Жетес би

1 Жетес бидің шығу тегі
2 Жетес бидің нақыл сөздері, мол мұрасы

Дәстүрлі қазақ қоғамына тән билер институтының ХVІІІ ғасырдағы ірі тұлғалары Әйтеке, Қазыбек, Төле билердің тұсындағы дәстүр замана ағымына сай өзгеріске ұшырағаны белгілі. Бұл өзгерістердің түп себебі, әрине қазақ жеріне дендей еніп, отаршылдықтың ойранын салған патша үкіметінің іс-әрекеттерімен тікелей байланысты болды. «Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деп келетін халық мәтелі осындай қиын заманда туса керек. Дегенмен ұлтымыздың өзіндік ерекшелігі болып табылатын билер институтын патша үкіметі де толық жоя алған жоқ. Кешегі «дала Демосфендерінің» дәстүрілі жолы ХІХ ғасырда да өз жалғасын тапты.
Ш.Уәлиханов қазақ қоғамындағы билердің рөлі мен орны туралы былай деп жазғаны белгілі: «Возведение в звание бия не обусловливалось у киргиз каким-либо формальным выбором со стороны народа и утверждением со стороны правящей народом власти: только глубокие познания в судебных обычаях, соединенные с ораторским искусством, давали киргизам это почетное звание. Чтобы приобресть имя бия, нужно было киргизу не раз показать народом свои юридические знания и свою ораторскую способность. Молва о таких людях быстро распространялась по всей степи, и имя их делалось известным всему и каждому. Таким образом, звание бия было как бы патентом на судебную и адвокатскую практику» .
Сондықтан өзінің дарынымен, әділ, ұтымды шешімдерімен, шешендігімен, ел басқару ісіндегі көрегендігімен көзге түскен тұлғалар ХІХ ғасырда да билер дәстүрін одан әрі жалғастырды. Солардың бірі Жақайым Жетес би еді. Ел ішінде «Жетес би айтыпты» деп басталатын әңгімелер әлі күнге дейін айтылады.
Жетес би шығу тегі жағынан алты ата Әлімнің үлкені Шектінің Жақайымынан тарайды. Жаманақ – Шыңғыс – Жақайым – Ақбура – Асан батыр – Асан – Кілен – Пұсырман – Бекетай – Тоқабай – Қыстаубай – Жетес би.