Макроэкономикалық тұрақсыздық: экономикалық циклдер, жұмыссыздық, инфляция

макроэкономикалық тұрақсыздық: экономикалық циклдер, жұмыссыздық, инфляция

1 Экономикалық цикл және негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер серпіні. Әлуетті ЖІӨ

2 Жұмыссыздық және оның түрлері. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі. Оукен заңы. Жұмыссыздық деңгейін реттеу

3 Инфляция деңгейі. Сұраныс инфляциясы және ұсыныс инфляциясы. Болжанған және болжанбаған инфляция

4 Жұмыссыздық пен инфляцияның арабайланысы

1 Экономикалық цикл және негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер серпіні. Әлуетті ЖІӨ

Экономикалық дамудың циклділігі (кезеңділігі) - өндірістің өсуі құлдырауымен, іскерлік белсенділіктің артуы кемуімен алмасып отыратын нарықтық экономиканың үздіксіз толқулары. Экономикалық цикл - бұл бір экономикалық құлдыраудың басталуынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең (Сурет-1-де t ₁ t ₆ аралығы 1 экономикалық циклді құрайды) . Яғни, ол өндіріс, инфляция, жұмысбастылық деңгейінің қандай да бір уақыт аралығындағы өзгеруі.

Сурет-1 - Экономикалық цикл

Жекелеген экономикалық циклдер бір-бірінен ұзақтығы және интенсивтілігі бойынша өзгешеленеді. Алайда, барлық циклдерге тән фазалары болады: құлдырау, тоқырау, жандану, өрлеу .

Экономиканың циклділігінің негізгі себептері: тұтынудың, инвестицияның, негізгі қорлардың жаңаруы, ақша массасының өзгеруі және тағы басқалары. Экономикалық циклдердің әр фазасында өзіне тән негізгі ерекше құбылыстар көрініс береді.

Кесте-1 - Экономикалық циклдің әр фазасына тән негізгі ерекшеліктері

Экономикадағы циклдік ауытқуларға әсер ететін факторларды ықпал ету сипаттарына қарай сыртқы және ішкі факторларға жіктейді. Сыртқы факторларға халық санының өзгеруі, түбегейлі технологиялық өзгерістер, ауқымды саяси оқиғалар, соғыстар, табиғи үлкен апаттар және осылар тәріздес басқа да құбылыстар жатқызылады. Ішкі факторларға тұтынуға, инвестицияға шығындардың өзгеруі, үкіметтің түрлі саясаттар көмегімен жүргізетін іс-шаралары және т. т. жатады.

Цикл фазаларының негізгі индикаторлары болып жұмысбастылық деңгейі және шығарылым көлемі табылады. Ал, инфляция деңгейі, пайыз мөлшерлемесі және валюта бағамы үкіметтің, орталық банктің нақтылы жағдайлармен байланысты жүргізілетін саясаттарымен реттеліп отырады.

Экономикалық циклдің негізін кезеңді пайда болып отыратын экономикалық күйзелістер құрайды. Циклдің жандану және өрлеу фазаларында өндірістің ұлғаюы, сәйкесінше интенсивті және экстенсивті болады. Сонымен қатар, бұл кезеңдерде халықтың табысы артады және жиынтық тұтынуға сұраныс артады. Жандану кезеңінде тұтынушылық сұраныстың артуы кәсіпкерлердің өндіріс қуаттарын арттыруға және капитал салымдарын ұлғайтуға түрткі болады. Бұл өндіріс құралдарына сұранысты ынталандырады. Жиынтық сұраныстың өсу қарқынының қоғамдық өндірістің өсу қарқынынан артып түсе бастауы өндірушілер арасындағы бәсекені әлсіретеді. Ол, өз кезегінде өндіріске ғылыми жетістіктерді, жаңа технологияларды енгізуге ынтаны төмендетеді. Алайда, өндірістің экстенсивті дамуы ұлғая отырып, ақыры соңында төлем қабілетті сұраныстан асып түскен кезде, тауарлардың артық өндірілуі (AS > AD) басталады. Бұл өз кезде экономикалық күйзеліс те бой көрсетеді. Экономикалық күйзеліс капиталдың пайдалы қызмет етуін қамтамасыз ете алмайтын өндіріс құралдарының моральдық тозуына әкеледі. Бұл өз кезегінде жаңа технологиялық негізде капиталдың жаңаруына серпін береді. Осылайша, күйзеліс экономиканың интенсивті дамуына бастау болады.

