Интеграциялық өркендеуде Қазақстанда қаржы секторын дамыту ерекшеліктері

Бәрімізге белгілі Қазақстанның халықаралық аренадағы экономикалық бәсекелестігі мен белсінділігін арттыру, халықтың өмір сүру сапасын арттыру жаңа көзқарастар мен өзгеше әдістер әкелуді, істелетін іс-шараларды қорытындылайтын критерийлерді өзгертуді талап етеді. Ал Қазақстанның қазіргі интеграциялық даму жолында сыртқы экономикалық саясатының басты бағыттарын сипаттайтын болсақ, мұндағы басты фактор көпвекторлылық. Өйткені, Қазақстанды қоршап тұрған көптеген көршілер мен әріптестердің географиялық, экономикалық және геосаяси жағдайы осыны әйгілейді. Қазақстан бүгінде бір ғана әріптеспен байланысып отырған жоқ, ол әр түрлі елдермен жан-жақты қарым қатынас жасап отырған мемлекет.
Қазақстан экономикасындағы ең маңызды сала – қаржы саласын жаңа үлгімен дамыту, жаңа көзқарастар, жаңа технологиялар әкелу интеграциялық дамудағы ең басты мақсат екені белгілі. Интеграциялық өркендеу жолында байланыстарымыздың келесі бір маңызды да жаңа, болашағы мол бағыты Еуропалық Одақ, ЕО елдерімен ынтымақтастық. ЕО бүгінде экономикалық әлеуеті орасан зор алып қауымдастыққа айналды. Олардың мүшелерімен қарым-қатынас орнату біздің сыртқы экономикалық саясатымыздың, соның ішінде қаржылық салада үлкен орын алатыны анық. ЕО елдері біздің көміртегі, металл, сонымен бірге өзге де өнеркәсіптік өнімдеріміздің тұтынушылары, біздің экономикамызға қаржы құюға ниет білдіріп отырған елдер. Сонымен қатар, олар басқа еуропалық компаниялардың көмегімен қаржы саласын модернизациялауға, қандай да бір жаңа технологияларды алуға мүмкіндік жасағысы келеді. Қазақстан мен басқа да Орталық Азия елдеріне ауыртпалық салып, орынсыз геосаяси талаптар қойып отырған жоқ. Олар Қазақстанның Еуразиядағы маңызды да қауіпсіз аумақ болуына мүдделі.
Қазақстан үшін ең маңызды бағыттардың бірі Орталық Азия елдерімен қарым-қатынас жасау. Бізді олармен экономикалық және мәдени байланыстар жақындастырып отыр. Осы бағытта барынша белсенділік танытуымыз керек, Орталық Азия елдері үшін түрлі интеграциялық жобаларды ұсынуымыз Президент жолдауында және басқа да стратегиялық маңызды құжаттарда айқындалып отыр. Біз бұл елдерге ортақ нарық, ортақ интеграциялық кеңістік жасауға ұсыныс жасаймыз. Бұл біздің экономикалық, оның ішінде қаржылық әлеуетімізді күшейтеді. Қазақстанның 17 млн адамымен өте ауқымды аумағымен мұнда ірі компаниялар мен ірі инвестициялардың келуіне тиімді нарық бола қоймайтыны түсінікті. Сондықтан қазіргі қазақ бизнесі көрші елдердегі бірлескен жобаларды жүзеге асыруға қатыспақ. Атап айтқанда, Қырғызстан, Тәжікстан, Иран мен Үндістанның сақтандыру, банктік және басқа да салаларына қаржыларын салатын бірнеше жобалар бар [1].
Ал енді істелініп жатқан іс-шаралар бойынша 2008-2009 жылдарда экономиканы дамытудың негізгі қорытындыларына тоқталып кететін болсақ, жалпы өнімнің өсу мөлшері 7-7,5 пайызды құрады. Бірақ теңестірілген экономикалық саясат пен реформаларды серпінді жүргізудің арасында 2008-2009жылдар кезеңінде ІЖӨ өсуінің орташа жылдық қарқыны 9,4% болды. ІЖӨ жан басына шаққанда 3620 АҚШ долларына жетіп отыр. Тұтастай алғанда сол жылдары ІЖӨ 1,3 есеге өсті.
Макроэкономикалық ахуал жалпы алғанда тұрақты болып, экономиканың қарқынды өсуіне ықпал етті. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы белгіленген өлшемдер шегінде болды. Ұлттық қорға қаражат жинақтау жөніндегі саясат жалғасты. Сөйтіп, оның активтері үстіміздегі жылдың басында 8 млрд. АҚШ долларынан асты. Алайда келеңсіз тұстарды да айтпай кетпеуге болмайды. 2008-2009 жылдары инфляция деңгейінің артқаны байқалады. Оның бірқатар объективті себептері - шетелдік валюта ағыны, бюджеттің шығыс бөлігінің ұлғайғаны, сондай-ақ халық кірісінің өскені және т.б. Сонымен қатар, Қазақтанның әлеуметтік-экономикалық табыстарын бірқатар халықаралық қаржы және рейтингтік агенттіктердің жоғары бағалағаны. Бұл қол жеткізген табыстардың қомақтылығына қарамастан, әлемнің дамыған экономикасы бүгінгі таңда қызметтер мен технологияларды тұрақты түрде жетілдіру есебінен дамып отырғанда, Қазақстан экономикасының басымдылығы бәрібір шикізатта болып қалуын жалғастыруда.
Қаржылық саясат саласында салық, бюджет және ақша-несие жүйелерінің реформалау жолымен бірқатар міндеттерді шешу алда тұр. Қазақстан экономикасының интеграциялық дамуына әсер ететін сыртқы факторлар едәуір өзгерді. Үкімет пен Ұлттық банк фискалдық және ақша-несие саясатының келісілген түрде жүргізілуіне жұмыс істей бастады. Үкіметтің интеграциялық даму жолындағы ұстанған экономикалық саясат елдегі қаржы айналымының өсуін қамтамасыз ететін жолдарды тауып, олардың жүзеге асырылуын қадағалау болып отыр. Мысалы, салық саясат тұтастай алғанда, салықтық әкімшілдендіруді оңайлату, салық санын оңтайландыру және салықтың жиналуын арттыру жолымен бизнес пен халықаралық сауданы дамытуды ынталандыруға бағытталған. Негізгі салықтардың ставкаларын төмендету көзделді. Атап айтқанда, өндірісті дамыту және кеңейту мақсатында қосылған құн салығына, сондай-ақ корпоративтік табыс салығына ставкалар кезең-кезеңімен төмендетілді. Әлеуметтік салықты төмендету жалақының көлеңкелі төлемдерін одан әрі барынша азайтуға ықпал етуі тиіс. Сондай-ақ салық пен алымдардың кейбірін біріктіру жолымен олардың саны қысқартылды, арнайы салық режимдерін қолдану тетіктерін жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасуда. Бюджет саясатында мұнай кірістерін пайдалану тетіктерін жетілдіруге, бюджеттің әлемдік баға конъюнктурасына тәуелділігін төмендетуге, бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды ынталандыруға және халықтың неғұрлым аз қорғалған топтарын әлеуметтік қолдауды қамтамасыз етуге бағытталуда.

1. Экономическая история зарубежных стран./Под ред. В.И. Голубовича. - Минск, 2003.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі» www.govermet.kz