Ғылыми іс- әрекет (ғылыми процесс ретінде) туралы ақпарат
1. Ғылыми іс. әрекет, оның мақсаты мен ерекшеліктері.
2. Ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдіснамасы.
3. Зерттеу тақырыбын таңдау, ғылыми ізденістің басы.
4. Ғылыми әдебиетпен жұмыс әдістемесі.
5. Зерттеу тақырыбына байланысты түрек. түсінктерді іріктеу және талдау.
6. Курстық. және дипломдық жұмыстардың ғылыми аппараты.
7. Ғылыми педагогикалық зерттеудің тікелей зерттелу кезеңі.
8. Ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдістері педагогикалық шындық жөнінде деректер мен білімдерді жинақтау, өңдеу және талдау.
9. Теориялық және тарихи. педагогикалық зерттеу әдістері.
10. Байқау. педагогикалық зерттеу әдісі.
11. Зерттеудің сұрау әдістері.
12. Педагогикалық тестілеу.
13. Педагогикалық эксперимент және педагогикалық тәжірибелік жұмыс.
14. Озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жинақтаудың әдістемесі.
15. Зерттеудің нәтижелерін өңдеу және ғылыми жұмысты дайындау.
2. Ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдіснамасы.
3. Зерттеу тақырыбын таңдау, ғылыми ізденістің басы.
4. Ғылыми әдебиетпен жұмыс әдістемесі.
5. Зерттеу тақырыбына байланысты түрек. түсінктерді іріктеу және талдау.
6. Курстық. және дипломдық жұмыстардың ғылыми аппараты.
7. Ғылыми педагогикалық зерттеудің тікелей зерттелу кезеңі.
8. Ғылыми педагогикалық зерттеулердің әдістері педагогикалық шындық жөнінде деректер мен білімдерді жинақтау, өңдеу және талдау.
9. Теориялық және тарихи. педагогикалық зерттеу әдістері.
10. Байқау. педагогикалық зерттеу әдісі.
11. Зерттеудің сұрау әдістері.
12. Педагогикалық тестілеу.
13. Педагогикалық эксперимент және педагогикалық тәжірибелік жұмыс.
14. Озық педагогикалық тәжірибені зерттеу және жинақтаудың әдістемесі.
15. Зерттеудің нәтижелерін өңдеу және ғылыми жұмысты дайындау.
Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз -адамның еңбектену іс-әрекетінің ерекше түрі. Бұл іс-әрекеттің адамның еңбекқорлық, мақсаттану, уақытша туындаған сәтсіздікті жеңе білу қабілетін, оның интеллектуальды мүмкіндіктерін барынша пайдалануды қажет етеді. Ғылыми еңбектің мақсаты адамзатқа осы уақытқа дейін беймәлім ақиқатты ашу, табиғат жұмбақтарына тереңірек үңілу, адамзат игілігіне пайдаланатын табиғи күштерді қолданудың жаңа жолдарын адамды, оның ішкі, яғни дене күштерін және рухани қайратын зерттеу. Ғылым аясында еңбек ету әрқашанда құрметті және мәртебелі болып саналған. Өздерін ғылымға арнаған адамзат баласының ең жақсы өкілдерінің есімдері халық жүрегінде мәңгі сақталуда.
Терең білімсіз педагогикалық теория және іс-тәжірибені, өзгерту мүмкін емес, оны зерттеп дамыту білім саясат және ғылыми адам тәрбиесінде К.Д. Ушинский былай деді:
“Әдіснама”-термині грек сөзінен алынған. Ол оқу немесе теория әдісі ұғымды білдіреді. Әдіснама теориялық проблемалардың жолдарымен, ғылыми және творчестволық әдістерімен айналысады.
Осымен қатар әдіснама жаңа ғылыми қызмет әрекеттері шындайды. Әдіснама әр қашанда бір ұғымды білдірмей өзгертіп отырады.
Бұл жағдайда әдіс философиялық ғылыми түсінік бойынша жалпы тәрбиеленеді.
Әдіснама ұғымы қысқаша оймен сөзбен түсіндіргенде теория бойынша танып нақты ғылым бойынша тәрбиеленеді. В.А. Штоффтың пікірі бойынша былай анықтайды: ”Әдіснама кең философиялық ұғым, әдіснама назар анализде әдіснамалық ролінде және эвристикалық мағынасы негізгі антологикалық принциптері, тәртіптері мен категориялары методология ғылыми шағын көлемінде гносеология бөлімі пайда болады; ал білдіреді өзімен ғылыми теориялық тану және жүйелі тәрбиелеу заң бойынша қате жобаны тану олардың жалпы (кесін, мүсін) және бір-біріне байланысты формасын және ғылыми жағына тиісті ”.
Әдіснама педагогика ұсынады өзімен жобаны білу ерекше және педагогикалық теориялық және педагогикалық жолдарын, олардың алған білімін, нақты шындықты қамтып көрсету әр қашанда алмастыру педагогикалық нақты жалпы (жетілдіру, дамыту).
Қазірге теңдікте даму педагогикалық ғылым керекті нәрсені шешу жеке әдіснамалық қажетті сұрақтар, және де әдіснаманы педагогикада мамандық бойынша жұмысын білу. Бұл жолы педагогикалық теориялық білім. Керісінше жоба жатқа тәжірибе әдіснаманы жеке ғылым қызмет ету дамыту жалпы ғылыми әдіснамасы.
3. Әдіс термині гректің Methodos деген сөзінен алынған, ол “Білімге жол ашу”, -дегенді білдіреді. Түсінік ғылым әдіс болатын мінездеме мақсат бойынша қандай жоба, жол көмек арқылы жеткізу анықтайтын мақсатына, шешеді немесе дәлелдейді. Әдіс ұсынады өзімен әр түрлі тану жолдарын және практикалықоперацияны, жан-жақтығылыми білімдерде көрсетеді. Педагогикада түсінік бойынша ғылыми әдістер барлық негізгі жағына және ғылыми ізденістер, жауапты пәнге және педагогикалық есеп.
Әдіс ұғымы білдіреді тәжірибелер, жаттығуларды ғылым ұғымдарды. Мысалы: педагогикада әдіс ғылыми көзқарас тәжірибелі әдіс, әдіс бойынша сұрақтар, әдіс жолдары. Әр кезде әдіс ұғымы кең көлемде ұғымды мысалы әдіс теориялық тәжірибе. Бұл жағдайда ол қызмет етеді анықтайды танып-білу процесі, шешуші анализдер басқа да логикалық ойлар (синтез, абстракт, жалпы қорытынды).
Бірнеше әдістер эмпирикалық ізденістер, нақты әдіс, сұрақтары және әдіс пікірлері, кейде “техника”терминімен дәлелдейді. Біз,жалпы терминінін қолданамыз.
Әдіснама термині-түрлі нақты формаларды және қолданылатын әдіс түрлері, оларға көмектесетінімен ерекшеленеді ең бағалы тереңдік түсінік педагогикалық процестермен және анализдері дегенді білдіреді. Педагогикалық ғылыми жағының түсінік, ”ізденіс талаптары”, социологиялық білім алу. Ол нақты жоба танымдық ұсыныстармен қабылдаулар және де ғылыми қызмет жұмыстарын ұйымдастыру, (нақты мерзім, іздестіру жолдары, мүшелер саны, қаржы шығындары).
Терең білімсіз педагогикалық теория және іс-тәжірибені, өзгерту мүмкін емес, оны зерттеп дамыту білім саясат және ғылыми адам тәрбиесінде К.Д. Ушинский былай деді:
“Әдіснама”-термині грек сөзінен алынған. Ол оқу немесе теория әдісі ұғымды білдіреді. Әдіснама теориялық проблемалардың жолдарымен, ғылыми және творчестволық әдістерімен айналысады.
Осымен қатар әдіснама жаңа ғылыми қызмет әрекеттері шындайды. Әдіснама әр қашанда бір ұғымды білдірмей өзгертіп отырады.
Бұл жағдайда әдіс философиялық ғылыми түсінік бойынша жалпы тәрбиеленеді.
Әдіснама ұғымы қысқаша оймен сөзбен түсіндіргенде теория бойынша танып нақты ғылым бойынша тәрбиеленеді. В.А. Штоффтың пікірі бойынша былай анықтайды: ”Әдіснама кең философиялық ұғым, әдіснама назар анализде әдіснамалық ролінде және эвристикалық мағынасы негізгі антологикалық принциптері, тәртіптері мен категориялары методология ғылыми шағын көлемінде гносеология бөлімі пайда болады; ал білдіреді өзімен ғылыми теориялық тану және жүйелі тәрбиелеу заң бойынша қате жобаны тану олардың жалпы (кесін, мүсін) және бір-біріне байланысты формасын және ғылыми жағына тиісті ”.
Әдіснама педагогика ұсынады өзімен жобаны білу ерекше және педагогикалық теориялық және педагогикалық жолдарын, олардың алған білімін, нақты шындықты қамтып көрсету әр қашанда алмастыру педагогикалық нақты жалпы (жетілдіру, дамыту).
Қазірге теңдікте даму педагогикалық ғылым керекті нәрсені шешу жеке әдіснамалық қажетті сұрақтар, және де әдіснаманы педагогикада мамандық бойынша жұмысын білу. Бұл жолы педагогикалық теориялық білім. Керісінше жоба жатқа тәжірибе әдіснаманы жеке ғылым қызмет ету дамыту жалпы ғылыми әдіснамасы.
3. Әдіс термині гректің Methodos деген сөзінен алынған, ол “Білімге жол ашу”, -дегенді білдіреді. Түсінік ғылым әдіс болатын мінездеме мақсат бойынша қандай жоба, жол көмек арқылы жеткізу анықтайтын мақсатына, шешеді немесе дәлелдейді. Әдіс ұсынады өзімен әр түрлі тану жолдарын және практикалықоперацияны, жан-жақтығылыми білімдерде көрсетеді. Педагогикада түсінік бойынша ғылыми әдістер барлық негізгі жағына және ғылыми ізденістер, жауапты пәнге және педагогикалық есеп.
Әдіс ұғымы білдіреді тәжірибелер, жаттығуларды ғылым ұғымдарды. Мысалы: педагогикада әдіс ғылыми көзқарас тәжірибелі әдіс, әдіс бойынша сұрақтар, әдіс жолдары. Әр кезде әдіс ұғымы кең көлемде ұғымды мысалы әдіс теориялық тәжірибе. Бұл жағдайда ол қызмет етеді анықтайды танып-білу процесі, шешуші анализдер басқа да логикалық ойлар (синтез, абстракт, жалпы қорытынды).
Бірнеше әдістер эмпирикалық ізденістер, нақты әдіс, сұрақтары және әдіс пікірлері, кейде “техника”терминімен дәлелдейді. Біз,жалпы терминінін қолданамыз.
Әдіснама термині-түрлі нақты формаларды және қолданылатын әдіс түрлері, оларға көмектесетінімен ерекшеленеді ең бағалы тереңдік түсінік педагогикалық процестермен және анализдері дегенді білдіреді. Педагогикалық ғылыми жағының түсінік, ”ізденіс талаптары”, социологиялық білім алу. Ол нақты жоба танымдық ұсыныстармен қабылдаулар және де ғылыми қызмет жұмыстарын ұйымдастыру, (нақты мерзім, іздестіру жолдары, мүшелер саны, қаржы шығындары).
Негізгі:
6. Введение в научное исседования (Под. Ред. В.И. Журавлева)
7. Герасимов И.Г. Структура научного исследования.- М., 1985.
8. Безрукова В.С.Как написать реферат, курсовую, диплом.- СПБ, 2004.
9. Брежнова Е.В., Краевский В.В. Основы учебно- исследовательской деятельности студентов.- М., 2005.
Қосымша:
17. Жексенбаева Ұ. Б. Оқушылардың ғылыми- зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. А., 2005.
18. Загвязинский В.И. В.И. Поташник М.М. Как учителю подготовить и провести эксперимент.- м., 2004
19. Загвязинский В.И. Атаханова Р. Методология и методы психолого педагогического исследования.- М., 2003
20. Загвязинский В.И., Поташник М.М. Как учителю подготовить и провести эксперимент. – М., 2004
21. Новиков А.М. Методология образования.- Москва., 2002
22. Краевский В.В. Методология педагогического исследования.- Самара. 1994
23. Кухарев Н.В. педагог- мастер, педагог- исследователь.- Гомель, 1992
24. Қоянбаев Р.М. Қыяқбаев Ұ.Қ. Бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен дипломм жұмысы.- А., 2004
25. Педагогика және психология. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіендірме сөздігі.- А., 2002.
26. Методологическое и теоретическое проблемы изучения, обобщения и использования передового педагогического опыта.- ., 1978.
27. Методология педагогических исследований- (Под. Ред. Н.В. Кузминой)М., 1980
28. Тотанова А.С. Методика научно- педагогического исследования- М., 1986
29. Скалова Я.И. др. Методология и методы педагогическогоисследования.- М., 1986.
30. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогическогоисследования.- М., 1986
31. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогического исследования. – М., 1986.
32. Усачева И.В. Курс эффективного чтения учебного и научного текста. – М., 1993.
6. Введение в научное исседования (Под. Ред. В.И. Журавлева)
7. Герасимов И.Г. Структура научного исследования.- М., 1985.
8. Безрукова В.С.Как написать реферат, курсовую, диплом.- СПБ, 2004.
9. Брежнова Е.В., Краевский В.В. Основы учебно- исследовательской деятельности студентов.- М., 2005.
Қосымша:
17. Жексенбаева Ұ. Б. Оқушылардың ғылыми- зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру. А., 2005.
18. Загвязинский В.И. В.И. Поташник М.М. Как учителю подготовить и провести эксперимент.- м., 2004
19. Загвязинский В.И. Атаханова Р. Методология и методы психолого педагогического исследования.- М., 2003
20. Загвязинский В.И., Поташник М.М. Как учителю подготовить и провести эксперимент. – М., 2004
21. Новиков А.М. Методология образования.- Москва., 2002
22. Краевский В.В. Методология педагогического исследования.- Самара. 1994
23. Кухарев Н.В. педагог- мастер, педагог- исследователь.- Гомель, 1992
24. Қоянбаев Р.М. Қыяқбаев Ұ.Қ. Бастауыш оқыту педагогикасы және әдістемесінен дипломм жұмысы.- А., 2004
25. Педагогика және психология. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіендірме сөздігі.- А., 2002.
26. Методологическое и теоретическое проблемы изучения, обобщения и использования передового педагогического опыта.- ., 1978.
27. Методология педагогических исследований- (Под. Ред. Н.В. Кузминой)М., 1980
28. Тотанова А.С. Методика научно- педагогического исследования- М., 1986
29. Скалова Я.И. др. Методология и методы педагогическогоисследования.- М., 1986.
30. Скаткин М.Н. Методология и методы педагогическогоисследования.- М., 1986
31. Скаткин М.Н. Методология и методика педагогического исследования. – М., 1986.
32. Усачева И.В. Курс эффективного чтения учебного и научного текста. – М., 1993.
9. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
1- ЛЕКЦИЯ.
1- лекция. Тақырыбы: Ғылыми іс- әрекет (ғылыми процесс ретінде)
Жоспары: 1. Ғылым туралы түсінік қалыптастыру.
2. Ғылыми әдіснама.
3. Ғылыми әдіс.
Лекция мақсаты: Ғылыми ізденісте- студенттердің еңбектену іс-әрекеті.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз -адамның еңбектену іс-әрекетінің
ерекше түрі. Бұл іс-әрекеттің адамның еңбекқорлық, мақсаттану, уақытша
туындаған сәтсіздікті жеңе білу қабілетін, оның интеллектуальды
мүмкіндіктерін барынша пайдалануды қажет етеді. Ғылыми еңбектің мақсаты
адамзатқа осы уақытқа дейін беймәлім ақиқатты ашу, табиғат жұмбақтарына
тереңірек үңілу, адамзат игілігіне пайдаланатын табиғи күштерді қолданудың
жаңа жолдарын адамды, оның ішкі, яғни дене күштерін және рухани қайратын
зерттеу. Ғылым аясында еңбек ету әрқашанда құрметті және мәртебелі болып
саналған. Өздерін ғылымға арнаған адамзат баласының ең жақсы өкілдерінің
есімдері халық жүрегінде мәңгі сақталуда.
Терең білімсіз педагогикалық теория және іс-тәжірибені, өзгерту мүмкін
емес, оны зерттеп дамыту білім саясат және ғылыми адам тәрбиесінде К.Д.
Ушинский былай деді:
“Егер де педагогика адамды жан-жақты тәрбиелегісі келсе онда адам
алдымен педагогиканы білу қажет”.
Педагогикалық қызмет классификациясы
Негізгі Тәжірибе. Жұмыстары.
Тәрбие процестерін Теориялық және Бағдарламаны шығару
ашу,терең білімге жол іс-тәжірибелік мысалдарымақсатында,кітаптарды
көрсету әдіснама-лық бөліп ажырату, білім менәдіс-намалық
ғылыми дамыту,жаңа білімтәрбие бір-бірімен көрнекіліктер, қосым-ша
іздеу және іс-тәжірибе байланысады, материалдар, құрылымы
жүзінде ізденістер ашу. педагогикалық технологиябойынша әдіснамалық
жұмыстар ғылым мен тәрбие мен білім
іс-тәжірибе байланысады,жаңалықтары, әдіс және
негізгі қызметтер мен үлгі әдіснамалық зерттеу
жұмыстар. студенттерде және
педагогтар-ды тәрбие
система бойынша оқыту.
Теориялық Іс-тәжірибелік
2. Әдіснама-грек сөзінен алынған зерттеу деген мағына білдіреді.
1.теориялық және практикалық,системалық принциптерінің жолдары,
практикалық теориялық қызмет, әрекеттері.
2.Ғылыми әдіснамалық оқыту.
3.Ғылыми әдіснамалық қолдану.
Әдіснама оқу принципінің әдісі, формасы педагогикалық қызметтермен
байланысады. Әдіснама төрт бөлімге бөлінеді.
1.Философиялық теңдік (экзистенционализм, неотолизм, позивитизм,
неопозивитизм, прагматизм, диалектикалық материализм).
2.Жалпы ғылыми оқу тендігі.
3.нақты ғылыми оқу тендігі.Теориялық концепциясы.
4.технологиялық теңдік әдіснамасы,зерттеу техникасы.
Әдіснама, ғылыми зерттеу әдісі және әдіс.
“Әдіснама”-термині грек сөзінен алынған. Ол оқу немесе теория әдісі
ұғымды білдіреді. Әдіснама теориялық проблемалардың жолдарымен, ғылыми және
творчестволық әдістерімен айналысады.
Осымен қатар әдіснама жаңа ғылыми қызмет әрекеттері шындайды. Әдіснама
әр қашанда бір ұғымды білдірмей өзгертіп отырады.
Бұл жағдайда әдіс философиялық ғылыми түсінік бойынша жалпы
тәрбиеленеді.
Әдіснама ұғымы қысқаша оймен сөзбен түсіндіргенде теория бойынша танып
нақты ғылым бойынша тәрбиеленеді. В.А. Штоффтың пікірі бойынша былай
анықтайды: ”Әдіснама кең философиялық ұғым, әдіснама назар анализде
әдіснамалық ролінде және эвристикалық мағынасы негізгі антологикалық
принциптері, тәртіптері мен категориялары методология ғылыми шағын
көлемінде гносеология бөлімі пайда болады; ал білдіреді өзімен ғылыми
теориялық тану және жүйелі тәрбиелеу заң бойынша қате жобаны тану олардың
жалпы (кесін, мүсін) және бір-біріне байланысты формасын және ғылыми жағына
тиісті ”.
Әдіснама педагогика ұсынады өзімен жобаны білу ерекше және
педагогикалық теориялық және педагогикалық жолдарын, олардың алған білімін,
нақты шындықты қамтып көрсету әр қашанда алмастыру педагогикалық нақты
жалпы (жетілдіру, дамыту).
Қазірге теңдікте даму педагогикалық ғылым керекті нәрсені шешу жеке
әдіснамалық қажетті сұрақтар, және де әдіснаманы педагогикада мамандық
бойынша жұмысын білу. Бұл жолы педагогикалық теориялық білім. Керісінше
жоба жатқа тәжірибе әдіснаманы жеке ғылым қызмет ету дамыту жалпы ғылыми
әдіснамасы.
3. Әдіс термині гректің Methodos деген сөзінен алынған, ол “Білімге
жол ашу”, -дегенді білдіреді. Түсінік ғылым әдіс болатын мінездеме мақсат
бойынша қандай жоба, жол көмек арқылы жеткізу анықтайтын мақсатына, шешеді
немесе дәлелдейді. Әдіс ұсынады өзімен әр түрлі тану жолдарын және
практикалықоперацияны, жан-жақтығылыми білімдерде көрсетеді. Педагогикада
түсінік бойынша ғылыми әдістер барлық негізгі жағына және ғылыми
ізденістер, жауапты пәнге және педагогикалық есеп.
Әдіс ұғымы білдіреді тәжірибелер, жаттығуларды ғылым ұғымдарды.
Мысалы: педагогикада әдіс ғылыми көзқарас тәжірибелі әдіс, әдіс бойынша
сұрақтар, әдіс жолдары. Әр кезде әдіс ұғымы кең көлемде ұғымды мысалы әдіс
теориялық тәжірибе. Бұл жағдайда ол қызмет етеді анықтайды танып-білу
процесі, шешуші анализдер басқа да логикалық ойлар (синтез, абстракт, жалпы
қорытынды).
Бірнеше әдістер эмпирикалық ізденістер, нақты әдіс, сұрақтары және әдіс
пікірлері, кейде “техника”терминімен дәлелдейді. Біз,жалпы терминінін
қолданамыз.
Әдіснама термині-түрлі нақты формаларды және қолданылатын әдіс түрлері,
оларға көмектесетінімен ерекшеленеді ең бағалы тереңдік түсінік
педагогикалық процестермен және анализдері дегенді білдіреді. Педагогикалық
ғылыми жағының түсінік, ”ізденіс талаптары”, социологиялық білім алу. Ол
нақты жоба танымдық ұсыныстармен қабылдаулар және де ғылыми қызмет
жұмыстарын ұйымдастыру, (нақты мерзім, іздестіру жолдары, мүшелер саны,
қаржы шығындары).
Әдіснама педагогика жобасының үлгісі:
Педагогикалық ғылыми Ғылыми процестің Педагогикалық
түсінік. педагогикаға енуі. практикалық түрде
дәлелдеу.
Педагогикалық пән Әдіснамалық таңдаудың Әдіс заңдарымен
функция есеп. проблемалық таңдауы. заңдылық-тарын
процестерін оқыту және
тәрбиелеу.
Адамзат баласының Ғылыми әдістің Мысалдарды анықтау есеп
педагогикада алатын ерекшеліктері мен бойынша тәрбиелеу.
орны. байланыстары. Факторлардың пайда
Жалпы педагогикалық Әдістердің оқушылардың болуын оқыту және
мамандықтар қызметі. мінездеріне, мана бір-бірімен салыстару.
сезімдері, сапалары
Педагогиканың басқа бір-бірімен Жүйе жұмыс формалары,
ғылымдарымен байланысы. ерекшеліктері. міндет ұйымдастырушылық
процесс бойынша
Педагогикалық Эмпирикалық және тәрбиелеу.
терминологиялық теориялық қызметтегі
түсініктер. теңдік.
Әдіснамалық
проблемаларды зерттеу.
Әдіснамалық принциптері ғылымының мақсаты-педагогикалық қызмет ету.
Ғылымның міндетті-педагогикалық қызмет ету қажетті:
Жоба бойынша детерминиялық педагогикалық құбылыс оқиға-олар жасалады,
күшейеді іштегі жобалардың заңдылықтарын, қарсылықтары, іздестіру жолдарын
байланыстыру.
Қамтамасыз ету толық жақындау жатқа педагогикалық құбылыс және
процестері.
Құбылыстардың дамуы және олардың жетілу жолдарын оқыту.
Осы заңның даму олардың бір-біріне байланысты басқа құбылыстарымен.
Жобаны көру дамыту процесте қарау өзімен даму қозғалу қалай өзқім-өзі
қозғалысты болса солай өзімен-өзі дамиды,жалпы ішке жағда қозғалыс
күштерімен негізгі бөлімдері.
Бақылау сұрақтары:
1. Білім және ғылым министрі кім
2. ВАК- жікте және міндеті
3. Ғылыми әдіснамалық оқыту
2. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
2- лекция. Тақырыбы: Студенттердің ғылыми үйірмелері, олардың
студенттердің ғылыми шығармаларын дамытудағы ролі.
Жоспары: 1. Тақырып таңдау мәселесі.
2. Ғылыми жұмысты жазу талаптары.
3. Курстық және дипломдық жұмыс.
Лекция мақсаты: Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі нәтижелері.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Университет қабырғасында студенттер білім алумен қатар оқытушы
ұстаздарының жетекшілігімен ғылыми үйірмелерге қатысып, ғылым жолындағы
алғашқы қадамдарын- ізденістерін де бастайды. Бұл ретте студенттердің
өзіндік жұмыстарының атқарар ролі ерекше.
Студенттердің өзіндік жұмыстарының түрлері де сан алуан, олар белгілі
бір тақырып, проблема, туынды бойынша реферат жазу, оқу әдістемелік, ғылыми
сын еңбектерден конспект жасау, студенттік ғылыми конференцияларда
баяндамалар жасау, курстық және дипломдық жұмыстарды жазу т.б.
Курстық және дипломдық жұмыстар - студенттердің сөз өнерінің сырлары
мен етене танысып, әдеби – эстетикалық талғамы мен шығармашылық
тұлғасының қалыптасуына, ғылыми ізденіс жолына бел алуына, жазу дағдысына
машықтануына мол мүмкіндіктер ашатын өзіндік жұмыс түрлері. Сондықтан
жоғары кәсіби білім беретін университеттердің оқу процесінде курстық,
дипломдық жұмыстардың да алатын өзіндік орны ерекше.
Жоғары мектептің типтік оқу жоспарына сәйкес курстық жұмыстар ІІІ
курста, ал диплом жұмыстары соңғы курста жазылады.
Жоғары оқу орындарындағы оқу педагогикалық процесте курстық
жұмыстардың өзіндік маңызды рөлі бар.
Курстық жұмыстардың мақсат-міндеті - әдбиет тарихының немесе қазіргі
әдеби дамуға қатысты, сондай ақ әдебиетті оқыту әдістемесінің өзекті бір
мәселелерін қарастыру, зерттеу, сөйтіп, студенттердің өзбетімен жұмыс
істеу, ғылым жолында іздену дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізу.
Практикалық, семинарлық сабақтардың маңыздылығы өз алдына, студентер
өткен курстарда алған әдеби- теориялық білімдерін басшылыққа ала отрып курс
жұмыстарын жазу барысында ізденеді, әдеби фактілерді талдауға, жинақтауға,
бағалауға, зерттеу жұмысында қолданылатын түрлі әдіс тәсілдерді игеруге
машықтанады. Осындай сан- сала шығармашылық ізденістер, зерттеу жүргізу
нәтижесінде орындалатын қурыстық жұмыстар студенттердің ғылыми - танымдық
көзқарасының кеңеюіне, жауапкершілігінің артуына, күнделікті үлгерімінің
жақсаруына да игі әсер етеді.
2. Өкінішке орай жоғары мектептерде түрлі себептер мен студенттердің
жазу дағдысының қалыптасуына жеткілікті көңіл бөліне бермейді.
Курстық жұмысқа кірісер алдында студент ең алдымен жалпы жұмыс
жостарын жасап алуы міндетті. Жалпы жұмыс жоспары мынадай бөліктерден
тұрады.
1).тақырып таңдау;
2)Таңдаған тақырыпты жан- жақты таңдап ашуға қажетті көркем туындыларын
іріктеу, әдеби - сын зерттеу еңбектерді іздестіріп, олардың тізбесін жасау;
3) Іріктелген көркем туындылар мен әдеби - сын, зерттеу еңбектерді оқу,
тақырыпқа сай жүйелеу, міндет- мақсаты айқындау;
4) Курс жұмысының нақтылы жоспарын жасау;
5)Жұмысты жазу аяқтау.
Курстық жұмысқа кірісудің бастамасы тақырып таңдаудан басталады.
Кафедра ұсынған тақырыптар тізбесін студент өзіне тиесілі тақырыпқа
байланысты таңдауға құқылы.
Жоғары мектеп тәжірибесінде студенттің курстық жұмыстарында жоспардың
жиі кездесетін бірнеше түрлері бар. Біріншісі, кіріспеден негізгі тараудан
(курс жұмысының тақырыбы жазылады). Қорытынды мен әдебиет тізімінен
түзілсе, екіншісі де осыған жақын, тек негізгі тараудың бірнеше
тараушалардан (параграфтардан) немесе а);ә);б); деп санамалаған бөліктерден
құрылуы мүмкін. Сондай- ақ, кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен әдебиет
тізімімен түзілген жоспар үлгі де кездеседі.
Жоспарды әдетте ғылыми жетекшіге бекітуге ұсынылады.
Курс жұмысын жазуға дағдылық сатыларынан өткен соң енді ең жауапты
кезең-жұмысты жазу басталады. Басты талап, тілек, туындыны тақырыптақ-
идеялық тұтастықта, мазмұн мен пішін бірлігі тұрғысынан қарастырып,
көркемдік әлемінің құпия сырларына бойлай білу, осынау алуан тағдыры
адамдар жаратылысы, өмір- тіршілік күйлері жайлы, өзінше толғанып, ойлай
білу.
Курстық жұмыс шығармашылық еңбек болғандықтан, студенттер зерттеу, сын
материалдарын, жетекшінің кеңесін басшылыққа ала отырып тақырыпты
мүмкіндігінше өзінің көркемдік- эстетикалық түсінігі тұрғысынан талдап-
таразылап, түйген ой- тұжырымдарын ортаға салуы керек.
3. Көп жағдайда курстық жұмыстарды төмендегідей олқылықтар орын алады:
1) Тақырыпқа, зерттеу мәселесіне тікелей қатысы жоқ
Мемлекеттік стандарттарына сай құрылған оқу жоспары университетті
бітірушілердің міндетті түрде диплом жұмысын орындауын талап етеді.
Диплом жұмысын бүкіл оқу мерзімінде студенттің таңдап алынған
тақырыбына орындалған курстық жұмыстарының тұтастығы деп қарауға болады.
Диплом жұмысын жоғары оқу орнын бітірушінің ғылыми жұмысы деп қарауға
болады. Диплом жұмысын белгілі бір педагогикалық құбылысқа байланысты
заңдылықтар мен оның шешімін табу жолдары деп қарауға болады.
Диплом жұмысын белгілі бір тақырыпқа байланысты ғылыми мазмұндағы ішкі
бірлік пен тұтастығы және зерттеу барысы мен нәтижесі деп қарауға болады.
Мамандыққа сәйкес диплом жұмысының мақсаты - әлеуметтік гуманитарлық,
ғылыми- жаратылыстану, жалпы кәсіпқой және арнаулы пәндер блоктары бойынша
студенттердің өзіндік танымдық іс- әрекет нәтижелерін ұштастыра біріктіріп,
қазіргі бастауыш мектептің кәсіпқой мұғалімі ретіндегі даярлығын
қамтамасыз ету.
Бұл анықталған мақсатқа жету жолындағы орындалатын диплом жұмысына
төмендегідей міндеттер жүктеледі:
-мамандыққа сәйкес теориялық және тәжірибелік білімдерді жүйелеу,
бекіту және кеңейту;
-осы білімдерді нақты педагогикалық мәселелерді шешу барысында
пайдалануды қамтамасыз ету;
-ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістемесін меңгеру және өзіндік жұмыс
дағдыларын дамыту;
-қазіргі бастауыш мектеп тәжірибесіне студенттің дайындығын анықтау.
Диплом жұмысына бірқатар талаптар қойылады:
-зерттелетін тақырыптың көкейтестілігі және оның сол мамандыққа сәйкес
келуі, факультетте орындалатын диплом жұмысының жалпы мақсаты мен
міндеттеріне сәйкес келуі;
-Диплом жұмысының тақырыбы қамтитын таным ауқымына сай ғылыми
педагогикалық және әдістемелік еңбектерді зерттеу және талдау;
-зерттеліп отырған мәселенің тарихын зерттеу және оған сипаттама беру,
педагогикалық озық тәжірибені жинақтау және қорытындылау, студенттің жеке
тәжірибесін дамыту;
-зерттеу объектісіне, пәніне, әдістеріне және кезеңдеріне айқын
сипаттама беру, жүргізілген педагогикалық тәжірибені талдау және жазу;
-Жұмыс нәтижелерін, қорытындыларды және тәжірибелік нұсқамаларды
жинақтау;
Дипломдық жұмыстар студенттердің жоғары теориялық білімінің көрсеткіші
әрі мамандық пән бойынша мемлекеттік емтиханнан орнына қабылданатын
болғандықтан, оларға тақырыптық- проблематикалық жағынан да, талдау сапасы,
мазмұны тұрғысынан да жоғары талап қойылады.
Курстық жұмыс тақырыптарын әдетте кафедра ұсынса, диплом тақырыптарын
студенттердің өздірінің таңдауына ерік беріледі, кейде ғылыми жетекші -
оқытушымен ақылдаса отырып, та тақырыпты білуге болады. Диплом жұмыстарының
жетекшілік жасайтын оқытушылардың ғылыми - зерттеу жұмыстарымен байланыс
сабақтастыққа берілсе тиімдірек. Тақырыптар кафедра мәжілісінде және
факультеттің ғылыми кеңесінде бекітілуге тиісті.
Дипломдық жұмыстың жоспары қарастыратын проблеманың күрделілігіне орай
бірнеше тараулардан түзілуі мүмкін.
Бақылау сұрақтары:
1. Үйірме жұмыс жаспарларының түзілуі?
2. Ғылыми жұмыстарға мәлімет беріңіз?
3. Курстық және дипломдық жұмыстардың жазылу емлесі?
3. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
3- лекция. Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу және оның әдіснамалық
принциптері.
Жоспары: 1. Педагогикалық бақылау, ішінара бақылау, әңгіме әдісі.
2. Эксперимент және мектеп құжаттарымен жұмыс.
Лекция мақсаты: Терең білімге жол көрсетуде, әдіснамалық ғылымды дамыту.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты.
Теория педагогикалық құбылыстардың кез-келген әдіснаманың негізі болып
табылады және сол әдістеменің көмегімен табылған фактілер арқасында
кеңейеді. Теория- таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға
жету мен оны құру тәсілі болып табылады. Бұл - теориялық және практикалық
ғылыми-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрастырудың негізгі мен
тәсілдер жүйесі, бұл-осы жүйені тану жолы. Таным теориясы тұтас таным іс-
әрекеті процесін және ең алдымен оның мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама
шынайы және практикалық түрде тиімді білімге жетудің әдістері мен жолдарына
көп көңіл бөледі, осы білімді дамытудың тісілдерін іздестіру.
Қазіргі замандағы ғылымның әдіснамасы білімнің жеке бір саласы ретінде
дамып келе жатыр, оған нақты - ғылыми деңгейде өткізілген зерттеулер
сүйенеді. Кейде әдіснамның философиялық және нақты - ғылыми деңгейлері
теңестіріледі, ал олардың шынайы мүмкіндікткрі мен шектерін ғылыми
зерттеулердің әдіснамалық негізі болып табылатын материалистік диалектика
ғана анықтай алады.
Педагогика ғылымы сияқты педагогикалық зерттеу әдістерінің қазіргі
жүйесінің көлемі кең. Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әртүрлі әдістері
мен зерттеуші ойлаудың шығармашылық сипаты ғылыми зерттеудің барлық
әдістерінің мен олардың өзара байланысынң сипаттайтын ортақ теорияны
құрастыруда біршама қиындықтарға әкеледі. Осыған орай, таным әдістерінің
көптеген жіктемелері бар, оларды қолдану мақсатқа, объектігі және пәнге,
сонымен қатар зерттеу әрекеттеріне және ғылыми іс-әрекет пен зерттеу
жорамалдары жүзеге асатын жағдайларға негізделеді.
Ғылыми зерттеулердегі әр түрлі әдістердің өзара байланысы мәселесі
көкейтесті мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе аспектілерінң бірі-ғылыми
танымдағы философиялық әдістердің орны туралы мәселе.
Ғылымның қазіргі әдіснамасында, соның ішінде педагогикалық әдіснама да,
теорияның негізін құрайиын бірнеше компоненттерден тұрады: а)
факторологиялық материалдың бастапқы эмпирикалық негізі, ол теориялық
түсіндірмені талап етеді; ә) бастапқы теориялық негіз, ол зерттеу
объектісін суреттейтін алғашқы жорамалдардан, аксиомолардан, болжамалардан
және теориялық ыңғайлардан тұрады; б) теорияның логикасы мен құрылысы; в)
эмпирикалық дәлелдері бар теориялық пайымдаулар жиынтығы; г) педагогикалық
теоияны қалыптастырудың әдіснамалық негізі, ол дәріптелген объект пен оның
теориялық моделін суреттеумен байланысты. Бұл ретте дәріптелген объектіні
құрастыруды кез- келген педагогикалық теорияны, оның байланыстарын,
заңдылықтарын, жорамалдарын, дәріптешілігін, анық білімдерге жету
принциптері мен механизмін құрастырудың қажетті шарты ретінде қарастыру
қажет.
Сонымен, зерттеу әдіс дегеніміз күрделі таным тәртіптері, ал олар болса
зерттеудің таным операцияларының іске асуының белгілі бір тәртібін
белгілейтін әр түрлі әдіс-тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Зерттеу әдістері педагогикалық ғылым дамуының басты құрамды бөлігі
болып табылады. Ғылыми нәтижелердің анықтығы алғашқы ақпараттарды алудың
жолдары мен тісілдеріне және зерттеу әдістерінің сенімділігіне байланысты.
Кез-келген педагогикалық зерттеу белгілі ғылыми білімдерді дәлелдеу емес,
ол- жаңа білімдерді табу процесі. Ол адамның зерттеу объектісі, заттары мен
құбылыстарының мәнін ашуға бағытталған жан-жақты танымдық іс-әрекеттерінің
бір түрі.
Педагогканың өзіне тән ғылыми-педагогикалық әдістерінің бірі бақылау
әдісі. Ол зерттеуде жиі қолданады бақылау деп педагогикалық құбылыстарды
қабылдау арқылы тануды айтады. Ғылыми бақылау арнайы жоспар бойынша
жүргізіледі. Жоспарда бақылау мақсаты мен міндеттері, объектісі (сабақ,
экскурция, табороториядағы, шеберханадағы, оқу- тәжірибе учаскесіндегі
оқушылардың жұмыстары), жүргізілу әдістері мен техникасы дұрыс көтерілуі
мүмкін. Оны жоспарлау зерттеу жұмысының нәтижелі болуына игі әсер етеді.
Ғылыми бақылау зерттелетін педагогикалық құбылысты дұрыс және шын дәлдікпен
жазып алуды талап етеді. Бақылау нәтижесі зерттеушінің педагогикалық
іскерлігіне және оның жоғары дәрежелі сауаттылығы мен мәдениеттілігіне
байланысты.
Педагогикалық бақылау-белгілі бір құбылысты ұзақ және жоспарлы түрде
зерттеудің таным әдісі. Бақылауды жаппай және ішінара жүргізуге болады.
Жаппай бақылау әдісі- сабақ үстінде оқушылардың таным іс-әрекеті,
оқушылардың зейін белсенділігін, балалар іс- әрекеті т. б. арқылы
жүргізіледі.
Ішінара бақылау әдісі-кейбір оқушының кітаппен жұмысы, картамен жұмысы,
мінез-құлқын бақылау.
Әңгіме әдісі- бақылауында алынған мәліметтерді толықтырады. Ол үшін
арнайы жоспар жасалып онда негізгі және жанама сұрақтардың және әңгіме
жасаудың әдістері мен тәсілдерінің нақты көрсетілгені жөн.
Педагогикалық құбылыстарды анықтау үшін әңгіме мұғаліммен сынып
жетекшілерімен, мектеп басшыларымен, ата-аналармен және адамдардың дербес
ерекшеліктерін еске алады. Әңгіме зерттеушіден үлкен дайындықты, зор
шеберлікті, зейінділікті және әдептілікті талап етеді.
Әңгіме протоколға жазылады, магнитафон арқылы жазып алуға болады.
Әңгіме әдісі эксперимент, бақылау т.б.әдістермен ұштастырла жүргізіледі
2. Мектеп құжатарын зерттеуде кейбір күнделікті нәрселерді құжатарға
сүйеніп зертеуге болады. Архив мәліметері, сынып жұрналдары, оқушы
күнделіктері, сыныптық оқу-тәрбие жоспары үйірме жұмыстарының жоспары мен
есеп; үйірме баяндамалары, педкеңестің протолколдары, мектептің жылдық
есебі, мұғалімдердің озат тәжірибесі негізінде әдістемелік және тәрбие
жұмыстарының тақырыптарына, жазылған байандамалармен ғылыми мақалалар
жатады.
Оқушылардың жұмысын зерттеу. Оқушылардың жазба, бақылау және графикалық
жұмыстары, суреттері, пәндер бойынша дәптерлері, әртүрлі тақырыптарға
жазылған баяндамалары мен рефераттары мен және еңбек сабақтарында жасаған
заттары зерттеушіні кейбір қажетті мәліметермен қаруландырады. Оқушылардың
дербес қабілетін, оқуға және еңбеке көз қарасын, практикалық даярлығың,
мұғалімдердің де іс-әрекетін зерттеп анықтауға болады. Оқушылардың өз
бетімен жұмыс істеуін жаппай және дербес орындайтын жұмыстарын ұштастырып
жүргізудің және осы сияқты дидактикалық проблемалардың қолданудың тиімді
жолдарын іздестіреді.
Эксперимент деп нақты жағдайды есепке алып, педагогикалық процесті
әдейі зерттейтін ғылыми тәжірибені айтады. Педагогикалық эксперменттерге
сүйеніп, зерттеуші оқытудың және тәрбиенің тиімді тәсілдері мен әдістерін,
түрлері мен мазмұнын тексереді. Сондықтан эксперимент мәліметтерін
алмастыру үшін екі объекті алады. Олардың бірі-экспериментті, екіншісі-
бақылау объектісі деп аталады. Эксперимени объектісінде-зерттеушінің
ғылыми жазба ұсынысы бойынша, ал бақылау сыныбында - әдеттегі оқу
бағдарламалары мен оқулықтарға сәйкес жүргізіледі. Эксперимент нәтижелі
болу үшін екі топ тең болуы керек. Мұғалімдер де бір-біріне шамалас болғаны
жөн. Активті экспериментті зерттеуші өзі жүргізсе, ал зерттеушінің ғылыми
жазба ұсынысы бойынша екінші бір адам жүргізсе оны енжар деп атаймыз.
Табиғи эксперимент. Эксперименттің бақылаудан ерекшелігі-оның
зерттеуді арнайы ұйымдастырылған жағдайда жүргізуді көздейтіндігінде.
Эксперимент оқушылардың тәрбиелік дәрежесін, өмір мен қызметтің әр түрлі
жағдайдағы өзара қатынасын, өзін қалай ұстайтынын, белсенділігін және
мінезін, тағы басқа қасиеттерін анықтауға көмектеседі.
Табиғи эксперимент - бұл сыныпта бүкіл ұжымда оқу - тәрбие процесін
бұзбай, педагогикалық проблемаларды зерттеу үшін әдеттегі жағдайда
жүргізіледі.
Мектептегі озат тәжірибелерді зерттеу процесінде пайда болған болжамды
анықтау үшін тексеру экспериментті қолданады.Мылалы, педагогикалық ғылыми-
зерттеу институттары жаңадан жасалған оқулықтардың, бағдарламалардың
тиімділігін тексеру эксперименті арқылы зерттейді.
Оқу мен тәрбиенің мазмұнын, ұйымдастыру түрлерін, принциптері мен
әдістерін жаңадан құру үшін арнаулы эксперимент дейді.
Кейде жасанды жағдай да бақылау мен тексерудің нітижесінде оқыту мен
тәрбиенің кейбір әдістері мен тәсілдеріне өзгерістер енгізуге болады.
Педагогикалық құбылысты ұқыптылықпен бақылау үшін сынып ұжымының бір топ
бала бөлініп алынады да олармен арнайы эксперимент жүргізіледі. Оны
лабороториялық эксперимент деп атайды.
Бақылау сұрақтары:
1. Бақылау түрлеріне тоқталыңыз
2. Табиғи экспериментке түсінік беріңіз
3. Мектеп құжаттарына мәлімет беріңіз
4. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
4- лекция. Тақырыбы: Зерттеулердің мәселесі мен тақырыбын анықтау- ғылыми
ізденістің алғашқы кезеңі.
Жоспары: 1. Педагогикалық зерттеудің ғылыми түсініктемелік аппараты және
логикалық құрылымы.
2. Ғылыми – педагогикалық зерттеу жұмысын ұйымдастыру.
3. Тақырып және оны зерттеу. Гипотеза, жалпы талап ету.
Лекция мақсаты: Алынған тақырыпты зерттеуде мәселені дұрыс қоя білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Бұл бөлімде негізгі бөлімде қаралады-жеке ғылыми жұмыстардың жеке
жүргізілуіне, негізінде бір адаммен кішкене топ пен зерттеу. Олар ішінде
нормадағы қатарларда көрсетілмеген және сондықтан міндетті түрде емес,
бірақ бұл ереже, ондаған жылдардың созылуына байланысты мыңдаған
ғалымдардың тәжірибесінде және олардың әр бір зертеулерінің сақталуы
көптеген адасуларына және қателер жіберулеріне байланысты қысқаша жолымен
жақсы қорытындыға келеді.
Ғылыми жұмысты талдаған да, белгілі бір жағдайда ғылыми жұмысты
талқылағанда, жұмыстарды толығымен, жақсы жағдайда жаңалау. Бұндай жағдайда
да бізге белгілі ғылыми жұмыстың жоғары дәрежеде, жаңалық енгізілуі
эвристикалық бағалануда ішке істерінің келісіміне керек.
2. Ғылыми-педагогикалық зерттеу жұмыстарын ойластыру-бұл еш ережесін
жүйелеу қабілеті және олардың шешу міндеттері.Ойлау жұмыстары-ең бірінші
міндеті.
Ойлаудың ең бастысы-зерттеуші немесе анықтау керек, қандай қабілетпен
алға ұмтылу, қабілетін қалау қорытындылау керек, қандай дәежеде жету
керек,ғылыми білімді қандай жағдайда жұргізу керек. Өз өзіне ”мен не алуым
керек” деп талап қою керек. Сондықтан жұмысын ең соңғы қорытындысын,
көрсете білу керек, жинақтау құқығын өзгерту тиіс, қысқаша жолмен
мәселелерді шешуін анықтау керек.
Анық түсінікпен ойлау қабілетін анықтау жолдарымен оны іске асару,
жойылып кетпеуіне жол бермей, терең зерттеулерді жобалау.
Ойластыру зерттеулерін қандай жолдары бар?
3. Тақырып және оны зерттеу.
Бұл тақырыптың, өзі көздеген мақсатына жету және зерттеу жұмыстарын
нысанаға алу. Мысалы: “Бастау мектептердегі балалардың оқуға деген
қабілетін дамыту:шындыққа үйрету жолдары”, осы жерде оқуға деген қабілетін
жаңа жолдармен қалыптастыру. Немесе: ”Студенттердің этикалық қабілеттерін
қалыптастыру-соның ішінде болашақ педагогтарды”-мұғалімдердің
зерттелінбеген жағы, қабілеттерінің жоқтығына дамымағанына байланысты-жаңа
этикалық жолдарын ашу.
Актуалдық тақырыптың негізі.
Шындығында келгенде студент тақырыптың актуалдық зерттеу жұмыстарын
мынандай жағдайда көрсету керек: ”Жұмысты алға қою мақсаты бойынша...
ақырына дейін қанағаттанарсыздық”, ”жұмыстардың ең коректі мәселесін
шешеу” ... Ғылымда жетерлік жағдайда емес екендігі әлі ашылмаған,
хабарланбаған, әлі жарыққа шығарылмаған жұмыс т. б. Бұл жерде
түсіндірілмеген, әлі де істелу керек пе, оған мұқтаждық бар ма? Мысалы:
мынанадай тақырып алсақ ”Тез оқу жүйесін қалыптастыру (қайда бір тақырыпты
шет тіл де, алайық Азербайджан тілінде) литва мектебінде”- бұл жерде әр бір
адамның қызығушылығы қаралмайды және зетттеу қоғамда толығымен зерттеу,
тіпті белгілі бір шартты жағдайларда талап етілуі мүмкін.
Актуалдық тақырыптың негізі.
-Практика жүзінде сұрақтарды және тақырыпты жеке дәлелдеп түсіндіру.
-Берілген зерттеу жұмыстарын әрқайсысына талдау жүргізу,авторлық өзінің
орындау және итбасқа ғылымдармен жұмыс атқару міндетті: мынадай дәлелдермен-
осылардың ішінде тағы дәлелдермен жалғастырамыз.
-Шығу себептері, қандайда бір қорытындының пайда болуы. Мысалы,
оқушыларды интелектуалдық жағдайда компьютерлі үйретуге дамыту дәрежесіне
жеткізу. Міне осы жерден актуалдық тақырып шығады;
-практикалық даму тенденциясын талдау,және оның керектігіне мұқтаждығы.
-Даму жолдарының талап ету негізгі, практикада және теорияда қолдану.
Барлық анықтау жолдарын бір жақтылықпен шектеу. Мысалы, егер
практикалық жолдарымен талап етпесек, берілген сұрақтар тек теориялық
жолдарымен шееу мүмкін емес. Актуалдық ең жақсысы төрт бағытпен мынадай
жағдайда дәлелдеуі.
Біріншіден,зерттеу жұмыстары түсіндіріледі көптеген адамдардаң
талап етілуі;
Екіншіден,қоғамда осындай талап етілу бар ма;
Үшіншіден,практикалық жағдайда қаралама:
Егер талап етілсе мәселе неде ондай жағдайда түсіндіріліу қажет,
берілген кең көлемде пракимкалық сұрақтар қанағаттандырарлық жағдайда
шешіледі;
Төртіншіден,теориялық жағдайда бұл жұмыстардың мәселе шамамегн.
түсіндіріледі.
Мысал есебінде қарасақ актуалдық тақырыптың негізін теориялық дамытуда
талап ету негізін, қалай жүзеге асару керек. Қандай жолдары бар? Былай:
1) Әдебиет негізін зерттей отырып жіберген кемшіліктерін орындау
жолдарын байқау.
2) Зерттеу жұмыстарын қажеттілігін өзкізу туралы қорытындылап оны
анықтап , зертеп жұмыстың бір бөлігін жүзеге асару керек.
3) Қандай теориялық тұрғыда осы уақытқа дейін берілген мәселенің
шешімін қарау. Мысалы: Жоғары мектепте жобалау процесін үйретуді сұрау. Бұл
жерде көп деген әр түрлі мәселелер: орта мектептерге дидактикалық жағдайда
ауыстыру (үйренушілерге), жоғары мектептердегі үйренушілерге дидактикалық
жұмыс істеулеріне болады. Айырмашылығы оқушылардың әртүрлі жағдайларына
байланысты үйренуші мен үйретушілердің айырмашылығы.
Педагогикалық ойлау қабілеттерін жоғары дәрежеде зерттеу қажет:
-көрнекілік жоғары дәрежеде
-практикадан дайын идеяларды білу (мысалы, педагогика бойынша әрбір
адамның идеясымен жеке жұмыс істерін, шындықты жүзеге асару, үйрету жобасын
жүзеге асару, бос сияқты, бірақ бұл идеяларды қосымша жұмыс істеуші жоқ);
теориялық көрсеткіш зерттелінген теориялық мінездеме ғылыми жұмыстардың
жүзеге асару (принциптері, заң жүзінде, іске асыру, түсініктемелер т. б.);
-Жоғары көрсеткіш-практикалық ғылыми зерттеу жұмыстардың қорытындысын
жүзеге асару (методикалық жұмысты қолдау білім беру технологиясын іске
асару);
-қолдану көрсеткіші зерттеу ғылыми зерттеу методикасының іске асару,
диагностикалық жұмыстарды өзгертуде ұйымдастыру.
Педагогикалық ғылымды дамыту тенденциясының ойлауын бейнелеу:
жинақтау өлшеп (қанша білім, түсінік, уақыттар талап ету керек) сапалы
өзгерістерге;
-негізгі педагогикалық ғылымның өсуіне, алған білімдерге, басқа ғылыми
зерттеулерге байланысты.
-Тереңдетілген ғылыми жұмыстардың тақырыптарын принцип бойынша қысқарту;
-тереңдетіліп білім беру неігізін қарама-қарсы жағымен салыстару;
-педагогикалық процесте ішкі істерімен байланыстару, ішкі шарттарды
психикалық тұрғыда зерттеу;
-тарихи-анықтауларда талдау тенденциясы-білім беру жұмыстарын реттеу,
ойлау қабілетін арттыру- аяқталған жұмыстардың идеясы.
Гельвецидің ғылыми зерттеу жұмыстарының ең бастысы іске асуы - бұл
концептцалдық идея ”Идеясыз ақыл жоқ”, керісінше” Идеясыз ғылыми зерттеу
жоқ”.
Анықтау мақсатының идеясы, мүмкіншілігі: үйрету процесінің құрылысын
әбден анықтап зерттеп оны қолдау оқу жұмыстарында зерттеулерде қолдану
студенттермен немесе сол мақсатпен жаңа лекция сабақтарын жоспарлау.
Жаңа жұмыстарды идеясын бақылау:
Мысалы:зерттеу жұмыстарын педагогикалық шешімдерін бір жүйеге
келтіріп,немесе педагогикаға әр түрлі мүмкіншіліктерді пайдалану.
Сонымен актуалдық тақырыптарда ойлау тұрғыда негіздеу, әртүрлі ғылыми
коцепцияда мысалдармен жобалау және негіздеу (писхологиялық тұрғыда,
социологиялық үйрету методикасында немесе тәрбие дидактикалар),
педагогикалық ғылыми зерттеу жұмыстарының өсу тенденциясының енгізін
анықтау, қажет сұрақтарды ореада талқылау, зерттеу жұмыстарын жеткізу
Зерттеу пәні- негізгі ойлау жүйесі болып табылады. Осы жұмыстарды
пайдалану кезінде жақсы нәтиже беру қажет.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын түсіну бөліміне шындық жағдайда түсіну, алған
ғылыми білімдерді ой арқылы қабылдау.
Ең негізгі пәні түрінде ғылыми жобаларда осындай бағытпен бағдарлау,
бүтін жобаларды тануға көмектесу.
Негізгі әр проблемада арсындағы қарам-қайшылық арасында, не бір адамға
қажет, ”Осындай жағдайда мақсаттардың ортасында, қайшылықтар болу мүмкін.
Ол шешілмейтін сұрақтар болып қалады”.
Қиындық-ол өзіндік жағдайда байланысты жалпы ұғымдармен ойлармен, жалпы
ішкі системалық ұсыныстар методологиялық, тақырыптық, педагогикалық т.б.
қиындықтардан әр түрлі күрделі қиыншылықтар туады.
Сонымен, жалпы жұмыс екіге бөлінеді: жалпы және гипотез.
Гипотеза- ғылыми болжау, ғалым жұмысының айырлмас серігі. Нағыз ғалым
өз жұмысын қиялсыз, фантазиясыз жасай алмайды. Қиялсыз, тапқырлықсыз, жаңа
ой- пайым табу қабілетінсіз ғалым табысқа жетуі мүмкін емес. Жалаң
граматиканы игеру, поэманы жазу мүмкін еместей, жалаң логика төзімділік пен
еңбекқорсыз жаңа ой-пайым тудыра алмайды. Гипотезаны құру-ғылыми
шығармашылық дамуының заңдылықты кезеңі. Гипотеза қалыптасқан теория.
Ғылыми түсінік пен эксперимент арасында қарам-қайшылықтан туындайды. Бірақ
қандай болмасын, ең қарапайым деген гипотезаның өзі осы уақытқа дейін
жинақталан білім негізінде құрылады. Бірақ жаңа гипотеза бұрынғы білімге
толық сәйкес келмейді, кейбір қағидаларды ескеріп, өз күшін жояды да, орны
заманға сай жаңа ой-пайымдарымен байытылды. Ғылым даму заңды құбылыс, оқтын-
оқтын бұрыңғы теориялық ұғымдарды байта қарап, жаңа идея мен қағидалармен
толықтырылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Ғылыми жұмыстың тақырыбының маңызы неде?
2. Тақырыпты таңдаудағы мақсат?
3. Ғылыми ізденістің алғашқы кезеңі?
4. Ғылыми жұмыстардың жеке және топпен жүргізілуінің мәні?
5. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
5- лекция. Тақырыбы: Зерттеу мәселесі тәжірибенің күйін және ғылыми
әдебиетті зерттеудің нәтижесі.
Жоспары: 1. Мәселеде белгіленген қайшылықтардың зерттеу тақырыбында
бейнеленуі.
2. Зерттеудің тақырыбы. Мәселенің қысқа, тиімді
құрастырылуы.
3. Зерттеудің тақырыбын негіздеу.
Лекция мақсаты: Тақырыпты зерттеуде, әдебиеттерді дұрыс қолдана білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Ғылыми журнал мен жинақтардағы жарияланымдар зерттеушінің ғылыми
ізденістері, оның ұзақ эксперименттері, қойылған міндеттердің жаңа шешім
ізденісі, соны идея табудың логика қорытындысы болып қабылданады.
Жарияланымда ғалымның мәселе шешудегі жаңа табыстары сауатты да түсінікті
баяндалып, нәтижелері көрсетілуі қажет. Онда зертеуші өзінің жетістіктерін
баяндайды, тәжірибемен бөліседі, қателіктерден сақтандыралды, ғылыми ортада
оған абырой жинайды немсе оның жалғандығын әшекерелейді. Жарияланым
ғалымның белгілі бір мәселеде табысқа бірінші болып жеткенін тіркейді,
оның приоритетін басып көрестеді. Бұған қосатынымыз, мақала өз бетінше
зерттеушінің ғылыми қисындылығының өлшемі емес, мақаланың негізгі
көрсеткіші берілген ақпараттың сапасы. Сондықтан кейбір мемелекеттерде,
мысалға АҚШ – та, ғалымның іс- әрекетінің бағалануы оның мақалалар мен
баяндамаларын саны арқылы ғана емес, осы зерттеушіге басқалардың
еңбектерінде келтірілген сілтеме жасау жиілігі арқылы есептелінеді. Егер
басқа зерттеушілер ғылымның мақаласында берілген мәліметтерге сілтеме
жасаса, онда алынған материялдардың құндылығы, нақтылығы, пайдалылығы анық
екенін көрестеді. Керісінше, ғалым мақаласына жасалған сілтемелер жоқтың
қасы болса, онда жарияланымның сапасы төмен, жаңашылдық деңгейі пәс,
тақырыбы жалған, жаңа идея жоқ деп нақты айтуға болады.
2. Кез келген ғылыми жарияланымда бұған дейін ешкім байқамаған
бірегей сонылық нышаны болу керек, мейлі ол кішкене ғана, кезең аралық
жетістік болсын, бірақ ол міндетті түрде зерттеушінің дара өзі немесе бір
топ ғалымдар тапқан жаңа сипатта көрінуі қажет.
Жиі басылатын жарияланымдар арасынан ғылыми мақаланы атауға болады.
Бұл шағын ғана, көлемі 5-8 бет машинкамен басылған кезең аралық нәтиже
туралы хабарлама. Мақалада міндетті түрде пайдаланылған әдебиеттерге
сілтемелер болуы керек, себебі ол арқылы бұған дейін не болғанын және автор
қандай жаңалық енгізгенін көрсетеді.
3. Мақала жазудың айтарлықтай қатаң тәртібі жоқ. Әркім өз түсінігінше,
мүмкіндігінше жазады. Дегенмен, мақала баянадауының қалыпты бір рет –
тәртібі бар екенін есте ұстап, жадыда сақтаған жөн.
1) Мақаланың аты жарияланым мазмұнын анық көрсетуі керек. Он сөзден артық
ұзын ат беруге болмайды. Себебі мұндай ұзақ сөйлемді оқырман
қабылдамайды, тым қысқа, да ат қоюға болмайды, себебі онда мазмұн
айқындалмай қалады.
2) Мақала әдетте алынған нәтижелерді қай салада қолдануға болатынын
бірден ашып хабарлайды.
3) Келесі кезеңде мәсленің қазіргі жағдайын ашады. Қазір мәселе шешудегі
бар тәсілдері немесе құрылғылар туралы ақпарат беріледі, қайсысы
теорияда бар немесе жүзеге асты соны ажырата отыру керек. Шешімдерді
баяндаған соң, қойылған міндеттерді шешуде олардың жағымды қасиеттері
туралы шолу беріліп, осы шешімдерді кейбір жағдайда пайдалануға жол
бермейтін кемшіліктерге сынды талдау жүргізіледі.
4) Мақалада міндет қойылады. Қолдағы бар құралдары мен туындаған мәселені
шешу қиын немесе мүмкіндігі жоқ немесе көп қаржы шығыны кезедсетіні
және т.б. айқындалады.
5) Ұсынылып отырған жаңа шешеімге түсіндірме беріледі, оның
қолданбалылығы мен өміршеңділігі дәлелденеді.
6) Егер жаңа құрылғы ұсынылып отырса, оның негізгі бөлшнктері мен
қызметтері сипатталады. Егер жаңа технология ұсынылса, оның негізгі
кезеңдері қызметтері мен олардың бірізділігі беріледі.
7) Егер қажеті бар болса, негізгі формулалар мен есептемелер клтіріледі.
8) Мақалада негізгі қорытындылар баяндалады.: негізгі ғылыми жетістік
туралы, ұсынылған жаңа идеяның жағымды тиімділігі, оны пайдаланудың
негізгі саласы, оның болашақтағы берер пайдасы және келесі
зерттеулердің жүргізілетін бағыттары.
9) Ең соңында пайдаланылған әдебиеттің тізімі басылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Жазылған жұмыстың ғылыми мәселесі?
2. Ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау ережелері?
3. Ғылыми журнал мен жинақтардағы мақалалардың жарияланымдарғы маңызы?
6. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
6- лекция. Тақырыбы: Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау.
Жоспары: 1. Методологиялық білімдер жүйесі.
1. Ғылыми зерттеуге тән нәрсе.
2. Әдіснамалық білімнің деңгейлері: философиялық, жалпы ғылыми, нақты
ғылыми.
Лекция мақсаты: Жазылған тақырыптың мазмұнын дұрыс аша білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. “Методология” грек тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген
мағынаны білдіреді. ”метод” әдіс”термині тікелей нақты бір нәрсеге деген
жол ретінде анықталды, яғни методология мағынасы жағынан бір нәрсені тану
туралы ғылым болады. Сондықтан методология- зетттеу процесі туралы ілім
ретінде де түсіндіріледі. Бұл ілім жалпы методология, ғылыми ұғымның,
теориялық негізі, ретінде дамуы мүмкін, сонда бұл нақтылы философиялық
жүйемен байланысты. Ғылыми методологияны жетілдірудің бастамасын және
негізін Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің
ерекшелік сипатына, оның нақтылы ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және
методологияның олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдіс дегеніміз
мазмұнның қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан иыс
жасалмайтындығын баса көрсетті.
2. Материалистік диалектика обьективті шындықты тану әдістері негізінде
табиғат, қоғам және адам ойлаудың заңдары жатқанын негізге алады, таным
әдісі табиғат пен қоғамның обьективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола
алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялыры мен
ұғымдары адамның ақылымен жасалған кездейсоқ ережелерінің қосындысы емес,
ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнесі болып табылады.
Ғылыми білімнің жалпы моделі философиялық алғы шарттар негізінде
жасалады, ал ол теориялық негізгі салалармен байланысты - табиғат, қоғам
және ойлау ғалымдарына қатысты үшбұрыш.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнайлы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған үш көзқарас педагогика методологиясының шекарасын мөлшерсіз
кеңейтеді немесе тартылады. Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып
педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі-педагогикалық білімдер жүйесін
зерттеу процесі екендігі анықталған.
Педагогика жеткілікті дәрежеде оның методологиялық қызметін атқаратын
методологиялық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалуда.
Методологиялық білімдер жүйесіне: педагогика пәні, педагогиканың
категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі,
педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстығы, педагогика ғылымдарының
жүйесі; педагогикалық пәндердің жалпы және ерекшелік
міндеттері,педагогиканың анықтамалығы-терминдік жүйесі жатады.
Әрине, қазіргі педагогиканың кең көлемдегі сұрақтары пәнаралық және
ғылым аралық байланыстарын диференцияландыру мен интеграцияландыру
негізінде педагог - зерттеушілір мен практиканттардаң зерттеу процесін
ұйымдастырудағы дайындығына байланысты тиімді жасалуы мүмкін.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші)
зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді:
-тақырыпты үйлестіре (Дифференцировать) және оның көкейтестілігін
дәлелдей білді;
-ғылымдағы тақырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған қайшылықтарын
анықтай білуде оларды тәжірибеде піскен сұрақтардың,жасалған теориялардың
(разработкалардың сәйкес келмеуі);
-зерттеу нысанасын талдамалардың, үйлестіре білді (яғни жауап іздейтін,
сұрақ);
-мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын)нысана және зерттеу пәнін
анықтай алады.
3. Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол проблемада үйлестірілген сұрақ және
болжамды белгілі бір жобаланған жауап ретінде, үлгі түрінде көрсетілді.
Осыдан зерттеудің міндеттерің шығады; зерттеу пәнінің теориясын негіздеу
және зерттеудің теориялық моделін жасау, эмперикалық практиканы зерттеу
әркетттерімен және педагогикалық шындықты қайта қарау.
Қойылған міндеттерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми әдістерді
қолдануын талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы міндеттерді шешу
үшін –теориялық деңгейдегі әдістер қолданады. Теориялық қолданбалы және
қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау, әңгімелесу, анкеталық
педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент қолданады.
Ғылыми зерттеулердіңі басты белгісі қолданатын терминдердің
біртектілігі болып табылады,себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай
мағына мән беретіндігі, не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді сөзді бірнеше мағынады қолдануға болмайды. Бұның
маңыздылығы сонда, зерттеу пәніне ұғымдық сипаттама беру зерттейтін
құбылыстың мәнін мазмұнды ашып көсетудің кепілі болады, оның теориялық
моделін жасауға негіз болады. Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарның нақтылы
педагогикалық шындықтағы жағдайын және практикалық іс-әрекеттер үшін
берілетін нұсқаулардың тиімділігі бағаланады, олар болашақ педагогикалық іс-
әрекеттер жобасына салынып, практика үшін қажетті әдістемелік материалдар
мен нұсқаулар макеті ретінде болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Тақырыптың көкейкестілігін дәлелдеп бөлімдерге бөлу әдісі?
2. Ғылымдағы жазылған тақырыптың бірінші тарауын талдаңыз?
3. Гегельдің ғылыми методологиясы?
7. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
7- лекция. Тақырыбы: Мәтінмен жұмыс.
Жоспары: 1. Зерттеу қорытындыларын өңдеу.
2. Ғылыми жұмысты дайындау әдістемесінің ерекшеліктері.
3. Мәтінмен жұмыс ( аннотация, библиография, реферат
т.б. жазу)
Лекция мақсаты: Түрлі тақырыптағы жазылған мәтіндермен дұрыс жұмыс жасай
білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Жоғарыда қарастырылған әдістер біршама құндылығымен қатар жалғыз -
ақ елеулі кемшілікке ие: ғалым ол әдістерді қолдана отырып, тар өрісті
деректерді ғана дамытуы мүкін, яғни зерттеу қорытындысы болмашы сандағы
мектептер мен оқушыларға байланысты жасалынады. Ал көп жағдайларда кейбір
мәселелердің шешімі ауқымы зерттеуді талап етеді. Бұл ретте педагогтар
әлеуметтік зерттеу әдістерін алға тартады. Мұнымен қойылған мәселені жылдам
әрі көп сандағы оқушыларға қойып анықтауға болады.
Педагогикадағы әдістер тізбегі аталғандармен шектелмейді. Олардың түрі
мен формасы педагогикалық теориямен айналысқан зерттеуші- ғалымдар мен
мұғалімдердің ынта - ықылас ізденуіне байланысты, әдістердің жаман, жақсысы
болмайды, олардың әрбірі өз орнында құнды.
Өкінішке орай,сталиндік жеке басқа табыну мен брежневтік тоқырау
жылдары педагогика ғылымының ролі төмендеп, оның қызметі мектеп пен білім
мәселелері бойынша жоғарыдан түскен ”даналық” көрсетпелерге түсіндірме
беріп, олардың ”тек дұрыс” екенін негіздеумен болады. Бұл теориялық ой-
пікірдің дамуына, үлкен кедергі болып, шығармашылық ой ұмтылсын түспалдап
тастады.
2. Ғылыми жолға үйлестіретін әдіс бойынша шәкірт оқылатын тақырыптың
болжамын теориялық және практикалық тұрғыда жобалап, жетекші идеяның
міндеттерін белгілейді. Қойылып отырған проблеманы шешудің дерек көздерін
қарастырып, мәселеге логикалық және практикалық жағынан іздену барысында
ғылыми зерттеу жұмыстарына тән әдістерді өзінің нақты ісінде пайдаланып
көреді. Ғылыми зерттеугетән бұл әдістер оқушының өз деңгейінде атқаруы
оларды шығармашылық жолға бейімделіп, тиісті проблеманы шешіп, ондағы
сұрақтарды талап, талқылап салыстыра қараудағы эксперименттік сипаттағы
таным - түсінікке айналады. Былайша айтқанда, оқушы сөз ертіп отырған
мәселені, деректерді салыстырып, өзі дұрыс деп таныған пікірге тоқталып, ой
қорытындысын жасайды.
Ол –өзінің сипаты жағынан принциптің жаңа жағдай немесе белгілі
заңдылықтардың нұсқаулары ретінде ұсынылуы мүмкін. Қисындық құрылымы
бойынша болжамдар сызықтық сипатта болады, яғни белгілі бір сөйлем мен
пікірді тексеру мен ұсыну барысында, бірнеше жорамалдарды тексеру барысында
жүзеге асады. Болжамдық ұсынумен зерттеудің бірінші кезеңі аяқталады.
Болжамды ұсынумен зерттеудің бірінші кезеңі аяқталады.
Педагогикалық интерпретация мен оны бағалау алдын- ала теориялыцқ және
тәжірибелік білім қорытындыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл
қорытындылар, әдеттегідей эксперимент арқылы тексеруі және нақтылануы тиіс,
яғни алынған нәтижелерді тексеру мен нақтылау мақсатында іс- тәжірибеге
қоса ендіру болып табылады.
Зерттеудің үшінші кезеңі- өңделген пікір ұсыныстарды енгізу үшін тек
қана ауызша жұмыс емес, сондай- ақ оларды көрсете білу керек. Және де
әдіснамалық пікір ұсыныстарды, құралдары, заңдылықтарды өңдеу де маңызды
болып табылады.
Белгілі бір мөлшердегі нәтижелер мен зерттеудің барысы үнемі жаңарып
отыруы тиіс, онсыз ғылым мен іс- тәжірибеге оларды ауқымды түрде ендіру
мүмкін емес.
Авторға негізгі идеяларды әдістерді қорытындылар мен пікір ұсыныстарды
нақты әрі тиімді жеткізе білу аса қажет. Өйткені зерттеуші баяндама,
мақала, дисертация жазу барынша оның нәтижесін алдын- ала біледі және де
оның нәтижесі баяндау тәсілін анықтайды.
Әсіресе, қорғап жатқан жұмысының негізгі жағдайларын ашық баяндау автор
үшін өте тиімді. Мұндай жолмен дәлелдер нақтылығын, сенімділігін тексеру
оңайға түседі. Әрине баяндау менқисынды стандарт қойылмайды, әрбір автор
өзінің зерттеу нәтиделерінің сенімді, тиімді баяндау тәсілдерін, оптимальды
қисынды ( логикалық ) іздестіреді.
3. Қисындық толыққандық баяндау тілі ұйымдастырылған жұмыс түріне
байланысты болып келеді. Ғылыми баяндаманың бірнеше түрін ұсынуға болады:
1) Баяндама немесе жария жазба - жазбаша түрдегі құрылған, бірақ
зерттеумен оның қорытындыларын маңызын ауызша баяндауларға арналған
ережеге сәйкес баяндамалар мен хабарлаулар газетте жарияланбайды-
негізгі идеялар қысқаша баяндалады.
2) Мақала - тақырыптың маңыздылығы туралы қиыстырмалы ескертулерді,
зерттеу міндеттерін, жұмыс әдістемелері туралы қысқаша мәліметтерді,
оның нәтижелерін талдау мен жариялауды қорытындылар мен ұсыныстарды
қамтиды.
3) Рецензия - рецензенттің міндетті түрдегі таланттар жүйесіндегі бір
немесе шығармаларды сынмен қарау, қарастыру рецензия талқыланып жатқан
мәселелерді өңдеу жолдары туралы тиімді ұсыныстар мен кеңестерді
қамтиды.
4) Кітапша және монография белгілі бір мәселені оның маңыздылықтарын
ашуды оның даму тарихын, оның нәтижелерін баяндауды, қорытындылары мен
ұсыныс- пікірлерін бірізді және нақты қарастыру болып табылады.
5) Оқу құралы - белгілі бір ғылым саласындағы қазіргі ғылыми мәліметтер
мен іс- тәжірибелерін ұсыныс пікірлерді жүйелі түрде баяндау. Зерттеу
жұмысының нәтижелері құралдары көрініс береді, болашақта қазіргі
ғылыми мәліметтер жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1- ЛЕКЦИЯ.
1- лекция. Тақырыбы: Ғылыми іс- әрекет (ғылыми процесс ретінде)
Жоспары: 1. Ғылым туралы түсінік қалыптастыру.
2. Ғылыми әдіснама.
3. Ғылыми әдіс.
Лекция мақсаты: Ғылыми ізденісте- студенттердің еңбектену іс-әрекеті.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Ғылыми жұмыс, зерттеу дегеніміз -адамның еңбектену іс-әрекетінің
ерекше түрі. Бұл іс-әрекеттің адамның еңбекқорлық, мақсаттану, уақытша
туындаған сәтсіздікті жеңе білу қабілетін, оның интеллектуальды
мүмкіндіктерін барынша пайдалануды қажет етеді. Ғылыми еңбектің мақсаты
адамзатқа осы уақытқа дейін беймәлім ақиқатты ашу, табиғат жұмбақтарына
тереңірек үңілу, адамзат игілігіне пайдаланатын табиғи күштерді қолданудың
жаңа жолдарын адамды, оның ішкі, яғни дене күштерін және рухани қайратын
зерттеу. Ғылым аясында еңбек ету әрқашанда құрметті және мәртебелі болып
саналған. Өздерін ғылымға арнаған адамзат баласының ең жақсы өкілдерінің
есімдері халық жүрегінде мәңгі сақталуда.
Терең білімсіз педагогикалық теория және іс-тәжірибені, өзгерту мүмкін
емес, оны зерттеп дамыту білім саясат және ғылыми адам тәрбиесінде К.Д.
Ушинский былай деді:
“Егер де педагогика адамды жан-жақты тәрбиелегісі келсе онда адам
алдымен педагогиканы білу қажет”.
Педагогикалық қызмет классификациясы
Негізгі Тәжірибе. Жұмыстары.
Тәрбие процестерін Теориялық және Бағдарламаны шығару
ашу,терең білімге жол іс-тәжірибелік мысалдарымақсатында,кітаптарды
көрсету әдіснама-лық бөліп ажырату, білім менәдіс-намалық
ғылыми дамыту,жаңа білімтәрбие бір-бірімен көрнекіліктер, қосым-ша
іздеу және іс-тәжірибе байланысады, материалдар, құрылымы
жүзінде ізденістер ашу. педагогикалық технологиябойынша әдіснамалық
жұмыстар ғылым мен тәрбие мен білім
іс-тәжірибе байланысады,жаңалықтары, әдіс және
негізгі қызметтер мен үлгі әдіснамалық зерттеу
жұмыстар. студенттерде және
педагогтар-ды тәрбие
система бойынша оқыту.
Теориялық Іс-тәжірибелік
2. Әдіснама-грек сөзінен алынған зерттеу деген мағына білдіреді.
1.теориялық және практикалық,системалық принциптерінің жолдары,
практикалық теориялық қызмет, әрекеттері.
2.Ғылыми әдіснамалық оқыту.
3.Ғылыми әдіснамалық қолдану.
Әдіснама оқу принципінің әдісі, формасы педагогикалық қызметтермен
байланысады. Әдіснама төрт бөлімге бөлінеді.
1.Философиялық теңдік (экзистенционализм, неотолизм, позивитизм,
неопозивитизм, прагматизм, диалектикалық материализм).
2.Жалпы ғылыми оқу тендігі.
3.нақты ғылыми оқу тендігі.Теориялық концепциясы.
4.технологиялық теңдік әдіснамасы,зерттеу техникасы.
Әдіснама, ғылыми зерттеу әдісі және әдіс.
“Әдіснама”-термині грек сөзінен алынған. Ол оқу немесе теория әдісі
ұғымды білдіреді. Әдіснама теориялық проблемалардың жолдарымен, ғылыми және
творчестволық әдістерімен айналысады.
Осымен қатар әдіснама жаңа ғылыми қызмет әрекеттері шындайды. Әдіснама
әр қашанда бір ұғымды білдірмей өзгертіп отырады.
Бұл жағдайда әдіс философиялық ғылыми түсінік бойынша жалпы
тәрбиеленеді.
Әдіснама ұғымы қысқаша оймен сөзбен түсіндіргенде теория бойынша танып
нақты ғылым бойынша тәрбиеленеді. В.А. Штоффтың пікірі бойынша былай
анықтайды: ”Әдіснама кең философиялық ұғым, әдіснама назар анализде
әдіснамалық ролінде және эвристикалық мағынасы негізгі антологикалық
принциптері, тәртіптері мен категориялары методология ғылыми шағын
көлемінде гносеология бөлімі пайда болады; ал білдіреді өзімен ғылыми
теориялық тану және жүйелі тәрбиелеу заң бойынша қате жобаны тану олардың
жалпы (кесін, мүсін) және бір-біріне байланысты формасын және ғылыми жағына
тиісті ”.
Әдіснама педагогика ұсынады өзімен жобаны білу ерекше және
педагогикалық теориялық және педагогикалық жолдарын, олардың алған білімін,
нақты шындықты қамтып көрсету әр қашанда алмастыру педагогикалық нақты
жалпы (жетілдіру, дамыту).
Қазірге теңдікте даму педагогикалық ғылым керекті нәрсені шешу жеке
әдіснамалық қажетті сұрақтар, және де әдіснаманы педагогикада мамандық
бойынша жұмысын білу. Бұл жолы педагогикалық теориялық білім. Керісінше
жоба жатқа тәжірибе әдіснаманы жеке ғылым қызмет ету дамыту жалпы ғылыми
әдіснамасы.
3. Әдіс термині гректің Methodos деген сөзінен алынған, ол “Білімге
жол ашу”, -дегенді білдіреді. Түсінік ғылым әдіс болатын мінездеме мақсат
бойынша қандай жоба, жол көмек арқылы жеткізу анықтайтын мақсатына, шешеді
немесе дәлелдейді. Әдіс ұсынады өзімен әр түрлі тану жолдарын және
практикалықоперацияны, жан-жақтығылыми білімдерде көрсетеді. Педагогикада
түсінік бойынша ғылыми әдістер барлық негізгі жағына және ғылыми
ізденістер, жауапты пәнге және педагогикалық есеп.
Әдіс ұғымы білдіреді тәжірибелер, жаттығуларды ғылым ұғымдарды.
Мысалы: педагогикада әдіс ғылыми көзқарас тәжірибелі әдіс, әдіс бойынша
сұрақтар, әдіс жолдары. Әр кезде әдіс ұғымы кең көлемде ұғымды мысалы әдіс
теориялық тәжірибе. Бұл жағдайда ол қызмет етеді анықтайды танып-білу
процесі, шешуші анализдер басқа да логикалық ойлар (синтез, абстракт, жалпы
қорытынды).
Бірнеше әдістер эмпирикалық ізденістер, нақты әдіс, сұрақтары және әдіс
пікірлері, кейде “техника”терминімен дәлелдейді. Біз,жалпы терминінін
қолданамыз.
Әдіснама термині-түрлі нақты формаларды және қолданылатын әдіс түрлері,
оларға көмектесетінімен ерекшеленеді ең бағалы тереңдік түсінік
педагогикалық процестермен және анализдері дегенді білдіреді. Педагогикалық
ғылыми жағының түсінік, ”ізденіс талаптары”, социологиялық білім алу. Ол
нақты жоба танымдық ұсыныстармен қабылдаулар және де ғылыми қызмет
жұмыстарын ұйымдастыру, (нақты мерзім, іздестіру жолдары, мүшелер саны,
қаржы шығындары).
Әдіснама педагогика жобасының үлгісі:
Педагогикалық ғылыми Ғылыми процестің Педагогикалық
түсінік. педагогикаға енуі. практикалық түрде
дәлелдеу.
Педагогикалық пән Әдіснамалық таңдаудың Әдіс заңдарымен
функция есеп. проблемалық таңдауы. заңдылық-тарын
процестерін оқыту және
тәрбиелеу.
Адамзат баласының Ғылыми әдістің Мысалдарды анықтау есеп
педагогикада алатын ерекшеліктері мен бойынша тәрбиелеу.
орны. байланыстары. Факторлардың пайда
Жалпы педагогикалық Әдістердің оқушылардың болуын оқыту және
мамандықтар қызметі. мінездеріне, мана бір-бірімен салыстару.
сезімдері, сапалары
Педагогиканың басқа бір-бірімен Жүйе жұмыс формалары,
ғылымдарымен байланысы. ерекшеліктері. міндет ұйымдастырушылық
процесс бойынша
Педагогикалық Эмпирикалық және тәрбиелеу.
терминологиялық теориялық қызметтегі
түсініктер. теңдік.
Әдіснамалық
проблемаларды зерттеу.
Әдіснамалық принциптері ғылымының мақсаты-педагогикалық қызмет ету.
Ғылымның міндетті-педагогикалық қызмет ету қажетті:
Жоба бойынша детерминиялық педагогикалық құбылыс оқиға-олар жасалады,
күшейеді іштегі жобалардың заңдылықтарын, қарсылықтары, іздестіру жолдарын
байланыстыру.
Қамтамасыз ету толық жақындау жатқа педагогикалық құбылыс және
процестері.
Құбылыстардың дамуы және олардың жетілу жолдарын оқыту.
Осы заңның даму олардың бір-біріне байланысты басқа құбылыстарымен.
Жобаны көру дамыту процесте қарау өзімен даму қозғалу қалай өзқім-өзі
қозғалысты болса солай өзімен-өзі дамиды,жалпы ішке жағда қозғалыс
күштерімен негізгі бөлімдері.
Бақылау сұрақтары:
1. Білім және ғылым министрі кім
2. ВАК- жікте және міндеті
3. Ғылыми әдіснамалық оқыту
2. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
2- лекция. Тақырыбы: Студенттердің ғылыми үйірмелері, олардың
студенттердің ғылыми шығармаларын дамытудағы ролі.
Жоспары: 1. Тақырып таңдау мәселесі.
2. Ғылыми жұмысты жазу талаптары.
3. Курстық және дипломдық жұмыс.
Лекция мақсаты: Студенттердің ғылыми жұмыстарының негізгі нәтижелері.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Университет қабырғасында студенттер білім алумен қатар оқытушы
ұстаздарының жетекшілігімен ғылыми үйірмелерге қатысып, ғылым жолындағы
алғашқы қадамдарын- ізденістерін де бастайды. Бұл ретте студенттердің
өзіндік жұмыстарының атқарар ролі ерекше.
Студенттердің өзіндік жұмыстарының түрлері де сан алуан, олар белгілі
бір тақырып, проблема, туынды бойынша реферат жазу, оқу әдістемелік, ғылыми
сын еңбектерден конспект жасау, студенттік ғылыми конференцияларда
баяндамалар жасау, курстық және дипломдық жұмыстарды жазу т.б.
Курстық және дипломдық жұмыстар - студенттердің сөз өнерінің сырлары
мен етене танысып, әдеби – эстетикалық талғамы мен шығармашылық
тұлғасының қалыптасуына, ғылыми ізденіс жолына бел алуына, жазу дағдысына
машықтануына мол мүмкіндіктер ашатын өзіндік жұмыс түрлері. Сондықтан
жоғары кәсіби білім беретін университеттердің оқу процесінде курстық,
дипломдық жұмыстардың да алатын өзіндік орны ерекше.
Жоғары мектептің типтік оқу жоспарына сәйкес курстық жұмыстар ІІІ
курста, ал диплом жұмыстары соңғы курста жазылады.
Жоғары оқу орындарындағы оқу педагогикалық процесте курстық
жұмыстардың өзіндік маңызды рөлі бар.
Курстық жұмыстардың мақсат-міндеті - әдбиет тарихының немесе қазіргі
әдеби дамуға қатысты, сондай ақ әдебиетті оқыту әдістемесінің өзекті бір
мәселелерін қарастыру, зерттеу, сөйтіп, студенттердің өзбетімен жұмыс
істеу, ғылым жолында іздену дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізу.
Практикалық, семинарлық сабақтардың маңыздылығы өз алдына, студентер
өткен курстарда алған әдеби- теориялық білімдерін басшылыққа ала отрып курс
жұмыстарын жазу барысында ізденеді, әдеби фактілерді талдауға, жинақтауға,
бағалауға, зерттеу жұмысында қолданылатын түрлі әдіс тәсілдерді игеруге
машықтанады. Осындай сан- сала шығармашылық ізденістер, зерттеу жүргізу
нәтижесінде орындалатын қурыстық жұмыстар студенттердің ғылыми - танымдық
көзқарасының кеңеюіне, жауапкершілігінің артуына, күнделікті үлгерімінің
жақсаруына да игі әсер етеді.
2. Өкінішке орай жоғары мектептерде түрлі себептер мен студенттердің
жазу дағдысының қалыптасуына жеткілікті көңіл бөліне бермейді.
Курстық жұмысқа кірісер алдында студент ең алдымен жалпы жұмыс
жостарын жасап алуы міндетті. Жалпы жұмыс жоспары мынадай бөліктерден
тұрады.
1).тақырып таңдау;
2)Таңдаған тақырыпты жан- жақты таңдап ашуға қажетті көркем туындыларын
іріктеу, әдеби - сын зерттеу еңбектерді іздестіріп, олардың тізбесін жасау;
3) Іріктелген көркем туындылар мен әдеби - сын, зерттеу еңбектерді оқу,
тақырыпқа сай жүйелеу, міндет- мақсаты айқындау;
4) Курс жұмысының нақтылы жоспарын жасау;
5)Жұмысты жазу аяқтау.
Курстық жұмысқа кірісудің бастамасы тақырып таңдаудан басталады.
Кафедра ұсынған тақырыптар тізбесін студент өзіне тиесілі тақырыпқа
байланысты таңдауға құқылы.
Жоғары мектеп тәжірибесінде студенттің курстық жұмыстарында жоспардың
жиі кездесетін бірнеше түрлері бар. Біріншісі, кіріспеден негізгі тараудан
(курс жұмысының тақырыбы жазылады). Қорытынды мен әдебиет тізімінен
түзілсе, екіншісі де осыған жақын, тек негізгі тараудың бірнеше
тараушалардан (параграфтардан) немесе а);ә);б); деп санамалаған бөліктерден
құрылуы мүмкін. Сондай- ақ, кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен әдебиет
тізімімен түзілген жоспар үлгі де кездеседі.
Жоспарды әдетте ғылыми жетекшіге бекітуге ұсынылады.
Курс жұмысын жазуға дағдылық сатыларынан өткен соң енді ең жауапты
кезең-жұмысты жазу басталады. Басты талап, тілек, туындыны тақырыптақ-
идеялық тұтастықта, мазмұн мен пішін бірлігі тұрғысынан қарастырып,
көркемдік әлемінің құпия сырларына бойлай білу, осынау алуан тағдыры
адамдар жаратылысы, өмір- тіршілік күйлері жайлы, өзінше толғанып, ойлай
білу.
Курстық жұмыс шығармашылық еңбек болғандықтан, студенттер зерттеу, сын
материалдарын, жетекшінің кеңесін басшылыққа ала отырып тақырыпты
мүмкіндігінше өзінің көркемдік- эстетикалық түсінігі тұрғысынан талдап-
таразылап, түйген ой- тұжырымдарын ортаға салуы керек.
3. Көп жағдайда курстық жұмыстарды төмендегідей олқылықтар орын алады:
1) Тақырыпқа, зерттеу мәселесіне тікелей қатысы жоқ
Мемлекеттік стандарттарына сай құрылған оқу жоспары университетті
бітірушілердің міндетті түрде диплом жұмысын орындауын талап етеді.
Диплом жұмысын бүкіл оқу мерзімінде студенттің таңдап алынған
тақырыбына орындалған курстық жұмыстарының тұтастығы деп қарауға болады.
Диплом жұмысын жоғары оқу орнын бітірушінің ғылыми жұмысы деп қарауға
болады. Диплом жұмысын белгілі бір педагогикалық құбылысқа байланысты
заңдылықтар мен оның шешімін табу жолдары деп қарауға болады.
Диплом жұмысын белгілі бір тақырыпқа байланысты ғылыми мазмұндағы ішкі
бірлік пен тұтастығы және зерттеу барысы мен нәтижесі деп қарауға болады.
Мамандыққа сәйкес диплом жұмысының мақсаты - әлеуметтік гуманитарлық,
ғылыми- жаратылыстану, жалпы кәсіпқой және арнаулы пәндер блоктары бойынша
студенттердің өзіндік танымдық іс- әрекет нәтижелерін ұштастыра біріктіріп,
қазіргі бастауыш мектептің кәсіпқой мұғалімі ретіндегі даярлығын
қамтамасыз ету.
Бұл анықталған мақсатқа жету жолындағы орындалатын диплом жұмысына
төмендегідей міндеттер жүктеледі:
-мамандыққа сәйкес теориялық және тәжірибелік білімдерді жүйелеу,
бекіту және кеңейту;
-осы білімдерді нақты педагогикалық мәселелерді шешу барысында
пайдалануды қамтамасыз ету;
-ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістемесін меңгеру және өзіндік жұмыс
дағдыларын дамыту;
-қазіргі бастауыш мектеп тәжірибесіне студенттің дайындығын анықтау.
Диплом жұмысына бірқатар талаптар қойылады:
-зерттелетін тақырыптың көкейтестілігі және оның сол мамандыққа сәйкес
келуі, факультетте орындалатын диплом жұмысының жалпы мақсаты мен
міндеттеріне сәйкес келуі;
-Диплом жұмысының тақырыбы қамтитын таным ауқымына сай ғылыми
педагогикалық және әдістемелік еңбектерді зерттеу және талдау;
-зерттеліп отырған мәселенің тарихын зерттеу және оған сипаттама беру,
педагогикалық озық тәжірибені жинақтау және қорытындылау, студенттің жеке
тәжірибесін дамыту;
-зерттеу объектісіне, пәніне, әдістеріне және кезеңдеріне айқын
сипаттама беру, жүргізілген педагогикалық тәжірибені талдау және жазу;
-Жұмыс нәтижелерін, қорытындыларды және тәжірибелік нұсқамаларды
жинақтау;
Дипломдық жұмыстар студенттердің жоғары теориялық білімінің көрсеткіші
әрі мамандық пән бойынша мемлекеттік емтиханнан орнына қабылданатын
болғандықтан, оларға тақырыптық- проблематикалық жағынан да, талдау сапасы,
мазмұны тұрғысынан да жоғары талап қойылады.
Курстық жұмыс тақырыптарын әдетте кафедра ұсынса, диплом тақырыптарын
студенттердің өздірінің таңдауына ерік беріледі, кейде ғылыми жетекші -
оқытушымен ақылдаса отырып, та тақырыпты білуге болады. Диплом жұмыстарының
жетекшілік жасайтын оқытушылардың ғылыми - зерттеу жұмыстарымен байланыс
сабақтастыққа берілсе тиімдірек. Тақырыптар кафедра мәжілісінде және
факультеттің ғылыми кеңесінде бекітілуге тиісті.
Дипломдық жұмыстың жоспары қарастыратын проблеманың күрделілігіне орай
бірнеше тараулардан түзілуі мүмкін.
Бақылау сұрақтары:
1. Үйірме жұмыс жаспарларының түзілуі?
2. Ғылыми жұмыстарға мәлімет беріңіз?
3. Курстық және дипломдық жұмыстардың жазылу емлесі?
3. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
3- лекция. Тақырыбы: Ғылыми педагогикалық зерттеу және оның әдіснамалық
принциптері.
Жоспары: 1. Педагогикалық бақылау, ішінара бақылау, әңгіме әдісі.
2. Эксперимент және мектеп құжаттарымен жұмыс.
Лекция мақсаты: Терең білімге жол көрсетуде, әдіснамалық ғылымды дамыту.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты.
Теория педагогикалық құбылыстардың кез-келген әдіснаманың негізі болып
табылады және сол әдістеменің көмегімен табылған фактілер арқасында
кеңейеді. Теория- таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға
жету мен оны құру тәсілі болып табылады. Бұл - теориялық және практикалық
ғылыми-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрастырудың негізгі мен
тәсілдер жүйесі, бұл-осы жүйені тану жолы. Таным теориясы тұтас таным іс-
әрекеті процесін және ең алдымен оның мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама
шынайы және практикалық түрде тиімді білімге жетудің әдістері мен жолдарына
көп көңіл бөледі, осы білімді дамытудың тісілдерін іздестіру.
Қазіргі замандағы ғылымның әдіснамасы білімнің жеке бір саласы ретінде
дамып келе жатыр, оған нақты - ғылыми деңгейде өткізілген зерттеулер
сүйенеді. Кейде әдіснамның философиялық және нақты - ғылыми деңгейлері
теңестіріледі, ал олардың шынайы мүмкіндікткрі мен шектерін ғылыми
зерттеулердің әдіснамалық негізі болып табылатын материалистік диалектика
ғана анықтай алады.
Педагогика ғылымы сияқты педагогикалық зерттеу әдістерінің қазіргі
жүйесінің көлемі кең. Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әртүрлі әдістері
мен зерттеуші ойлаудың шығармашылық сипаты ғылыми зерттеудің барлық
әдістерінің мен олардың өзара байланысынң сипаттайтын ортақ теорияны
құрастыруда біршама қиындықтарға әкеледі. Осыған орай, таным әдістерінің
көптеген жіктемелері бар, оларды қолдану мақсатқа, объектігі және пәнге,
сонымен қатар зерттеу әрекеттеріне және ғылыми іс-әрекет пен зерттеу
жорамалдары жүзеге асатын жағдайларға негізделеді.
Ғылыми зерттеулердегі әр түрлі әдістердің өзара байланысы мәселесі
көкейтесті мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе аспектілерінң бірі-ғылыми
танымдағы философиялық әдістердің орны туралы мәселе.
Ғылымның қазіргі әдіснамасында, соның ішінде педагогикалық әдіснама да,
теорияның негізін құрайиын бірнеше компоненттерден тұрады: а)
факторологиялық материалдың бастапқы эмпирикалық негізі, ол теориялық
түсіндірмені талап етеді; ә) бастапқы теориялық негіз, ол зерттеу
объектісін суреттейтін алғашқы жорамалдардан, аксиомолардан, болжамалардан
және теориялық ыңғайлардан тұрады; б) теорияның логикасы мен құрылысы; в)
эмпирикалық дәлелдері бар теориялық пайымдаулар жиынтығы; г) педагогикалық
теоияны қалыптастырудың әдіснамалық негізі, ол дәріптелген объект пен оның
теориялық моделін суреттеумен байланысты. Бұл ретте дәріптелген объектіні
құрастыруды кез- келген педагогикалық теорияны, оның байланыстарын,
заңдылықтарын, жорамалдарын, дәріптешілігін, анық білімдерге жету
принциптері мен механизмін құрастырудың қажетті шарты ретінде қарастыру
қажет.
Сонымен, зерттеу әдіс дегеніміз күрделі таным тәртіптері, ал олар болса
зерттеудің таным операцияларының іске асуының белгілі бір тәртібін
белгілейтін әр түрлі әдіс-тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Зерттеу әдістері педагогикалық ғылым дамуының басты құрамды бөлігі
болып табылады. Ғылыми нәтижелердің анықтығы алғашқы ақпараттарды алудың
жолдары мен тісілдеріне және зерттеу әдістерінің сенімділігіне байланысты.
Кез-келген педагогикалық зерттеу белгілі ғылыми білімдерді дәлелдеу емес,
ол- жаңа білімдерді табу процесі. Ол адамның зерттеу объектісі, заттары мен
құбылыстарының мәнін ашуға бағытталған жан-жақты танымдық іс-әрекеттерінің
бір түрі.
Педагогканың өзіне тән ғылыми-педагогикалық әдістерінің бірі бақылау
әдісі. Ол зерттеуде жиі қолданады бақылау деп педагогикалық құбылыстарды
қабылдау арқылы тануды айтады. Ғылыми бақылау арнайы жоспар бойынша
жүргізіледі. Жоспарда бақылау мақсаты мен міндеттері, объектісі (сабақ,
экскурция, табороториядағы, шеберханадағы, оқу- тәжірибе учаскесіндегі
оқушылардың жұмыстары), жүргізілу әдістері мен техникасы дұрыс көтерілуі
мүмкін. Оны жоспарлау зерттеу жұмысының нәтижелі болуына игі әсер етеді.
Ғылыми бақылау зерттелетін педагогикалық құбылысты дұрыс және шын дәлдікпен
жазып алуды талап етеді. Бақылау нәтижесі зерттеушінің педагогикалық
іскерлігіне және оның жоғары дәрежелі сауаттылығы мен мәдениеттілігіне
байланысты.
Педагогикалық бақылау-белгілі бір құбылысты ұзақ және жоспарлы түрде
зерттеудің таным әдісі. Бақылауды жаппай және ішінара жүргізуге болады.
Жаппай бақылау әдісі- сабақ үстінде оқушылардың таным іс-әрекеті,
оқушылардың зейін белсенділігін, балалар іс- әрекеті т. б. арқылы
жүргізіледі.
Ішінара бақылау әдісі-кейбір оқушының кітаппен жұмысы, картамен жұмысы,
мінез-құлқын бақылау.
Әңгіме әдісі- бақылауында алынған мәліметтерді толықтырады. Ол үшін
арнайы жоспар жасалып онда негізгі және жанама сұрақтардың және әңгіме
жасаудың әдістері мен тәсілдерінің нақты көрсетілгені жөн.
Педагогикалық құбылыстарды анықтау үшін әңгіме мұғаліммен сынып
жетекшілерімен, мектеп басшыларымен, ата-аналармен және адамдардың дербес
ерекшеліктерін еске алады. Әңгіме зерттеушіден үлкен дайындықты, зор
шеберлікті, зейінділікті және әдептілікті талап етеді.
Әңгіме протоколға жазылады, магнитафон арқылы жазып алуға болады.
Әңгіме әдісі эксперимент, бақылау т.б.әдістермен ұштастырла жүргізіледі
2. Мектеп құжатарын зерттеуде кейбір күнделікті нәрселерді құжатарға
сүйеніп зертеуге болады. Архив мәліметері, сынып жұрналдары, оқушы
күнделіктері, сыныптық оқу-тәрбие жоспары үйірме жұмыстарының жоспары мен
есеп; үйірме баяндамалары, педкеңестің протолколдары, мектептің жылдық
есебі, мұғалімдердің озат тәжірибесі негізінде әдістемелік және тәрбие
жұмыстарының тақырыптарына, жазылған байандамалармен ғылыми мақалалар
жатады.
Оқушылардың жұмысын зерттеу. Оқушылардың жазба, бақылау және графикалық
жұмыстары, суреттері, пәндер бойынша дәптерлері, әртүрлі тақырыптарға
жазылған баяндамалары мен рефераттары мен және еңбек сабақтарында жасаған
заттары зерттеушіні кейбір қажетті мәліметермен қаруландырады. Оқушылардың
дербес қабілетін, оқуға және еңбеке көз қарасын, практикалық даярлығың,
мұғалімдердің де іс-әрекетін зерттеп анықтауға болады. Оқушылардың өз
бетімен жұмыс істеуін жаппай және дербес орындайтын жұмыстарын ұштастырып
жүргізудің және осы сияқты дидактикалық проблемалардың қолданудың тиімді
жолдарын іздестіреді.
Эксперимент деп нақты жағдайды есепке алып, педагогикалық процесті
әдейі зерттейтін ғылыми тәжірибені айтады. Педагогикалық эксперменттерге
сүйеніп, зерттеуші оқытудың және тәрбиенің тиімді тәсілдері мен әдістерін,
түрлері мен мазмұнын тексереді. Сондықтан эксперимент мәліметтерін
алмастыру үшін екі объекті алады. Олардың бірі-экспериментті, екіншісі-
бақылау объектісі деп аталады. Эксперимени объектісінде-зерттеушінің
ғылыми жазба ұсынысы бойынша, ал бақылау сыныбында - әдеттегі оқу
бағдарламалары мен оқулықтарға сәйкес жүргізіледі. Эксперимент нәтижелі
болу үшін екі топ тең болуы керек. Мұғалімдер де бір-біріне шамалас болғаны
жөн. Активті экспериментті зерттеуші өзі жүргізсе, ал зерттеушінің ғылыми
жазба ұсынысы бойынша екінші бір адам жүргізсе оны енжар деп атаймыз.
Табиғи эксперимент. Эксперименттің бақылаудан ерекшелігі-оның
зерттеуді арнайы ұйымдастырылған жағдайда жүргізуді көздейтіндігінде.
Эксперимент оқушылардың тәрбиелік дәрежесін, өмір мен қызметтің әр түрлі
жағдайдағы өзара қатынасын, өзін қалай ұстайтынын, белсенділігін және
мінезін, тағы басқа қасиеттерін анықтауға көмектеседі.
Табиғи эксперимент - бұл сыныпта бүкіл ұжымда оқу - тәрбие процесін
бұзбай, педагогикалық проблемаларды зерттеу үшін әдеттегі жағдайда
жүргізіледі.
Мектептегі озат тәжірибелерді зерттеу процесінде пайда болған болжамды
анықтау үшін тексеру экспериментті қолданады.Мылалы, педагогикалық ғылыми-
зерттеу институттары жаңадан жасалған оқулықтардың, бағдарламалардың
тиімділігін тексеру эксперименті арқылы зерттейді.
Оқу мен тәрбиенің мазмұнын, ұйымдастыру түрлерін, принциптері мен
әдістерін жаңадан құру үшін арнаулы эксперимент дейді.
Кейде жасанды жағдай да бақылау мен тексерудің нітижесінде оқыту мен
тәрбиенің кейбір әдістері мен тәсілдеріне өзгерістер енгізуге болады.
Педагогикалық құбылысты ұқыптылықпен бақылау үшін сынып ұжымының бір топ
бала бөлініп алынады да олармен арнайы эксперимент жүргізіледі. Оны
лабороториялық эксперимент деп атайды.
Бақылау сұрақтары:
1. Бақылау түрлеріне тоқталыңыз
2. Табиғи экспериментке түсінік беріңіз
3. Мектеп құжаттарына мәлімет беріңіз
4. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
4- лекция. Тақырыбы: Зерттеулердің мәселесі мен тақырыбын анықтау- ғылыми
ізденістің алғашқы кезеңі.
Жоспары: 1. Педагогикалық зерттеудің ғылыми түсініктемелік аппараты және
логикалық құрылымы.
2. Ғылыми – педагогикалық зерттеу жұмысын ұйымдастыру.
3. Тақырып және оны зерттеу. Гипотеза, жалпы талап ету.
Лекция мақсаты: Алынған тақырыпты зерттеуде мәселені дұрыс қоя білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Бұл бөлімде негізгі бөлімде қаралады-жеке ғылыми жұмыстардың жеке
жүргізілуіне, негізінде бір адаммен кішкене топ пен зерттеу. Олар ішінде
нормадағы қатарларда көрсетілмеген және сондықтан міндетті түрде емес,
бірақ бұл ереже, ондаған жылдардың созылуына байланысты мыңдаған
ғалымдардың тәжірибесінде және олардың әр бір зертеулерінің сақталуы
көптеген адасуларына және қателер жіберулеріне байланысты қысқаша жолымен
жақсы қорытындыға келеді.
Ғылыми жұмысты талдаған да, белгілі бір жағдайда ғылыми жұмысты
талқылағанда, жұмыстарды толығымен, жақсы жағдайда жаңалау. Бұндай жағдайда
да бізге белгілі ғылыми жұмыстың жоғары дәрежеде, жаңалық енгізілуі
эвристикалық бағалануда ішке істерінің келісіміне керек.
2. Ғылыми-педагогикалық зерттеу жұмыстарын ойластыру-бұл еш ережесін
жүйелеу қабілеті және олардың шешу міндеттері.Ойлау жұмыстары-ең бірінші
міндеті.
Ойлаудың ең бастысы-зерттеуші немесе анықтау керек, қандай қабілетпен
алға ұмтылу, қабілетін қалау қорытындылау керек, қандай дәежеде жету
керек,ғылыми білімді қандай жағдайда жұргізу керек. Өз өзіне ”мен не алуым
керек” деп талап қою керек. Сондықтан жұмысын ең соңғы қорытындысын,
көрсете білу керек, жинақтау құқығын өзгерту тиіс, қысқаша жолмен
мәселелерді шешуін анықтау керек.
Анық түсінікпен ойлау қабілетін анықтау жолдарымен оны іске асару,
жойылып кетпеуіне жол бермей, терең зерттеулерді жобалау.
Ойластыру зерттеулерін қандай жолдары бар?
3. Тақырып және оны зерттеу.
Бұл тақырыптың, өзі көздеген мақсатына жету және зерттеу жұмыстарын
нысанаға алу. Мысалы: “Бастау мектептердегі балалардың оқуға деген
қабілетін дамыту:шындыққа үйрету жолдары”, осы жерде оқуға деген қабілетін
жаңа жолдармен қалыптастыру. Немесе: ”Студенттердің этикалық қабілеттерін
қалыптастыру-соның ішінде болашақ педагогтарды”-мұғалімдердің
зерттелінбеген жағы, қабілеттерінің жоқтығына дамымағанына байланысты-жаңа
этикалық жолдарын ашу.
Актуалдық тақырыптың негізі.
Шындығында келгенде студент тақырыптың актуалдық зерттеу жұмыстарын
мынандай жағдайда көрсету керек: ”Жұмысты алға қою мақсаты бойынша...
ақырына дейін қанағаттанарсыздық”, ”жұмыстардың ең коректі мәселесін
шешеу” ... Ғылымда жетерлік жағдайда емес екендігі әлі ашылмаған,
хабарланбаған, әлі жарыққа шығарылмаған жұмыс т. б. Бұл жерде
түсіндірілмеген, әлі де істелу керек пе, оған мұқтаждық бар ма? Мысалы:
мынанадай тақырып алсақ ”Тез оқу жүйесін қалыптастыру (қайда бір тақырыпты
шет тіл де, алайық Азербайджан тілінде) литва мектебінде”- бұл жерде әр бір
адамның қызығушылығы қаралмайды және зетттеу қоғамда толығымен зерттеу,
тіпті белгілі бір шартты жағдайларда талап етілуі мүмкін.
Актуалдық тақырыптың негізі.
-Практика жүзінде сұрақтарды және тақырыпты жеке дәлелдеп түсіндіру.
-Берілген зерттеу жұмыстарын әрқайсысына талдау жүргізу,авторлық өзінің
орындау және итбасқа ғылымдармен жұмыс атқару міндетті: мынадай дәлелдермен-
осылардың ішінде тағы дәлелдермен жалғастырамыз.
-Шығу себептері, қандайда бір қорытындының пайда болуы. Мысалы,
оқушыларды интелектуалдық жағдайда компьютерлі үйретуге дамыту дәрежесіне
жеткізу. Міне осы жерден актуалдық тақырып шығады;
-практикалық даму тенденциясын талдау,және оның керектігіне мұқтаждығы.
-Даму жолдарының талап ету негізгі, практикада және теорияда қолдану.
Барлық анықтау жолдарын бір жақтылықпен шектеу. Мысалы, егер
практикалық жолдарымен талап етпесек, берілген сұрақтар тек теориялық
жолдарымен шееу мүмкін емес. Актуалдық ең жақсысы төрт бағытпен мынадай
жағдайда дәлелдеуі.
Біріншіден,зерттеу жұмыстары түсіндіріледі көптеген адамдардаң
талап етілуі;
Екіншіден,қоғамда осындай талап етілу бар ма;
Үшіншіден,практикалық жағдайда қаралама:
Егер талап етілсе мәселе неде ондай жағдайда түсіндіріліу қажет,
берілген кең көлемде пракимкалық сұрақтар қанағаттандырарлық жағдайда
шешіледі;
Төртіншіден,теориялық жағдайда бұл жұмыстардың мәселе шамамегн.
түсіндіріледі.
Мысал есебінде қарасақ актуалдық тақырыптың негізін теориялық дамытуда
талап ету негізін, қалай жүзеге асару керек. Қандай жолдары бар? Былай:
1) Әдебиет негізін зерттей отырып жіберген кемшіліктерін орындау
жолдарын байқау.
2) Зерттеу жұмыстарын қажеттілігін өзкізу туралы қорытындылап оны
анықтап , зертеп жұмыстың бір бөлігін жүзеге асару керек.
3) Қандай теориялық тұрғыда осы уақытқа дейін берілген мәселенің
шешімін қарау. Мысалы: Жоғары мектепте жобалау процесін үйретуді сұрау. Бұл
жерде көп деген әр түрлі мәселелер: орта мектептерге дидактикалық жағдайда
ауыстыру (үйренушілерге), жоғары мектептердегі үйренушілерге дидактикалық
жұмыс істеулеріне болады. Айырмашылығы оқушылардың әртүрлі жағдайларына
байланысты үйренуші мен үйретушілердің айырмашылығы.
Педагогикалық ойлау қабілеттерін жоғары дәрежеде зерттеу қажет:
-көрнекілік жоғары дәрежеде
-практикадан дайын идеяларды білу (мысалы, педагогика бойынша әрбір
адамның идеясымен жеке жұмыс істерін, шындықты жүзеге асару, үйрету жобасын
жүзеге асару, бос сияқты, бірақ бұл идеяларды қосымша жұмыс істеуші жоқ);
теориялық көрсеткіш зерттелінген теориялық мінездеме ғылыми жұмыстардың
жүзеге асару (принциптері, заң жүзінде, іске асыру, түсініктемелер т. б.);
-Жоғары көрсеткіш-практикалық ғылыми зерттеу жұмыстардың қорытындысын
жүзеге асару (методикалық жұмысты қолдау білім беру технологиясын іске
асару);
-қолдану көрсеткіші зерттеу ғылыми зерттеу методикасының іске асару,
диагностикалық жұмыстарды өзгертуде ұйымдастыру.
Педагогикалық ғылымды дамыту тенденциясының ойлауын бейнелеу:
жинақтау өлшеп (қанша білім, түсінік, уақыттар талап ету керек) сапалы
өзгерістерге;
-негізгі педагогикалық ғылымның өсуіне, алған білімдерге, басқа ғылыми
зерттеулерге байланысты.
-Тереңдетілген ғылыми жұмыстардың тақырыптарын принцип бойынша қысқарту;
-тереңдетіліп білім беру неігізін қарама-қарсы жағымен салыстару;
-педагогикалық процесте ішкі істерімен байланыстару, ішкі шарттарды
психикалық тұрғыда зерттеу;
-тарихи-анықтауларда талдау тенденциясы-білім беру жұмыстарын реттеу,
ойлау қабілетін арттыру- аяқталған жұмыстардың идеясы.
Гельвецидің ғылыми зерттеу жұмыстарының ең бастысы іске асуы - бұл
концептцалдық идея ”Идеясыз ақыл жоқ”, керісінше” Идеясыз ғылыми зерттеу
жоқ”.
Анықтау мақсатының идеясы, мүмкіншілігі: үйрету процесінің құрылысын
әбден анықтап зерттеп оны қолдау оқу жұмыстарында зерттеулерде қолдану
студенттермен немесе сол мақсатпен жаңа лекция сабақтарын жоспарлау.
Жаңа жұмыстарды идеясын бақылау:
Мысалы:зерттеу жұмыстарын педагогикалық шешімдерін бір жүйеге
келтіріп,немесе педагогикаға әр түрлі мүмкіншіліктерді пайдалану.
Сонымен актуалдық тақырыптарда ойлау тұрғыда негіздеу, әртүрлі ғылыми
коцепцияда мысалдармен жобалау және негіздеу (писхологиялық тұрғыда,
социологиялық үйрету методикасында немесе тәрбие дидактикалар),
педагогикалық ғылыми зерттеу жұмыстарының өсу тенденциясының енгізін
анықтау, қажет сұрақтарды ореада талқылау, зерттеу жұмыстарын жеткізу
Зерттеу пәні- негізгі ойлау жүйесі болып табылады. Осы жұмыстарды
пайдалану кезінде жақсы нәтиже беру қажет.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын түсіну бөліміне шындық жағдайда түсіну, алған
ғылыми білімдерді ой арқылы қабылдау.
Ең негізгі пәні түрінде ғылыми жобаларда осындай бағытпен бағдарлау,
бүтін жобаларды тануға көмектесу.
Негізгі әр проблемада арсындағы қарам-қайшылық арасында, не бір адамға
қажет, ”Осындай жағдайда мақсаттардың ортасында, қайшылықтар болу мүмкін.
Ол шешілмейтін сұрақтар болып қалады”.
Қиындық-ол өзіндік жағдайда байланысты жалпы ұғымдармен ойлармен, жалпы
ішкі системалық ұсыныстар методологиялық, тақырыптық, педагогикалық т.б.
қиындықтардан әр түрлі күрделі қиыншылықтар туады.
Сонымен, жалпы жұмыс екіге бөлінеді: жалпы және гипотез.
Гипотеза- ғылыми болжау, ғалым жұмысының айырлмас серігі. Нағыз ғалым
өз жұмысын қиялсыз, фантазиясыз жасай алмайды. Қиялсыз, тапқырлықсыз, жаңа
ой- пайым табу қабілетінсіз ғалым табысқа жетуі мүмкін емес. Жалаң
граматиканы игеру, поэманы жазу мүмкін еместей, жалаң логика төзімділік пен
еңбекқорсыз жаңа ой-пайым тудыра алмайды. Гипотезаны құру-ғылыми
шығармашылық дамуының заңдылықты кезеңі. Гипотеза қалыптасқан теория.
Ғылыми түсінік пен эксперимент арасында қарам-қайшылықтан туындайды. Бірақ
қандай болмасын, ең қарапайым деген гипотезаның өзі осы уақытқа дейін
жинақталан білім негізінде құрылады. Бірақ жаңа гипотеза бұрынғы білімге
толық сәйкес келмейді, кейбір қағидаларды ескеріп, өз күшін жояды да, орны
заманға сай жаңа ой-пайымдарымен байытылды. Ғылым даму заңды құбылыс, оқтын-
оқтын бұрыңғы теориялық ұғымдарды байта қарап, жаңа идея мен қағидалармен
толықтырылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Ғылыми жұмыстың тақырыбының маңызы неде?
2. Тақырыпты таңдаудағы мақсат?
3. Ғылыми ізденістің алғашқы кезеңі?
4. Ғылыми жұмыстардың жеке және топпен жүргізілуінің мәні?
5. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
5- лекция. Тақырыбы: Зерттеу мәселесі тәжірибенің күйін және ғылыми
әдебиетті зерттеудің нәтижесі.
Жоспары: 1. Мәселеде белгіленген қайшылықтардың зерттеу тақырыбында
бейнеленуі.
2. Зерттеудің тақырыбы. Мәселенің қысқа, тиімді
құрастырылуы.
3. Зерттеудің тақырыбын негіздеу.
Лекция мақсаты: Тақырыпты зерттеуде, әдебиеттерді дұрыс қолдана білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Ғылыми журнал мен жинақтардағы жарияланымдар зерттеушінің ғылыми
ізденістері, оның ұзақ эксперименттері, қойылған міндеттердің жаңа шешім
ізденісі, соны идея табудың логика қорытындысы болып қабылданады.
Жарияланымда ғалымның мәселе шешудегі жаңа табыстары сауатты да түсінікті
баяндалып, нәтижелері көрсетілуі қажет. Онда зертеуші өзінің жетістіктерін
баяндайды, тәжірибемен бөліседі, қателіктерден сақтандыралды, ғылыми ортада
оған абырой жинайды немсе оның жалғандығын әшекерелейді. Жарияланым
ғалымның белгілі бір мәселеде табысқа бірінші болып жеткенін тіркейді,
оның приоритетін басып көрестеді. Бұған қосатынымыз, мақала өз бетінше
зерттеушінің ғылыми қисындылығының өлшемі емес, мақаланың негізгі
көрсеткіші берілген ақпараттың сапасы. Сондықтан кейбір мемелекеттерде,
мысалға АҚШ – та, ғалымның іс- әрекетінің бағалануы оның мақалалар мен
баяндамаларын саны арқылы ғана емес, осы зерттеушіге басқалардың
еңбектерінде келтірілген сілтеме жасау жиілігі арқылы есептелінеді. Егер
басқа зерттеушілер ғылымның мақаласында берілген мәліметтерге сілтеме
жасаса, онда алынған материялдардың құндылығы, нақтылығы, пайдалылығы анық
екенін көрестеді. Керісінше, ғалым мақаласына жасалған сілтемелер жоқтың
қасы болса, онда жарияланымның сапасы төмен, жаңашылдық деңгейі пәс,
тақырыбы жалған, жаңа идея жоқ деп нақты айтуға болады.
2. Кез келген ғылыми жарияланымда бұған дейін ешкім байқамаған
бірегей сонылық нышаны болу керек, мейлі ол кішкене ғана, кезең аралық
жетістік болсын, бірақ ол міндетті түрде зерттеушінің дара өзі немесе бір
топ ғалымдар тапқан жаңа сипатта көрінуі қажет.
Жиі басылатын жарияланымдар арасынан ғылыми мақаланы атауға болады.
Бұл шағын ғана, көлемі 5-8 бет машинкамен басылған кезең аралық нәтиже
туралы хабарлама. Мақалада міндетті түрде пайдаланылған әдебиеттерге
сілтемелер болуы керек, себебі ол арқылы бұған дейін не болғанын және автор
қандай жаңалық енгізгенін көрсетеді.
3. Мақала жазудың айтарлықтай қатаң тәртібі жоқ. Әркім өз түсінігінше,
мүмкіндігінше жазады. Дегенмен, мақала баянадауының қалыпты бір рет –
тәртібі бар екенін есте ұстап, жадыда сақтаған жөн.
1) Мақаланың аты жарияланым мазмұнын анық көрсетуі керек. Он сөзден артық
ұзын ат беруге болмайды. Себебі мұндай ұзақ сөйлемді оқырман
қабылдамайды, тым қысқа, да ат қоюға болмайды, себебі онда мазмұн
айқындалмай қалады.
2) Мақала әдетте алынған нәтижелерді қай салада қолдануға болатынын
бірден ашып хабарлайды.
3) Келесі кезеңде мәсленің қазіргі жағдайын ашады. Қазір мәселе шешудегі
бар тәсілдері немесе құрылғылар туралы ақпарат беріледі, қайсысы
теорияда бар немесе жүзеге асты соны ажырата отыру керек. Шешімдерді
баяндаған соң, қойылған міндеттерді шешуде олардың жағымды қасиеттері
туралы шолу беріліп, осы шешімдерді кейбір жағдайда пайдалануға жол
бермейтін кемшіліктерге сынды талдау жүргізіледі.
4) Мақалада міндет қойылады. Қолдағы бар құралдары мен туындаған мәселені
шешу қиын немесе мүмкіндігі жоқ немесе көп қаржы шығыны кезедсетіні
және т.б. айқындалады.
5) Ұсынылып отырған жаңа шешеімге түсіндірме беріледі, оның
қолданбалылығы мен өміршеңділігі дәлелденеді.
6) Егер жаңа құрылғы ұсынылып отырса, оның негізгі бөлшнктері мен
қызметтері сипатталады. Егер жаңа технология ұсынылса, оның негізгі
кезеңдері қызметтері мен олардың бірізділігі беріледі.
7) Егер қажеті бар болса, негізгі формулалар мен есептемелер клтіріледі.
8) Мақалада негізгі қорытындылар баяндалады.: негізгі ғылыми жетістік
туралы, ұсынылған жаңа идеяның жағымды тиімділігі, оны пайдаланудың
негізгі саласы, оның болашақтағы берер пайдасы және келесі
зерттеулердің жүргізілетін бағыттары.
9) Ең соңында пайдаланылған әдебиеттің тізімі басылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Жазылған жұмыстың ғылыми мәселесі?
2. Ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасау ережелері?
3. Ғылыми журнал мен жинақтардағы мақалалардың жарияланымдарғы маңызы?
6. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
6- лекция. Тақырыбы: Зерттелетін мәселенің жағдайын талдау.
Жоспары: 1. Методологиялық білімдер жүйесі.
1. Ғылыми зерттеуге тән нәрсе.
2. Әдіснамалық білімнің деңгейлері: философиялық, жалпы ғылыми, нақты
ғылыми.
Лекция мақсаты: Жазылған тақырыптың мазмұнын дұрыс аша білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. “Методология” грек тілінен аударғанда “әдіс туралы ғылым” деген
мағынаны білдіреді. ”метод” әдіс”термині тікелей нақты бір нәрсеге деген
жол ретінде анықталды, яғни методология мағынасы жағынан бір нәрсені тану
туралы ғылым болады. Сондықтан методология- зетттеу процесі туралы ілім
ретінде де түсіндіріледі. Бұл ілім жалпы методология, ғылыми ұғымның,
теориялық негізі, ретінде дамуы мүмкін, сонда бұл нақтылы философиялық
жүйемен байланысты. Ғылыми методологияны жетілдірудің бастамасын және
негізін Гегель салды, ол өз назарын бірінші болып философиялық әдістің
ерекшелік сипатына, оның нақтылы ғылымдар әдістерінен айырмашылығына және
методологияның олармен үйлесімсіздігі назар аударды. Гегель әдіс дегеніміз
мазмұнның қозғалысы, құбылыстың мәнін ашып көрсету және оның мазмұнынан иыс
жасалмайтындығын баса көрсетті.
2. Материалистік диалектика обьективті шындықты тану әдістері негізінде
табиғат, қоғам және адам ойлаудың заңдары жатқанын негізге алады, таным
әдісі табиғат пен қоғамның обьективті заңдарын көрсеткенде ғана ғылыми бола
алады. Сондықтан ғылыми танымның принциптері, оның категориялыры мен
ұғымдары адамның ақылымен жасалған кездейсоқ ережелерінің қосындысы емес,
ол табиғат, адам және қоғам заңдылықтарының бейнесі болып табылады.
Ғылыми білімнің жалпы моделі философиялық алғы шарттар негізінде
жасалады, ал ол теориялық негізгі салалармен байланысты - табиғат, қоғам
және ойлау ғалымдарына қатысты үшбұрыш.
Педагогикалық методологияның мәні әртүрлі түсіндіріледі: әдіс туралы
ғылым, философиялық қағидаларды тікелей ғылыми зерттеулерде қолдану
ретінде; арнайлы зерттеу әдістерін жасауға арналған ғылыми пән ретінде. Бұл
айтылған үш көзқарас педагогика методологиясының шекарасын мөлшерсіз
кеңейтеді немесе тартылады. Қазіргі педагогика методологиясының пәні болып
педагогикалық құбылыстармен оның нәтижесі-педагогикалық білімдер жүйесін
зерттеу процесі екендігі анықталған.
Педагогика жеткілікті дәрежеде оның методологиялық қызметін атқаратын
методологиялық және жалпы теориялық білімдер шекарасы айқындалуда.
Методологиялық білімдер жүйесіне: педагогика пәні, педагогиканың
категориялары, педагогиканың ғылыми білімдер жүйесіндегі ролі,
педагогиканың басқа ғылымдармен өзара байланыстығы, педагогика ғылымдарының
жүйесі; педагогикалық пәндердің жалпы және ерекшелік
міндеттері,педагогиканың анықтамалығы-терминдік жүйесі жатады.
Әрине, қазіргі педагогиканың кең көлемдегі сұрақтары пәнаралық және
ғылым аралық байланыстарын диференцияландыру мен интеграцияландыру
негізінде педагог - зерттеушілір мен практиканттардаң зерттеу процесін
ұйымдастырудағы дайындығына байланысты тиімді жасалуы мүмкін.
Қандай да салада болмасын ғылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші)
зерттеу процесінің барлық элементтерін білуін талап етеді:
-тақырыпты үйлестіре (Дифференцировать) және оның көкейтестілігін
дәлелдей білді;
-ғылымдағы тақырыптың зерттелу жағдайын және пайда болған қайшылықтарын
анықтай білуде оларды тәжірибеде піскен сұрақтардың,жасалған теориялардың
(разработкалардың сәйкес келмеуі);
-зерттеу нысанасын талдамалардың, үйлестіре білді (яғни жауап іздейтін,
сұрақ);
-мақсат (қандай нәтиже алуға болатындығын)нысана және зерттеу пәнін
анықтай алады.
3. Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол проблемада үйлестірілген сұрақ және
болжамды белгілі бір жобаланған жауап ретінде, үлгі түрінде көрсетілді.
Осыдан зерттеудің міндеттерің шығады; зерттеу пәнінің теориясын негіздеу
және зерттеудің теориялық моделін жасау, эмперикалық практиканы зерттеу
әркетттерімен және педагогикалық шындықты қайта қарау.
Қойылған міндеттерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми әдістерді
қолдануын талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы міндеттерді шешу
үшін –теориялық деңгейдегі әдістер қолданады. Теориялық қолданбалы және
қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау, әңгімелесу, анкеталық
педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент қолданады.
Ғылыми зерттеулердіңі басты белгісі қолданатын терминдердің
біртектілігі болып табылады,себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай
мағына мән беретіндігі, не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді сөзді бірнеше мағынады қолдануға болмайды. Бұның
маңыздылығы сонда, зерттеу пәніне ұғымдық сипаттама беру зерттейтін
құбылыстың мәнін мазмұнды ашып көсетудің кепілі болады, оның теориялық
моделін жасауға негіз болады. Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарның нақтылы
педагогикалық шындықтағы жағдайын және практикалық іс-әрекеттер үшін
берілетін нұсқаулардың тиімділігі бағаланады, олар болашақ педагогикалық іс-
әрекеттер жобасына салынып, практика үшін қажетті әдістемелік материалдар
мен нұсқаулар макеті ретінде болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Тақырыптың көкейкестілігін дәлелдеп бөлімдерге бөлу әдісі?
2. Ғылымдағы жазылған тақырыптың бірінші тарауын талдаңыз?
3. Гегельдің ғылыми методологиясы?
7. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
7- лекция. Тақырыбы: Мәтінмен жұмыс.
Жоспары: 1. Зерттеу қорытындыларын өңдеу.
2. Ғылыми жұмысты дайындау әдістемесінің ерекшеліктері.
3. Мәтінмен жұмыс ( аннотация, библиография, реферат
т.б. жазу)
Лекция мақсаты: Түрлі тақырыптағы жазылған мәтіндермен дұрыс жұмыс жасай
білу.
Лекция мәтіні (қысқаша)
1. Жоғарыда қарастырылған әдістер біршама құндылығымен қатар жалғыз -
ақ елеулі кемшілікке ие: ғалым ол әдістерді қолдана отырып, тар өрісті
деректерді ғана дамытуы мүкін, яғни зерттеу қорытындысы болмашы сандағы
мектептер мен оқушыларға байланысты жасалынады. Ал көп жағдайларда кейбір
мәселелердің шешімі ауқымы зерттеуді талап етеді. Бұл ретте педагогтар
әлеуметтік зерттеу әдістерін алға тартады. Мұнымен қойылған мәселені жылдам
әрі көп сандағы оқушыларға қойып анықтауға болады.
Педагогикадағы әдістер тізбегі аталғандармен шектелмейді. Олардың түрі
мен формасы педагогикалық теориямен айналысқан зерттеуші- ғалымдар мен
мұғалімдердің ынта - ықылас ізденуіне байланысты, әдістердің жаман, жақсысы
болмайды, олардың әрбірі өз орнында құнды.
Өкінішке орай,сталиндік жеке басқа табыну мен брежневтік тоқырау
жылдары педагогика ғылымының ролі төмендеп, оның қызметі мектеп пен білім
мәселелері бойынша жоғарыдан түскен ”даналық” көрсетпелерге түсіндірме
беріп, олардың ”тек дұрыс” екенін негіздеумен болады. Бұл теориялық ой-
пікірдің дамуына, үлкен кедергі болып, шығармашылық ой ұмтылсын түспалдап
тастады.
2. Ғылыми жолға үйлестіретін әдіс бойынша шәкірт оқылатын тақырыптың
болжамын теориялық және практикалық тұрғыда жобалап, жетекші идеяның
міндеттерін белгілейді. Қойылып отырған проблеманы шешудің дерек көздерін
қарастырып, мәселеге логикалық және практикалық жағынан іздену барысында
ғылыми зерттеу жұмыстарына тән әдістерді өзінің нақты ісінде пайдаланып
көреді. Ғылыми зерттеугетән бұл әдістер оқушының өз деңгейінде атқаруы
оларды шығармашылық жолға бейімделіп, тиісті проблеманы шешіп, ондағы
сұрақтарды талап, талқылап салыстыра қараудағы эксперименттік сипаттағы
таным - түсінікке айналады. Былайша айтқанда, оқушы сөз ертіп отырған
мәселені, деректерді салыстырып, өзі дұрыс деп таныған пікірге тоқталып, ой
қорытындысын жасайды.
Ол –өзінің сипаты жағынан принциптің жаңа жағдай немесе белгілі
заңдылықтардың нұсқаулары ретінде ұсынылуы мүмкін. Қисындық құрылымы
бойынша болжамдар сызықтық сипатта болады, яғни белгілі бір сөйлем мен
пікірді тексеру мен ұсыну барысында, бірнеше жорамалдарды тексеру барысында
жүзеге асады. Болжамдық ұсынумен зерттеудің бірінші кезеңі аяқталады.
Болжамды ұсынумен зерттеудің бірінші кезеңі аяқталады.
Педагогикалық интерпретация мен оны бағалау алдын- ала теориялыцқ және
тәжірибелік білім қорытындыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл
қорытындылар, әдеттегідей эксперимент арқылы тексеруі және нақтылануы тиіс,
яғни алынған нәтижелерді тексеру мен нақтылау мақсатында іс- тәжірибеге
қоса ендіру болып табылады.
Зерттеудің үшінші кезеңі- өңделген пікір ұсыныстарды енгізу үшін тек
қана ауызша жұмыс емес, сондай- ақ оларды көрсете білу керек. Және де
әдіснамалық пікір ұсыныстарды, құралдары, заңдылықтарды өңдеу де маңызды
болып табылады.
Белгілі бір мөлшердегі нәтижелер мен зерттеудің барысы үнемі жаңарып
отыруы тиіс, онсыз ғылым мен іс- тәжірибеге оларды ауқымды түрде ендіру
мүмкін емес.
Авторға негізгі идеяларды әдістерді қорытындылар мен пікір ұсыныстарды
нақты әрі тиімді жеткізе білу аса қажет. Өйткені зерттеуші баяндама,
мақала, дисертация жазу барынша оның нәтижесін алдын- ала біледі және де
оның нәтижесі баяндау тәсілін анықтайды.
Әсіресе, қорғап жатқан жұмысының негізгі жағдайларын ашық баяндау автор
үшін өте тиімді. Мұндай жолмен дәлелдер нақтылығын, сенімділігін тексеру
оңайға түседі. Әрине баяндау менқисынды стандарт қойылмайды, әрбір автор
өзінің зерттеу нәтиделерінің сенімді, тиімді баяндау тәсілдерін, оптимальды
қисынды ( логикалық ) іздестіреді.
3. Қисындық толыққандық баяндау тілі ұйымдастырылған жұмыс түріне
байланысты болып келеді. Ғылыми баяндаманың бірнеше түрін ұсынуға болады:
1) Баяндама немесе жария жазба - жазбаша түрдегі құрылған, бірақ
зерттеумен оның қорытындыларын маңызын ауызша баяндауларға арналған
ережеге сәйкес баяндамалар мен хабарлаулар газетте жарияланбайды-
негізгі идеялар қысқаша баяндалады.
2) Мақала - тақырыптың маңыздылығы туралы қиыстырмалы ескертулерді,
зерттеу міндеттерін, жұмыс әдістемелері туралы қысқаша мәліметтерді,
оның нәтижелерін талдау мен жариялауды қорытындылар мен ұсыныстарды
қамтиды.
3) Рецензия - рецензенттің міндетті түрдегі таланттар жүйесіндегі бір
немесе шығармаларды сынмен қарау, қарастыру рецензия талқыланып жатқан
мәселелерді өңдеу жолдары туралы тиімді ұсыныстар мен кеңестерді
қамтиды.
4) Кітапша және монография белгілі бір мәселені оның маңыздылықтарын
ашуды оның даму тарихын, оның нәтижелерін баяндауды, қорытындылары мен
ұсыныс- пікірлерін бірізді және нақты қарастыру болып табылады.
5) Оқу құралы - белгілі бір ғылым саласындағы қазіргі ғылыми мәліметтер
мен іс- тәжірибелерін ұсыныс пікірлерді жүйелі түрде баяндау. Зерттеу
жұмысының нәтижелері құралдары көрініс береді, болашақта қазіргі
ғылыми мәліметтер жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz