Кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы

І Кіріспе.
ІІ Негізгі бөлім
1. Кәсіпорын туралы жалпы түсінік.
2. Кәсіпорын түрлерімен қызметі.
3. Банкроттық пайда болуының негізгі себептері.
4. Кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы.
ІІІ Қорытынды.

1. Назарбаев Н.А. Қазақстан 2030. Процветание, безопасность и улучшение

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

КӘСІПОРЫН - қоғамдағы еңбек бөлінісі жүйесіндегі оқшауланған дербес
өндірістік-шаруашылық бірлік, яки заңи тұлға құкығы берілген шаруашылық
жүргізуші субъект; өндірістік-шаруашылық кызметті ұйымдастырудың негізгі
нысаны. Ол әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру және пайда алу
мақсатымен еңбек ұжымын пайдалана отырып, өнім (тауар) өндіреді, жұмыстарды
орындайды, қызметтер көрсетеді және өндіріс құрал-жабдығы мен басқа да
мүлікке меншік нысандарына қарамастан заңи тұлға ретінде және шаруашылык
есеп принципіне сүйеніп әрекет етеді. Кәсіпорын заңнамада тыйым салынбаған
және кәсіпорынның жарғысында көзделген максаттарға сай келетін кез келген
шаруашылық қызметпен айналыса алады. Кәсіпорын өзінің қызметін дербес
жүзеге асырады, шығарылатын өнімін, салықтар мен бюджетке баска да міндетті
төлемдерді төлегеннен кейін қалған пайданы иеленеді. Кәсіпорын мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен бастап құрылды деп саналып, заңи тұлға құқығын
иеленеді. Тіркеу үшін құрылтайшы оны кұру туралы шешімді немесе
құрылтайшылардың шартын, кәсіпорынның жарғысын және басқа құжаттарды
ұсынады. Кәсіпорынның дербес балансы, банктерде есеп айырысу шоттары мен
өзге де шоттары, өзінің атауы жазылған мөрі болады. Мүліктік кешен ретінде
кәсіпорынның құрамына оның кызметі үшін керекті мүліктің барлык түрлері,
бұған қоса жер телімдері, ғимараттар, жабдықтар, шикізат, өнімдер, талап
құқықтары, сондай-ак, кәсіпорынды, оның өнімін, жұмыстары мен көрсететін
қызметтерін дараландыратын танбаларға құқықтар (фирмалық атаулар, тауар
белгілері, кызмет көрсету белгілері) және заң мен шартта өзгедей
көзделмеген жағдайда басқа да айрыкша кұкықтар кіреді. Меншік иесінің
немесе ол уәкілдік берген органның келісуімен кәсіпорын заңи тұлға
кұқықтары берілген еншілес шаруашылық жүргізуші субъектілер, сондай-ақ
филиалдар, бөлімшелер, банкіде шот ашу құкығы бар басқа да оқшауландырылған
бөлімшелер құра алады. Тиісті орган арқылы мемлекеттік, еңбек ұжымдары,
жеке және заңи тұлғалар, соның ішінде шетелдік тұлғалар да, кәсіпорынның
құрылтайшылары бола алады. Меншік нысандарына қарай кәсіпорын жеке,
мемлекеттік, ұжымдык немесе аралас меншіктегі, сондай-ак, қоғамдык ұйым
меншігіндегі кәсіпорын нысанында құрылуы мумкін. Олар жекеше
кәсіпорын,серіктес (жарнапұлға негізделген серіктестік), акционерлік қоғам,
мемлекеттік кәсіпорын, коммуналдық кәсіпорын түрлеріне жіктеледі. Нарықтык
экономикаға көшу жағдайыңда жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың дербестігін
кеңейтумен бірге экономикалык бірігудің жаңа нысандарын — серіктестіктер,
қауымдастықтар, бірлескен кәсіпорындар, шағын кәсіпорындар, консорциумдар,
биржалар, коммерциялық банктер құрудың тиімділігі айкындала бастады. Аралас
кәсіпорын — меншік нысаңдары алуан түрлі кәсіпорын, оның кызметі бірлескен
қызметті жұзеге асырушы серіктестердің үлеспүлдық жарналарына негізделген.
Ауылшаруашылығы кәсіпорынны — меншігінде немесе шаруашылықтың карамағында
жер, сондай-ақ, басқа да мүлік бар және өсімдік шаруашылығы, мал
шаруашылығы өнімін өндіруші, ауыл шаруашылық өндірісіне қызмет көрсетуші
заңи тұлға. Ауыл шаруашылығында, шаруашылыкты жүргізу нысандары — акцион.
қоғамдар, түрлі тұрпаттағы серіктестіктер, ауыл шаруашылық кооперативтері,
ұжымдық шаруашылықтар, кеңшарлар, өнеркәсіптің, көлік, басқа да
кәсіпорындар мен ұйымдардың шаруашылықаралык, қосалқы шаруашылықтары,
ғылыми зерттеу мекемелері мен ұйымдары, т.б. Бірлескен кәсіпорын — екі не
одан көп елдің заңи тұлға құқықтары бар құрылтайшыларының (фирмаларының,
компанияларының, т.б.) мүлкін біріктіру негізінде құрылған кәсіпорын.
Олардың нақты нысандары: өндірістік кәсіпорындар, сауда фирмалары,
енгізбелік, сервистік және баска ұйымдар. Ынтымактастықтың мұндай нысандары
ел экономикасына шет ел капиталын тартуға, колда бар резервтерді тезірек
пайдалануға, қажетті өнімді шығаруды ұлғайтуға мүмкіндік береді, білімді,
еңбек пен өндірісті ұйымдастыру тәжірибесін, басқару стилі мен өдістерін
алмасуға, нарыктық қатынастар мен сырткы рынокты игеруге жәрдемдеседі. Оның
жарғылық қоры серіктестердің салымы есебінен кұралып, шаруашылық қызметтен
алынған пайда есебінен, қажет болған жағдайда қосымша салым немесе қарыз
қаражаты есебінен толықтырылуы мүмкін. Бірлескен кәсіпорынның бас директоры
(баскарма төрағасы) құрылтайшы мемлекеттің азаматы, не шет ел азаматы болуы
мүмкін. Қызметкерлерді жалдау, жұмысқа алу, жұмыстан шығару, еңбек ақы 455
төлеу мәселелерін кәсінорынның өзі шешеді. Оның әкімшілік кәсіподақпен
ұжымдық шарт жасасуға міндетті. Венчурлік кәсіпорын — ғылым -
зерттеулермен, инженер талдамалармен, жаңалықтар ашумен және енгізумен,
соның ішінде ірі фирмалардың тапсырыстары және мемлекеттік косалкы
келісімшарттар бойынша жаңа енгізілімдер жасаумен айналысатын шағын
кәсіпорын. Еншілес кәсіпорын — заңи тұлға құқығы бар, бірақ акцияларының
пакеті не жарғылық қоры басқа кәсіпорынның қолында болатын кәсіпорын.
Жалгерлік кәсіпорын — көсіп-керлік кызметті жалға алынған мүліктік кешен
негізінде жүзеге асыратын шаруашылық бірлік. Жалгерлік кәсіпорын тіркелген
сәттен бастап заңи ұйым құкығына ие болады. Ол жалға берушіге жалға алынған
мүліктің қүнынан есептелетін пайыз немесе тұрақты сома түрінде жалгерлік
толем толейді. Салықтар мен бюджетке басқа да төлемдер төленгеннен кейін
шаруашылық қызметтен алынған пайданы дербес иемденеді. Жекеше кәсіпорын —
азамат, соның ішінде шет ел азаматы немесе азаматтығы жоқ тұлға құрған
кәсіпорын. Оның жеке кәсіпкерліктен айырмашылығы сол: мұнда заңи тұлға
белгілері болады. Оны меншік иесі басқарады не ол уәкілдік берген органдар
бас қарады. Меншік иесі жекеше кәсіпорынның басқарушысы болуға кұкылы
немесе басқару үшін басқа біреуді тағайындауы, оны келісімшарт бойынша
жалдауы мүмкін. Жарғылық қорды құра отырып, меншік иесі мүлікті немесе
қаражатты кәсіпорынға береді және оны басқару органдарының өкілеттіктерін
шектеу жолымен бақынауға құқыны. Ол таза пайдадан өз пайдасына аударым
(дивиденд) мөлшерін дербес белгілей алады.
Коммерциялық кәсіпорын — заңи тұлға құқығы берілген, өзін-өзі
қаржыландыру жағдайында коммерциялық қызметпен айналысатын және барынша 456
көп пайда алуды көздейтін оқшауландырылған дербес шаруашылық бірлігі.
Концессиялық кәсіпорын — мемлекетке немесе муниципалитетке тиесілі табиғат
байлықтарын, кәсіпорындар мен басқа шаруашылық субъектілерін жекеше
кәсіпкерлерге немесе шетелдік фирмаларға белгілі бір мерзімге пайдалануға
беру туралы шарт негізінде құрылған кәсіпорын. Корпоративтік кәсіпорын —
меншігі үлес пүлдарға бөлінген тәуелсіз заңи субъектілер ретінде өмір
сүретін кәсіпорын. Кәсіпкерлік қызметтің корпоративтік нысаны басым нысан
болып табылады және ірі бірлестіктер құрудың, халықар. сауданы дамытудың
қазіргі беталысына сай келеді. Негізгі артықшылықтары — шектеулі
жауапкершілік және қосымша капитал тартуға үлкен мүмкіндігінің барлығы.
Көлік кәсіпорыны— жеке және заңи тұлғаларға негізгі кызмет түрі ретінде
көлік қызметін көрсететін заңи тұлға. Муниципалдык кәсіпорын — мүлкі
жергілікті бюджет аражаты есебінен құралатын кәсіпорын. Жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының меншігінде болады. Тікелей шет елден қаржыландырлатын
кәсіпорын. — бейрезидент бірліктердің бакылауындағы кәсіпорын, бейрезидент
корпорациялардың филиалдары, шет мемлекеттердің немесе бейрезидент
бірліктер топтарының бақылауыңдағы корпорациялар, белгілі бір экон. аумакта
үзақ мерзімде жұмыс істейтін бейрезидент кәсіпорындардың бейкорпоративтік
бөлімшелері.Унитарлық кәсіпорын — өзіне бекітілген мүлікті меншіктенуге
құқығы жоқ коммерциялық ұйым. Ол мемл. және муниципалдық (жергілікті)
кәсіпорын болуы мүмкін, осыған орай оның мүлкі мемлекеттік немесе
муниципалдық меншікте болады, бұл мүлік оған шаруашылықты жүргізу немесе
оралымды басқару құқыктары негізінде тиесілі болады. Шаруашылықты жүргізу
құқықтары негізінде құрынған унитарлык кәсіпорын ды өкімет немесе
жергілікті өзін-өзі басқару органы құрады. Оның жарғысын осы орган
бекітеді, жарғынық қорының (шаруашынық серіктестіктердегідей немесе
акционерлік қоғамдардағыдай жарғылық капитал емес) мөлшерін айқындап,
жасақтайды. Унитарлық кәсіпорынның басшысын мемлекеттік немесе
муниципалдық орган тағайындайды және ол осы органға есеп беріп тұрады.
Кәсіпорын өзінің міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап
береді. Егер унитарлық кәсіпорын мүлкі оралымды баскару кұқығы негізінде
құралса, онда ол қазыналық кәсіпорын болып табынады. Унитарлық кәсіпорын
өзінің қарамағындағы мүлікті дербес иеленеді, пайдаланады, билейді, бірак
бұл орайда мүлікті меншіктенуші кәсіпорынға тиесілі мүліктің сақталуын
бақылайды. Ол мүлікті меншіктенүшінің міндеттемелері бойынша жауап
бермейді.
Ұжымдық кәсіпорын — мемлекеттік кәсіпорынды құнын төлеп алған
жағдайда немесе мүлікті еңбек ұжымы занды жолмен сатып алған жағдайда
құрылатын шаруашылық бірлік. Мүнда меншік ұжымдық сипатта болады және мүлік
қызметкерлердің салымдарына бөлінеді. Кызметкер салымының құрамына оның
мемлекеттік немесе жалгерлік кәсіпорынның мүлкіне салған сомасы мен оның
ұжымдық кәсіпорын құрылып, жұмысын бастағаннан кейінгі мүліктің көбеюіне
қосқан үлесі кіреді. Салымға еңбек ұжымы мен кәсіпорын бағынатын орган
арасындағы келісімде жұмыс нәтижелерін басшылыққа ала отырып айқындалатын
мөлшерде пайыз есептеліп төленеді. Кәсіпорын таратынған жағдайда бюджетпен,
банктермен және басқа несиегерлермен есеп айырысқаннан кейін қалған
мүліктен қызметкерге оның үлесі (салымның құны мен табыстың бөлігі)
төленеді. Ш а ғ ы н кәсіпорын — жұмысшылар саны мен шаруашылық айналымы
(өнеркәсіпте онім көлемі, саудада тауар айналымының көлемі) белгілі бір
мөлшерлік өлшеммен шектелетін жаңадан құрынған немесе бұрыннан жұмыс істеп
тұрған кәсіпорын. Оларға өнеркөсіп нен кұрылыста жұмысшылардың саны көп
дегенде 200 адамға, ғылымда 100 адамға, баскда өндірістік салаларда 25
адамға, бөлшек саудада 15 адамға дейін жететін кәсіпорындар жатады.
Шетелдік кәсіпорын — жарғылык қоры түгелімен шетелдік қаржылардан құралған
кәсіпорын (ұйым). Iрі кәсіпорын — сала өндірісінің жалпы көлемінің көп
үлесін өндіретін не жұмысшылардың немесе акцияларды иеленушілердің саны
жөнінен, өткізу көлемі, активтердің немесе пайданың мөлшері жөнінен ірі деп
саналатын, не осы екі белгіге де ие кәсіпорын.

Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептері.
Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады. Ол
соттың шешімі мен немесві кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми
түрде жарияланады. Қазақстан Республикасының "Банкроттық туралы" 07.04.95
жылғы №2173 Заңына сәйкес, қарызды төлеуге шамасы жоқ ұғымы ақшалай
міндеттері бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеуі талабын
қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзінеі тиісті мүлік есебінен бюджет пен
бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады.
Басқаша айтқанда, шаруашылық субъектісінің қарызды төлей алмауы, ағымдағы
операциялық қызметті қаржыландыра алмауы, қарыздардың, міндеттердің өсуіне
байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі немесе борышкердің
балансының қанағаттанғысыз құрылымына байланысты ұғымдар кіреді.
Баланстың қанағаттанғысыз құрылым борышкердің мүлкі мен
міндеттемелерінің өтімділік деңгейінің жетіспеуіне байланысты кредитордың
алдында мүлік есебінен міндеттемелердің дәл уақытында төленбеуі жағдайы
тұрған кезде болуы мүмкін. Бұндай жағдайда мүліктің жалпы құны борышкер
міндеттемелерінің жалпы сомасына тең немесе одан асып кетуі мүмкін.
Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық
механизімінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық
саясатының тиімсіз болуынан туындайды.
Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептерің келтірейік:
1. Шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың объективті себептері:

1. экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының,
қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі;
2. инфляцияның аса жоғары деңгейі;
3. фирманың құнды қағаздарының нарықтық құнының төмендеуі;
4. бәсекелестің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда
болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, өнім
бағасының төмендеуі.
2. Шаруашылық жүргізуге тікелей қатысты субъективті себептер:
1. банкроттықты уақытында болжап және қелешекте одан сақтана алмау;
2. жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы, сұранысты дұрыс
зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;
1. өндіріс көлемінің төмендеуі;
3. ұқсас, бірақ сапасы жоғары өнімдердің бағасына кейбір түрлердің
бағаларының жақындауы;
4. ақталмаған жоғары шығындар;
5. өнімнің төменгі рентабельділігі;
6. өндіріс циклінің өте көлемді болуы;
7. үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;
8. ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы
жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық,
қаржылық саясаттың тиімдісін таңдай алмауы.
Кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік
қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған
елдерде, оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі механизмі
қалыптасқан.
Осы механизмнің негізгі элементтері мыналар:
1. кәсіпорынның банкроттығы жайында актілерд жүзеге асыруға шешім
қабылдау процестерініи нормативтік-әдістемелік, экономикалық, ұйымдыі
қамтамасыз етілуі;
2. перспективалы тауар өндірушілерді қолдау маія сатында, төлем қабілеті
жоқ кәсіпорындарға меш лекеттік қаржылық көмек шаралары;
3. қайта құру және жою шараларын қаржыландыру;!
4. банкроттық процедураға қатысушыларға экономиі калық көмек көрсету;
5. кең ауқымды қоғам үшін банкроттар жайыңдя ақпаратгардың жариялылығын
қамтамасыз ету төлем қабілеті жоқ кәсіпорындардың тізіміш жүргізу.

Қазақстан Республикасы жағдайында банкроттық механизмінің
нормативті-құқықтық базасы ретінде әдебиеттер тізімінде көрсетілген
құжаттар пайдаланылады. Қазақстан Республикасының Банкроттық жайында
Заңына сәйкес, кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз
түрде қабылданады. Банкроттық, борышкердің сотқа жазған өтініші бойынша
ерікті
түрде немесе оның өзінің банкроттығы жайында соттан тыс түрде
кредиторлармен келісімге келе отырып ресми түрде хабарлауы жолымен
жасалады. Ал еріксіз түрде, кредиторлардың немесе "Банкроттық жайында
Заңымен өкілет берілген тұлғалардың өтініші негзінде
жасалады.
Банкроттық жайында кредитордың өтінішпен сотқа баруына негіз болып
борышкердің төлеу қабілетінің болмауы табылады. Егер борышкер өзінің
міндеттемелерін 3 ай ішінде орындай алмаса, оның төлем қабілеті жоқ деп
саналады.
Кредитордың борышкерге қойған талаптарының сомасы 150 айлық есепті
көрсеткіштерден жоғары болса ғана, банкроттық жайында іс сотпен қаралады.
Банкроттықтың ықтималдылығын бағалауды қаржылық талдау арқылы жүргізуге
болады, себебі ол кәсіпорынның экономикалық "ауруын" және одан "арылу"
жоддарын таңдауға мүмкіндік береді. –Кәсіпорынның банкроттылығын болжау
бойынша құралдарды кең пайдалана отырып, кәсіпорынның дағдарыс жағдайынан
шығу шараларын ойластыруға мүмкіндік туғызады. Болжау, қалыптасып жатқан
тенден-цияларды зерттеп қарауға сыртқы, ішкі жағдайлардың әсерін есепке ала
отырып, қаржылық саясатты жүргізу үшін, кәсіпорынның келешегі төлем
қабілеттігінің төмендеуі немесе жоғарылауы қандай деген ең маңызды сұраққа
жауап беру керек.
Қаржылық жағдайдың динамикасының негізгі тенденциялары мен қызмет
нәтижелерін формаланған және формаланбаған әдіс арқылы болжауға болады.
Инфляция қарқынының күшті болуы, шығындар нормасының орталықтандырылып
бекітілмеуі және келісім-шарттар жасау кезінде алдын ала төлеудің кең
таралуы жағдайында, жабдықтау келісім-шартына отырған кезде болжау дәлдігі
төмендейді. Осындай кезде қаржылық жағдайды болжау, табыстардың есеп беруге
қатысты өзгермелі параметрлері - өндіріс көлемі, шаруашылық субъектілер
қызметінің әр түрлі бағыттары бойынша шығындардың бағдарлама жүйесі
қаржылық есеп беру және электронды кесте негізінде құрылуы мүмкін.
Қаржылық жағдайды болжау - перспективалық талдаудың негізгі міндеті.
Талдаудың бұл түрі, шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесін зерттеу
негізінде, болашақ міндеттерін анықтау, стратегиялық басқару шндеттерін
шешу үшін әкімшілікті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс. Мақсатқа сәйкес
талдауды жүргізу, орта мерзімді болашаққа (2-3 жыл) және ұзақ мерзімді
болашаққа негізделуі керек. Шетел практикасында, әдеі'-те (5 жылдан
жоғары) объект үшін бизнес-жоспарды болжаудың экономикалық
көрсеткіштері 3-5 жылға жасалады.
Талдаудың бастапқы пункті, қаржылық шаруашылық қызметтің
көрсеткіштерінің өзгеруі бір есеп беруі кезеңі мен екінші кезеннің
сабақтастығы болып табылады. Сондықтан перспективтік талдау үшін
қолданылате бұл ақпараттар қаржылық есептен алынады.
Ұзақ мерзімді болжауды құруды негізі құрде мәселе деп есептеуге
болады. Мұнда екі жағдай қарастырылады: шаруашылық қызметің тәуекелі мен
жаудың тәуекелі. Тәуекелдің бірінші түрі іскер қызме керлердің,
эксперттердің тартылуы есебінен төмеңдеуі мүмкін. Тәуекелдің екінші түрін
шет елде және өзімізде жинақгалған тәжірибені қолдану арқылы, сонымен қатар
ЭБМ көмегімен шаруашылық қызметті көп вариантты ұқсас есептеулер жолымен
төмендетуге болады.
Қазіргі экономика ғылымының өз қарауында қаржылық көрсеткіштерді
болжаудың әр түрлі әдістері мен тәсілдері бар. Кәсіпорынның банкрот
болу мүмкіндігіні тұрғысынан қаржылық жағдайды болжаудың 4 не тәсілін
қарастырамыз:
а) несие беру қабілеттілігі индексінің есебі;
ә) формаланған және формаланбаған белгілерді жүйесін
қолдану;
б) төлем қабілеттілігі көрсеткіштерін болжау;
в) қаржылық ағымның құйылуын талдау.
Қаржылық болжауда бағалардың эксперттік бағалу әдісі мен экономика-
математикалық моделдеу қолданылуы мүмкін. Экономика-математикалық
моделдеу көрсеткіштер динамикасын келешекте қаржылық
процестердің дамуына тигізетін факторлар әсеріне бай нысты белгілі
дәрежеде дәл анықтауға мүмкіндік бере Экономикалық-математикалық
модельдеудің қаржыл болжамының ең тиімдісін алу үшін, ол
экспер бағалау тәсілімен толыктырылады, нәтижесінде қаржылық процестердің
сандық мэндеріне түзетулер жасауға мүмкіндік туады. Жалпы әлемдік
практикада кәсіпорынның тұрақтылығын болжау, оның қаржылық стратегиясын
таңдау, сонымен қатар, оның тәуекелділігін анықтау және банкроттығын болжау
үшін экономикалық-математикалық модельдер қолданылады.
Банкроттықтың ықтималдығын бағалаудың ең жиі қолданылатын әдісі
белгілі американ экономисі Э. Альтман ұсынған Z модельдері.
Эмперикалық. жолмен табылған бұл көрсеткіштер коэффиценттердің
салмақтық мағынасына көбейтіліп, нәтижелері белгілі бір тұрақты өлшеммен
қосылады, ол да тәжірибелік-статистикалық тәсілмен табылады. Егер нәтиже
(Z) теріс болса, банкроттық ықтималдық үлкен емес. Ал егер Z мәні оң
болатын болса, ол банкроттық ықтималдылығының жоғары екенін көрсетеді.
Америка тәжірибесінде (4) мынандай коэффицент-тердің салмақтық мәндері
қолданылады.
• жабу немесе ағымдағы өтімділік (Ктп) көрсеткіші
үшін:
(Кп)-(-1,0736);
• баланстың пассивіндегі заемдық қаражаттың үлес
салмағының көрсеткіші үшін:
(К3)-(+0,0579);
• тұрақты шама -(-0,3877).
Бұдан Z есебінің формуласы мынандай болады:
Z = -0,3877+К(-1,0736)+К0,0579.

Z =0 болғанда кәсіпорындар үшін банкроттық ықтималдығы 50%-ға тең.
Егер Z 0 болса, онда банкроттық ықтималдығы 50%-дан кем болады, және 2
төмендеген сайын пайыз да төмендей береді. Егер Z 0, болса, онда
банкроттық ықтималдығы 50%-дан асып, Z өскен сайын ұлғая береді.
Осы модельдердің ерекшелігі оның қарапайымдылығы, оның кәсіпорын
жайында ақпарат көлемі шектелген жағдайда қолданылу мүмкіндігі болып
табылады.
Бірақ берілген модель банкроттықты болжауда жоғары дәлдікті қамтамасыз
етпейді, яғни кәсіпорынның қаржылық жағдайына басқа маңызды көрсеткіштердің
(табыстылық активтердің берілуі, кәсіпорынның іскерлік белсенділігі) әсерін
есепке алмайды. Болжаудың қатесі екі факторлы модельдің көмегімен мына
аралықта бағаланады.

Z =+-0.65(9).
Отандық кәсіпорындар басқа жағдайларда жұмыс істейді, біздің елімізде
инфляция қарқыны макро және микроэкономика циклдері, сонымен қатар
өндірістің энергия, қаржы және еңбек сыйымдылығы, еңбек өнімділігі деңгейі,
салық ауыртпалығы басқаша болып келеді. Осыған байланысты бұл жоғарыда
көрсетілген коэффициенттер мәнін біздің жағдайда ойламай бірден пайдалану
мүмкін емес. Бірақ модельдің өзін, басқа еліміздің нарығына сәйкес келетін
көрсеткіштермен алмастырып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.