Кеңес одағының ыдырауынан кейінгі ТМД елдеріндегі интеграциялық байланыстардың жүзеге асуы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Алимкулов Жомарт

КЕҢЕС ОДАҒЫНЫҢ ЫДЫРАУЫНАН КЕЙІНГІ ТМД ЕЛДЕРІНДЕГІ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

050114 - «Тарих»мамандығы

ТҮРКІСТАН 2014

Мазмұны:

Кіріспе

Кіріспе: 1

3: ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІ ЗЕРТТЕУ және ЕУРОПАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Кіріспе: 1. 1

3: Интеграциялық үрдістерді зерттеудегі теориялық аспектілер

Кіріспе: 1. 2

3: Еуропалық итеграцияны зерттеудегі теориялық аспектілер

Кіріспе: 1. 3

3: Еуропалық Одақтың құрылуы және интеграциялық мәселелер__

Кіріспе: 2

3: ТМД-ғы ИНТЕГРАЦИЯ МӘСЕЛЕСІ және ОНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ РОЛІ

Кіріспе: 2. 1

3: ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы

Кіріспе: 2. 2

3: ТМД интеграциясына әсер ететін факторлар

Кіріспе: 2. 3

3: Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық

Кіріспе: ҚОРЫТЫНДЫ

3: 62

Кіріспе: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

3: 65

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңдағы халықаралық қатынастардағы интеграциялық үрдістер әлемнің даму тенденциясы мен заңдылықтарының негізі болып табылады. XXI ғасырда әлемдік және аймақтық мәселелерді бірлесе шешу интеграция мен ғаламдану үрдісінің талабымен байланысты болып отыр, яғни ешқандай мемлекет өз мәселелерін жеке шеше алмайтындығын көрсетіп отыр. Шындығында бүгінгі таңдағы бүкіл әлемді интеграциялық бірлестіктер, одақтар және топтарының жиынтығымен түсіндіруге болады. Соның ішіндегі ең маңызды интеграциялық бірлестік Еуропалық Одақ болып отыр. Еуропалық интеграция халықаралық үрдістердің дамуына әсер етуші ретінде халықаралық қатынастар дамуының объективті құрылымдық негізі, ал әлемнің саяси жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Сонымен қатар Еуропалық интеграция бүгінгі таңдағы ең дамыған интеграциялық үрдіс ретінде қарастырылады.

Экономиканың, қоғам мен мемлекеттің неолибералды моделі әлем мемлекеттерін кей жерлерде - ерікті түрде, ал кей мемлекеттерде қанатты зымырандардың көмегімен олардың арасындағы шаруашылық байланыстарды терең интеграциялауға итермелейді. Соңғы онжылдықта бұл интеграциялық үрдістер бұрынғы социалистік лагерьдің, Ресейдің және ТМД басқа елдерін қоса алғандағы мемлекеттерді де қамтып-ақ алды. Посткеңестік кеңістіктегі интеграцияланған экономиканы құрудың көңілден шықпаған қорытындылары көрсеткендей, бұл үрдісте тек көрінбейтін қолға, нарық стихиясына ғана сүйенуге болмайды және экономикалық интеграциядағы жетістіктер көптеген күрделі мәселелердің терең ғылыми сарапталуына байланысты. Осы орайда, шетелдік тәжірибе, яғни интеграциялық үрдістерді соңғы онжылдықта емес, кем дегенде жарты ғасыр бұрын жүзеге асыруға кіріскен елдердің тәжірибесі ТМД-ның бүкіл халықтары үшін үлкен мәнге ие.

Экономикалық интеграция - мемлекет аралық келісімдер формасымен және мемлекет аралық ұйымдар келісімі арқылы реттелетін елдер арасындағы өзара байланысты экономикалық процесс. Интеграциялық процесстер экономикалық аймақтанудың дамуына әсер етеді. Соның нәтижесінде жеке елдер топтары сыртқы сауда, халықаралық экономикалық қатынастар, валюта- қаржылық және т. б. байланыстар үшін тиімді жағдайларды, шарттарды қалыптастырады.

Қазіргі кезде әлемде көптеген интеграциялық бірлестіктер мен топтар бар. Олар ТМД, Шанхай ынтымақтастарының ұйымы (Қазақстан, Өзбекстан, Ресей, Қытай, Қырғызстан, Тәжікістан), ЕурАзЭҚ (Ресей, Қазақстан, Белорусия, Қырғызстан, Тәжікістан, Өзбекстан) және т. б.

Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі кеңістікте жаңа құрылымдар жасау, көпжақты өзара байланыстарды сақтау мақсатындағы бастамалардың қазіргі күнгі Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, ЕурАзЭҚ, Орта Азиялық ынтымақтастық, Шанхай ынтымақтастық Ұйымы мен Бірыңғай экономикалық Кеңістік жасау секілді қауымдастықтарды ұйымдастыру мен қалыптастыруда біздің елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлының активті де, жинақтаушы рөлі белгілі. Осы аталған саясаттың негізінде аталған одақтарға енуші елдердің экономикаларының тиімділігін арттыру үшін олардың терең, көптарапты әрекеттестігін түсіну жатыр.

ТМД бірлестігіне Қазақстан Республикасы мүше. Кешегі алып біртұтас КСРО елдің аумағында түркі және славян одақтарының құрылуы өте қауіпті екендігін білген Қазақстан басшысы оқиғаның дәл осылайша дамуына жол бермеуге бар күш- жігерін салған еді.

Нәтижесінде 1991 жылғы 21 желтоқсанда Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынысы бойынша Алматыда он бір тәуелсіз мемлекеттер басшыларының кездесуі өтіп, тараптар Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құрды. Бұл факті Алматы Декларациясына жазылған.

Бұл шешім объективті және жаһандық тенденциялардың логикасын көрсетеді, мемлекеттердің нақты қажеттілігін жалпы сұрақтармен шешу, мәселелерді шешу алдында өзара назар қызығушылықтар мен әріптестік болу қажет дегенге саяды.

Достастық өзінің жұмыс істеу кезеңдерінде үлкен институционалдық эволюциядан өтті, бүгінде 280 миллион адамды құрайтын 12 мемлекетті біріктіріп отыр. Біздің елдеріміздің барлық бағыттағы ынтымақтастығына арналған келісімдік құқықтық ауқымды базасы жасақталды. ТМД-ның жарғылық және атқарушылық органдары, 70- тен астам үйлестіруші салалық құрылымдары жұмыс істейді.

Өтіп кеткен 2006 жылдың мамырында Қазақстан Республикасы Тәуелсіз мемлекеттер достастығындағы төрағалығын қабылдады. Алдағы уақыттарда Достастақты біздің көз алдымызға елестеу трансформациясы мен дамуын ТМД- ға мүше мемлекеттер барлық проблемаларға бірдей келіп, шешім қабылдаса, қалыптасқан дағдарыстарды жоюға болады.

Бүгінде Қазақстан сыртқы дүниемен интенсивті экономикалық ынтымақтастық үшін ашық. Халықаралық бизнестің көптеген өкілдері осы жағдайды пайдалана білді. ТМД елдері арасында Қазақстан шетелдік инвестициялардың және капиталдың келіп құйылуының көлемі бойынша алдыңғы орындардың бірінде тұр және ықтимал байлықты нақты байлыққа айналдыруына, адамдарға айқын пайда беруіне көмектесетін озық идеялар мен технологияларға, ең жаңа жабдықтарға, бағалы басқару тәжірибесіне, бос қаржы активтеріне ынта қойып отырғанын жасырмауда.

ТМД шеңберіндегі ортақ экономикалық кеңістіктің құру перспективасы 1994 жылдың сәуір айында өткен ТМД елдерінің экономикалық одағы жөніндегі келісімде белгіленді. Бұл келісімнің іс-әрекеттері төрт кезеңнен тұрады:

• еркін сауданың мемлекетаралық (көпжақты) ассоциациясы;

• Кедендік Одак;

• тауарлар мен қызметтер, капиталдар және жұмысшы
күшінің ортақ нарығы;

• валюталық (ақшалай) одақ.

Біртұтас ұлттық емес валютаға көшу немесе ұлттық валюталардың толық конвертирленуіне дейінгі кезеңде Төлем одағын құру көзделген.

ТМД көлеміндегі ішкі тарифтік бөгеттер әлі де бар: өте маңызды тауарларға, әсіресе энергия тасымалдаушы, шикізат және азық-түліктің кейбір түрлеріне белгіленген квоталар әлі де өз күшінде; біртұтас кедендік тарифтер жөнінде және үшінші елдерге қатысты ортақ саясатын жүргізу жөнінде ТМД-ның көптеген мемлекеттері ойланып та жатқан жоқ.

Осындай көкейтесті мәселелердің шешімін іздеу және Қазақстанның сыртқы экономикалық қатынастарын әрі қарай дамыту дипломдық тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың басты мақсаты- Қазақстан және ТМД елдерінің мәселелерін зерттеу және ынтымақтастық перспективаларын анықтау. Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей қызметтерді атқару қажеттілігі туындады:

- Тәуелсіз мемлекеттер достастығының құрылу және даму үрдістерінің негізгі аспектлерін қарастыру;

- ТМД интеграциялық бірлестігінің негізгі бағыттарын анықтау;

- ТМД- дағы Қазақстанның орнын белгілеу;

- Қазақстанның Тәуелсіз мемлекеттер достастығындағы мемлекеттермен қарым- қатынастарын қарастыру;

- Достастықтағы қазіргі уақыттағы мәселелерді қарастыру және оларды шешу жолдарын ұсыну.

Жұмыстың зерттелу деңгейі . ХХ ғасыр соңында Кеңестік жүйенің ыдырауымен тәуелсіз мемлекеттер арасындағы интеграциялық қатынастарды жаңа тұрғыдан қайтадан қалпына келтіру сол кездегі күн тәртібіндегі өзекті мәселенің бірі боды. Интеграциялық процестерді жүзеге асыруда ғалымдар, қоғам қайраткерлері мен ақпарат құралдары өз ойлары мен пікірлерін білдіріп отырды. 1994 жылы жариялағаннан кейін бұл идеяның көптеген қағидалары 1994 жылы қыркүйек айында Алматы қаласында өткен «Еуразия кеңiстiгi ықпалдастық мүмкiндiктерi және олардың жүзеге асуы» атты тақырыпта өткізілген ғылыми-практикалық конференцияда жан-жақты талқыланды. Оған Достастық елдерiнiң барлығынан мемлекет, қоғам, саяси қайраткерлерi, ғалымдар, ақпарат өкiлдерi қатысты. Конференцияға қатысушылар өздерi қабылдаған қорытынды құжатта: Мемлекеттердiң Еуразия одағы идеясын және басқа ықпалдастық жобаларын пайдалана отырып, ТМД ықпалдастық мүмкiндiктерiн бекiте түсу жолында қадамдар жасауы ұсынылды [1, 99 б. ] . 1994 жылы 18 маусымда өткен «Еуразия қауымдастығы: әр алуандықтан туындайтын тұтастық» атты конференцияға бұрынғы кеңестiк кеңiстiктегi 30 партия мен 60 қоғамдық қозғалыстың өкiлдерi қатысты. Олар халықтарға, парламенттерге, мемлекет басшыларына үндеу жолдап: «Бiз Қазақстан Республикасының президентi Н. Ә. Назарбаев жасақтаған Еуразия Одағы жобасын қолдаймыз және мемлекет басшыларын оған өз халықтары мүддесi тұрғысынан қарауға шақырамыз», - деп мәлiмдедi [1, 99 б. ] .

Мәскеу қаласында шыққан «Евразийский Союз: идеи, практика, перспективы (1994-1997) » атты кiтапта кеңестік жүйеден кейінгі тәуелсіз елдердің арасындағы орын алған экономикалық қиыншылықтардың себеп салдары мен оны шешудегі интеграциялық процестердің тиімділігі жөнінде ғалымдар мен саясаткерлердің пікірі айтылған.

Н. Ә. Назарбаевтың мемлекеттердің интеграциялық одағын құру туралы ұсынысының мәнi ТМД мемлекеттерiнiң әрқайсысының әлеуметтiк-экономикалық ерекшелiктерiн ескере отырып, интеграциялық процестердi бiртiндеп жүзеге асыруға болатындығында екенiн Оразалы Сәбден «ХХI ғасырға қандай экономикамен кiремiз» атты монографиясында атап көрсетедi. Бұл монографияда Қазақстан мемлекетiн өтпелi кезеңде тығырықтан алып шығудың кезек күттiрмейтiн экономикалық жолдары зерделенiп, нарықтық экономиканы реформалау, басқару жүйесiн жетiлдiру, аймақтық реформа, жаңа экономикалық концепция жайында айта келе автор ХХI ғасыр қарсаңында Қазақстан экономикасына қандай басымдылық беру керек екенi жөнiндегi өз ойын ортаға салады.

Қазақстан Республикасының сыртқы министрі қызметін атқарған Қ. Тоқаевтың еңбектерінде мемлекетіміздің қазіргі заманғы геосаясат және Қазақстанның сыртқы саясаттағы басымдықтары қарастырылады [2, 19 б. ] . Сондай-ақ, тәуелсіздік алған Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясымен қарым-қатынасы жан-жақты қарастырылып, интеграциялық байланыстары жайында Т. Мансуров еңбектерінде айқындалып көрсетілген.

Г. Толмачевтiң «Елбасы» атты еңбегiнде Еуразиялық одақ жобасының ғылыми ортада толық қолдау тауып, оны айғақтайтын фактіліреді мысалға келтірген. О. Видованың «Н. Назарбаев портрет человека и политика» еңбегінде Еуразиялық одақ идеясының ТМД елдерінің арасында тұралап қалған мәселелерді шешуде бастамашы жол екендігі көрсетіледі.

Б. К. Сұлтановтың жалпы басшылық редакциялығымен Қазақстан Республикасы стратегиялық зерттеу институтының ғылыми басылымдары тәуелсіз Қазақстан Республикасының интеграциялық стратегиясы, Н. Ә. Назарбаевтың еуразиялық бастамасы, Қазақстанның Орталық Азия, Еуропа елдерімен қатынасына, Қазақстанның Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығына ғылыми тұрғыда сараптаулар жасалынған.

Еуразия континетіндегі интеграция мәселесі жөніндегі сарапшы Мерлин Ларюэль еуразиялық идеясының мүмкіндіктері туралы пікірін білдіре отырып, қазақстандық еуразия идеясы - бұл Н. Ә. Назарбаев ұсынған мемлекеттік идеология екенідігін атап көрсетеді [3, 21 б. ] .

ТМД шеңберіндегі экономикалық шиеленістер мен қиындықтардың шешімін табу жолында Қазақстан Республикасының ұсынған интеграциялық идеялары әсіресе Еуразиялық жоба жайында айтылған сын-пiкiрлер, ұсыныстар, оның даму болашағы жайлы мақалалар «Саясат», «Ақиқат», «Евразийское сообщество», «Мысль», «Евразия», «Қоғам және Дәуір», «Отан тарихы» журналдары және «Егемен Қазақстан», «Жас Алаш», «Түркістан», «Казахстанская правда», «Известия», «Заман-Қазақстан» газеттерi бетiнде жарық көрдi. Соның iшiнде Талас Омарбеков, Жан Шаймұратұлы «Еуразиялық одақ: бiр үмiт, бiр күдiк», Iнкәрбаев Есенай «Еуразияшылдар доктринасы саяси қозғалыс, мәдени құбылыс және интеграциялық тәсiл ретiнде», И. Ерғалиев, Т. Тихонов «Идея евразийства и будущее Казахстана», Сапиулла Абдулпаттаев «Шанхай ынтымақтастық ұйымы», Самат Мұса «Интеграция дамуға бастайтын төте жол», М. Әшiмбаев «Достастық және жаһандасу» атты т. б. жарық көрген мақалаларды ерекше айтып өту керек.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері. Кеңестік жүйеден кейінгі кеңістікте тәуелсіз елдердің қарым-қатынасын жаңа тұрғыдан дамытуда интеграциялық процесті жүйелі түрде жүзеге асыруда маңызды шешімдер қабылдау қажеттілігі туындады. Осы мәселеде Қазақстан Республикасының посткеңестік елдер арасындағы интеграциялық үрдістерді жүзеге асыруда тың идеяларды ұсынды. Диплом жұмысының мақсаты тәуелсіз елдер арасындағы интеграциялық процестердің қалыптасуы, жүзеге асуы мен ТМД елдері арасындағы интеграциялық процестерді жүзеге асыруда Қазақстан Республикасының рөлін көрсету болып табылады. Диплом жұмысы осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді көздейді:

Интеграциялық үрдістерді зерттеудегі теориялық аспектілеріне шолу жасау;
Еуропалық итеграцияны зерттеудегі теориялық аспектілерге және Еуропалық Одақтың құрылуы және интеграциялық мәселелерін айқындау;
ТМД интеграция негізінің қалыптасуы және дамуы жолдарын көрсету;
ТМД интеграциясына әсер ететін факторларды айқындау;
Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастықтың интеграциялану жолындағы өзара қарым-қатынастарына шолу жасау, көрсету;

Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспе, екі бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІ ЗЕРТТЕУ және ЕУРОПАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Интеграциялық үрдістерді зерттеудегі теориялық аспектілер

Тарихтан бізге мәлім ең бірінші антикалық интеграциялық форма ретінде б. д. д. 2371 жыл 4 мың жыл бұрын солтүстік Месопатамиядағы ежелгі Саргон империясын айтуға болады. Содан бері интеграциялық үрдіс адам өмірінің ажырамас бір бөлігі ретінде. Адам өзі жалғыз өмір сүре алмайтын секілді қоғам да өзі оқшау өмір сүре алмайды. Міне, осы интеграциялық үрдістің бастамасы.

Интеграция сөзінің ұғымы теориясына тоқталатын болсақ, интеграция термині алғаш рет неміс және швед ғалымдарымен ХХ ғасырдың 30 жылдарында қолданылған болатын. Интеграция түсінігі қайта құру, қосылуды білдіретін ішедгаііо деген латын сөзінен шыққан. Интеграцияны топтық, әлеуметтік, этникааралық, мемлекетаралық болып бөледі. Сонымен қатар әскери-саяси, ғылыми-техникалық, мәдени және т. б. интеграциялар болады. Интеграция мәселесіне байланысты Барановский В. Г. былай деп түсінік береді: «Бөлек ерекше бөлшектердің біртұтастықпен байланысты жағдайы және осы процеске әкелетін жағдай». Ол интеграцияның үш белгісін бөліп алуды ұсынады. Біріншіге, кейбір мемлекеттер арасында бар, осы мемлекеттерге тән, бір жақты байланыстар мен қатынастар жиынтығынан байланыстар мен қатынастарды бөлу, ерекшелеу жатады. Екінші белгісіне, интеграциялық процестерді жүзеге асыратын басқару, яғни интеграциялық тұтастықтағы негізделген қимылдар мен реттеушілік, осының барлығы жаңағы ағымдардың, оқиғалардың стихиялық дамуынан ерекшеленеді. Ал үшіншіге, интеграциялық кешендегі тұтастық пен құрылымдық бөлшектердің арақатынасы [4, 179-193 бб. ] .

Әлеуметтік өмірге қолданылатын интеграция ұғымы, кең анықтама, мәдени, экономикалық, саяси және басқа салаларды қамтиды. Топтық, әлеуметтік, этникааралық, мемлекетаралық болып бөлінеді. Сонымен қатар, интеграция, саяси-әскери, ғылыми-техникалық, техникалық түрлері бар, яғни интеграция қазіргі таңдағы қоғам қызметінің барлық салаларын қамтыған.

Интеграциялық үрдістің саяси жақтарын зерттеу, түрлі мелекеттерде болатын ішкі және сыртқы саяси үрдістермен тығыз байланысты. Бізді қызықтырып отырған мәселе мемлекетаралық интеграциямен байланысты және халықаралық қатынастар мәселесінің шеңберіне кіреді. Мемлекетаралық интеграция, мемлекеттердің арасындағы интеграциялық үрдістің саяси проблемасымен байланысты мәселелердің жай-жапсарын көрсету үшін, зерттеуші ғалымдар саяси интеграция деген ұғымы туралы айта бастады.

Көп зерттеуші ғалымдар «саяси интеграция» ұғымының толық анықтамасын берген америкалық политолог Э. Хаас деп санайды. Бұл терминді ол біренше ұлттық жүйелердің саяси өмірінің мүшелері өз қызметінде заңдастырды және белгілі бір заңы бар жаңа орталыққа бағыттала бастады немесе оны басқа мемлекеттер қазірге дейін біріккен жалпы теория жоқ. Барановский В. Г. айтып кеткендей: «интеграция дегеніміз дифференциацияланған бөліктердің біртұтасқа байланыстылық жағдайы, сонымен қатар осындай жағдайға алып келетін үрдіс». Мысалға интеграция ұғымын жүйелі функционализмнің негізін салушы Т. Парсонның ұсынысы бойынша екі негізгі компонентті қамтиды: біріншіден, интеграция элементтерінің ішкі сиымдылығы; екіншіден, интеграциялық жиынның сыртқы ортадан оқшау тұратын спецификалық жағдайын қамтамасыз ету және сақтау [5, 73-74 бб. ] .

Халықаралық қатынастар жүйесіндегі интеграцияның ең бірінші жүйелік сипаттағы қандай да бір біртұтастық құрылуын астарлау қажет. Осы біртұтастық құрушы элемент қазіргі таңда мемлекет болуы мүмкін. Мынадай ой-пікірмен келісуіміз қажет «кейбір мемлекеттердің қандай да бір мемлекетаралық қатынастардағы жүйеге енуі, әрдайым олар интеграция үрдісіне кірді дей алмаймыз. Мұндай жағдайда біз интеграция әр уақыт жүйе, бірақ жүйе әр уақытта интеграция бола алмайды». Жүйелілік иерархиялық элементтердің автономдығы - интеграция және интерация еместің арасына шектеу қойғанда бұл аса маңызды болмай қалды.

Интеграция ұғымының теориялық мағынасын сараптауға деген қажеттілік, Батыс Еуропа және Солтүстік Америка елдерімен байланысты. Жалпы, мемлекетаралық интеграция түрлі концепциялардың әдістемелік негізін ең бірінші Батыс Еуропадағы халықаралық экономикалық интеграция теориясының шарттары құрады. Құралған концепция жоғары дамыған индустриалды қоғамдастыққа бағытталғаны заңды-ақ, өйткені соғыстан кейінгі кезеңде үшінші әлемдегі мемлекеттер интеграциялық ағымға келетіндей әлі бытыраңқы еді.

Ең бірінші аймақтық интеграция үрдісін теориялық тұрғыдан түсіндіруге тырысқандар 1950 жылғы неолибералистердің ағымында жүмыс істеген ғалымдар болды (А. Предоль, В. Репке) . Рынок концепциясына сүйене отырып, олар, интеграция деп бірнеше мемлекеттерді құрамына енгізетін біртұтас геоэкономикалық кеңістіктің құрылуы деді. Мұны жүзеге асыру үшін сыртқы сауда және валюта-қаржы сферасын мемлекеттік бақылаудан босату керек. Бұл көбіне мемлекеттердің қызмет етуіндегі либералдық көзқараспен сәйкес келеді, ол сол кезде Батыс заңдары мен саяси ғылымында болған еді.

Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттердің ұлттық мүдделерін тиімді қорғау формуласын іздеуге итермеледі. Неолибералистердің көзқарасы бойынша бұл жердегі маңызды нәрсе аймақтың ішінде біртұтас кедендік тәртіптің қызмет етуіне жағдай жасау және үшінші мемлекеттерге біртұтас әдіс, қатынас жасап шығару.

Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың теориялық концепциясы болды.

1960 жылы интеграция формасына деген әдістердің қайта қаралуы болды. Осыған байланысты ғалымдар арасында интеграциялық жүйенің шеңберін кеңейтуге деген қажеттілік туды. Кейбір зерттеушілердің жаңа бағытын шартты түрде «дирижистер» деп атады. Бұл ағымның жақтаушылары, интеграция үрдісін жүйелі түрде реттеу үшін ұлтүсті саяси-құқықтық институттар немесе институттар тобын құруды қолдады. Бұл әдіс мемлекетаралық интеграция барысындағы тек қана рыноктық бірлестіктері ғана емес, сонымен қатар реттеуші органдар мен механизмді құруды қарастырады. Дәл осы кезде Американ ғалымы Б. Белаши интеграцияның жүйелі бес түрін атап көрсетеді. Олар:

Еркін сауда аймағы - мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық шектеулер алынған;
Кедендік одақ - жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ өлшем енгізілген;
Ортақ нарық - саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың (капитал мен жұмыс күшінің) шек қоюлар алынып тасталынады;
Экономикалық одақ - тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу еркіндігі дискриминациясын жою үшін жасалынатын ұлттық саясат белгілі түрде сәйкестендірілумен толықтырылады;
Саяси одақ - толық экономикалық интеграция, ұлттық экономикалық саясаттар толықтай жүйеленеді және ұлттық шеңберден шыққан билік мекемелі құрылады.

Әлемдік интеграциялық үрдістің даму динамикасы интеграция теориясының дирижистік бағытының 1966-1970 жылдарда күшеюіне жол ашты. Бұл бағыттың көрнекті өкілдері - Р. Купер, Г. Мюрдаль, П. Стриптен, Я. Тринберген, А. Филип [6. 65 б. ] .

Швед ғалымы Г. Мюрдальдің айтуы бойынша рыноктық көзқарасты ұстанатындардың теориялық жағдайдағы концепциялары кедей және бай елдердің дамуын бірдей қылуды көздейді, іс жүзінде поляризация одан ары күрделене түспек. Оның айтуынша, бұл ұлттық-саяси мүдделердің ықпалымен айқындалады. Осыған сәйкес ол мемлекеттік реттеу рөлін және экономикалық координациясын, әсіресе даму темпін және деңгейді біркелкі қылу үшін әлеуметтік саясаттың рөлін күшейтуді ұсынады. Зерттеудің теоретикалық негізінде мамандар интеграция концепцияларының үш ірі бағытын анықтады. Бірінші тәсіл, Батыс Еуропалық елдердің тарихи, экономикалық және саяси мүдделерінің бірлігі. Осыған сүйене отырып, осы ағымның жақтастары институцияланған құрылым құру керектігін айтады. Осы ғасырдың 50 жылдары американ және бірқатар еуропалық саясаткерлер жаңа концепцияны ұсынды, негізгі мәні әр түрлі мемлекеттерді федерацияға қосу. Осы ағым саясат ұғымында федерализм деген атқа ие болды. Биліктің федерациялық жүйесі бір жағынан тұрақтылықты және ұлттық қауіпсіздіктің дамуын қамтамасыз ете алатын қабілетке ие, ал екінші жағынан әр елдің ерекшелігін сақтай отырып, нақты федерация субъектілерінің және ұлтүсті органдардың саясаи және әкімшілік ұйымдардың құзыретін шектеу.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.