Экономикалық циклдер ұзақтығы бойынша келесі түрге жіктеледі:

• қысқа циклдер немесе Китчиннің циклдері (2-4 жылдық) ;
• ірі өнеркәсіптік циклдер немесе Жугляр циклдері (7-12 жылдық) ;
• құрылыс циклдері немесе Кузнецтің циклдері (16-25 жылдық) ;
• Кондратьевтің ұзын толқындар (40-60 жылдық) .

Әлуетті ЖІӨ немесе экономикалық әлует - бұл ресурстардың толық жұмысбастылығы кезіндегі өндіріс көлемі. Ресурстардың толық жұмысбастылығы дегеніміз халық шаруашылығы қуатының 10-20 %-ы игерілмегендегі және жұмыссыздықтың табиғи деңгейі кезіндегі өндіріс көлемі. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі жалпы жұмыс күшінің 5-7 %-ы жұмыссыз болған кездегі жұмысбастылық деңгейі. Жұмыс күші - бұл ел халқының жұмысқа жарамды бөлігі, яғни ол есептік кезеңдегі жұмысбастылар мен жұмыссыздар санының қосындысы:

N = U + E (1)

N = R - H (2)

Мұндағы, N - жұмыс күші, адам;

U - жұмыссыздар саны, адам;

E - жұмысбастылар саны, адам;

R - ел халқының саны, адам;

H - жұмысқа жарамсыздар саны, адам.

2 Жұмыссыздық және оның түрлері. Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі. Оукен заңы. Жұмыссыздық деңгейін реттеу

Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті халықтың жұмыс істеуді қалайтын, бірақ уақытша немесе мүлдем жұмысынан айырылған бөлігінің жұмыспен қамтылмауы көрінісі. Жұмыссыздық өндірістің тиімділігінің артуымен немесе жұмыс күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға мүмкіндік беретін, жұмыс күшінің құрылымына, сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми техникалық ілгерілеушіліктің және мемлекеттің өндіргіш күштерді орналастырудағы қате құрылымдық саясаты салдарынан туындайды.

Жұмыссыздықты қалыптасу сипаттарымен байланысты негізінен үш түрге жіктеуге болады:

1. уақытша (фрикциондық) жұмыссыздық;
2. құрылымдық жұмыссыздық;
3. циклдік жұмыссыздық.

Уақытшы жұмыссыздық (U _f ) - бұл өздерінің біліктілігіне және жеке қалауларына сәйкес келетін жұмысты іздеп жүрген немесе күтіп отырған жұмыс күшінің бір бөлігі. Бос жұмыс орындары және оған үміткерлер туралы ақпараттар жеткіліксіз, тіптен бар болған күннің өзінде бұл ақпараттар таралуы үшін белгілі шамада уақыт қажет. Міне, сондықтан да жұмыстан өз қалауы бойынша немесе еріксіз босағандар және жұмыс күшінің құрамына жаңадан қосылған мамандар белгілі бір мерзім аралығында жұмыссыз болады. Бұл топтың басты артықшылықтарының бірі - олардың еңбек нарығында сата алатын дайын «кәсіби дағдысы» бар. Яғни, олар өздерінің еңбек күшін тез арада сата алады. Қорыта айтқанда, уақытша жұмыссыздар өздерінің еңбек күшін тез арада сату арқылы, қысқа мерзімді кезеңде жұмысбастылар санатына қосылады.

Құрылымдық жұмыссыздық (U _s ) - бұл жұмыс күшіне сұраныстың құрылымын өзгертетін өнеркәсіптегі технологиялық ілгерілеушілікпен байланысты туындайтын, жұмыссыздықтың бір түрі. Яғни, құрылымдық жұмыссыздар - олар ғылыми-технологиялық ілгерлеушілік нәтижесінде мамандықтары аса қажетсіз немесе мүлдем жарамсыз болуы себепті жұмыстан шығып қалғандар не жұмыс таба алмай жүрген тұлғалар. Құрылымдық жұмыссыздық көбінесе еріксіз (амалсыз) және ұзақ мерзімді сипатта болады. Себебі, еңбек нарығында олардың «дайын машығына» (мамандығына) сұраныс жоқ болғандықтан, оларға кәсіби қайта даярлықтан өтуіне немесе тұрғылықты мекендерін ауыстыруларына тура келеді. Аталмыш шаралар едәуір ұзақ уақытты қажет етеді.

Уақытша жұмыссыздық пен құрылымдық жұмыссыздықтың негізгі айырмашылықтары:

• уақытша жұмыссыздардың еңбек нарығында тез сата алатын дайын машықтары бар, ал құрылымдық жұмыссыздар қосымша оқу оқымай, не қайта даярлықтан өтпей немесе тұрғылықты мекендерін ауыстырмай тез арада жұмыс таба алмайды;
• уақытша жұмыссыздық қысқа мерзімді сипатта болады, ал құрылымдық жұмыссыздық ұзақ мерзімді және бұл ұлттық экономика үшін де ауыр (жағымсыз) құбылыс;
• уақытша жұмыссыздық әлде қайда қалаулы болып табылады. өйткені, көптеген адамдар өз еркімен «жұмыс аралық» күйде болады және олардың төмен жалақылы жұмыстан жалақысы жоғары жұмысқа ауысуы нәтижесінде жеке табыстарының артуы еңбекке ынталарын арттырады. Мұндай салдар еңбек өнімділігінің артуына алып келеді және нәтижесінде ұлттық өнімнің көлемі арта түседі.

Циклдік жұмыссыздық (U _dd ) - экономикалық циклдің құлдырауы кезеңінде жиынтық тұтыну шығындарының азаюы салдарынан өндірістің қысқаруымен байланысты пайда болатын, жұмыссыздықтың бір түрі. Циклдік жұмыссыздар - бұлар ұлттық өндірістің қысқаруымен байланысты жұмысын жоғалтқандар. Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазасында уақытша және құрылымдық жұмыссыздық циклдік жұмыссыздықпен толықтырылады. Ал, циклдік өрлеу фазасында циклдік жұмыссыздық болмайды (U _dd = 0) .

Экономикалық циклдің құлдырау және тоқырау фазаларындағы кәсіпорындардың жаппай банкротқа ұшырауы жаппай жұмыссыздыққа алып келеді. Мұндай кезде жұмыссыздарды басқа кәсіпке оқыту арқылы қайта даярлау немесе олардың тұрғылықты мекен-жайларын ауыстыруы жұмыссыздықтан құтылудың жолы болып табыла алмайды. Өйткені, басым жағдайда дағдарыс оты ұлттық экономиканы тұтастай шарпиды және ол әлемдік деңгейге де өрбуі әбден мүмкін.

Жұмыссыздық - бұл еңбекке қабілетті адамның жұмыссыз қалуы. Ал, жұмыссыз қалу адамдардың тұрмыстық жағдайын нашарлатып ғана қоймайды, сонымен қатар бұл жағдайда адамдар моральдық тұрғыдан да күйзеліске ұшырайды. Өйткені, бір жағынан жалақы басым көпшіліктің бірден-бір табыс көзі болып табылса, екінші жағынан жұмыссыз қалған жан өзін қоғамға қажетсіз сезінуі мүмкін.

Жұмыссыздықтың негізгі көрсеткіштерінің бірі ол - жұмыссыздық деңгейі болып табылады:

U

u = -- × 100 % (3)

N

Мұндағы, u - жұмыссыздық деңгейі, %.

Жұмысқа жарамсыздар немесе жұмыс күшіне жатпайтындар: кәмелеттік жасқа толмағандар, зейнеткерлер, үй шаруасындағылар, оқушылар, күндізгі оқу бөлімінің студенттері, жұмысы жоқ болғанымен жұмыс іздемейтіндер, жұмыс іздеуден жалыққандар, арнайы мекемелерде бас бостандығынан айырылып қамауда отырған, яғни сотталып жазасын өтеп жүргендер мен психиатриялық ауруханаларда ұзақ уақыт бойы емделіп жатқандар және т. б.

Сурет-2 - Жұмыс күші мен жұмысқа жарамсыздардың негізгі ағындары

Жұмыссыздықтың табиғи деңгейі (u ^* ) - бұл уақытша жұмыссыздар мен құрылымдық жұмыссыздар санының жиынтығы:

u ^* = U _f + U _s (4)

Яғни, толық жұмысбастылық кезіндегі жұмыссыздық деңгейі жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деп аталады және ол жұмыс күшінің жуық шамамен 5 %-ын құрайды. Толық жұмыс бастылық - циклдік жұмыссыздық жоқ, яғни нөлге тең (U _dd = 0) болғандығы жұмыс күшінің жұмыспен қамтылуы деңгейі. Толық жұмысбастылық кезінде ұлттық өндіріс қуатының 80-90 %-ы қолданыста болады және осы күйдегі ұлттық өндірістің көлемін әлеуетті (потенциалды) ЖІӨ деп атайды.

Аса үлкен жұмыссыздық үлкен экономикалық және әлеуметтік шығындарды туындатады. Дәлірек айтқанда, жұмыссыздықтың негізгі құны - бұл өндірілмеген өнім . Экономика жұмыс істегісі келетіндер мен жұмыс істей алатындарды барлығына қажет шамада жұмыс орындарымен қамтамасыз ете алмаған жағдайда тауарлар мен қызметтердің өндірісі әлуеті қайтарымсыз жоғалады. Жұмыссыздық қоғамның даму жолында бөгет болады. өндірілмеген өнім - ол ЖІӨ-нің жоғалтылған көлемі .

ЖІӨ _{жоғалтылған} = ЖІӨ _{әлуетті} - ЖІӨ _нақты (5)

Жұмыссыздық неғұрлым үлкен болса, өндірілмеген өнім де (жоғалтылған ЖІӨ) соғұрлым көп болады. Жұмыссыздық деңгейі мен жоғалтылған ЖІӨ-нің көлемі арасындағы байланысты математикалық жолмен келесі түрде анықтауға болады:

Ү - Ү ^*

--- = - β × (u - u ^* ) (6)

Ү ^*

Мұндағы, Ү - нақты ЖІӨ, ш. а. б. (ш. а. б. - шартты ақша бірлігі) ;

Ү ^* - әлуетті ЖІӨ, ш. а. б. ;

u - жұмыссыздықтың нақты деңгейі, %;

u ^* - жұмыссыздықтың табиғи деңгейі, %;

β - ЖІӨ-нің циклдік жұмыссыздықтың серпініне сезімталдығының эмприкалық коэффиценті немесе Оукен коэффиценті (2 < β < 3) .

Жұмыссыздық пен жоғалтылған ЖІӨ көлемі арасындағы тәуелділікті алғаш зерттеген американдық экономист Артур Оукеннің (1928-1979) анықтауы бойынша, егер жұмыссыздық деңгейі 1 %-ға ұлғаятын болса, онда ел экономикасы ЖІӨ-нің 2, 5 %-ын жоғалтады. Яғни, нақты жұмыссыздық деңгейі (u) табиғи жұмыссыздық деңгейінен (u ^* ) 1 %-ға артық болса, нақты ЖІӨ-нің (Ү) шамасы әлуетті ЖІӨ-нің (Ү ^* ) көлемінен 2, 5 %-ға кем болады. Мұндай заңдылық Оукен заңы деп аталады.

Жұмыссыздықтың ұлғаюы экономикалық, әлеуметтік, тіптен саяси салдарға әкеліп соғады. Нақтырақ айтқанда, жұмыссыздықтың салдарынан:

• ұлттық экономика өзінің экономикалық әлуетін толық пайдалана алмайды. Мысалы, ЖІӨ-нің жоғалтылуы;
• жұмысын жоғалтқан адамдар уақыт өте келе өздерінің кәсіби біліктіліктерін де жоғалтады;
• ұлттың психикалық денсаулығы бұзылады;
• қоғамда әлеуметтік және саяси мәселелер бой көрсетеді, бұл тіптен әлеуметтік-саяси жанжалдарға әкелуі мүмкін және т. б.

Қорыта айтқанда, жұмыссыздық қоғам үшін өте ауыр, тиімсіз құбылыс болып табылады. Әсіресе, жұмыссыздықтың деңгейі 5-7 %-дан неғұрлым үлкен болған сайын, оның қоғамға әкелетін зардаптары ауырлай түседі.

Жұмыссыздық аса күрделі мәселе болып табылатындықтан, оның алдын алу және онымен күресу мемлекеттік деңгейде дұрыс саясат жүргізу арқылы ғана оң нәтижеге әкеледі. Жұмыссыздықпен күрес сұранысқа сәйкес кадрлар даярлау, елдің демографиялық жағдайына, экономикалық ерекшеліктеріне байланысты жұмыс күшін оңтайлы орналастыру, жалақы деңгейін реттеу секілді алуан түрлі іс-шаралар негізінде жүргізіледі. Жұмыссыздықпен күресудің мұндай әдіс-амалдардың ішінен келесі әдістерді атап көрсетуге болады. Олар:

» классикалық тәсіл;

» Кейнсиандық тәсіл;

» Мальтузиандық тәсіл.

Классикалық әдіс бойынша:

Классикалық мектептің жақтастарының көзқарастары бойынша, жұмыссыздықтың туындауының негізгі себебі - ол өте жоғары жалақы деңгейі болатындықтан, олардың пікірінше жалақы деңгейін төмендете отырып, жұмыссыздықты қысқартуға болады (Сурет-3) .

Мұндағы, W - жалақы деңгейі, %;

L - жұмысбастылық деңгейі, %;

D _L - еңбекке сұраныс, адам;

S _L - еңбек ұсынысы, адам;

U _w - күтілім жұмыссыздығы, адам;

А - еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі нүктесі.

Сурет-3 - Жұмыссыздықпен күресудің классикалық тәсілі

Егер, жалақы деңгейі (W ₂ ) еңбекке сұраныс пен еңбек ұсынысының теңдестігі нүктесі деңгейінен (Сурет-3-те А нүктесінен) жоғары болса, онда елдегі жұмыссыздық ұлғаяды. Себебі, еңбек ұсынысының сұранысынан артып кетуі (S _L > D _L ) кезінде жалақы деңгейінің көтерілуі үрдісі (W ₁ -ден W ₂ -ге) жүріледі. Мұндай жағдайда, кейбіреулер әлде қайда жоғары жалақылы жұмысты күтіп уақытша жұмыссыздық күйін кешеді. Осындай себеппен байланысты туындаған жұмыссыздық түрін күтілім жұмыссыздығы (U _w ) деп атайды. Оның шамасы тең болады:

U _w = L ₃ - L ₂ (7)

Керісінше, жалақы деңгейі (W ₁ -ден W ₃ -ке) төмен жағдайда да жұмыссыздықтың шамасы (U _А ) жоғарлайды және ол тең болады:

U _А = L ₄ - L ₂ (8)

Жұмыссыздықтың әлде қайда қалаулы деңгейіне еңбек ұсынысы мен еңбекке сұраныстың теңдестігі жағдайында (А нүктесінде), яғни жалақы деңгейінің теңдестігінде (W ₁ ) қол жеткізуге болады.

Кейнсиандық тәсіл

Жұмыс күшіне сұраныстың жеткіліксіздігінен жұмыссыздық туындайды. Жиынтық сұраныстың (АD) өзгерісі ұлттық өндірістің көлемін (Ү) өзгеріске ұшыратады (Сурет-4) . Демек, ол жұмыс күшіне деген сұранысқа ықпал етуші негізгі фактор болып табылады. Кейнсиандықтардың пікірінше ұлттық өндіріс пен жұмысбастылықтың шамасы ұсыныс факторларымен емес, төлем қабілетті сұраныс факторларымен анықталады. Яғни, жиынтық сұраныстың өсуімен (Сурет-4-де АD ₁ -ден АD ₂ -ге) жұмыссыздық та төмендейді. Кейнсиандық теорияға сәйкес жұмыссыздықты азайту үшін жиынтық сұранысты ынталандыру соның ішінде мемлекеттік шығындарды көбейту, салықты азайту, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру шараларын мемлекет тарапынан жүргізуге болады.

Сурет-4 - Жұмыссыздықпен күресудің кейнсиандық тәсілі

Мальтузиандық тәсіл

Ағылшын экономисті Томас Мальтустың пікірінше жұмыссыздықтың негізгі себептерінің бірі - халық санының теңгерімсіз өсуі. Олай болса, Мальтузиандық тәсіл бойынша, жұмыссыздық деңгейін өсірмеу үшін мемлекеттік деңгейде бала тууды шектеу саясатын жүргізу, жұмыссыздықтың алдын алуға мүмкіндік береді.

3 Инфляция деңгейі. Сұраныс инфляциясы және ұсыныс инфляциясы. Болжанған және болжанбаған инфляция

Тұрақсыздығы экономиканың жағдайын сипаттайтын ең маңызды макроэкономикалық индикаторлардың бірі - инфляция. Инфляция (inflatio) - бұл елдегі орташа (жалпы) бағаның деңгейінің есептік кезеңдегі көтерілуі үрдісі. Бірақ, мұнда бір ескеретін жай инфляция кезінде барлық тауарлар мен қызметтердің бағасы барлығы бірдей көтерілмейді. Яғни, игіліктердің біреуіне баға жоғары қарқынмен, екіншісіне баяу өссе, енді бірінің бағасы өзгеріссіз қалып, келесі біреулерінің бағасы тіптен төмендеуі де мүмкін. Инфляция деңгейі (баға деңгейінің өсу қарқыны) - орташа баға деңгейінің белгілі бір уақыт аралығындағы салыстырмалы өзгерісі.

Макроэкономикалық үлгілерде инфляция деңгейі келесі түрде бейнеленеді:

Р _д ^о - Р _д ^ө

π = × 100 % (9)

Р _д ^ө

Мұндағы, π - инфляция деңгейі, %;

Р _д ^о - ағымдағы кезеңдегі бағаның орташа деңгейі, %;

Р _д ^ө - базистік кезеңдегі бағаның орташа деңгейі, %.

Орташа баға деңгейі баға индексінің көмегімен анықталады. Кей жағдайларда инфляция деңгейін анықтауда тұтыну бағасының индексі (СРІ) қолданылады. Онда, инфляция деңгейі келесі түрде өрнектеледі:

СРІ ^о - СРІ ^ө

π = (10)

СРІ ^ө

Мұндағы, СРІ ^о - ағымдағы кезеңдегі тұтыну бағасының индексі, %;

СРІ ^ө - базистік кезеңдегі тұтыну бағасының индексі, %.

Егер, инфляция деңгейі көрсеткішінің мәні теріс таңбалы (π > 0) болса, онда аталмыш кезеңде дефляциялық үрдіс жүрілгені. Яғни, дефляция - ол елдегі орташа (жалпы) бағаның деңгейінің есептік кезеңдегі төмендеуі үрдісі.

Ласпейрес индексімен (тұтыну бағасының индексімен) және Пааше индексімен (ЖІӨ-нің дефляторымен) есептелген инфляция деңгейінің көрсеткіштері едәуір айырмашылықта болады. Мысалы:

Кесте-2 - Ресейдегі 1996-1999 жылдардағы инфляция деңгейі, %

Әртүрлі елдердегі инфляциялық үрдістің себептері де сан түрлі. Өйткені, мұндағы инфляцияны қоздыратын факторлардың комбинациясы сол елдегі нақты экономикалық жағдайларға байланысты болады. Енді осылардың кейбіреулеріне тоқталар болсақ:

Біріншіден, инфляция мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қысқарту мақсатында «ақша станогын» белсенді пайдаланған кезде ұлғаяды. Яғни, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы орталық эмиссия банкінен заемдар арқылы қаржыландырылса, айналыста пайда болған артық ақша массасы салдарынан инфляция қарқыны ұлғаяды;

Екіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуінің себебі, қазіргі қалыптасқан экономикалық жүйенің ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезең нарықтық экономикаға, яғни өндірушілері көп, тауарлары мен қызметтері сан алуан, капитал ауысуы оңай жетілген бәсекелес нарыққа соншалықты ұқсамайды. Қазіргі нарық әлде қайда олигополиялық нарыққа жақын келеді. Ал, олигополист едәуір дәрежеде бағаны бақылайды. Олар бағаны өсіруді бірінші болып бастамаса да, оны қолдауға ынталы. Жетілмеген бәсекелес нарықта олигополисттер мен монополисттер тауарлар ұсынысын қысқарту арқылы, «жасанды» тапшылық жасай отырып, жоғары баға деңгейіне ұмтылады;

Үшіншіден, елдің экономикасының ашық болуы, оның экономикасына біртіндеп әлемдік шаруашылық байланыстарға тереңдеп енуі барысында импорттық инфляция қауіпін төндіреді. Импорттық инфляциямен күресу мүмкіндігі әркез шектеулі болады. Әрине, ел ұлттық валютасын ревальвациялау ^* арқылы импортты арзандата алады. Алайда, ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбаттатады, ал бұл дүниежүзілік нарықта елдің экономикасының бәсекеге қабілетін төмендетеді;

Төртіншіден, инфляциялық күтіліс салдарынан инфляция өзіне-өзі дем беруші сипат алады. Яғни, баға деңгейінің көтерілуі жағдайында өмір сүріп

үйренген халық бағаның бұдан әрі өсуін күтеді. Мұндай кезде еңбекшілер жалақының (табыстың) көтерілуін талап етеді. Табыстың өсуінің қолайлы әсерінен және бағаның өсуінен қауіптенген халық тауарларды көптеп сатып ала бастайды. Сұраныстың артуын пайдаланып және қосымша жалақылық шығындары салдарынан өндірушілер өз өнімдеріне бағаларды көтереді.

Инфляцияны қалыптасуы, өтуі, анықталуы, қарқыны және т. б. себептерімен байланысты келесі түрде жіктейді:

Бағаның еркіндігі дәрежесі бойынша :

• ашық инфляция- еркін (бақылау орнатылмаған) бағаның деңгейінің көтерілуі үрдісі;
• қысымға түскен- үкіметтің баға мен табысты уақытша тұрақтандыру мақсатында, бағаға бақылау орнатуы кезіндегі инфляция;

Инфляцияның өту қарқыны бойынша:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс