Қазақ мәдениеті

1 Қазақ мәдениетінің бастаулары
2 Қазақ мәдениетінің әлемдік өркениетте алатын орны
3 Қазақстан мәдениеті тарихының басты кезеңдері.
4 Қазақ мәдениетінің автохтондығы мен гомогендігі

Қазақтар – Қазақстан Республикасының негізгі тұрғындары, әлемдегі жалпы саны 13 млн-нан асады, исламдық суперөркениеттің солтүстік шығыс жағын мекендейді, діні жағынан ханифиттік мағынадағы мұсылман суниттер, Алтай тіл бірлестігінің түрік тобының қыпшақ топтамасына жатады. Бұл мәдениетті түсіну мақсатында алдымен оны кеңістік өрісі мен уақыт ағымында қарастырып, кейін қазақ мәдениетінің типтік ерекшеліктерін анықтайық. Қазақ мәдениеті еуразиялық Ұлы дала көшпелілерінің мұрагері болып табылады. Сондықтан осы ұлттық мәдениетті талдауды номадалық (көшпелілік) өркениет ерекшеліктерінен бастайық.
Әрбір ұлттық мәдениет бос кеңістікте емес, адамдандырылған қоршаған ортада әрекет етеді. Мәдени кеңістік оқшау, мәңгіге берілген енші емес. Ол тарихи ағынның өрісі болып табылады. Мәдени кеңістіктің маңызды қасиеті – оның тылсымдық сипаты. Мысалы, “ата қоныс” ұғымы көшпелілер үшін қасиетті, ол өз жерінің тұтастығының кепілі және көршілес жатқан мекендерге де қол сұғуға болмайтытдығын мойындайды. Қауымдық қатынас мекендер егемендігінен туады. Ата қоныстың әрбір жағрафиялық белгілері халық санасында киелі жерлер деп есептелінеді, яғни қоршаған орта киелі таулардан, өзен-көлдерден, аңғарлар мен төбелерден, аруақтар жататын молалардан т.б. тұрады. Олардың қасиеттілігі аңыз-әпсаналарда, жырлар мен көсемсөздерде болашақ ұрпақтарға мұра ретінде қалдырылған.
Белгілі бір парасаттылық, ізгілік, ұстамдылық, интуициялық жоғары қабілеттері жоқ адамдар қатал далада өмір сүре алмас еді. Кеңістікте үйлесімді мәдениетте адам мен табиғаттың арасында “қытай қорғаны” тұрған жоқ. Керісінше, мәдениет олардың арасындағы нәзік үндестікті (гармонияны) білдіретін дәнекер қызметін атқарады. Қазақтың төл мәдениетінде экололгиялық мәселе әдептіліктік жүйесіндігі обал және сауап деген ұғымдармен тікелей байланыстырылды.
Табиғат аясындағы мәдениетті қатып-семіп қалған, өзгеріссіз әлем дейтін пікірлер де әдебиетте жиі кездеседі. Алайда, бұл осы мәдениетке тынымсыз қозғалыс тән екендігін аңғармаудан туады. Шексіз далада бір орында тоқталып қалу көшпелілік тіршілікке сәйкес келмейді. Ол мезгілдік, вегитациялық заңдылықтарға бағынып, қозғалыс шеңберінен шықпайды. Әрине бұл қозғалыс негізінен қайталанбалы, тұрақты сипатта болады. Қуаң даланы игеру табиғатты өзгертуге емес, қайта оның ажырамас бір бөлігіне айналуға бағытталған. Яғни, адам табиғат құбылыстарына тәуелді болып қалады.
Шексіз даланы игеру оны жай ғана кеңістік, жазықтық деп түсінбей, осы даланы тұтас бір континуим ретінде бағалаумен қатысты. XX ғ. қалыптасқан этникалық аумақтар мен жағрафиялық ұғымдардың және көшпелілер өркениеті шарықтап тұрған кездегі ата-мекен түсінігінің арасында үлкен айырмашылық бар

1. Древние цивилизации. – М.:Мысль, 1989;
2. Введение в культурологию. В 3-х томах. М.,1995.
3. Габитов Т. Культурология. А.,2001
4. Габитов Т. М. Мәдениеттануға кіріспе. А.,2001
5.Ғабитов Т.,Алимжанова. Мәдениеттану. Оқу құралы. А.2003
6. Тимошинов В.И. Культурология. Учебное пособие. М.2003.
7.Древняя цивилизация. М., 1989
8.Культурология. Антология. Т.1., М., 1994
9.Қоңыратбаев Ә. және Қоңыратбаева Т. Көне мәдениет жазбалары.
10. По следам древних культур Казахстана. А.,1979.
11. Гравюры на скалах. А.,1979.
12. Акишев К.А. Искусство и мифология саков. А.,1984.
13. Толеубаев А. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. А., 1991.
14. Жүсіп Баласағұн. Құтты білік. А., 1981.
15. Маданов Х.М. Қазақ мәдениетінің тарихы.
16.Қазақстан тарихы. Бес томдық. 2 том. 2-бөлім, 4,5,6 тараулар.
17азақстан тарихы. Очерктер. 2-бөлім, 6 тарау.
18. Мусин Қазақстан тарихы. А., 2005. 2-бөлім, 9-тарау.
19.Толыбеков С. Кочевое общество казахов в ХV11-начале ХХвв А.,1971.
20. Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов. А.,1995