.
2.Антропологиялық тұрғыда үлкен еуропоид нәсілінің солтүстікатлант балтық
және орталықшығыс европа түріне жатады. Діни тұрғыда првославие шіркеуі
қабылдаған қүдайлар, періштелер сенушілік отбасын, малды сақтайтын
алдаушылар, арбаушылар, жын шайтандар.
3.Тілдік сипатта үндіевропа тіл семьясының славян тобы шығыс тармағы.
Халықтардың шаруашылығы егіншілікке негізделген, дәнді дақылдарды
алмастырып егу арқылы, егіннен мол өнім алынады. Қалалы және ауылды
мекендерде түрақтану негізінде қолөнер кәсібін дамытқан: тері, зергер,
металл, қару-жарақ жасалған. Қолөнердің дамуы ірі сауда орталықтарының
пайда болуына әсер етті: Москва, Новгород, Киев, Полтава, Минск. Украин,
Белорус қалаларының қүрылыстары мен орналасу тәртіптері орыс қалаларына
уқсас
4.Жер шаруашылығының негізгі саласы болып дәнді дақылдар, жайылмалы мал
шаруашылығы, орманды аймақтарда орман шаруашылығы мен аңшылық, терімшілік
түрлері жақсы дамыған. Қосалқы шаруашылық ретінде бал өсіру, жеміс-жидекке
терімшілік. Маңызды шаруашылық болып бау-бақша өнімдерін өсіру саналады.
Кейбір аймақтарда шаруашылық дәнді дақылдар, қант қызылшасы, жемге арналған
өсімдіктер, бақша өнімдері мен жемістерді өсіруге негізделген жер өңдеу;
ірі қара, шошқа, құс шаруашылығымен ұштасады.
Дәстүрлі тұрғын мекендері көшелі түрде жоспарланып, орталық алаңнан
тұрғын үйлер тарайды. Ауылды мекендерге ағаш үйлер, каркасты түрде құралып,
2-4 жақты шатырлармен жабылады. ¥лттық киімдер ауылды жерлерде кездеседі.
Матадан тігілген ою-өрнектелген, тері белдік, қысқа кеудешелер, гүлді
матадан, тор жапқыштар, бархат кеудеше (күміс, алтын жіппен өрнектелген)
негізгі элементтері болып саналады. Тағам жүйесінде ірімшік, сүт, ашытқан
қамырдан пісірілген нан түрлері, түздалған капуста, қызылша жиі
дайындалады. Бидайдан, арпадан пісірілген нан түрлері, өсімдік майы, қаймақ
қо т.б кең қолданылады. Картоп-негізгі тамақ ретінде саналады. Тәтті нандар
(жануар, қүс түрінде), сусындар -шай, сүт, кофе. Ұлттық қол өнерлері:
мүсіндеу, ойқыштау, шыныда бейнелеу, қағаздан ою-өрнектер, тоқыма,
керамика, кестелеу, мата тоқу. Халық фальклоры (ресімдік, күнтізбеләк,
лирикалық, жанүялық, шаруаның әндер, аңыздар, ертегілер, мақалдар т.б.)
4.Бақылау сұрақтары:
1.Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент славян
халықтарының қоныстануын, материалдық және рухани мәдениетімен танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
3.Глоссарий құру.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1 тапсырма – кесте толтыру
Славян халықтарының материалдық және рухани мәдениеті
Этникалық топтар Материалдық мәдениет Рухани мәдениет бөліктері
бөліктері
Орыс Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Украин Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Белорустар Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Глоссарий
1.Католиктер – христиан дінінің кең тараған ірі тармағын ұстанушылар
2.Антропологиялық белгі – этностың нәсілдік ерекшеліктері
3.Материалдық мәдениет – халықтың шаруашылық және тұрмыстық тәжірибесінен
жинақталған заттай құндылықтары
7.Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы России. Энциклопедия. М., БРЭ, 1999.
6.Христианство. Энциклопедический словарь.
7.Гринблат М.Я. Белорусы. Москва, 1995.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№3. Қазақстандағы герман тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстанды мекендейтін герман тобындағы халықтар тобын ағылшындар,
шотландықтар, немістер т.б. этностар құрайды. Антрополгиялық тұрғыда
еуропоид нәсілінің атлант балтық тобына жатады.
2.Тілі - үндіевропа тіл семьясының герман тобы, батыс-герман тармағының
жекелеген тілдеріне жатады. Диалекті: шығыс, солтүстік, оңтүстік, батыс.
Діни тұрғыда протестант-англикандар мен католиктер.
3.Дәстүрлі мәдениетінде тұрғын үйлер, салт-дәсүрлер, фольклор сақталған.
Үйлері каркасты, оңтүстігінде ағаштан (фахверк), готикалық түрде салынады.
Үй түрлерінде 1-2 қабатты тастан; 1 қабатты ағаштан айнала галерея тәріздес
болады, ағаштары ойқышталған -альпілік түріне жатады. Дәстүрлі киімдері ХҮІ-
ХҮП ғасырларда қалыптасады. Дәстүрлі кәсіп түрлерінде ағаш өңдеушілер, пеш
қүбыр тазалаушы, кеншілер т.б. маманданған жүмысшылар белгілі. Тағам
жүйесінде аудандық айырмашылықтар байқалады.
4.Шаруашылық салаларына байланысты ерекшеленеді: солтүстігінде картоп, қара
нан қоладанады, ал оңтүстігінде -үннан жасалаған тағамдар, сүт, ет,
шүжықтар басым; сусындардан сыра, кофе, шай.
Мерекелік тағам: шошқа басы капустамен бүқтырылған, қазы, балық, тәтгі
нандар. Жанүя кіші түрде қалыптасып, кейбір топтарында көпбалалы жанүялар
кездеседі. Мерекелер күнтізбелік, жанүялық болып, ақпанда карнавалдар
үйымдастырылады. улттық топтар, субэтникалық топтар ретінде Қазақстан,
Тәжікстан, Өзбекстан, т.б. қалыптасты.
4.Бақылау сұрақтары:
1.Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Жобаны ұсыну (презентация)
2.Сөзжұмбақ
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында сақ, ғұн, үйсін, кангюй
мемлекеттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация), қорғайды.
Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды. Қосымша сұрақтар
қойылып, пікір таласқа түседі.
Кесте толтыру.
Этникалық топтар Тілдік, антропологиялық құрамыДәстүрлі мәдениеті
Немістер
Ағылшындар
Голландықтар
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы России. Энциклопедия. М., БРЭ, 1999.
6.Христианство. Энциклопедический словарь.
7.История немцев Центральной Азии. Алматы, 1998.
8.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
9.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
10.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№4. Қазақстандағы роман тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Француздар антропологиялық тұрғыда европоид нәсілінің орталық европа,
альпілік түрлерін құрайды. Тілдік сипатында үндіевропа тіл семьясының роман
тобы француз тілі. Діни тұрғыда католиктер. Этникалық тарихында б.з.б. 1
м.ж. Франция территориясын толық қоныстаған ежелгі кельт тайпалары орын
алады. Б.з.б. 1 ғ. ортасында Галлияны римдіктер жаулап романдану процесі
өтеді, оның нәтижесінде галл-римдік этникалық қауымдастық пайда болады,
латын тілі тарайды. Ү ғ. вестгот, бургунд, франк герман тайпалары этникалық
тарихына әсер етті. ҮІ ғ. ортасына Франция территориясы Франк мемлекетінің
құрамына еніп, франктар мен галл-рим тұрғындарының бірігу процесі жүреді.
Францияда екі ірі туыстас тілдерімен ерекшеленетін халықтар қалыптасады:
солтүстік-француз (солтүстігінде) және провансаль (оңтүстігінде). ХҮІ ғ.
жалпыүлттық француз мәдениетінің күшейюі байқалып, саяси орталықтандыру
процесі жүреді, ішкі экономикалық байланыстар нығайып, француз тілінің жан-
жаққа әсері күшейеді. Ренессанс мәдениеті Европа мәдениетіне күшті әсер
етеді. ХҮІІІ ғ. Европада Франция әсері күшейіп, француз тілі европаның
аристократия және дипломатия тіліне айналады. Сонымен қатар 1789 ж. ¥лы
Француз революциясы, Европа мәдениетінде ағартушылық кезеңі философия,
әдебиет т.б. мәдениет салаларына әсер етіп дамиды. Реформалар білім т.б.
дамып халықтардың бірігуіне жол ашты.
2.Итальяндықтар антропологиялық тұрғыда европоид нәсілінің үнді
жерортатеңіз тобына жатады. Тілдік сипатында үндіевропа тіл семьясының
роман тобы итальян-роман тармағының итальян тілі. Сонымен қатар ірі
диалекттері белгіленге: солтүстік-венециан, лигури, ломбард, пьемонт,
эмильян; орталық - рим, тоскан, умбр; оңтүстік -абруц, апули, калабрий,
неаполитан, сицилия. Діни тұрғыда католиктер. Этникалык тарихында б.з.б. I
м.ж. Апеннин түбегінің этникалық негізін құраған ежелгі италий тайпалары
(италиктер) орын алады. Олардың бірі - латиндер б.з.б. ҮІ-ІІ ғғ. италий
тайпаларын басып алып солтүстік, оңтүстік аралдар, Сицилия, Корсикада
мекендейді. Осы тайпалардың тілдері итальян тілінің пайда болуына әсер
етеді. Ү-ХІ ғғ. аралығында Италия аймақтарын герман, остгот, византия,
франк, араб, нормандар жаулап алып италий тұрғындарымен араласады. ХІ-ХІІІ
ғғ. итальян этникалық қауымдастығы пайда болады.
3.Шаруашылықтарында ірі қара, шошқа, қой, қүс шаруашылығы және дәндә
дақылдар, жүгері, темекі, жүзім өсіруге бағытталған жер шаруашылығы
дамыған. Кәсіп өнер түрлерінде ағаш, керамика өндеу, тоқыма түрлері
тараған. Тұрғын мекендері ортағасырлық жоспарда кіші қала түрінде ауыл
мекен және фермалар түрінде сақталған. Үйлері 1-2 қабатты тастан, кесектен
ағаш каркастарға негізделіп табиғи аймақтарға байланысты ерекшеленеді.
Кіиімдері дәстүрлі үлгілерін XIX ғ. өз маңызын жоғалтады. Провинцияларға
байланысты түсі, өрнектері, пішінініне қарай ажыратылады. Әйелдерде кең
белдемше, ұзын жеңді көйлек, кеудеше, чепец-бас киімі; ерлерде шалбар,
көйлек, гетры (жүн шүлық), нымша, берет-бас киімі құрайды. Ағаш аяқ
киімдері-сабо. Тағам жүйесінде жемістер, сиыр және шошқа еті, картоп,
балық, сүт өнімдері (ірімшік). Шарап көп қолданылады. Мейрамдарында
Рождество, Патшалар күні (6 қантар), Әулиелер күні (1 қараша) аталады.
Үлттық ойындар мен меркелер қайта жаңғыртылуда. Рухани мәдениетінде ауыз
әдебиет туындылары мен шансонье әуендері негізін құрайды. Дәстүрлі би
фарандола, гольярд т.б.
4.Итальяндықтар шаруашылығында жүзім, цитрус, бау-бақша өнімдеріне
бағытталған өңдемелі жер шаруашылығ және ірі қара мен үсақ мал шаруашылығы
дамыған. Тұрғын мекендер биіктіктерде жинақы түрде орналасып айнала тас
дуалдармен қоршалады. Тұрғын үйлері тастан салынып шаруашылық бөліктермен
бірге орналасып, аула жоспарында орталығы жабық төртбүрышты құрайды.
Бірнеше үй түрлері белгіленге: левантийлік - тастан салынған, бірнеше
бөлмеден құралып жеке шатырмен жабылады; жерорта теңіздік түрі - тастан
салынып екі қабатты төменгі бөлігі шаруашылық қүрылыс болып келеді;
альпілік - екі-үш қабатты тас үй ең жоғары қабаты галерея тәріздес болып
салынады; венециандық - үзынша бөлмелері бір-біріне жалғасып салынған екі
қабатты үй түрі. Дәстүрлі киім үлгілері XIX ғ. қарай өз мәнін жоғалтып,
оңтүстік аймақтарда ғана ауыл тұрғындары арасында сақталған. Әйелдерде үзын
кең белдемше, туник тәріздес көйлек, кеудеше (корсаж), алджапқыш, орамал,
түймесіз жакеттер. Ерлерде қысқа шалбар, жеңді көйлек, қысқа кеудеше
(куртка), жеңсіз нымша, шляпа. Тамақтану жүйесінде жеміс-жидектер, нан
түрлері, ірімшік қолданылады. I тамақ түрінде макарон басым (минестра), II
тамаққа ет, балық беріліп, жеміс, ірімшік, шараптармен аяқталады. Солтүстік
бөлігінде жүгері ботқалар (полента), ал оңтүстігінде пиццалар түрі басым.
Мейрамдар күнтізбелік және діни тұрғыда өткізіледі: роджество, пасха,
карнавал. Фольклор туындылары ретінде лирикалық әуендер, билер сақталған.
Кәсіп өнер түрлерінде керамика өңдеу, кілем тоқу, ағаш ойқыштау дамыған.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент этникалық
топтардың орналасуын, мәдениеті мен шаруашылығы жөнінде мағлұматтармен
танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
3.Глоссарий құру.
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап, жауаптарын бағалайды
және қорытынды жасайды. Сабақ барысында этникалық топтардың ұқсастық
белгілері мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1.Берілген сұрақтары мен тапсырмалары бойынша әр студент этникалық
топтардың орналасуын, мәдениеті мен шаруашылығы жөнінде салыстырмалы
мағлұматтармен танысу.
2.Тақырып мазмұны бойынша сұрақтар бір біріне қойылады. Пікір талас
тудыратын демографиялық және мәдени мәселелер көтеріледі.
3.Этногенез – халықтың шығу тегі
Этникалық топ -
Лингвистикалық құрамы - этностың тілдіксипаты
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
6.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
7.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№5. Қазақстандағы балтық тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Этникалық және тілдік сипатында эстондар көршілес халықтарынан
ерекшеленеді. Олар орал семьясының фин-угор тобы, балтық маңы - фин
тармағына жатады. Латыш, литва тілі үндіевропа тіл шоғырынығ балтық тобы
(латын, литва тілдері) құрайды.
Эстон тілінде бірнеше диалекттер ата тегінде балтық маңы финдік аң
аулаушылар мен балықшылар тайпалары (б.з.б III м.ж.) балтық тайпаларымен
консолидациялық процесттер жүреді. Шығыс-фин-угор, солтүстік-герман, шығыс-
славян тағы басқа тайпалық топтар территориялдық түрде қалыптасады.
2.Латыш, литва, эстон-үлкен еуропоид нәсілінің беломор-балтық тобы.
3.Шаруашылығы: жер өңдеу, мал, жағалауда балық аулау -қолөнеркәсіп түрлері:
тоқыма, металл, ағаш өңдеу, қыш (керамика). Мал шараушылығы -сүт-ет, шошқа
еті.Тұрғын ригалар ағаш. Киім-үзын көйлек, тор юбка, иық жамылғыш
(вилляйке). Тағам: дәнді дақылдардан ботқа (путра), өсімдіктерден (капост).
Шаруашылықтарында дәнді дақылдар, картоп, егістік, бау-бақша өнімдері
басым. Мал шаруашылығында жылқы, ірі қара, шошқа, бал өсіру, балық аулау
дамыған. Қолөнер түрлерінде тоқыма, кестелеу, ағаш өңдеу, ойқыштау белгілі.
Тұрғын мекендері жоспарлы түрде деревня, хутор түрінде таралған. Тұрғын
үйлері табиғат жағдайына байланысты ерекшеленеді: 1)Жемайт -қамыспен
жабылған ағаш тіреуіштерден құралып, тақтайлармен қапталған (Батыс
Литвада); 2)Аукштайт-орталығында ошағы бар шаруашылық бөлігі, айнала тұрғын
бөлмелер, пешпен жылытады.(шығыс, оңтүстік-шығысында); З)Занеман -стуба-
жемайт түріне үқсас, үзынша тар, шатыры жалпақту. Орталығында ас бөлмеден
басқалары тарайды. Қоғамда -ірі жанүялар.
Шаруашылғында дәнді, техникалық дақылдар, шошқа, қой, ірі қара,
балықшылық. Ауыл мекендері шоғырланған, оңтүстігінде-шашыранды. Шаруалар
үйі-рига -тіреуішті биік қамыспен жабылған, қосымша шаруашылық қүрылыстар
бар, ағаш едендерден құралып, балшықпен сыбақталады. Киімдерінде
территориялық айырмашылықтары белгіленген. Тағам негізінде дәнді дақылдар,
жемістер, балық, сүт өнімдері басым. Қол өнер түрлерінде ағаш, тері өңдеу,
зергерлік бүйымдар жасау, тоқыма түрлері дамыған.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер оқу тобы топтарңа бөлінеді. Әр бір топ өзінің жобасын кезеңдер
бойынша қорғайды.
1.Топтық проект
2.Жобаны ұсыну (презентация)
3.Топ жетекшілер сайысы
4.Буклет
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында халықтардың ұқсастықтары
мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1-2 студент жобаны қорғайды. Қорғау барысын және
сапалығын бақылаушылар бағалайды.
Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын ұсынады. Кім
бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі.
ІІІ кезең - Қарсы топтарға сұрақ (3 сұрақтан)
Дайындаған сұрақтарға топ жауап берген соң, топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа
ұпай әкеледі.
ІV кезең- дайындаған буклетті ұсыну және қорғау
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
6.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
7.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№6. Қазақстандағы картвель тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Картвель тобы тілдерінде грузиндер сөйлейді, Адыгей Кавказ тілдерінде
абхаздар, кабардиндер, черкестер және адыгейлер сөйлейді. Наз тобы
тілдерінде чечендер мен ингуштер сөйлейді. Дағыстан тобы тілдерінде
аварлар, лезгиндер, латтар, даргиндер және дағыстандықтар т.б. субэтникалық
топтары сөйлейді. Славян тобы тілдерінде орыстар, украиндер сөйлейді. Алтай
тіл шоғырындағы халықтар негізгі 2 топқа бөлінеді:
І.Түркі тобы тілдерінде әзірбайжандар, карачайлар және балқарлар сөйлейді.
2. Моңғол тобы тілдерінде қалмақтар сөйлейді.
2.Кавказдың байырғы халықтары үлкен европоидтық нәсілге жатады, ал
монғолоид нәсіліне, тек ноғайлар жатады.
3.Кавказдықтардың ең ертедегі дәнді дақылдарына бидай, арпа, тары және
күріш жатады. Әсіресе кілем тоқу кәсібі зергерлік бүйымдар жасау, қыш
қүмыра ежелгі дүниенің көптеген елдерінде белгілі болды. Олардың күнделікті
киімдері бешпет, іш киім, аяқ киімдері -иіне жетпеген былғарыдан тігілген.
Бас киімдері папаха, жазда шляпа. Жоғары тап өкілдері черкески деп аталатын
сыртқы киімдері киген. Киімдерінің сыртынан жіңішке, түсті темірлермен
безендірілген белбеу тағып, оған қару тоқу дәстүрі болған.
Діни сенімдері бойынша Кавказ халықтары 2-ге бөлінеді: христиан және
мүсылман. Халықтарының арасында "Нарты" дастаны мақтанышпен
жырланады. Кавказ халықтарында аңыздар, ертегілер, дастандар, мақал-
мәтелдер, жүмбақтар, әндер, күйлер жеткілікті. Олар бүл халықтардың көп
қырлы тұрмыстарынан хабар береді.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер топтарға бөлінеді. Әр бір топ өзінің жобасын кезеңдер бойынша
қорғайды.
Топтық проект
Жобаны ұсыну (презентация)
Сөзжұмбақ
Топ жетекшілер сайысы
Эмблема
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында халықтардың ұқсастықтары
мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1-2 студент жобаны қорғайды. Қорғау барысын және
сапалығын бақылаушылар бағалайды.
Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын ұсынады. Кім
бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі.
ІІІ кезең - Қарсы топтарға сұрақ (3 сұрақтан)
Дайындаған сұрақтарға топ жауап берген соң, топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа
ұпай әкеледі.
ІV кезең- топ эмблемасын ұсыну және қорғау
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказы. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№7. Қазақстандағы фин-угор тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Олардың орналасу табиғи-географиялық аймақтарына Еділдің орта ағысы мен
қала бойлары кіреді. Бүл тарихи -мәдени аймаққа түрлі этникалық топтар мен
халықтар енеді: татар, чуваш, башқүрт, мордва, удмурт, марий т.б. этникалық
құрамдас топтар кіреді.
2.Тілдік сипатында фин-угор (мордва, удмурт, марит) және алтай (татар,
чуваш, башқүрт) тіл семьяларына жатады. Нәсіл сипатында үлкен еуропоид және
моноголоид (башқүрт) нәсілдерінің өкілдері болып келеді. Халықтың рухани
байлығына фольклор, халық музыкасы, би, кесте тоқу, ағаш үйлерді безендіру.
Діні тұрғыда коми, удмурт, марий, чуваштар - христиандар.Татар, башқүр
-ислам дінінде.
3.Негізгі шаруашылығы: егіншілік, мал шаруашылығы. Дәнді дақылдар (қара
бидай, арпа), үй алдарына -пияз, түрып, картоп егеді. Мал шаруашылығы
қосымша қызмет атқарады. Башқүрлар-жартылай отырықшылық негізінде мал
шаруашылығы. Мал түрі -сиыр, қой, ешкі, жылқы; аңшылық, ағаш өңдеу, бал
өсіру. Татарлар мен мордвалар ағаштан түрлі қүрылыс бүйымдарын, үй
түрмысына қажетті заттарды дайындайды.
Тұрғын үйлер тәртіппен жайласпаған. Бөрене үйлер көлемі отбасы жағдайына
санына байланысты. Осыған байланысты 2 және 3 бөліктен құралады.
Башқүрларда берене үйден басқа -ағаштан тоқылған, тақтайдан, тастан
құралған үйлер кездеседі. Оңтүстік бөлігінде киіз үйлер басым.
Татарлар мен башқүрларда ағаштан нар салынып, үстінде отырып, жату,
тамақ ішу үшін пайдаланылады. Ұлттық киімде көптүрлі, өрнектелген,
ерекшеліктерін киімдер арқылы көрсетеді. Мерекелік киімдер айрықша
безендіріледі. Алтын, күміс бүйымдар көп қолданылады.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент фин-угор
халықтарының қоныстануын, материалдық және рухани мәдениетімен танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1 тапсырма – кесте толтыру
Славян халықтарының материалдық және рухани мәдениеті
Этникалық топтар Материалдық мәдениет Рухани мәдениет бөліктері
бөліктері
Татар Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Чуваш Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Мордва Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Исхаков Д.М. Татары. Казань, 2002.
6.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
7.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
8.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№8. Қазақстандағы кавказ тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Кавказдың байырғы халықтары монголоид-ноғайларды қоспағанда үлкен
европоидтық нәсілге жатады. Кавказдардың ең ертедегі дәнді дақылдарына
бидай, арпа, тары және күріш жатады. Әсіресе кілем тоқу кәсібі зергерлік
бүйымдар жасау, қыш қүмыра ежелгі дүниенің көптеген елдерінде белгілі
болды.
2.Қазақстандағы кавказ тіл шоғырының тілдеріне жатады халықтар мекендейді.
1.Картвель тобы тілдерінде грузиндер сөйлейді
2.Адыгей Кавказ тілдерінде абхаздар, кабардиндер, черкестер және адыгейлер
сөйлейді.
3.Наз тобы тілдерінде чечендер мен ингуштер сөйлейді.
4.Дағыстан тобы тілдерінде аварлар, лезгиндер, латтар, даргиндер және
дағыстандықтар т.б. субэтникалық топтары сөйлейді.
5.Славян тобы тілдерінде орыстар, украиндер сөйлейді.
6.Алтай тіл шоғыры негізгі 2 топқа бөлінеді:
І.Түркі тобы тілдерінде әзірбайжандар, карачайлар және балқарлар сөйлейді.
2.Моңғол тобы тілдерінде қалмақтар сөйлейді.
3.Олардың күнделікті киімдері бешпет, іш киім, аяқ киімдері -иіне жетпеген
былғарыдан тігілген. Бас киімдері папаха, жазда шляпа. Жоғары тап өкілдері
черкески деп аталатын сыртқы киімдері киген. Киімдерінің сыртынан жіңішке,
түсті темірлермен безендірілген белбеу тағып, оған қару тоқу дәстүрі
болған.
Діни сенімдері бойынша Кавказ халықтары 2-ге бөлінеді: христиан және
мүсылман. Халықтарының арасында "Нарты" дастаны мақтанышпен
жырланады. Кавказ халықтарында аңыздар, ертегілер, дастандар, мақал-
мәтелдер, жүмбақтар, әндер, күйлер жеткілікті. Олар бүл халықтардың көп
қырлы түрмыстарынан хабар береді.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Жобаны ұсыну (презентация)
2.Сөзжұмбақ
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында сақ, ғұн, үйсін, кангюй
мемлекеттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация), қорғайды.
Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды. Қосымша сұрақтар
қойылып, пікір таласқа түседі.
Кесте толтыру.
Этникалық топтар Тілдік, антропологиялық құрамыДәстүрлі мәдениеті
Грузин Тіл шоғыры, тобы, тармағы Материалдық, рухани
Абхаз
Черкес
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказья. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№9. Қазақстандағы монғол тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Нәсілдік топтастыруда - үлкен монголоид нәсілінің солтүстік азиат тобының
орталық азиат түрі болып бөлінеді. Диалектерге, топтарға бөлшектенетін
монғол тілінде сөйлеседі. Жазу жүйесі-1945 жылдан кирилица негізінде,
Қытайда ежелгі монғол жазуы үйғырлардан алынған. Діни тұрғыда -ламаистер.
2.Моңғолдар алтай тіл семьясы моңғол тілінде сөйлейтін моңғол тілді
халықтар тобы: халха, ойрат т.б. - Моңғолияда; баоань, дунсян, даур, барга,
могор және монғолдар - Қытайда; моғолдар -Ауғанстанда; бурят, қалмықтар -
Ресейде.
Протомонғол этностарына ежелгі қытай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ КАФЕДРАСЫ
ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ЭТНОГРАФИЯСЫ
ПӘНІ БОЙЫНША
ПРАКТИКАЛЫҚ (СЕМИНАР) САБАҚ ТАРЫНЫҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№1. Этнос, этносаралық қатынастар. Диаспора.
1.Сабақ жоспары:
1.Этнос туралы түсінік
2.Этносаралық қатынастар туралы түсінік
3.Диаспора проблемасы
2.Сабақ мақсаты: Болашақ маман үшін дүниежүзін мекендеген этностармен қатар
Қазақстанда тұрақтанған этностар мен этникалық топтар тарихы, олардың
этномәдени ерекшеліктері маңызды мәселе болып табылатынын ашып көрсету.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстан халықтарының этнографиясы әлем халықтарының ғасырлар бойы
үрпақтан үрпаққа жалғасқан мәдени және тарихи дамуын қарастыратын тарих
ғылымының құрамдас бір саласы. Ол халықтардың қоғамдық қүрылысын, олардың
шығу тегін, заттай және рухани мәдениетінің ерекшеліктерін қарастырады.
Этнография ғылымының негізгі зерттеу обьектісі дүние жүзі халықтары болып
табылады. Өзге ғылым атаулары сенімді этнология термині де ескі грек
сөздерінен туындайды.
2.Оның алғашқысы этнос деген сөз халық деп аударылады, ал екіншісі
логос ғылым деген мағына береді. Халық деген сөз қазақ тілінде де, осы
заманғы өзге тілдерде де әр түрлі мағынаға ие. Халық деген сөзде еңбекші
бүқара да, үлттық топтар да, жалпы адамдар жиынтығы үғымды. Этнос дегеніміз
адамдардың еркі бойынша емес, табиғи - тарихи процес нәтежиесінде пайда
болған әлеуметтік топтасудың айрықша бір түрі.
3.Этнология терминін түғыш рет 1748 жылы А.Шаван енгізді. XIX ғасырдың 30-
40 жж. Европа мен Американың бірқатар елдерінде Париж этнологиялық қоғамы
мен Америка этнологиялық қоғамы секілді алғашқы этнология қауымдастықтары
қүрылады XIX ғ. ортасынан бастап этнологияны халық туралы, ал
антропологияны - адам туралы ғылым ретінде бір - біріне қарсы қою үрдісі
кең тарады. Мұның көрінісі, мәселен 1869 жылы Германияда Антропологияда,
этнология және тарихқа дейінгі қоғам мен 1871 жылы Италияда Италияның
антропология және этнология қоғамы қүрылуын айтуға болады. Бүгінгі таңда
дүние жүзі халықтары туралы ғылымды этнография деп белгілеу дәстүрге
енгенімен, этимологиялық тұрғыда этнология терминінің артықшылығы
көрінеді.
4.Бақылау сұрақтары:
І.Этнография ғылымының негізгі зерттеу обьектісі
2.Этнология термині
З.Этностың тарихи түрлері
4.Қазақстандағы диаспора мәселесі
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер оқу тобы 2 топқа бөлінеді, әр бір топ өзінің жобасын қорғайды.
Топтық проект
Жобаны ұсыну (презентация)
Сөзжұмбақ
Топ жетекшілер сайысы
Буклет
Эмблема
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында этникалық топтардың
ұқсастық белгілері мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
І кезең. Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация),
қорғайды. Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды.
ІІ кезең. Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын
ұсынады. Кім бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі. Бұл кезеңде
жылдамдылық және тәртіп ойынның негізін құрайды.
ІІІ кезең. Топ жетекшілер сайысы. Бақылаушылар дайындаған сұрақтарға ең
көп жауап берген топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа ұпай әкеледі.
ІV кезең- дайындаған буклетті ұсыну және қорғау.
V кезең – топ эмблемасын ұсыну және қорғау.
VІ кезең – қарсы топқа өз тақырыбы бойынша сұрақ қою (2 сұрақтан).
7.Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№2. Қазақстандағы славян тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерді негізгі теориялық проблемаларымен және
әдістемелік түсінік аппараты арқылы славян тобы халықтардың этнографиясымен
таныстыру. Жоспардың негізгі мазмұнына сәйкес дүние жүзінің этникалық
картасын сипаттау, халықтардың орналасу аймағына, этникалық,
антропологиялық, тілдік құрамын және шаруашылық-мәдени типін айқындау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстанда бүл тіл топтары халықтардың арасында батыс бөлігі - чех,
поляк, словактар; оңтүстігі - словен, хорват, болгар сербтер; ал шығыс
бөлігі - орыс, украин, белорустар жатады. Орыс, украин, белорус халықтары
Шығыс Европаны мекендейді.
2.Антропологиялық тұрғыда үлкен еуропоид нәсілінің солтүстікатлант балтық
және орталықшығыс европа түріне жатады. Діни тұрғыда првославие шіркеуі
қабылдаған қүдайлар, періштелер сенушілік отбасын, малды сақтайтын
алдаушылар, арбаушылар, жын шайтандар.
3.Тілдік сипатта үндіевропа тіл семьясының славян тобы шығыс тармағы.
Халықтардың шаруашылығы егіншілікке негізделген, дәнді дақылдарды
алмастырып егу арқылы, егіннен мол өнім алынады. Қалалы және ауылды
мекендерде түрақтану негізінде қолөнер кәсібін дамытқан: тері, зергер,
металл, қару-жарақ жасалған. Қолөнердің дамуы ірі сауда орталықтарының
пайда болуына әсер етті: Москва, Новгород, Киев, Полтава, Минск. Украин,
Белорус қалаларының қүрылыстары мен орналасу тәртіптері орыс қалаларына
уқсас
4.Жер шаруашылығының негізгі саласы болып дәнді дақылдар, жайылмалы мал
шаруашылығы, орманды аймақтарда орман шаруашылығы мен аңшылық, терімшілік
түрлері жақсы дамыған. Қосалқы шаруашылық ретінде бал өсіру, жеміс-жидекке
терімшілік. Маңызды шаруашылық болып бау-бақша өнімдерін өсіру саналады.
Кейбір аймақтарда шаруашылық дәнді дақылдар, қант қызылшасы, жемге арналған
өсімдіктер, бақша өнімдері мен жемістерді өсіруге негізделген жер өңдеу;
ірі қара, шошқа, құс шаруашылығымен ұштасады.
Дәстүрлі тұрғын мекендері көшелі түрде жоспарланып, орталық алаңнан
тұрғын үйлер тарайды. Ауылды мекендерге ағаш үйлер, каркасты түрде құралып,
2-4 жақты шатырлармен жабылады. ¥лттық киімдер ауылды жерлерде кездеседі.
Матадан тігілген ою-өрнектелген, тері белдік, қысқа кеудешелер, гүлді
матадан, тор жапқыштар, бархат кеудеше (күміс, алтын жіппен өрнектелген)
негізгі элементтері болып саналады. Тағам жүйесінде ірімшік, сүт, ашытқан
қамырдан пісірілген нан түрлері, түздалған капуста, қызылша жиі
дайындалады. Бидайдан, арпадан пісірілген нан түрлері, өсімдік майы, қаймақ
қо т.б кең қолданылады. Картоп-негізгі тамақ ретінде саналады. Тәтті нандар
(жануар, қүс түрінде), сусындар -шай, сүт, кофе. Ұлттық қол өнерлері:
мүсіндеу, ойқыштау, шыныда бейнелеу, қағаздан ою-өрнектер, тоқыма,
керамика, кестелеу, мата тоқу. Халық фальклоры (ресімдік, күнтізбеләк,
лирикалық, жанүялық, шаруаның әндер, аңыздар, ертегілер, мақалдар т.б.)
4.Бақылау сұрақтары:
1.Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент славян
халықтарының қоныстануын, материалдық және рухани мәдениетімен танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
3.Глоссарий құру.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1 тапсырма – кесте толтыру
Славян халықтарының материалдық және рухани мәдениеті
Этникалық топтар Материалдық мәдениет Рухани мәдениет бөліктері
бөліктері
Орыс Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Украин Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Белорустар Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Глоссарий
1.Католиктер – христиан дінінің кең тараған ірі тармағын ұстанушылар
2.Антропологиялық белгі – этностың нәсілдік ерекшеліктері
3.Материалдық мәдениет – халықтың шаруашылық және тұрмыстық тәжірибесінен
жинақталған заттай құндылықтары
7.Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы России. Энциклопедия. М., БРЭ, 1999.
6.Христианство. Энциклопедический словарь.
7.Гринблат М.Я. Белорусы. Москва, 1995.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№3. Қазақстандағы герман тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Қазақстанды мекендейтін герман тобындағы халықтар тобын ағылшындар,
шотландықтар, немістер т.б. этностар құрайды. Антрополгиялық тұрғыда
еуропоид нәсілінің атлант балтық тобына жатады.
2.Тілі - үндіевропа тіл семьясының герман тобы, батыс-герман тармағының
жекелеген тілдеріне жатады. Диалекті: шығыс, солтүстік, оңтүстік, батыс.
Діни тұрғыда протестант-англикандар мен католиктер.
3.Дәстүрлі мәдениетінде тұрғын үйлер, салт-дәсүрлер, фольклор сақталған.
Үйлері каркасты, оңтүстігінде ағаштан (фахверк), готикалық түрде салынады.
Үй түрлерінде 1-2 қабатты тастан; 1 қабатты ағаштан айнала галерея тәріздес
болады, ағаштары ойқышталған -альпілік түріне жатады. Дәстүрлі киімдері ХҮІ-
ХҮП ғасырларда қалыптасады. Дәстүрлі кәсіп түрлерінде ағаш өңдеушілер, пеш
қүбыр тазалаушы, кеншілер т.б. маманданған жүмысшылар белгілі. Тағам
жүйесінде аудандық айырмашылықтар байқалады.
4.Шаруашылық салаларына байланысты ерекшеленеді: солтүстігінде картоп, қара
нан қоладанады, ал оңтүстігінде -үннан жасалаған тағамдар, сүт, ет,
шүжықтар басым; сусындардан сыра, кофе, шай.
Мерекелік тағам: шошқа басы капустамен бүқтырылған, қазы, балық, тәтгі
нандар. Жанүя кіші түрде қалыптасып, кейбір топтарында көпбалалы жанүялар
кездеседі. Мерекелер күнтізбелік, жанүялық болып, ақпанда карнавалдар
үйымдастырылады. улттық топтар, субэтникалық топтар ретінде Қазақстан,
Тәжікстан, Өзбекстан, т.б. қалыптасты.
4.Бақылау сұрақтары:
1.Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Жобаны ұсыну (презентация)
2.Сөзжұмбақ
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында сақ, ғұн, үйсін, кангюй
мемлекеттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация), қорғайды.
Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды. Қосымша сұрақтар
қойылып, пікір таласқа түседі.
Кесте толтыру.
Этникалық топтар Тілдік, антропологиялық құрамыДәстүрлі мәдениеті
Немістер
Ағылшындар
Голландықтар
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы России. Энциклопедия. М., БРЭ, 1999.
6.Христианство. Энциклопедический словарь.
7.История немцев Центральной Азии. Алматы, 1998.
8.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
9.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
10.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№4. Қазақстандағы роман тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Географиялық жіктеу
2.Антропологиялық жіктеу
З.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Француздар антропологиялық тұрғыда европоид нәсілінің орталық европа,
альпілік түрлерін құрайды. Тілдік сипатында үндіевропа тіл семьясының роман
тобы француз тілі. Діни тұрғыда католиктер. Этникалық тарихында б.з.б. 1
м.ж. Франция территориясын толық қоныстаған ежелгі кельт тайпалары орын
алады. Б.з.б. 1 ғ. ортасында Галлияны римдіктер жаулап романдану процесі
өтеді, оның нәтижесінде галл-римдік этникалық қауымдастық пайда болады,
латын тілі тарайды. Ү ғ. вестгот, бургунд, франк герман тайпалары этникалық
тарихына әсер етті. ҮІ ғ. ортасына Франция территориясы Франк мемлекетінің
құрамына еніп, франктар мен галл-рим тұрғындарының бірігу процесі жүреді.
Францияда екі ірі туыстас тілдерімен ерекшеленетін халықтар қалыптасады:
солтүстік-француз (солтүстігінде) және провансаль (оңтүстігінде). ХҮІ ғ.
жалпыүлттық француз мәдениетінің күшейюі байқалып, саяси орталықтандыру
процесі жүреді, ішкі экономикалық байланыстар нығайып, француз тілінің жан-
жаққа әсері күшейеді. Ренессанс мәдениеті Европа мәдениетіне күшті әсер
етеді. ХҮІІІ ғ. Европада Франция әсері күшейіп, француз тілі европаның
аристократия және дипломатия тіліне айналады. Сонымен қатар 1789 ж. ¥лы
Француз революциясы, Европа мәдениетінде ағартушылық кезеңі философия,
әдебиет т.б. мәдениет салаларына әсер етіп дамиды. Реформалар білім т.б.
дамып халықтардың бірігуіне жол ашты.
2.Итальяндықтар антропологиялық тұрғыда европоид нәсілінің үнді
жерортатеңіз тобына жатады. Тілдік сипатында үндіевропа тіл семьясының
роман тобы итальян-роман тармағының итальян тілі. Сонымен қатар ірі
диалекттері белгіленге: солтүстік-венециан, лигури, ломбард, пьемонт,
эмильян; орталық - рим, тоскан, умбр; оңтүстік -абруц, апули, калабрий,
неаполитан, сицилия. Діни тұрғыда католиктер. Этникалык тарихында б.з.б. I
м.ж. Апеннин түбегінің этникалық негізін құраған ежелгі италий тайпалары
(италиктер) орын алады. Олардың бірі - латиндер б.з.б. ҮІ-ІІ ғғ. италий
тайпаларын басып алып солтүстік, оңтүстік аралдар, Сицилия, Корсикада
мекендейді. Осы тайпалардың тілдері итальян тілінің пайда болуына әсер
етеді. Ү-ХІ ғғ. аралығында Италия аймақтарын герман, остгот, византия,
франк, араб, нормандар жаулап алып италий тұрғындарымен араласады. ХІ-ХІІІ
ғғ. итальян этникалық қауымдастығы пайда болады.
3.Шаруашылықтарында ірі қара, шошқа, қой, қүс шаруашылығы және дәндә
дақылдар, жүгері, темекі, жүзім өсіруге бағытталған жер шаруашылығы
дамыған. Кәсіп өнер түрлерінде ағаш, керамика өндеу, тоқыма түрлері
тараған. Тұрғын мекендері ортағасырлық жоспарда кіші қала түрінде ауыл
мекен және фермалар түрінде сақталған. Үйлері 1-2 қабатты тастан, кесектен
ағаш каркастарға негізделіп табиғи аймақтарға байланысты ерекшеленеді.
Кіиімдері дәстүрлі үлгілерін XIX ғ. өз маңызын жоғалтады. Провинцияларға
байланысты түсі, өрнектері, пішінініне қарай ажыратылады. Әйелдерде кең
белдемше, ұзын жеңді көйлек, кеудеше, чепец-бас киімі; ерлерде шалбар,
көйлек, гетры (жүн шүлық), нымша, берет-бас киімі құрайды. Ағаш аяқ
киімдері-сабо. Тағам жүйесінде жемістер, сиыр және шошқа еті, картоп,
балық, сүт өнімдері (ірімшік). Шарап көп қолданылады. Мейрамдарында
Рождество, Патшалар күні (6 қантар), Әулиелер күні (1 қараша) аталады.
Үлттық ойындар мен меркелер қайта жаңғыртылуда. Рухани мәдениетінде ауыз
әдебиет туындылары мен шансонье әуендері негізін құрайды. Дәстүрлі би
фарандола, гольярд т.б.
4.Итальяндықтар шаруашылығында жүзім, цитрус, бау-бақша өнімдеріне
бағытталған өңдемелі жер шаруашылығ және ірі қара мен үсақ мал шаруашылығы
дамыған. Тұрғын мекендер биіктіктерде жинақы түрде орналасып айнала тас
дуалдармен қоршалады. Тұрғын үйлері тастан салынып шаруашылық бөліктермен
бірге орналасып, аула жоспарында орталығы жабық төртбүрышты құрайды.
Бірнеше үй түрлері белгіленге: левантийлік - тастан салынған, бірнеше
бөлмеден құралып жеке шатырмен жабылады; жерорта теңіздік түрі - тастан
салынып екі қабатты төменгі бөлігі шаруашылық қүрылыс болып келеді;
альпілік - екі-үш қабатты тас үй ең жоғары қабаты галерея тәріздес болып
салынады; венециандық - үзынша бөлмелері бір-біріне жалғасып салынған екі
қабатты үй түрі. Дәстүрлі киім үлгілері XIX ғ. қарай өз мәнін жоғалтып,
оңтүстік аймақтарда ғана ауыл тұрғындары арасында сақталған. Әйелдерде үзын
кең белдемше, туник тәріздес көйлек, кеудеше (корсаж), алджапқыш, орамал,
түймесіз жакеттер. Ерлерде қысқа шалбар, жеңді көйлек, қысқа кеудеше
(куртка), жеңсіз нымша, шляпа. Тамақтану жүйесінде жеміс-жидектер, нан
түрлері, ірімшік қолданылады. I тамақ түрінде макарон басым (минестра), II
тамаққа ет, балық беріліп, жеміс, ірімшік, шараптармен аяқталады. Солтүстік
бөлігінде жүгері ботқалар (полента), ал оңтүстігінде пиццалар түрі басым.
Мейрамдар күнтізбелік және діни тұрғыда өткізіледі: роджество, пасха,
карнавал. Фольклор туындылары ретінде лирикалық әуендер, билер сақталған.
Кәсіп өнер түрлерінде керамика өңдеу, кілем тоқу, ағаш ойқыштау дамыған.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент этникалық
топтардың орналасуын, мәдениеті мен шаруашылығы жөнінде мағлұматтармен
танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
3.Глоссарий құру.
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап, жауаптарын бағалайды
және қорытынды жасайды. Сабақ барысында этникалық топтардың ұқсастық
белгілері мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1.Берілген сұрақтары мен тапсырмалары бойынша әр студент этникалық
топтардың орналасуын, мәдениеті мен шаруашылығы жөнінде салыстырмалы
мағлұматтармен танысу.
2.Тақырып мазмұны бойынша сұрақтар бір біріне қойылады. Пікір талас
тудыратын демографиялық және мәдени мәселелер көтеріледі.
3.Этногенез – халықтың шығу тегі
Этникалық топ -
Лингвистикалық құрамы - этностың тілдіксипаты
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
6.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
7.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№5. Қазақстандағы балтық тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
4.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Этникалық және тілдік сипатында эстондар көршілес халықтарынан
ерекшеленеді. Олар орал семьясының фин-угор тобы, балтық маңы - фин
тармағына жатады. Латыш, литва тілі үндіевропа тіл шоғырынығ балтық тобы
(латын, литва тілдері) құрайды.
Эстон тілінде бірнеше диалекттер ата тегінде балтық маңы финдік аң
аулаушылар мен балықшылар тайпалары (б.з.б III м.ж.) балтық тайпаларымен
консолидациялық процесттер жүреді. Шығыс-фин-угор, солтүстік-герман, шығыс-
славян тағы басқа тайпалық топтар территориялдық түрде қалыптасады.
2.Латыш, литва, эстон-үлкен еуропоид нәсілінің беломор-балтық тобы.
3.Шаруашылығы: жер өңдеу, мал, жағалауда балық аулау -қолөнеркәсіп түрлері:
тоқыма, металл, ағаш өңдеу, қыш (керамика). Мал шараушылығы -сүт-ет, шошқа
еті.Тұрғын ригалар ағаш. Киім-үзын көйлек, тор юбка, иық жамылғыш
(вилляйке). Тағам: дәнді дақылдардан ботқа (путра), өсімдіктерден (капост).
Шаруашылықтарында дәнді дақылдар, картоп, егістік, бау-бақша өнімдері
басым. Мал шаруашылығында жылқы, ірі қара, шошқа, бал өсіру, балық аулау
дамыған. Қолөнер түрлерінде тоқыма, кестелеу, ағаш өңдеу, ойқыштау белгілі.
Тұрғын мекендері жоспарлы түрде деревня, хутор түрінде таралған. Тұрғын
үйлері табиғат жағдайына байланысты ерекшеленеді: 1)Жемайт -қамыспен
жабылған ағаш тіреуіштерден құралып, тақтайлармен қапталған (Батыс
Литвада); 2)Аукштайт-орталығында ошағы бар шаруашылық бөлігі, айнала тұрғын
бөлмелер, пешпен жылытады.(шығыс, оңтүстік-шығысында); З)Занеман -стуба-
жемайт түріне үқсас, үзынша тар, шатыры жалпақту. Орталығында ас бөлмеден
басқалары тарайды. Қоғамда -ірі жанүялар.
Шаруашылғында дәнді, техникалық дақылдар, шошқа, қой, ірі қара,
балықшылық. Ауыл мекендері шоғырланған, оңтүстігінде-шашыранды. Шаруалар
үйі-рига -тіреуішті биік қамыспен жабылған, қосымша шаруашылық қүрылыстар
бар, ағаш едендерден құралып, балшықпен сыбақталады. Киімдерінде
территориялық айырмашылықтары белгіленген. Тағам негізінде дәнді дақылдар,
жемістер, балық, сүт өнімдері басым. Қол өнер түрлерінде ағаш, тері өңдеу,
зергерлік бүйымдар жасау, тоқыма түрлері дамыған.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер оқу тобы топтарңа бөлінеді. Әр бір топ өзінің жобасын кезеңдер
бойынша қорғайды.
1.Топтық проект
2.Жобаны ұсыну (презентация)
3.Топ жетекшілер сайысы
4.Буклет
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында халықтардың ұқсастықтары
мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1-2 студент жобаны қорғайды. Қорғау барысын және
сапалығын бақылаушылар бағалайды.
Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын ұсынады. Кім
бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі.
ІІІ кезең - Қарсы топтарға сұрақ (3 сұрақтан)
Дайындаған сұрақтарға топ жауап берген соң, топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа
ұпай әкеледі.
ІV кезең- дайындаған буклетті ұсыну және қорғау
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
6.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
7.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№6. Қазақстандағы картвель тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Картвель тобы тілдерінде грузиндер сөйлейді, Адыгей Кавказ тілдерінде
абхаздар, кабардиндер, черкестер және адыгейлер сөйлейді. Наз тобы
тілдерінде чечендер мен ингуштер сөйлейді. Дағыстан тобы тілдерінде
аварлар, лезгиндер, латтар, даргиндер және дағыстандықтар т.б. субэтникалық
топтары сөйлейді. Славян тобы тілдерінде орыстар, украиндер сөйлейді. Алтай
тіл шоғырындағы халықтар негізгі 2 топқа бөлінеді:
І.Түркі тобы тілдерінде әзірбайжандар, карачайлар және балқарлар сөйлейді.
2. Моңғол тобы тілдерінде қалмақтар сөйлейді.
2.Кавказдың байырғы халықтары үлкен европоидтық нәсілге жатады, ал
монғолоид нәсіліне, тек ноғайлар жатады.
3.Кавказдықтардың ең ертедегі дәнді дақылдарына бидай, арпа, тары және
күріш жатады. Әсіресе кілем тоқу кәсібі зергерлік бүйымдар жасау, қыш
қүмыра ежелгі дүниенің көптеген елдерінде белгілі болды. Олардың күнделікті
киімдері бешпет, іш киім, аяқ киімдері -иіне жетпеген былғарыдан тігілген.
Бас киімдері папаха, жазда шляпа. Жоғары тап өкілдері черкески деп аталатын
сыртқы киімдері киген. Киімдерінің сыртынан жіңішке, түсті темірлермен
безендірілген белбеу тағып, оған қару тоқу дәстүрі болған.
Діни сенімдері бойынша Кавказ халықтары 2-ге бөлінеді: христиан және
мүсылман. Халықтарының арасында "Нарты" дастаны мақтанышпен
жырланады. Кавказ халықтарында аңыздар, ертегілер, дастандар, мақал-
мәтелдер, жүмбақтар, әндер, күйлер жеткілікті. Олар бүл халықтардың көп
қырлы тұрмыстарынан хабар береді.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
Студенттер топтарға бөлінеді. Әр бір топ өзінің жобасын кезеңдер бойынша
қорғайды.
Топтық проект
Жобаны ұсыну (презентация)
Сөзжұмбақ
Топ жетекшілер сайысы
Эмблема
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында халықтардың ұқсастықтары
мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1-2 студент жобаны қорғайды. Қорғау барысын және
сапалығын бақылаушылар бағалайды.
Келесі кезеңде – жарыс, әр топ өзінің дайындаған сөзжұмбағын ұсынады. Кім
бірінші шешеді, сол студент топқа ұпай әкеледі.
ІІІ кезең - Қарсы топтарға сұрақ (3 сұрақтан)
Дайындаған сұрақтарға топ жауап берген соң, топ жетекші жеңеді, бүкіл топқа
ұпай әкеледі.
ІV кезең- топ эмблемасын ұсыну және қорғау
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказы. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№7. Қазақстандағы фин-угор тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Олардың орналасу табиғи-географиялық аймақтарына Еділдің орта ағысы мен
қала бойлары кіреді. Бүл тарихи -мәдени аймаққа түрлі этникалық топтар мен
халықтар енеді: татар, чуваш, башқүрт, мордва, удмурт, марий т.б. этникалық
құрамдас топтар кіреді.
2.Тілдік сипатында фин-угор (мордва, удмурт, марит) және алтай (татар,
чуваш, башқүрт) тіл семьяларына жатады. Нәсіл сипатында үлкен еуропоид және
моноголоид (башқүрт) нәсілдерінің өкілдері болып келеді. Халықтың рухани
байлығына фольклор, халық музыкасы, би, кесте тоқу, ағаш үйлерді безендіру.
Діні тұрғыда коми, удмурт, марий, чуваштар - христиандар.Татар, башқүр
-ислам дінінде.
3.Негізгі шаруашылығы: егіншілік, мал шаруашылығы. Дәнді дақылдар (қара
бидай, арпа), үй алдарына -пияз, түрып, картоп егеді. Мал шаруашылығы
қосымша қызмет атқарады. Башқүрлар-жартылай отырықшылық негізінде мал
шаруашылығы. Мал түрі -сиыр, қой, ешкі, жылқы; аңшылық, ағаш өңдеу, бал
өсіру. Татарлар мен мордвалар ағаштан түрлі қүрылыс бүйымдарын, үй
түрмысына қажетті заттарды дайындайды.
Тұрғын үйлер тәртіппен жайласпаған. Бөрене үйлер көлемі отбасы жағдайына
санына байланысты. Осыған байланысты 2 және 3 бөліктен құралады.
Башқүрларда берене үйден басқа -ағаштан тоқылған, тақтайдан, тастан
құралған үйлер кездеседі. Оңтүстік бөлігінде киіз үйлер басым.
Татарлар мен башқүрларда ағаштан нар салынып, үстінде отырып, жату,
тамақ ішу үшін пайдаланылады. Ұлттық киімде көптүрлі, өрнектелген,
ерекшеліктерін киімдер арқылы көрсетеді. Мерекелік киімдер айрықша
безендіріледі. Алтын, күміс бүйымдар көп қолданылады.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
7.0тбасы және некелік қатынастары
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Берілген практикалық семинар сұрақтары бойынша әр студент фин-угор
халықтарының қоныстануын, материалдық және рухани мәдениетімен танысу.
2.Тақырыптың мазмұнын аша білу.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
1 тапсырма – кесте толтыру
Славян халықтарының материалдық және рухани мәдениеті
Этникалық топтар Материалдық мәдениет Рухани мәдениет бөліктері
бөліктері
Татар Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Чуваш Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
Мордва Дәстүрлі тұрғын үй, тағам Діні, діни көзқарастары,
жүйесі, киімдері мен әшекейсалт-дәстүрлері мен ұлттық
бұйымдары өнер түрлері
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Исхаков Д.М. Татары. Казань, 2002.
6.Народы Казахстана: Энциклопедический спаравочник. Алматы, 2002.
7.Народы мира. Энциклопедический справочник. М., 1988.
8.Народы и религии мира. Эниклопедия. Москва, БРЭ, 1999.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№8. Қазақстандағы кавказ тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Кавказдың байырғы халықтары монголоид-ноғайларды қоспағанда үлкен
европоидтық нәсілге жатады. Кавказдардың ең ертедегі дәнді дақылдарына
бидай, арпа, тары және күріш жатады. Әсіресе кілем тоқу кәсібі зергерлік
бүйымдар жасау, қыш қүмыра ежелгі дүниенің көптеген елдерінде белгілі
болды.
2.Қазақстандағы кавказ тіл шоғырының тілдеріне жатады халықтар мекендейді.
1.Картвель тобы тілдерінде грузиндер сөйлейді
2.Адыгей Кавказ тілдерінде абхаздар, кабардиндер, черкестер және адыгейлер
сөйлейді.
3.Наз тобы тілдерінде чечендер мен ингуштер сөйлейді.
4.Дағыстан тобы тілдерінде аварлар, лезгиндер, латтар, даргиндер және
дағыстандықтар т.б. субэтникалық топтары сөйлейді.
5.Славян тобы тілдерінде орыстар, украиндер сөйлейді.
6.Алтай тіл шоғыры негізгі 2 топқа бөлінеді:
І.Түркі тобы тілдерінде әзірбайжандар, карачайлар және балқарлар сөйлейді.
2.Моңғол тобы тілдерінде қалмақтар сөйлейді.
3.Олардың күнделікті киімдері бешпет, іш киім, аяқ киімдері -иіне жетпеген
былғарыдан тігілген. Бас киімдері папаха, жазда шляпа. Жоғары тап өкілдері
черкески деп аталатын сыртқы киімдері киген. Киімдерінің сыртынан жіңішке,
түсті темірлермен безендірілген белбеу тағып, оған қару тоқу дәстүрі
болған.
Діни сенімдері бойынша Кавказ халықтары 2-ге бөлінеді: христиан және
мүсылман. Халықтарының арасында "Нарты" дастаны мақтанышпен
жырланады. Кавказ халықтарында аңыздар, ертегілер, дастандар, мақал-
мәтелдер, жүмбақтар, әндер, күйлер жеткілікті. Олар бүл халықтардың көп
қырлы түрмыстарынан хабар береді.
4.Бақылау сұрақтары:
1 .Халықтың географиялық орналасу ерекшелігі
2.Антропологиялық құрамы
З.Этникалық тарихы мен этногенезі
4.Шаруашылық салалары мен жүргізу әдістері
5.Дәстүрлі материалдық мәдениеті
6.Дәстүрлі рухани мәдениеті
5.Аудиториялық тапсырманы орындау тәртібі:
1.Жобаны ұсыну (презентация)
2.Сөзжұмбақ
Бақылаушылар тобы білімгерлерінің жауабын тыңдап төрт топтың жауаптарын
бағалайды және қорытынды жасайды. Сабақ барысында сақ, ғұн, үйсін, кангюй
мемлекеттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарына тоқталады.
6.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Әр топтан сайланған 1 студент жобаны ұсынады (презентация), қорғайды.
Қорғау барысын және сапалығын бақылаушылар бағалайды. Қосымша сұрақтар
қойылып, пікір таласқа түседі.
Кесте толтыру.
Этникалық топтар Тілдік, антропологиялық құрамыДәстүрлі мәдениеті
Грузин Тіл шоғыры, тобы, тармағы Материалдық, рухани
Абхаз
Черкес
7. Сабақ тақырыбына сәйкес әдебиеттер және Web сайттар тізімі:
1.Алексеенко А.Н., Алексеенко Н.В., Козыбаев М.К., Романов Ю.И. Этносы
Казахстана. Астана, 2001.
2.Алдажуманов К.С., Алдажуманов Е.К. Депортация народов – преступления
тоталитарного режима. Алматы, 1997.
3.Галиев А.Б. Социально-демографические процессы в Казахстане. Алматы,
2000.
4.Депортированные в Казахстан народы: время и судьбы. Алматы, 1998.
5.Аристова Т.Ф. Курды Закавказья. Москва, 1966.
6.Калов Б.А. Осетины. Москва, 1971.
7.Мужухоев М.Б. Ингуши. Саратов, 1995
8.Сикалиев А.И. Ногайцы. Черкесс, 1974.
Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы:
№9. Қазақстандағы монғол тобындағы халықтар
1.Сабақ жоспары:
1.Антропологиялық жіктеу
2.Тілдік (лингвистикалық) жіктеу
З.Шаруашылық-мәдени жіктеу
2.Сабақ мақсаты: Студенттерге халықтың депортацияға ұшырау процесін, оның
салдарын көрсету. Қазақстандықтар үшін әсері, жергілікті климат пен
шаруашылықты игеру, қазақ халқымен қарым қатынастарын анықтау.
3.Қысқаша теориялық мәліметтер
1.Нәсілдік топтастыруда - үлкен монголоид нәсілінің солтүстік азиат тобының
орталық азиат түрі болып бөлінеді. Диалектерге, топтарға бөлшектенетін
монғол тілінде сөйлеседі. Жазу жүйесі-1945 жылдан кирилица негізінде,
Қытайда ежелгі монғол жазуы үйғырлардан алынған. Діни тұрғыда -ламаистер.
2.Моңғолдар алтай тіл семьясы моңғол тілінде сөйлейтін моңғол тілді
халықтар тобы: халха, ойрат т.б. - Моңғолияда; баоань, дунсян, даур, барга,
могор және монғолдар - Қытайда; моғолдар -Ауғанстанда; бурят, қалмықтар -
Ресейде.
Протомонғол этностарына ежелгі қытай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz