Дислалия және оның себептері

1. Механикалық дислалия, оның себептері.Кемиек,опырауыз.Функционалды дислалия оның шығу себептері.
2. Сигматизм, ротацизм, ламбдацизм, каппатизм, гамматизм, хитизм, иотацизм.
3. Мектеп жасына дейінгі балалардың тіл мүкістіктерін түзетудің жолдары, әдістері

Дислалия-(грекше dіs-бұзылыс, латынша lalіa-тіл) - сөйлеу аппаратының иннервациясы мен естудің толық сақталғандағы дыбысталудың бұзылуы.
Бұл дыбыстарды дұрыс айтпағанда, дыбыстарды ауыстырып немесе шатастырып айтқанда көрінеді және баланың артикуляциясындағы жұмыстың дұрыс қалыптаспауының әсерінен болады. (Мысалы, қандай да бір дыбысты айту үшін біздің артикуляция аппаратымыз сол дыбыстың дұрыс дыбысталуы үшін белгілі бір позицияға келеді).Артикуляция аппаратының анатомиялық кемістігімен байланысты дислалияны механикалық дислалия дейміз. Фонематикалық естудің ақаулығымен байланысты дислалияны функциональды дислалия дейміз.
Дислалия гректің dis –бұзылу, logos сөйлеу деген сөздерінен құралған. Қазіргі уақытта дислалия дегеніміз есту қабілеті дұрыс және сөйлеу тілі аппаратының иннервациясы сақталған қалпында сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуының бұзылуы. Этиологиялық себептері бойынша дислалия механикалық /органикалық/ және функционалдық болып екі түрге бөлінеді.
Механикалық /органикалық/ дислалия дегеніміз сөйлеу тілі аппаратының сыртқы органикалық, оның сүйегі мен бұлшық еттері құрылысы ақаулықтарының салдарынан сөйлеу тіліндегі дыбыстарының дұрыс айтылмауы. Тіл астындағы сіңірдің қысқалығы механикалық дислалияның біршама жиі кездесетін себептеріне жатады. Бұл ақаулықта тілдің қалыпты деңгейден нашар қимылдауы себебінен өте қысқа тіл асты желбезегі оның жоғары көтерілуіне мүмкіндік бермейді. Одан басқа, тілдің ауызға зорға сиып тұратын өте үлкендігінен, жөнді бұрыла алмауынан да, дыбыс шығарудағы сөйлеу тілі мүшелерінің әрекеті бұзылады. Жақ сүйектері құрылысының ақаулықтары үстіңгі және астыңғы тістердің ауытқуына себеп болады. Үстіңгі тістер астыңғы тістермен қабысқанда дәлме-дәл қиюласып түйіскенде тістену дұрыс болып шығады. Тістенудің ауытқуларының бірнеше түрлері болады. Кемиек /прогнатия/ – үстіңгі жақ сүйегі алға қатты шығып тұрады. Осының салдарынан үстіңгі тістер астыңғы тістермен тістенбейді. Опырауыз /прогения/ – астыңғы жақ сүйегі сойдиып алға шығып кетеді де, қабысқанда үстіңгі тістер астыңғы тістердің жағына түсіп тұрады. Тістердің қабыспауы – үстіңгі және астыңғы жақ сүйектеріндегі тістер қабысқанда тістенбей, аралары ашық қалады. Кейбір жағдайларда тістенбей қалу тек тістердің арасында болады. Азу тістердің қабыспауы – сол жақтың, оң жақтың және екі жақтың болуы мүмкін. Тістердің орналасу құрылысы дұрыс болмай, қатарларының бұзылуынан сақаулануы мүмкін. Мысалы, тістердің арасының алшақтығынан және ретсіздігінен сөйлегенде тілдің ұшы сыртқа шығып кетіп, сөздің анықтығы бұзылады. Стомотолог – дәрігерлер арнайы шина қою арқылы тістерді және жақ сүйектерін реттейді. Сүйегі әлі қатаймаған 5-6 жастағы кезінде қойылған шинаның әсері өте күшті болады. Сөйлеу тіліндегі дыбыстардың айтылуына дұрыс қалыптаспаған таңдай құрылысы да зиян тигізеді. Тар, өте жоғары немесе керісінше аласа, тегіс таңдай сөйлеу тіліндегі дыбыстардың көпшілігінің дұрыс айтылуына кедергі келтіреді. Еріннің қалыңдығы, астыңғы еріннің салпиып тұруы, немесе қысқа әрі қимылдайтын үстіңгі ерін, ерін және ерінтісті дыбыстарының анық айтылуына кедергі келтіреді.

1. .Дефектологический словарь.-М.1980
2. . Өмірбекова Қ., Серкебаев Қ. Логопедия. Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1996 ж.
3. . Филичева Т.Б., Чевелева Н.А., Чиркина Г.В. Основы логопедии. М., Просвещение. 1989 г.

4. Қосымша: 4.5.6.
5. Выготский Л.С. собр.соч.-М. 1983- т.5
6. Основы теории и практики логопедии. Под ред. Р.Е.Левиной. М., 1988 г.
7. .Логопедия. /под ред. Л.С.Волковой. М., 1989 г.

8. Электронды басылымдар тізімі: 1.4.
9. .Боброва В.В. Основы методики звукопроизношения: Учебно-методическое пособие. – Караганда: Изд-во Print Shop, 2005. – 150 с.
10. Китик Е.С. Применение информационных технологий в процессе подготовки логопедов: обучение компьютерной программе «Артикуляционный уклад звуков в норме» // Дефектология. – 2007. – № 3. – С. 73-82.