Қазақ этпопедагогикасының туып қалыптасуы, дамуы
1. Ш.Уалиханов . қазақтың салт дәстүрлері туралы,
2. Ы.Алтынсариннің тәлімгерлік мұралары.
3. А.Құнанбаевтың педагогикалық мұралары
2. Ы.Алтынсариннің тәлімгерлік мұралары.
3. А.Құнанбаевтың педагогикалық мұралары
Этнопедагогика ғылымы орыс, батыс елдерінде ХҮП-ХҮШ ғасырлардан бастап қолға алынған бояса, қазақ этнопедагогикасыныц зерттелу жайын, ғылым ретінде қалыптасу тарихын сөз еткенде оны үш кезеңге бөліп қарастырамыз.
Бірінші — XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүріп, қазақтың ұлттық тәлімгерлік ой-пікірлері мен салт-дәстүрлері жайында тұңғыш зерттеу еңбектерін жазған Шоқан, Ыбырай, Абай сияқты демократ ағартушылар мен орыс, батыс саяхатшысы, эхнограф ғалымдарынын /Э.С.Вульфсон, П.С.Баллас, А.Вамбери, А.Левшин, В.Радлов, А.Януяжевич, Н.Г.ГТотанин, Н.Л.Зеланд, т.б./ жазбалары десек,
Екінші. ХХ ғасырдың алғашқы 20-30, жылдарында бұл істі арнайы қарастырып сөз еткен Ә.Диваев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Ш.Құайбердиев, Х.Досмұхамедов, М.Дулатұлы, Н.Құлжанова, М.Әуезов т.б.болды. Яғныи бұл кезенді қазақ этнопедагогикасының ғылым ретінде туып қалыптасу кезеңі деп қараймыз.
Үшінші_кезең -35-40 жылдық үрдістен кейін /1970-1995 жж/ қазақ этнопедагогикасының кайта Жанданып даму дәуірі деп аламыз.
Қазақ этнопедагогикасының бастау бұлағы ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген оқымысты демократ-ағартушылары: ШІ.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А.Кұнанбаевтардың ғылыми еңбектерімен тығыз байланыста болғандықтан қазақ халқының салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігі, ұлттық мәдениеті жайында олардың ой-тікірлеріне арнайы тоқталуымыз қажет демекпіз.
Ш.Уалиханов - қазақ халқының мәдениеті өлең әдебиетін жан-жақты зерттеп, ұлттык ағарту ісінің негіздеріне ғылыми еңбектерімен үлес қосқан дарынды ғалым, Әль-Фараби, Ж.Баласағұннан соң жеті ғасырдан кейінгі қазақтың XIX ғасырдын тұңғыш ғалымы. ІІІығыстану ғылымына елеулі үлес қосқаны үшін Шоқан 22 жасында орыс География коғамының толық мүшесі болды.
Данышпан ғалым қазақ халқының жаттап алу қабілетің, шешендігін жоғары бағалады да, сондай қабілеті бар халыққа сауаттылык пен ғылым -үйренудің қажет екенін дәлелдеп берді.
"Халықтың мұңы мен сырын, арманын жалғайтын жыраулардың жырлары өнегелік бір-ден-бір құнды кұбылыс", дейді Шоқан. Сөйтіп ол жыршылардың ерекшеліктерін айқындайды.
"Тәңір" туралы тәлімдік еңбегінде Шоқан атты құдірет деп тану, отқа май құйып ырым жасау, отқа түкірмеу, аруақты сыйлау, құдайы садака беру, айға қарап тілек айту, малдың сүйегін баспау, малдың сүтін төкпеу, т.б. сол сияқты имандық дінге байланысты халықтың салт-санасына айналған ырымдар мен тыйымдардың зор тәрбиелік мәні бар екенін дәлелдеп, ол тәрбиелік мақсаттардың орындалғанын өмірден көріп, оның жақсы жақтарын қуаттай сөз етеді де, тәрбиенің өзекті мәселесі етіп көрсетеді.
Бірінші — XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүріп, қазақтың ұлттық тәлімгерлік ой-пікірлері мен салт-дәстүрлері жайында тұңғыш зерттеу еңбектерін жазған Шоқан, Ыбырай, Абай сияқты демократ ағартушылар мен орыс, батыс саяхатшысы, эхнограф ғалымдарынын /Э.С.Вульфсон, П.С.Баллас, А.Вамбери, А.Левшин, В.Радлов, А.Януяжевич, Н.Г.ГТотанин, Н.Л.Зеланд, т.б./ жазбалары десек,
Екінші. ХХ ғасырдың алғашқы 20-30, жылдарында бұл істі арнайы қарастырып сөз еткен Ә.Диваев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Ш.Құайбердиев, Х.Досмұхамедов, М.Дулатұлы, Н.Құлжанова, М.Әуезов т.б.болды. Яғныи бұл кезенді қазақ этнопедагогикасының ғылым ретінде туып қалыптасу кезеңі деп қараймыз.
Үшінші_кезең -35-40 жылдық үрдістен кейін /1970-1995 жж/ қазақ этнопедагогикасының кайта Жанданып даму дәуірі деп аламыз.
Қазақ этнопедагогикасының бастау бұлағы ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген оқымысты демократ-ағартушылары: ШІ.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А.Кұнанбаевтардың ғылыми еңбектерімен тығыз байланыста болғандықтан қазақ халқының салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігі, ұлттық мәдениеті жайында олардың ой-тікірлеріне арнайы тоқталуымыз қажет демекпіз.
Ш.Уалиханов - қазақ халқының мәдениеті өлең әдебиетін жан-жақты зерттеп, ұлттык ағарту ісінің негіздеріне ғылыми еңбектерімен үлес қосқан дарынды ғалым, Әль-Фараби, Ж.Баласағұннан соң жеті ғасырдан кейінгі қазақтың XIX ғасырдын тұңғыш ғалымы. ІІІығыстану ғылымына елеулі үлес қосқаны үшін Шоқан 22 жасында орыс География коғамының толық мүшесі болды.
Данышпан ғалым қазақ халқының жаттап алу қабілетің, шешендігін жоғары бағалады да, сондай қабілеті бар халыққа сауаттылык пен ғылым -үйренудің қажет екенін дәлелдеп берді.
"Халықтың мұңы мен сырын, арманын жалғайтын жыраулардың жырлары өнегелік бір-ден-бір құнды кұбылыс", дейді Шоқан. Сөйтіп ол жыршылардың ерекшеліктерін айқындайды.
"Тәңір" туралы тәлімдік еңбегінде Шоқан атты құдірет деп тану, отқа май құйып ырым жасау, отқа түкірмеу, аруақты сыйлау, құдайы садака беру, айға қарап тілек айту, малдың сүйегін баспау, малдың сүтін төкпеу, т.б. сол сияқты имандық дінге байланысты халықтың салт-санасына айналған ырымдар мен тыйымдардың зор тәрбиелік мәні бар екенін дәлелдеп, ол тәрбиелік мақсаттардың орындалғанын өмірден көріп, оның жақсы жақтарын қуаттай сөз етеді де, тәрбиенің өзекті мәселесі етіп көрсетеді.
Бесінші лекция: Қазақ этпопедагогикасының туып қалыптасуы, дамуы.
Лекцияның жоспары:
1. Ш.Уалиханов – қазақтың салт дәстүрлері туралы,
2. Ы.Алтынсариннің тәлімгерлік мұралары.
3. А.Құнанбаевтың педагогикалық мұралары
I. Ш.Уалиханов қазақтың салт дәстурлері туралы
Мақсаты: Қазақ этпопедагогикасының туып қалыптасуы, дамуы туралы талдау
жүргізу, мән мағнысын ұғындыру.
1.Ш.Уалиханов – қазақтың салт дәстүрлері туралы,
Этнопедагогика ғылымы орыс, батыс елдерінде ХҮП-ХҮШ ғасырлардан бастап
қолға алынған бояса, қазақ этнопедагогикасыныц зерттелу жайын, ғылым
ретінде қалыптасу тарихын сөз еткенде оны үш кезеңге бөліп қарастырамыз.
Бірінші — XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүріп, қазақтың
ұлттық тәлімгерлік ой-пікірлері мен салт-дәстүрлері жайында тұңғыш зерттеу
еңбектерін жазған Шоқан, Ыбырай, Абай сияқты демократ ағартушылар мен орыс,
батыс саяхатшысы, эхнограф ғалымдарынын
Э.С.Вульфсон, П.С.Баллас, А.Вамбери, А.Левшин, В.Радлов, А.Януяжевич,
Н.Г.ГТотанин, Н.Л.Зеланд, т.б. жазбалары десек,
Екінші. ХХ ғасырдың алғашқы 20-30, жылдарында бұл істі арнайы
қарастырып сөз еткен Ә.Диваев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,
Ш.Құайбердиев, Х.Досмұхамедов, М.Дулатұлы, Н.Құлжанова, М.Әуезов т.б.болды.
Яғныи бұл кезенді қазақ этнопедагогикасының ғылым ретінде туып қалыптасу
кезеңі деп қараймыз.
Үшінші_кезең -35-40 жылдық үрдістен кейін 1970-1995 жж қазақ
этнопедагогикасының кайта Жанданып даму дәуірі деп аламыз.
Қазақ этнопедагогикасының бастау бұлағы ғасырдың екінші
жартысында өмір сүрген оқымысты демократ-ағартушылары: ШІ.Уалиханов,
Ы.Алтынсарин, А.Кұнанбаевтардың ғылыми еңбектерімен тығыз байланыста
болғандықтан қазақ халқының салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігі, ұлттық
мәдениеті жайында олардың ой-тікірлеріне арнайы тоқталуымыз қажет
демекпіз.
Ш.Уалиханов - қазақ халқының мәдениеті өлең әдебиетін жан-жақты
зерттеп, ұлттык ағарту ісінің негіздеріне ғылыми еңбектерімен үлес қосқан
дарынды ғалым, Әль-Фараби, Ж.Баласағұннан соң жеті ғасырдан кейінгі
қазақтың XIX ғасырдын тұңғыш ғалымы. ІІІығыстану ғылымына елеулі үлес
қосқаны үшін Шоқан 22 жасында орыс География коғамының толық мүшесі болды.
Данышпан ғалым қазақ халқының жаттап алу қабілетің, шешендігін
жоғары бағалады да, сондай қабілеті бар халыққа сауаттылык пен ғылым
-үйренудің қажет екенін дәлелдеп берді.
"Халықтың мұңы мен сырын, арманын жалғайтын жыраулардың жырлары өнегелік
бір-ден-бір құнды кұбылыс", дейді Шоқан. Сөйтіп ол жыршылардың
ерекшеліктерін айқындайды.
"Тәңір" туралы тәлімдік еңбегінде Шоқан атты құдірет деп тану, отқа май
құйып ырым жасау, отқа түкірмеу, аруақты сыйлау, құдайы садака беру, айға
қарап тілек айту, малдың сүйегін баспау, малдың сүтін төкпеу, т.б. сол
сияқты имандық дінге байланысты халықтың салт-санасына айналған ырымдар мен
тыйымдардың зор тәрбиелік мәні бар екенін дәлелдеп, ол тәрбиелік
мақсаттардың орындалғанын өмірден көріп, оның жақсы жақтарын
қуаттай сөз етеді де, тәрбиенің өзекті мәселесі етіп көрсетеді.
Ол Шығыс халықтарының, оның қазақ халқының салт-дәстүрін, әдет-
ғұрпын, діни наным-сенімдерін, фольклорлық шығармалардың шығу тарихы мен
өзіндік ерекшеліктерін зерттеуге арнап "Сібір қарамағындағы Қазақтардың сот
реформасы туралы запискасы", "Жоңғария очерктері", "Қырғыздың манас жыры
туралы", "Шаман дінінің қазақтар арасындағы қалдығы" т.б. деген еңбектерін
жазды.
Әсіресе, қазақ халқының төрт түлік малды киелі жануарлар
ретінде қастерлейтініне, соның ішінде жылқы малын жеті қазынаның бірі деп
танып, қатты қастерлейтініне сүйене қарап ұрпаққа беретін ұлттық тәрбиенің
осы бір қасиетті бөлімін қастерлей білуді уағыздайды. Тіпті, мал сатқан
қазақтың өз малының "сілекейін сүртіп алып қалуы" малды сүю ғана емес, оны
киелі деп есептеп мал күту шаруашылығына келешек ұрпақты тәрбиелеудің
белгілері деп көрсетеді.
Сондай-ақ, "аққуды атпа", "үкіні үркітпе", "көк қарғаның ұясын
бұзба", "құстың жұмыртқасын жарма" деген тыйымдардың зор экологиялык-
патриоттық тәрбиелік мәні бар екенін жастарға үлгі-өнеге тұтады.
Дарынды ғалым қазақ даласындағы тәлім-тәрбиенің басты құралы
-жыр өлең, терме, тақпақ, т.б. деп, жырдың түрлеріне талдау жасап, жоқтау,
қайым өлең, қара өлең, терме, эпостык жырлары, ғашықтық жырлар олардың
дүниетанымдық тәрбиелік мәнін жоғары бағалады.
Шоқан баланы ерте үйлендіру, оны оқытпау ұлкен қателік деп, қазақ
халқының отбасылы тәрбиесіндегі келеңсіз жағдайларды қатты сынады. Қазақ
халқының ғарыштық ұстамдарын Шоқан дүниетанымдық үрдістер деп
бағалады "жұлдызды адам", "темірқазық", "жеті қарақшы", "үркер", "шолпан",
"құс жолы", "ай" туралы халықтық ұғымдардың астрономиялық мәні зор екенін
айта келіп, халық мектебінің дүниетанымдык мәнін ашып көрсетті, Шешен,
өнерпаз, меймандос, ырым-тыйымы мол халыққа білім беретін мектептер,
академиялар керек екенін армандаған Шоқан өз ұсынысымен Қостанайда бірнеше
мектептің ашылуына себепші болды.
Шоқанның "Алты шаһардың шежіресі", "Қазақтың көші қоны",
"Даладағы мұсылмандық", "Шаман дінінің сарқыншақгары", т.б. ғылыми
еңбектері қазақ халқының мәдениет тарихын айқындап, ағарту жөне ұлттық
тәлім-тәрбие ісіне себебін тигізетін бағалы еңбектер болды.
Ұлы ғалымның данышпандық ой-мақсаттары қазақ халқының ұлттық
педагогикасына бір арна болып қосылған асыл мұра болып табылады. Ұлт
жанды Шоқан өз құлағымен Орынбай, Жанар, Шөже, Нысапбай сияқты айтыс ақын-
дарарын жырларын тындап, Біржан, Ақан, Үкім Ыбырай т.б. әнші ақындардың
жырлары мен әндерін бағалап, Тәттімбет, Тоқа, Қожа т.б. күйшілердің күйін
тыңдап, қазақтың ақындық, өнерпаздық ерекшеліктерін жоғары бағалады. Қазақ
халқының ақындық, өнерпаздық дарын ол ұлттық мәдениетіміздің негізі деп
түсінді.
Шоқанның қазақтың салт-дәстүрлері мен діни наным-сенімдерін зерттеу
еңбектерінің кұндылығы мынада:
Бірінщіден., ғылыми ауқымының кеңдігімен көзге түседі. Ол ХҮІІ-ХІХ
ғ.ғ. арасында өмір сүріп, бүкіл Шығыс халықтарының мәдени мұралары туралы
еңбек жазып, пікір айтқан: Марко Поло, Бабыр, Рашиди, Махмуд Хайдари,
Мейидорф, А.Левшин, Д.Банзаров т.б. батыс, шығыс ғалымдарының еңбектерін
оқып, салыстыра тарихи шындықтың бетін ашуға тырысқан.
Екінші, Шоқан қазақ мәдениетін көріп өзбек, қырғыз,
түркімен, қарақалпақ, маңғол қытай, татар мәдениетімен байланыстыра
қарастырып, олардың бір-біріне тигізетін игі әсерін жан-жақгы сөз еткен қай
халықтың болмасын жалғыз өзіне ғана тән салт- дәстүрінің болмайтынын,
шаруашылық кәсібі мен мәдени тұрмыс тіршілігі аралас елдердің бір-біріне
тигізер әсерінің сөзсіз болатынын мұкият ескерген.
Үшіншіден, Шоқан көне тарихи мұраларга сын көзімен көріп бағалаған,
салт-дәстүрлердің озық үлгілерін бөліп қараған.
Төртіншіден, Шоқан салт-дәстүрлер мен фольклорлық шығармалардың
тәлімдік мәніне баса көңіл бөліп, оны халыққа оқу-білім беру ісімен
байланыстыра зерттеген.
Қорыта айтқанда, Шоқан халықтардың салт-дәстүрлері мен әдет-
ғұрыптарындағы озық үлгілерді мәдени мұра етуді мақсат тұтып, надандыққа
қарсы күрес жүргізді. "Құйрықгы жұлдыздай жарқ етіп, тез сөнген" қазақ
ғалымы өз халқының болашағына сеніммен қарап, әсіресе, қазақ халқының ауыз
әдебиеті мен игі дәстүрлерін бағалай біліп, ұлтының ұлы қасиеттерін дамыта
беру қажет екендігін дәйекті материалдар аркылы дәлелдеп берді.
Ы.Алтынсаринпің тәлімгерлік мұралары.
Қазақ халқының Әль-Фарабиден кейінгі ұлы педагогы қазақ балалар
әдебиетінің негізін қалаушы ұстаз, ақын, жазушы Ы.Алтынсарин 1850-1857
жылдарында Орынбор шекаралық комиссиясында оқып, ол оқуды үздік бітірді
қазақ даласындағы ағарту жұмысын қолға алуға бел байлады.
Жаңашыл педагог батыс, шығыс әдебиеті мен мәдениетін жан~жақты зерттеп,
оны қазақ халқы үшін пайдаланды.
ЬІбырай Алтынсарин қазақ әліппесін ұлттық ерекшеліктерге
сәйкес құрып, қалыптастыруды армандады. Ол үшін ұстаз кирилица
нұсқасын алып, оған қазақ дыбыстардың әріптерін белгілеп қосуды ойлады.
Сөйтіп, алғашқы хрестоматиясын Казақ хрестоматиясы"-
"Киргизская хрестоматия", 1979 шығарды. Өйткені мың жылдан
астам қазақ жазуында қолданылып келе жатқан араб әліппесі Казақтың ұлттық
формасына сәйкес ендірілмеді. Бұл жайды белгілі ғалым Ахмет Байтұрсыновта
кейіннен кеңінен зерттеп, төте оқу жазуын түзген болатын. Қазақ
мектептерінде 940 жылдан қолданыла бастаған қазіргі әліппе арқылы
қазақтың ұлттық жазуы дамып, қалыптасты.
Ұстаз ақын, жазушы бала оқыту мен тәрбиелеуде ауыз
әдебиетін жалғастыратын балалар әдебиетінің негізін қалады. Жаңаша
мектептер ашып жаңаша білім беру жүйесін құруға көп еңбек сіңірді.
"Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш журалы" 1879 деген
еңбегінде тәжірибелі ұстаз тіл үйренудің нақтылай әдістемесін түзді.
Оқушыларға сөзді таңдау, сөздің айтылу ырғағын естіртіп, оқушылардың тілін
жаттықтыру, жаттығу-дағдыландыру жұмыстарын жүргізу, ол үшін пәндік және
аудармашылық әдістемелерді дайындау, ал ана тілін оқуда жеке сөздерді оқи
білуге, сз мәнерімен айтуға үйрету, өрбір сөздің мағынасын терең түсіндіру,
яғни әрбір оқушының, сөздік мағынасын терең түсіндіру, яғни әрбір Ұстаздың
әдістемелік жаңа нұсқалары еді.
Оқыту әдістемесінде Ыбырай Алтынсарин тіл дамыту ісіне көп көңіл
бөліп, тіл дамытуда ең әуелі сөзді дұрыс айта білуге үйретуді уағыздады.
"Әрбір оқушы айта білген сөзін жаза да білу керек" дейді ұстаз.
"Мұсылмандықтың тұтқасы" деген еңбегінде Ыбырай Алтынсарин діннің
тәрбиелік мәнін жоғары, "түсінбей жаттау күнә" деп діни уағыздарды
түсінбей босқа жаттап алып, "молда" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лекцияның жоспары:
1. Ш.Уалиханов – қазақтың салт дәстүрлері туралы,
2. Ы.Алтынсариннің тәлімгерлік мұралары.
3. А.Құнанбаевтың педагогикалық мұралары
I. Ш.Уалиханов қазақтың салт дәстурлері туралы
Мақсаты: Қазақ этпопедагогикасының туып қалыптасуы, дамуы туралы талдау
жүргізу, мән мағнысын ұғындыру.
1.Ш.Уалиханов – қазақтың салт дәстүрлері туралы,
Этнопедагогика ғылымы орыс, батыс елдерінде ХҮП-ХҮШ ғасырлардан бастап
қолға алынған бояса, қазақ этнопедагогикасыныц зерттелу жайын, ғылым
ретінде қалыптасу тарихын сөз еткенде оны үш кезеңге бөліп қарастырамыз.
Бірінші — XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүріп, қазақтың
ұлттық тәлімгерлік ой-пікірлері мен салт-дәстүрлері жайында тұңғыш зерттеу
еңбектерін жазған Шоқан, Ыбырай, Абай сияқты демократ ағартушылар мен орыс,
батыс саяхатшысы, эхнограф ғалымдарынын
Э.С.Вульфсон, П.С.Баллас, А.Вамбери, А.Левшин, В.Радлов, А.Януяжевич,
Н.Г.ГТотанин, Н.Л.Зеланд, т.б. жазбалары десек,
Екінші. ХХ ғасырдың алғашқы 20-30, жылдарында бұл істі арнайы
қарастырып сөз еткен Ә.Диваев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов,
Ш.Құайбердиев, Х.Досмұхамедов, М.Дулатұлы, Н.Құлжанова, М.Әуезов т.б.болды.
Яғныи бұл кезенді қазақ этнопедагогикасының ғылым ретінде туып қалыптасу
кезеңі деп қараймыз.
Үшінші_кезең -35-40 жылдық үрдістен кейін 1970-1995 жж қазақ
этнопедагогикасының кайта Жанданып даму дәуірі деп аламыз.
Қазақ этнопедагогикасының бастау бұлағы ғасырдың екінші
жартысында өмір сүрген оқымысты демократ-ағартушылары: ШІ.Уалиханов,
Ы.Алтынсарин, А.Кұнанбаевтардың ғылыми еңбектерімен тығыз байланыста
болғандықтан қазақ халқының салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршілігі, ұлттық
мәдениеті жайында олардың ой-тікірлеріне арнайы тоқталуымыз қажет
демекпіз.
Ш.Уалиханов - қазақ халқының мәдениеті өлең әдебиетін жан-жақты
зерттеп, ұлттык ағарту ісінің негіздеріне ғылыми еңбектерімен үлес қосқан
дарынды ғалым, Әль-Фараби, Ж.Баласағұннан соң жеті ғасырдан кейінгі
қазақтың XIX ғасырдын тұңғыш ғалымы. ІІІығыстану ғылымына елеулі үлес
қосқаны үшін Шоқан 22 жасында орыс География коғамының толық мүшесі болды.
Данышпан ғалым қазақ халқының жаттап алу қабілетің, шешендігін
жоғары бағалады да, сондай қабілеті бар халыққа сауаттылык пен ғылым
-үйренудің қажет екенін дәлелдеп берді.
"Халықтың мұңы мен сырын, арманын жалғайтын жыраулардың жырлары өнегелік
бір-ден-бір құнды кұбылыс", дейді Шоқан. Сөйтіп ол жыршылардың
ерекшеліктерін айқындайды.
"Тәңір" туралы тәлімдік еңбегінде Шоқан атты құдірет деп тану, отқа май
құйып ырым жасау, отқа түкірмеу, аруақты сыйлау, құдайы садака беру, айға
қарап тілек айту, малдың сүйегін баспау, малдың сүтін төкпеу, т.б. сол
сияқты имандық дінге байланысты халықтың салт-санасына айналған ырымдар мен
тыйымдардың зор тәрбиелік мәні бар екенін дәлелдеп, ол тәрбиелік
мақсаттардың орындалғанын өмірден көріп, оның жақсы жақтарын
қуаттай сөз етеді де, тәрбиенің өзекті мәселесі етіп көрсетеді.
Ол Шығыс халықтарының, оның қазақ халқының салт-дәстүрін, әдет-
ғұрпын, діни наным-сенімдерін, фольклорлық шығармалардың шығу тарихы мен
өзіндік ерекшеліктерін зерттеуге арнап "Сібір қарамағындағы Қазақтардың сот
реформасы туралы запискасы", "Жоңғария очерктері", "Қырғыздың манас жыры
туралы", "Шаман дінінің қазақтар арасындағы қалдығы" т.б. деген еңбектерін
жазды.
Әсіресе, қазақ халқының төрт түлік малды киелі жануарлар
ретінде қастерлейтініне, соның ішінде жылқы малын жеті қазынаның бірі деп
танып, қатты қастерлейтініне сүйене қарап ұрпаққа беретін ұлттық тәрбиенің
осы бір қасиетті бөлімін қастерлей білуді уағыздайды. Тіпті, мал сатқан
қазақтың өз малының "сілекейін сүртіп алып қалуы" малды сүю ғана емес, оны
киелі деп есептеп мал күту шаруашылығына келешек ұрпақты тәрбиелеудің
белгілері деп көрсетеді.
Сондай-ақ, "аққуды атпа", "үкіні үркітпе", "көк қарғаның ұясын
бұзба", "құстың жұмыртқасын жарма" деген тыйымдардың зор экологиялык-
патриоттық тәрбиелік мәні бар екенін жастарға үлгі-өнеге тұтады.
Дарынды ғалым қазақ даласындағы тәлім-тәрбиенің басты құралы
-жыр өлең, терме, тақпақ, т.б. деп, жырдың түрлеріне талдау жасап, жоқтау,
қайым өлең, қара өлең, терме, эпостык жырлары, ғашықтық жырлар олардың
дүниетанымдық тәрбиелік мәнін жоғары бағалады.
Шоқан баланы ерте үйлендіру, оны оқытпау ұлкен қателік деп, қазақ
халқының отбасылы тәрбиесіндегі келеңсіз жағдайларды қатты сынады. Қазақ
халқының ғарыштық ұстамдарын Шоқан дүниетанымдық үрдістер деп
бағалады "жұлдызды адам", "темірқазық", "жеті қарақшы", "үркер", "шолпан",
"құс жолы", "ай" туралы халықтық ұғымдардың астрономиялық мәні зор екенін
айта келіп, халық мектебінің дүниетанымдык мәнін ашып көрсетті, Шешен,
өнерпаз, меймандос, ырым-тыйымы мол халыққа білім беретін мектептер,
академиялар керек екенін армандаған Шоқан өз ұсынысымен Қостанайда бірнеше
мектептің ашылуына себепші болды.
Шоқанның "Алты шаһардың шежіресі", "Қазақтың көші қоны",
"Даладағы мұсылмандық", "Шаман дінінің сарқыншақгары", т.б. ғылыми
еңбектері қазақ халқының мәдениет тарихын айқындап, ағарту жөне ұлттық
тәлім-тәрбие ісіне себебін тигізетін бағалы еңбектер болды.
Ұлы ғалымның данышпандық ой-мақсаттары қазақ халқының ұлттық
педагогикасына бір арна болып қосылған асыл мұра болып табылады. Ұлт
жанды Шоқан өз құлағымен Орынбай, Жанар, Шөже, Нысапбай сияқты айтыс ақын-
дарарын жырларын тындап, Біржан, Ақан, Үкім Ыбырай т.б. әнші ақындардың
жырлары мен әндерін бағалап, Тәттімбет, Тоқа, Қожа т.б. күйшілердің күйін
тыңдап, қазақтың ақындық, өнерпаздық ерекшеліктерін жоғары бағалады. Қазақ
халқының ақындық, өнерпаздық дарын ол ұлттық мәдениетіміздің негізі деп
түсінді.
Шоқанның қазақтың салт-дәстүрлері мен діни наным-сенімдерін зерттеу
еңбектерінің кұндылығы мынада:
Бірінщіден., ғылыми ауқымының кеңдігімен көзге түседі. Ол ХҮІІ-ХІХ
ғ.ғ. арасында өмір сүріп, бүкіл Шығыс халықтарының мәдени мұралары туралы
еңбек жазып, пікір айтқан: Марко Поло, Бабыр, Рашиди, Махмуд Хайдари,
Мейидорф, А.Левшин, Д.Банзаров т.б. батыс, шығыс ғалымдарының еңбектерін
оқып, салыстыра тарихи шындықтың бетін ашуға тырысқан.
Екінші, Шоқан қазақ мәдениетін көріп өзбек, қырғыз,
түркімен, қарақалпақ, маңғол қытай, татар мәдениетімен байланыстыра
қарастырып, олардың бір-біріне тигізетін игі әсерін жан-жақгы сөз еткен қай
халықтың болмасын жалғыз өзіне ғана тән салт- дәстүрінің болмайтынын,
шаруашылық кәсібі мен мәдени тұрмыс тіршілігі аралас елдердің бір-біріне
тигізер әсерінің сөзсіз болатынын мұкият ескерген.
Үшіншіден, Шоқан көне тарихи мұраларга сын көзімен көріп бағалаған,
салт-дәстүрлердің озық үлгілерін бөліп қараған.
Төртіншіден, Шоқан салт-дәстүрлер мен фольклорлық шығармалардың
тәлімдік мәніне баса көңіл бөліп, оны халыққа оқу-білім беру ісімен
байланыстыра зерттеген.
Қорыта айтқанда, Шоқан халықтардың салт-дәстүрлері мен әдет-
ғұрыптарындағы озық үлгілерді мәдени мұра етуді мақсат тұтып, надандыққа
қарсы күрес жүргізді. "Құйрықгы жұлдыздай жарқ етіп, тез сөнген" қазақ
ғалымы өз халқының болашағына сеніммен қарап, әсіресе, қазақ халқының ауыз
әдебиеті мен игі дәстүрлерін бағалай біліп, ұлтының ұлы қасиеттерін дамыта
беру қажет екендігін дәйекті материалдар аркылы дәлелдеп берді.
Ы.Алтынсаринпің тәлімгерлік мұралары.
Қазақ халқының Әль-Фарабиден кейінгі ұлы педагогы қазақ балалар
әдебиетінің негізін қалаушы ұстаз, ақын, жазушы Ы.Алтынсарин 1850-1857
жылдарында Орынбор шекаралық комиссиясында оқып, ол оқуды үздік бітірді
қазақ даласындағы ағарту жұмысын қолға алуға бел байлады.
Жаңашыл педагог батыс, шығыс әдебиеті мен мәдениетін жан~жақты зерттеп,
оны қазақ халқы үшін пайдаланды.
ЬІбырай Алтынсарин қазақ әліппесін ұлттық ерекшеліктерге
сәйкес құрып, қалыптастыруды армандады. Ол үшін ұстаз кирилица
нұсқасын алып, оған қазақ дыбыстардың әріптерін белгілеп қосуды ойлады.
Сөйтіп, алғашқы хрестоматиясын Казақ хрестоматиясы"-
"Киргизская хрестоматия", 1979 шығарды. Өйткені мың жылдан
астам қазақ жазуында қолданылып келе жатқан араб әліппесі Казақтың ұлттық
формасына сәйкес ендірілмеді. Бұл жайды белгілі ғалым Ахмет Байтұрсыновта
кейіннен кеңінен зерттеп, төте оқу жазуын түзген болатын. Қазақ
мектептерінде 940 жылдан қолданыла бастаған қазіргі әліппе арқылы
қазақтың ұлттық жазуы дамып, қалыптасты.
Ұстаз ақын, жазушы бала оқыту мен тәрбиелеуде ауыз
әдебиетін жалғастыратын балалар әдебиетінің негізін қалады. Жаңаша
мектептер ашып жаңаша білім беру жүйесін құруға көп еңбек сіңірді.
"Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш журалы" 1879 деген
еңбегінде тәжірибелі ұстаз тіл үйренудің нақтылай әдістемесін түзді.
Оқушыларға сөзді таңдау, сөздің айтылу ырғағын естіртіп, оқушылардың тілін
жаттықтыру, жаттығу-дағдыландыру жұмыстарын жүргізу, ол үшін пәндік және
аудармашылық әдістемелерді дайындау, ал ана тілін оқуда жеке сөздерді оқи
білуге, сз мәнерімен айтуға үйрету, өрбір сөздің мағынасын терең түсіндіру,
яғни әрбір оқушының, сөздік мағынасын терең түсіндіру, яғни әрбір Ұстаздың
әдістемелік жаңа нұсқалары еді.
Оқыту әдістемесінде Ыбырай Алтынсарин тіл дамыту ісіне көп көңіл
бөліп, тіл дамытуда ең әуелі сөзді дұрыс айта білуге үйретуді уағыздады.
"Әрбір оқушы айта білген сөзін жаза да білу керек" дейді ұстаз.
"Мұсылмандықтың тұтқасы" деген еңбегінде Ыбырай Алтынсарин діннің
тәрбиелік мәнін жоғары, "түсінбей жаттау күнә" деп діни уағыздарды
түсінбей босқа жаттап алып, "молда" ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz