Осман мемлекеті
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
ІІ.Негізгі бөлім.
2.1.Осман мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2.6
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7.9
2.3. Османдық құрылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10.13
2.4. Осман мемлекетінің І.Дүниежүзілік соғыска араласуы...14.15
2.5. Мондрос бейбітшілік келісімшарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16.17
2.6. Мондрос бейбітшілік келісімшартынан кейінгі нәтижелер ... 18
2.7. Осман депутаттары мәжілісінің соңғы жиналысы және
Мисак.имиллині (ұлттық ант) қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.8. Стамбулды одақтас мемлекеттердің жаулап алуы: ... ... ... ... ..20
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ.Негізгі бөлім.
2.1.Осман мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2.6
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7.9
2.3. Османдық құрылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10.13
2.4. Осман мемлекетінің І.Дүниежүзілік соғыска араласуы...14.15
2.5. Мондрос бейбітшілік келісімшарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16.17
2.6. Мондрос бейбітшілік келісімшартынан кейінгі нәтижелер ... 18
2.7. Осман депутаттары мәжілісінің соңғы жиналысы және
Мисак.имиллині (ұлттық ант) қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.8. Стамбулды одақтас мемлекеттердің жаулап алуы: ... ... ... ... ..20
III.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Түркі тарихында, тіпті, әлем тарихында ең ұзақ өмір сүрген мемлекеттердің бірі Осман мемлекетінің құрылуын белгілі бір деңгейде ғана қарастыру мүмкін емес. Мәселені белгілі бір деңгейде ғана қарастырғандар ол мейлі Еуропалық, мейлі шығыстық, мейлі түрік болсын Осман мемлекетін танытуда жөне сол арқылы тануда жеткіліксіз болғандығы белгілі. Сол себептен, Осман мемлекетінің құрылуы, сүйеңген негіздері және ең маңыздысы өз өркениетінің негізі мәселесінде әр түрлі теориялар бар. Осы мәселе бойынша ғылым әлемінің соңғы сөзін айтуы бәрінен бұрын Осман мемлекетіне катысты жергілікті деректерді зерттеу арқылы ғана мүмкін болады. Бүгінде ең оптимистік көзқарас бойынша Премьер-Министрлік Мемлекеттік архивтердің бас басқармасының Осман архив дирекциясында бар болған жөне Осман мемлекетіне қатысты миллиондаған құнды мәліметтер мен дәптерлерді классификациялап, дайындалатын каталогтарды тақырыпқа қызығатын зерттеушілерге технологияның барлық мүмкіндіктерін қолдана отырып, ұсыну керек. Бүл жұмыста нәтижеге қол жеткізу үшін Мемлекеттік архивтердің бас баскармасының жеткілікті деңгейде инфрақұрылымының бар екендігі және жан-жақгы қамтамасыз етілгендігін айтуға болады. Бүгін Стамбул, Анкара және Измирден тыс жерлердегі университеттегі мамандарды өз аймақтарының тарихын зерттеуге бағыттау үшін жергілікті және жалпы баскарулардан тиісті баскару және каржылық қолдау көрсету арқылы Осман мемлекетінің орталық және жергілікті басқаруын мемлекеттің өз деректеріне сүйене отырып аз уақыт ішінде табуға болады.
Осман мемлекеті туралы тарихи мәліметтердің, әсіресе, оқулықтарда көптеп қарастырылуы (соғыс, келісім т.б.) алты жүз жылдық мәдениет, басқару құрылымы, экономика және өркениетке
қатысты деректер мөлшері жағынан шектеулі, әрсіз және тарихи негізден жұрдай болып дайындалған. Сол себептен, зиялыларымыздың Осман тарихын жеткілікті деңгейде білгендіктері айтылады. Тіпті, Осман мемлекетін сүйгендер де одан жерігендер де нені не үшін сүйгендігін немесе не үшін жерігендігін айтуда қынжылады. Өйткені, қолда бар Осман тарихы өзінің ұлттық дереккөздеріне қатысты мәліметтерді қолдана отырып дайындалды деп айта алмаймыз.
Осман мемлекетінің жерлерінде құрьшған, негізінен алыс және жақын көршіміз болып саналатын мемлекеттердің тарихын жақыннан қызықтырған бүл мәселе шешімін таба алмағандықтан аталмыш мемлекеттерде заңсыз түрде Осман мемлекетінің басқаруын айыптаған. Түркия Республикасы мемлекетін біле тұра және саналы түрде осы мәліметтер мен деректерді сақгау арқылы айыптауда. Осы және сол сияқты себептерден Осман мемлекетін ұлттық деректеріне қол жеткізу арқылы ғана дұрыс тануға болады. Осылайша, іште жөне сыртта Осман мемлекетіне қатысты кате пікірлерге ғылыми тұрғыдан дұрыс жауап берудің жолын тапқан боламыз.
Осман мемлекеті туралы тарихи мәліметтердің, әсіресе, оқулықтарда көптеп қарастырылуы (соғыс, келісім т.б.) алты жүз жылдық мәдениет, басқару құрылымы, экономика және өркениетке
қатысты деректер мөлшері жағынан шектеулі, әрсіз және тарихи негізден жұрдай болып дайындалған. Сол себептен, зиялыларымыздың Осман тарихын жеткілікті деңгейде білгендіктері айтылады. Тіпті, Осман мемлекетін сүйгендер де одан жерігендер де нені не үшін сүйгендігін немесе не үшін жерігендігін айтуда қынжылады. Өйткені, қолда бар Осман тарихы өзінің ұлттық дереккөздеріне қатысты мәліметтерді қолдана отырып дайындалды деп айта алмаймыз.
Осман мемлекетінің жерлерінде құрьшған, негізінен алыс және жақын көршіміз болып саналатын мемлекеттердің тарихын жақыннан қызықтырған бүл мәселе шешімін таба алмағандықтан аталмыш мемлекеттерде заңсыз түрде Осман мемлекетінің басқаруын айыптаған. Түркия Республикасы мемлекетін біле тұра және саналы түрде осы мәліметтер мен деректерді сақгау арқылы айыптауда. Осы және сол сияқты себептерден Осман мемлекетін ұлттық деректеріне қол жеткізу арқылы ғана дұрыс тануға болады. Осылайша, іште жөне сыртта Осман мемлекетіне қатысты кате пікірлерге ғылыми тұрғыдан дұрыс жауап берудің жолын тапқан боламыз.
1. К. Аманжолов
Түркі халықтарының тарихы Алматы, «Білім» 1999
2. www.Google.kz.
Түркі халықтарының тарихы Алматы, «Білім» 1999
2. www.Google.kz.
Жоспары:
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 1
ІІ.Негізгі бөлім.
2.1.Осман мемлекетінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-6
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...7-9
2.3. Османдық
құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...10-13
2.4. Осман мемлекетінің І-Дүниежүзілік соғыска араласуы...14-15
2.5. Мондрос бейбітшілік
келісімшарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16-17
2.6. Мондрос бейбітшілік келісімшартынан кейінгі нәтижелер ... 18
2.7. Осман депутаттары мәжілісінің соңғы жиналысы және
Мисак-имиллині (ұлттық ант)
қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.8. Стамбулды одақтас мемлекеттердің жаулап
алуы: ... ... ... ... ..20
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.21
Осман мемлекеті және Туркия республикасы.
2.1. Осман мемлекетінің құрылуы.
Түркі тарихында, тіпті, әлем тарихында ең ұзақ өмір сүрген
мемлекеттердің бірі Осман мемлекетінің құрылуын белгілі бір деңгейде ғана
қарастыру мүмкін емес. Мәселені белгілі бір деңгейде ғана қарастырғандар ол
мейлі Еуропалық, мейлі шығыстық, мейлі түрік болсын Осман мемлекетін
танытуда жөне сол арқылы тануда жеткіліксіз болғандығы белгілі. Сол
себептен, Осман мемлекетінің құрылуы, сүйеңген негіздері және ең маңыздысы
өз өркениетінің негізі мәселесінде әр түрлі теориялар бар. Осы мәселе
бойынша ғылым әлемінің соңғы сөзін айтуы бәрінен бұрын Осман мемлекетіне
катысты жергілікті деректерді зерттеу арқылы ғана мүмкін болады. Бүгінде ең
оптимистік көзқарас бойынша Премьер-Министрлік Мемлекеттік архивтердің бас
басқармасының Осман архив дирекциясында бар болған жөне Осман мемлекетіне
қатысты миллиондаған құнды мәліметтер мен дәптерлерді классификациялап,
дайындалатын каталогтарды тақырыпқа қызығатын зерттеушілерге технологияның
барлық мүмкіндіктерін қолдана отырып, ұсыну керек. Бүл жұмыста нәтижеге қол
жеткізу үшін Мемлекеттік архивтердің бас баскармасының жеткілікті деңгейде
инфрақұрылымының бар екендігі және жан-жақгы қамтамасыз етілгендігін айтуға
болады. Бүгін Стамбул, Анкара және Измирден тыс жерлердегі университеттегі
мамандарды өз аймақтарының тарихын зерттеуге бағыттау үшін жергілікті және
жалпы баскарулардан тиісті баскару және каржылық қолдау көрсету арқылы
Осман мемлекетінің орталық және жергілікті басқаруын мемлекеттің өз
деректеріне сүйене отырып аз уақыт ішінде табуға болады.
Осман мемлекеті туралы тарихи мәліметтердің, әсіресе, оқулықтарда
көптеп қарастырылуы (соғыс, келісім т.б.) алты жүз жылдық мәдениет, басқару
құрылымы, экономика және өркениетке
қатысты деректер мөлшері жағынан шектеулі, әрсіз және тарихи негізден
жұрдай болып дайындалған. Сол себептен, зиялыларымыздың Осман тарихын
жеткілікті деңгейде білгендіктері айтылады. Тіпті, Осман мемлекетін
сүйгендер де одан жерігендер де нені не үшін сүйгендігін немесе не үшін
жерігендігін айтуда қынжылады. Өйткені, қолда бар Осман тарихы өзінің
ұлттық дереккөздеріне қатысты мәліметтерді қолдана отырып дайындалды деп
айта алмаймыз.
Осман мемлекетінің жерлерінде құрьшған, негізінен алыс және жақын көршіміз
болып саналатын мемлекеттердің тарихын жақыннан қызықтырған бүл мәселе
шешімін таба алмағандықтан аталмыш мемлекеттерде заңсыз түрде Осман
мемлекетінің басқаруын айыптаған. Түркия Республикасы мемлекетін біле тұра
және саналы түрде осы мәліметтер мен деректерді сақгау арқылы айыптауда.
Осы және сол сияқты себептерден Осман мемлекетін ұлттық деректеріне қол
жеткізу арқылы ғана дұрыс тануға болады. Осылайша, іште жөне сыртта Осман
мемлекетіне қатысты кате пікірлерге ғылыми тұрғыдан дұрыс жауап берудің
жолын тапқан боламыз.
Осман мемлекетінің құрылуы және сүйенген негіздеріне қатысты ұсынылған
көзқарастар арасындағы айырмашылықтардың негізінде де осы мемлекетті
жеткілікті деңгейде танымаудың факторы жатыр. Негізінде марқұм профессор
Мехмет Көпрүлүнің еңбегі ВЧ'1 Етріге Оиотап, Рагіз 1935" атымен француз
тілінде жарияланды. Ал түрік тіліндегі нұсқасы 1943 жылы Осман империясының
этникалық жалғасымдылық мәселелері (Бюллетень, 1943, 28-саны, 219-312-бет)
мақала ретінде, 1959 жылы "Түрік тарихы қоғамы" тарапынан кітап түрікше
жарық көрді. Бұл жұмыс Осман мемлекетінің XIII ғасырдың соңында Анадолыға
келген Кайы Аширети тарапынан құрылғандығын және олардың санының аз, тіпті,
бір ақынның тек Осман мемлекетін құрушы отбасы үшін қолданған "мың алты"
сөзін негізге ала отырып, бүл жаһандық мемлекеттің алақандай түріктің
жергілікті халықты түріктендіру және исламдандырудың нәтижесінде
құрылғандығын көрсетеді. Осылайша, Осман мемлекетінің құрушылары, сүйенген
демократиялық құрылымның мәдениет және оған негіз болған қоғамдық, әскери,
ғылыми және экономикалық құрылымның шығу тегі бір желіде тоғысады. Осы
түсінік бойынша Осман мемлекетін үшінші Рим империясы деп жариялауға
тырысқан орталар әр жерде абыройға бөленіп жүрді. Өйткені, түрікке қатысты
материалдық және рухани элементтерді жоқ деп ойлау онсызда орнығып калған
бір түсінік ретінде бүгінде жалғасын табуда.
Осман мемлекеті құрылуы, этникалық негізі, сүйенген материалдық және рухани
күндылықтары үкімдері, тіпті, адамдардың пайда болуы және дұрыс түсінілуі
үшін түркі мемлекеттерінің ортақ пайдасы болған түркі мемлекетін басқару
дөстүрі жақсы танылуы керек. Тақырыпты тарихи тұрғыдан қарастырар болсақ,
Мөде ханнан Білге қағанға, Осман Газиден Мүстафа Кемал Ататүрікке дейін
жалғасқан ұғым қалай болғанда көрінеді. Бұл үшін осы төрт ұлыларының
биографиясын оқығанда адамға, мәдениетке және бөрінен маңыздысы түркілерге
деген көзқарасының ортақ түстары бірден байкалады. Мөде ханның "әрбір
отбасы баласына, әрбір мемлекет әскеріне жауапты" деген, Кемал Ататүріктің
"Ей, түркі жастары", Білге қағанның "Ей, түркі оғыз тайпасы" деп бастаған
сөздерін оқып, дүрыс үғынылуы және жорамалдануы керек. Мөде хан арқылы
басталған ондық жүйе (он басы, жүз басы, мың басы) бүгінде Түрік Қурулы
Күштерінде де сол қалпында қолданылуда. Сол сияқгы отбасы, өмірді және
отбасын қалыптастырған элементтер мемлекет түсінігі бүгінде де өз маңызын
жойған жоқ. Түркілік жаһан билігі үғымы түркі мемлекеттерінің барлығында
дерлік кездескен.
Осман мемлекетінің құрылуын, дамуын, әсіресе, өмір сүрген ғасырлардағы
жағдайының дұрыс түсіндіріліп, ұғынылуы үшін оқиға өз деңгейіңде
карастырылуы керек. Осман мемлекеті XIV ғасырдың басында (1299) қүрылған.
Олай болса, Анадолыны басып алу XI ғасырда аяқталған болады. ХІ-ХІІ және
XIII ғасырларда Түркістаннан Анадолыға қарай аққан адам селі өзімен бірге
бір мәдениеттің көптеген элементтерін ала келген. Әсіресе, Анадолының
мөдениет және демографиялық қүрьшымының қарқынды түрде өзгеруіне себеп
болған монғол оқиғасы егжей-тегжейлі анықталмай тұрып, Анадолы түріктігін
тану мүмкін емес. Анадолының атын XII ғасырда "Түркия" деп өзгерткен ең
алдымен крестші хроникалары еді. Яғни, Түркия деп атаған бүл географиялық
аймақта Түркі мемлекетін басқару дәстүрінің шарттары бойынша күрьшған бір
мемлекетті (Осман мемлекеті) осы немесе осы негізге сүйендіру әрекеті
жазылуы қиын ауру сияқты. Бүгінде әсем Түркияның тауларында, жазық
даласында жаткан Анадолының рухани түлғаларының (Мәулана, Кажы Бекташ Вели,
Ахи Евран, Сейид Бурханеддин т.б.) шежірелеріне назар аударар болсақ,
аталмыш түлғалардың туылған және ғылым үйренген жерлері Түркістан, ал
Қызмет еткен жерлері Түркия болған. Бүл шындықгы елеместен, түріктің
Анадольща немесе баска бір жердегі тарихын қарастыруымыз мүмкін емес.
Осман мемлекетінде XIV ғасырдың басында (1300 жылдары) Құрылған Селжүк,
Илхан мемлекеттерінің дәстүрлері бойынша
қүрылған басқару, қаржылық және әскери басқаруда қызмет аткаратындардың
барлығы туркілік жүйеге сүйенетіні сияқгы басқарушылардың басым көпшілігі
түркілер еді. Құрылу кезеңі Осман мемлекеті басқаруының бұл ерекшелігі XV
ғасырдың екінші жартысынан бастап шамамен 150 жыл сақгалады. Тарихта түркі
мемлекеттерінің барлығывда дерлік кездескен, яғни, түркілердің барған,
басып алған жерлерінің басқару ісін жергілікті элементтермен бөлісу
мәселесіндегі көзкарастары жиі-жиі түркі мемлекеттерінің пайдасына шешіліп
отырған. Білге қағанның бұл туралы наразылығы, ягни, Көктүрік мемлекетінің
Қытай алдындағы табыссыз болудың себебін әскери болудан көп өзінің ұлттық
құндылығын кері ысырып, Қытай дәстүріне бағытталу арқылы көрсетеді. Үлы
көсем Ататүрік те "ұлттық медениетін сақтамаған, жоғалтған, мөдениетін
ұрпағына қайта жандандырып мұра ретінде қалдырмаған ұлттардың басқа
ұлттарға жем болатынын" атап көрсеткен. Тарихта өлі мәдениеттер мазарлығы
дегендей, мәдениетін бүгінгі күн талабына сай сақтап, ұрпақтарға ұсына
алмаған ұлттар үшін "өлі ұлттар" деген термин қолданылады.
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу
Осман мемлекетінің құрылуынан шамамен 150 жыл кейін жерінің кеңеюінің
нәтижесінде мемлекет өмірінде қажеттіліктерге жауап беретіңдей деңгейде
реттеулер жасалған. Олардың кейбірлері мемлекеттің күшеюінде және өзіндік
болмысын сақтап қалуда маңызды рөл ойнаған. Мемлекет өмірінде маңызды
"еңбек пен адалдық" қағидасының маңызды болуында реттеу жүйесінің үлкен
үлесі болды. Реттеу жүйесі тек Осман мемлекетіне ғана тән емес, түркі
мемлекеттерінің дамуымен бірге жаңа мекендердегі адамдардың азаматтық және
әскери тұрғыда мемлекет басқаруына катысуын қамтамасыз еткен. Оғыз қаған
дастанында "Шатырымыз көк, байрағымыз күн болсын" деген сөзге сәйкес түркі
билігі түсінігі бойынша түркілер басып алған жерлерде өмір сүретін
жергілікті халыққа тіл, дін жөне экономикалық еркіндік берумен қатар,
олардың балаларын азаматтық және әскери мектептерде оқытып, мемлекеттік
қызметке орналастырған. Бүл түсінік бүгінде жаңа және батыс әлемінде сол
мағынада қодданылады деп айта алмаймыз. Бірақ, аталмыш элементтердің,
факторлардың ұлттық болмысын жүздеген жылдар бойы сақтауы былай тұрсын
қазіргі заманға сай дамытуы және мемлекет өмірівде ыкпалды болғандығы
тарихи шындық. Осымен қатар, мемлекет өмірінде түркілердің ұлттық
мәдениетіне көңіл аудармауы түркі халқының мемлекет өміріде
ықпалсыз болуына себеп болған. Бір кезендерде "миллет-и садыка" (нағыз ұлт)
болғандар "хайн-и миллет" (жалған ұлт) болып кеткен.
Осман мемлекетінде де дәл түркі мемлекеттерінде болғаны сиякты құрылу
кезеңіндегі ыкпалды, үстем және өміршең сипаттағы ұлттық мәдениетке
жеткілікті деңгейде көңіл аудармаудың нәтижесінде басқа елге еліктеушілік
қарқынды түрде мемлекет басқару ісінде ықпалды болды. Бүгінде түркі
мәдениетін (материалдық жөне рухани) қазіргі заман талабына сай жауап
беретіндей түрде заманға сөйкестендіру мәселесінде баршамызға дерлік үлкен
міндет жүктелуде. Шетелдік барлық нәрсені заманауи деп қабылдау және оның
қоғам өмірінде қабылдануы үшін жасалған әрекеттердің Осман мемлекеті
кезеңіндегі кемшіліктен ешқандай да айырмашылығы жоқ. Олай болса, үлттық
мөдениетімізді заман талабына жауап бере алатындай деңгейде дамуына жағдай
жасау және қоғамда өмір сүретіндей жағдайға келтіру тарихи, үлттық міндет
болып саналады. Түркия Республикасын қүрушы осы орайда "Түркия Республикасы
мемлекетінің негізі — мәдениет" деген сөзді қолданған және мүны жүзеге
асыратын құрылымдарға үлкен мүмкіндіктер жасаған. Анадолы түркілер
тарапынан Осман мемлекетінің қүрылуынан шамамен екі ғасыр бүрын басып
алынған және атауы Түркия ретінде қабыдданған. Бүгінде Анадолыдағы мешіт,
керуенсарай, сарай, көпірлер мен кесенелердің, ягаи, рухани мөдени
туындылардың көптеп салынған кезеңі XII және XIII ғасырлар екендігін айта
аламыз. Яғни, Осман бейлігі қүрылған түста Түркияда қала өмірінің
жеткілікті дәрежеде дамығандығы және жаңа күрылған Осман мемлекеті мұқтаж
болған күжаттардың Селжүк, Илхан, бейліктер, тіпті, Мысыр мөмлүк
мемлекетінің басқару құрылымында бар болғандығы, сонымен қатар, сол
жерлерде туып-өскен көптеген адамның Осман мемлекетінің қүрылуында қызмет
алғандығы тарихи шындық. Сондай-ақ, Осман мемлекеті құрылған аймақ баска
түркі бейліктері мен мемлекетінен көшіп келген топтардың орналасып, мекен
етуі және мемлекет өмірінен қызмет алуы үшін таптырмайтын жер еді. Осман
мемлекетіндегі жинау-реттеу дәстүрі түркі мемлекетін басқару дәстүрінің
нәтижесі болып саналады. Мұның тек исламды кабылдаумен ғана түсіндірілу
дұрыс емес.
Осман мемлекетін бір бүтін ретінде және өзі өмір сүрген кезең
тұрғысынан қарастырар болсақ, қүрылуынан кейінгі 150-200 жьш ішінде көне
әлем деп аталған аймақта билік құрғандығын, баскару, қаржы, құқықтық,
әскери, ғылым мен технологиясы жөнінен өз заманына сай болғандығын
байқаймыз. Сонымен қатар, ислам әлемінің ең ауқымды және өте маңызды
бөлігін өз қарамағында
бірлестірген. Атап айтқанда, Батыс Жер орта теңізіндегі Тунис жөне Қара
теңіздің оңтүстігі, Кавказ, Араб түбегі мен Орта Еуропаға дейінгі аймақга
билік кұрған. Үнді мүхиты мен Атлант мұхитын өз билігіне алған теңіз
күштері арқылы әлемдік мемлекетке айналған. Осы аймақгарда ғылым, өнер мен
сауданың осы кезеңде дамуы үшін қолайлы өзек тапқандығы жөне осы
өзгерістердің болуында Осман мемлекетінің үлкен үлесінің болғандығы
айтылады.
2.3. Османдық құрылымдар
Осман мемлекетінің құрылуы мен дамуында мемлекет арқа сүйеген құрылымдар
қызметтерін заман талабына сай жүзеге асырған, тіпті, көбіне басқа
мемлекеттерге үлгі бола білген. Шамамен 300 жылдай мемлекет осы сипатын
сақгап түрған. Ал одан кейінгі жыддары құрылымдар қажеттілікке жауап бере
алмағандықтан, реформалар жасалған. Бұрындары жалпы әскери саладағы жаңашыл
әрекеттері уақыт өте келе баскару, кдржылық, қүқықгық жөне ғылым саласында
да жүргізіле бастаған. Осман мемлекетінің 622 жыддық мерзім ішінде табысы
мен кемшіліктері құрылымдардың табысымен жөне кемшіліктерімен тікелей
байланысты болған. Сондықган, Осман мемлекетінің ыдырауындағы негізгі
фактор ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 1
ІІ.Негізгі бөлім.
2.1.Осман мемлекетінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2-6
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...7-9
2.3. Османдық
құрылымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...10-13
2.4. Осман мемлекетінің І-Дүниежүзілік соғыска араласуы...14-15
2.5. Мондрос бейбітшілік
келісімшарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16-17
2.6. Мондрос бейбітшілік келісімшартынан кейінгі нәтижелер ... 18
2.7. Осман депутаттары мәжілісінің соңғы жиналысы және
Мисак-имиллині (ұлттық ант)
қабылдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.8. Стамбулды одақтас мемлекеттердің жаулап
алуы: ... ... ... ... ..20
III.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.21
Осман мемлекеті және Туркия республикасы.
2.1. Осман мемлекетінің құрылуы.
Түркі тарихында, тіпті, әлем тарихында ең ұзақ өмір сүрген
мемлекеттердің бірі Осман мемлекетінің құрылуын белгілі бір деңгейде ғана
қарастыру мүмкін емес. Мәселені белгілі бір деңгейде ғана қарастырғандар ол
мейлі Еуропалық, мейлі шығыстық, мейлі түрік болсын Осман мемлекетін
танытуда жөне сол арқылы тануда жеткіліксіз болғандығы белгілі. Сол
себептен, Осман мемлекетінің құрылуы, сүйеңген негіздері және ең маңыздысы
өз өркениетінің негізі мәселесінде әр түрлі теориялар бар. Осы мәселе
бойынша ғылым әлемінің соңғы сөзін айтуы бәрінен бұрын Осман мемлекетіне
катысты жергілікті деректерді зерттеу арқылы ғана мүмкін болады. Бүгінде ең
оптимистік көзқарас бойынша Премьер-Министрлік Мемлекеттік архивтердің бас
басқармасының Осман архив дирекциясында бар болған жөне Осман мемлекетіне
қатысты миллиондаған құнды мәліметтер мен дәптерлерді классификациялап,
дайындалатын каталогтарды тақырыпқа қызығатын зерттеушілерге технологияның
барлық мүмкіндіктерін қолдана отырып, ұсыну керек. Бүл жұмыста нәтижеге қол
жеткізу үшін Мемлекеттік архивтердің бас баскармасының жеткілікті деңгейде
инфрақұрылымының бар екендігі және жан-жақгы қамтамасыз етілгендігін айтуға
болады. Бүгін Стамбул, Анкара және Измирден тыс жерлердегі университеттегі
мамандарды өз аймақтарының тарихын зерттеуге бағыттау үшін жергілікті және
жалпы баскарулардан тиісті баскару және каржылық қолдау көрсету арқылы
Осман мемлекетінің орталық және жергілікті басқаруын мемлекеттің өз
деректеріне сүйене отырып аз уақыт ішінде табуға болады.
Осман мемлекеті туралы тарихи мәліметтердің, әсіресе, оқулықтарда
көптеп қарастырылуы (соғыс, келісім т.б.) алты жүз жылдық мәдениет, басқару
құрылымы, экономика және өркениетке
қатысты деректер мөлшері жағынан шектеулі, әрсіз және тарихи негізден
жұрдай болып дайындалған. Сол себептен, зиялыларымыздың Осман тарихын
жеткілікті деңгейде білгендіктері айтылады. Тіпті, Осман мемлекетін
сүйгендер де одан жерігендер де нені не үшін сүйгендігін немесе не үшін
жерігендігін айтуда қынжылады. Өйткені, қолда бар Осман тарихы өзінің
ұлттық дереккөздеріне қатысты мәліметтерді қолдана отырып дайындалды деп
айта алмаймыз.
Осман мемлекетінің жерлерінде құрьшған, негізінен алыс және жақын көршіміз
болып саналатын мемлекеттердің тарихын жақыннан қызықтырған бүл мәселе
шешімін таба алмағандықтан аталмыш мемлекеттерде заңсыз түрде Осман
мемлекетінің басқаруын айыптаған. Түркия Республикасы мемлекетін біле тұра
және саналы түрде осы мәліметтер мен деректерді сақгау арқылы айыптауда.
Осы және сол сияқты себептерден Осман мемлекетін ұлттық деректеріне қол
жеткізу арқылы ғана дұрыс тануға болады. Осылайша, іште жөне сыртта Осман
мемлекетіне қатысты кате пікірлерге ғылыми тұрғыдан дұрыс жауап берудің
жолын тапқан боламыз.
Осман мемлекетінің құрылуы және сүйенген негіздеріне қатысты ұсынылған
көзқарастар арасындағы айырмашылықтардың негізінде де осы мемлекетті
жеткілікті деңгейде танымаудың факторы жатыр. Негізінде марқұм профессор
Мехмет Көпрүлүнің еңбегі ВЧ'1 Етріге Оиотап, Рагіз 1935" атымен француз
тілінде жарияланды. Ал түрік тіліндегі нұсқасы 1943 жылы Осман империясының
этникалық жалғасымдылық мәселелері (Бюллетень, 1943, 28-саны, 219-312-бет)
мақала ретінде, 1959 жылы "Түрік тарихы қоғамы" тарапынан кітап түрікше
жарық көрді. Бұл жұмыс Осман мемлекетінің XIII ғасырдың соңында Анадолыға
келген Кайы Аширети тарапынан құрылғандығын және олардың санының аз, тіпті,
бір ақынның тек Осман мемлекетін құрушы отбасы үшін қолданған "мың алты"
сөзін негізге ала отырып, бүл жаһандық мемлекеттің алақандай түріктің
жергілікті халықты түріктендіру және исламдандырудың нәтижесінде
құрылғандығын көрсетеді. Осылайша, Осман мемлекетінің құрушылары, сүйенген
демократиялық құрылымның мәдениет және оған негіз болған қоғамдық, әскери,
ғылыми және экономикалық құрылымның шығу тегі бір желіде тоғысады. Осы
түсінік бойынша Осман мемлекетін үшінші Рим империясы деп жариялауға
тырысқан орталар әр жерде абыройға бөленіп жүрді. Өйткені, түрікке қатысты
материалдық және рухани элементтерді жоқ деп ойлау онсызда орнығып калған
бір түсінік ретінде бүгінде жалғасын табуда.
Осман мемлекеті құрылуы, этникалық негізі, сүйенген материалдық және рухани
күндылықтары үкімдері, тіпті, адамдардың пайда болуы және дұрыс түсінілуі
үшін түркі мемлекеттерінің ортақ пайдасы болған түркі мемлекетін басқару
дөстүрі жақсы танылуы керек. Тақырыпты тарихи тұрғыдан қарастырар болсақ,
Мөде ханнан Білге қағанға, Осман Газиден Мүстафа Кемал Ататүрікке дейін
жалғасқан ұғым қалай болғанда көрінеді. Бұл үшін осы төрт ұлыларының
биографиясын оқығанда адамға, мәдениетке және бөрінен маңыздысы түркілерге
деген көзқарасының ортақ түстары бірден байкалады. Мөде ханның "әрбір
отбасы баласына, әрбір мемлекет әскеріне жауапты" деген, Кемал Ататүріктің
"Ей, түркі жастары", Білге қағанның "Ей, түркі оғыз тайпасы" деп бастаған
сөздерін оқып, дүрыс үғынылуы және жорамалдануы керек. Мөде хан арқылы
басталған ондық жүйе (он басы, жүз басы, мың басы) бүгінде Түрік Қурулы
Күштерінде де сол қалпында қолданылуда. Сол сияқгы отбасы, өмірді және
отбасын қалыптастырған элементтер мемлекет түсінігі бүгінде де өз маңызын
жойған жоқ. Түркілік жаһан билігі үғымы түркі мемлекеттерінің барлығында
дерлік кездескен.
Осман мемлекетінің құрылуын, дамуын, әсіресе, өмір сүрген ғасырлардағы
жағдайының дұрыс түсіндіріліп, ұғынылуы үшін оқиға өз деңгейіңде
карастырылуы керек. Осман мемлекеті XIV ғасырдың басында (1299) қүрылған.
Олай болса, Анадолыны басып алу XI ғасырда аяқталған болады. ХІ-ХІІ және
XIII ғасырларда Түркістаннан Анадолыға қарай аққан адам селі өзімен бірге
бір мәдениеттің көптеген элементтерін ала келген. Әсіресе, Анадолының
мөдениет және демографиялық қүрьшымының қарқынды түрде өзгеруіне себеп
болған монғол оқиғасы егжей-тегжейлі анықталмай тұрып, Анадолы түріктігін
тану мүмкін емес. Анадолының атын XII ғасырда "Түркия" деп өзгерткен ең
алдымен крестші хроникалары еді. Яғни, Түркия деп атаған бүл географиялық
аймақта Түркі мемлекетін басқару дәстүрінің шарттары бойынша күрьшған бір
мемлекетті (Осман мемлекеті) осы немесе осы негізге сүйендіру әрекеті
жазылуы қиын ауру сияқты. Бүгінде әсем Түркияның тауларында, жазық
даласында жаткан Анадолының рухани түлғаларының (Мәулана, Кажы Бекташ Вели,
Ахи Евран, Сейид Бурханеддин т.б.) шежірелеріне назар аударар болсақ,
аталмыш түлғалардың туылған және ғылым үйренген жерлері Түркістан, ал
Қызмет еткен жерлері Түркия болған. Бүл шындықгы елеместен, түріктің
Анадольща немесе баска бір жердегі тарихын қарастыруымыз мүмкін емес.
Осман мемлекетінде XIV ғасырдың басында (1300 жылдары) Құрылған Селжүк,
Илхан мемлекеттерінің дәстүрлері бойынша
қүрылған басқару, қаржылық және әскери басқаруда қызмет аткаратындардың
барлығы туркілік жүйеге сүйенетіні сияқгы басқарушылардың басым көпшілігі
түркілер еді. Құрылу кезеңі Осман мемлекеті басқаруының бұл ерекшелігі XV
ғасырдың екінші жартысынан бастап шамамен 150 жыл сақгалады. Тарихта түркі
мемлекеттерінің барлығывда дерлік кездескен, яғни, түркілердің барған,
басып алған жерлерінің басқару ісін жергілікті элементтермен бөлісу
мәселесіндегі көзкарастары жиі-жиі түркі мемлекеттерінің пайдасына шешіліп
отырған. Білге қағанның бұл туралы наразылығы, ягни, Көктүрік мемлекетінің
Қытай алдындағы табыссыз болудың себебін әскери болудан көп өзінің ұлттық
құндылығын кері ысырып, Қытай дәстүріне бағытталу арқылы көрсетеді. Үлы
көсем Ататүрік те "ұлттық медениетін сақтамаған, жоғалтған, мөдениетін
ұрпағына қайта жандандырып мұра ретінде қалдырмаған ұлттардың басқа
ұлттарға жем болатынын" атап көрсеткен. Тарихта өлі мәдениеттер мазарлығы
дегендей, мәдениетін бүгінгі күн талабына сай сақтап, ұрпақтарға ұсына
алмаған ұлттар үшін "өлі ұлттар" деген термин қолданылады.
2.2. Осман мемлекеті және оның басқару жүйесіне қатысты зерттеу
Осман мемлекетінің құрылуынан шамамен 150 жыл кейін жерінің кеңеюінің
нәтижесінде мемлекет өмірінде қажеттіліктерге жауап беретіңдей деңгейде
реттеулер жасалған. Олардың кейбірлері мемлекеттің күшеюінде және өзіндік
болмысын сақтап қалуда маңызды рөл ойнаған. Мемлекет өмірінде маңызды
"еңбек пен адалдық" қағидасының маңызды болуында реттеу жүйесінің үлкен
үлесі болды. Реттеу жүйесі тек Осман мемлекетіне ғана тән емес, түркі
мемлекеттерінің дамуымен бірге жаңа мекендердегі адамдардың азаматтық және
әскери тұрғыда мемлекет басқаруына катысуын қамтамасыз еткен. Оғыз қаған
дастанында "Шатырымыз көк, байрағымыз күн болсын" деген сөзге сәйкес түркі
билігі түсінігі бойынша түркілер басып алған жерлерде өмір сүретін
жергілікті халыққа тіл, дін жөне экономикалық еркіндік берумен қатар,
олардың балаларын азаматтық және әскери мектептерде оқытып, мемлекеттік
қызметке орналастырған. Бүл түсінік бүгінде жаңа және батыс әлемінде сол
мағынада қодданылады деп айта алмаймыз. Бірақ, аталмыш элементтердің,
факторлардың ұлттық болмысын жүздеген жылдар бойы сақтауы былай тұрсын
қазіргі заманға сай дамытуы және мемлекет өмірівде ыкпалды болғандығы
тарихи шындық. Осымен қатар, мемлекет өмірінде түркілердің ұлттық
мәдениетіне көңіл аудармауы түркі халқының мемлекет өміріде
ықпалсыз болуына себеп болған. Бір кезендерде "миллет-и садыка" (нағыз ұлт)
болғандар "хайн-и миллет" (жалған ұлт) болып кеткен.
Осман мемлекетінде де дәл түркі мемлекеттерінде болғаны сиякты құрылу
кезеңіндегі ыкпалды, үстем және өміршең сипаттағы ұлттық мәдениетке
жеткілікті деңгейде көңіл аудармаудың нәтижесінде басқа елге еліктеушілік
қарқынды түрде мемлекет басқару ісінде ықпалды болды. Бүгінде түркі
мәдениетін (материалдық жөне рухани) қазіргі заман талабына сай жауап
беретіндей түрде заманға сөйкестендіру мәселесінде баршамызға дерлік үлкен
міндет жүктелуде. Шетелдік барлық нәрсені заманауи деп қабылдау және оның
қоғам өмірінде қабылдануы үшін жасалған әрекеттердің Осман мемлекеті
кезеңіндегі кемшіліктен ешқандай да айырмашылығы жоқ. Олай болса, үлттық
мөдениетімізді заман талабына жауап бере алатындай деңгейде дамуына жағдай
жасау және қоғамда өмір сүретіндей жағдайға келтіру тарихи, үлттық міндет
болып саналады. Түркия Республикасын қүрушы осы орайда "Түркия Республикасы
мемлекетінің негізі — мәдениет" деген сөзді қолданған және мүны жүзеге
асыратын құрылымдарға үлкен мүмкіндіктер жасаған. Анадолы түркілер
тарапынан Осман мемлекетінің қүрылуынан шамамен екі ғасыр бүрын басып
алынған және атауы Түркия ретінде қабыдданған. Бүгінде Анадолыдағы мешіт,
керуенсарай, сарай, көпірлер мен кесенелердің, ягаи, рухани мөдени
туындылардың көптеп салынған кезеңі XII және XIII ғасырлар екендігін айта
аламыз. Яғни, Осман бейлігі қүрылған түста Түркияда қала өмірінің
жеткілікті дәрежеде дамығандығы және жаңа күрылған Осман мемлекеті мұқтаж
болған күжаттардың Селжүк, Илхан, бейліктер, тіпті, Мысыр мөмлүк
мемлекетінің басқару құрылымында бар болғандығы, сонымен қатар, сол
жерлерде туып-өскен көптеген адамның Осман мемлекетінің қүрылуында қызмет
алғандығы тарихи шындық. Сондай-ақ, Осман мемлекеті құрылған аймақ баска
түркі бейліктері мен мемлекетінен көшіп келген топтардың орналасып, мекен
етуі және мемлекет өмірінен қызмет алуы үшін таптырмайтын жер еді. Осман
мемлекетіндегі жинау-реттеу дәстүрі түркі мемлекетін басқару дәстүрінің
нәтижесі болып саналады. Мұның тек исламды кабылдаумен ғана түсіндірілу
дұрыс емес.
Осман мемлекетін бір бүтін ретінде және өзі өмір сүрген кезең
тұрғысынан қарастырар болсақ, қүрылуынан кейінгі 150-200 жьш ішінде көне
әлем деп аталған аймақта билік құрғандығын, баскару, қаржы, құқықтық,
әскери, ғылым мен технологиясы жөнінен өз заманына сай болғандығын
байқаймыз. Сонымен қатар, ислам әлемінің ең ауқымды және өте маңызды
бөлігін өз қарамағында
бірлестірген. Атап айтқанда, Батыс Жер орта теңізіндегі Тунис жөне Қара
теңіздің оңтүстігі, Кавказ, Араб түбегі мен Орта Еуропаға дейінгі аймақга
билік кұрған. Үнді мүхиты мен Атлант мұхитын өз билігіне алған теңіз
күштері арқылы әлемдік мемлекетке айналған. Осы аймақгарда ғылым, өнер мен
сауданың осы кезеңде дамуы үшін қолайлы өзек тапқандығы жөне осы
өзгерістердің болуында Осман мемлекетінің үлкен үлесінің болғандығы
айтылады.
2.3. Османдық құрылымдар
Осман мемлекетінің құрылуы мен дамуында мемлекет арқа сүйеген құрылымдар
қызметтерін заман талабына сай жүзеге асырған, тіпті, көбіне басқа
мемлекеттерге үлгі бола білген. Шамамен 300 жылдай мемлекет осы сипатын
сақгап түрған. Ал одан кейінгі жыддары құрылымдар қажеттілікке жауап бере
алмағандықтан, реформалар жасалған. Бұрындары жалпы әскери саладағы жаңашыл
әрекеттері уақыт өте келе баскару, кдржылық, қүқықгық жөне ғылым саласында
да жүргізіле бастаған. Осман мемлекетінің 622 жыддық мерзім ішінде табысы
мен кемшіліктері құрылымдардың табысымен жөне кемшіліктерімен тікелей
байланысты болған. Сондықган, Осман мемлекетінің ыдырауындағы негізгі
фактор ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz