Оқу-үйретімнің ойын технологиясы және оны шәкірттердің жалпы дамуына пайдалану
Кіріспе
I. Бастауыш мектепте оқыту барысында ойын технологиясын қолданудың теориялық негіздері
1.1 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын қолданудың психологиялық негіздері
1.2 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын қолданудың педагогикалық негіздері
II. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды пайдаланудың әдістемелік негіздері
2.1 Қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындардың түрлері, оларды іріктеу белгілері
2.2. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
қолдану әдістері, құралдары, жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I. Бастауыш мектепте оқыту барысында ойын технологиясын қолданудың теориялық негіздері
1.1 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын қолданудың психологиялық негіздері
1.2 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын қолданудың педагогикалық негіздері
II. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды пайдаланудың әдістемелік негіздері
2.1 Қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындардың түрлері, оларды іріктеу белгілері
2.2. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
қолдану әдістері, құралдары, жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Диплом жұмысының көкейкестілігі Еліміз егеменді мемлекет болғалы бері барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр. Мұндай өзгерістерден білім беру саласы тыс қалған жоқ. Қазіргі білім беру жүйесі әлемдік өркениеттің барлық талабына сай келетін парасатты, білімі мен біліктілігі жетілген мамандар дайындауды қажет етеді. Сондықтан да Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің міндеті ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсібі шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау екендігі айтылған. Сонымен қатар мемлекеттік білім беру саласындағы тұжырымдамасы, Қазақстан мектептерінде қазақ тілінен білім берудің мемлекеттік стандартында жеке тұлғаның шығармашылық, танымдық қабілетін дамыту, біліктілігі жоғары білімді мамандар даярлауды көздейді(1). Осы орайда орта мектепте қазақ тілін оқытудың білімдік мақсаты барлық оқушыларды қазақ тілі ғылымының негізгі білімдер жүйесімен және ол білімдерді сапалы түрде қолдана алудың іскерліктері мен дағдыларын берік қалыптастыру болып табылатынын ескерсек, бастауыш мектептегі оқушылардың барлығы негізгі және орта мектепте оқытудың тірегі болатындығы белгілі.
Осы мақсатта жалпы білім беретін орта мектептерде қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашыл ойлауын қалыптастыру – бүгінгі өмір талабына сай азаматты тәрбиелеудің негізгі жолдарының бірі.
В.А.Сухомлинскийдің: «Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлықпен еліктеудің маздап жанар оты», - дейді. Ал, М.Жұмабаев: «Баланың қиялы, әсіресе, ойында жарыққа шығарады. Ойын – балаға бір жұмыс»(16), - десе, С.М.Торайғыровтың: «Балалықтың қамына ойын азық», - деуінің өзі көп жайды түсіндіреді. Мектепке дейінгі бала әрекетінің негізгі түрі ойын болып табылатынын, ал бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне қарай ойын мен ойын жаттығулары да түрлі сипатта болуы қажет екенін ескерсек, оқушы білімін тереңдету, пәнге деген олардың қызығушылығын арттырады. Әсіресе, дидактикалық ойындар оқушылардың лидерлік қабілеттерін жетілдіріп, өз пікірін дәлелдеуге, сыныптастарымен еркін пікірлесуге тықпалын тигізеді. Дидактикалық ойындар оқушыларды тілдік материалдарға қызықтыру мен қатар, тіл білімінен алған білімдерін бекіту, тереңдету үшінде тиімді. Мұның өзі дидактикалық ойындар барысында оқушылар өздерінің еркін сезінеді, басқа жолдастарымен тілдік қарым-қатынасқа оңай түседі. Бұл шәкіттредің жеке тұлғалық қабілеттерін жетілдіруіне, сабақтың тартымды өтуіне, жаңа материалды терең игеруіне ықпал етеді. Сондықтан, оқыту барысында дидактикалық ойындарды қолдану – қазақ тілін сапалы оқытудың, меңгертудің ұтымды жолдарының бірі.
Осы мақсатта жалпы білім беретін орта мектептерде қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашыл ойлауын қалыптастыру – бүгінгі өмір талабына сай азаматты тәрбиелеудің негізгі жолдарының бірі.
В.А.Сухомлинскийдің: «Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлықпен еліктеудің маздап жанар оты», - дейді. Ал, М.Жұмабаев: «Баланың қиялы, әсіресе, ойында жарыққа шығарады. Ойын – балаға бір жұмыс»(16), - десе, С.М.Торайғыровтың: «Балалықтың қамына ойын азық», - деуінің өзі көп жайды түсіндіреді. Мектепке дейінгі бала әрекетінің негізгі түрі ойын болып табылатынын, ал бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне қарай ойын мен ойын жаттығулары да түрлі сипатта болуы қажет екенін ескерсек, оқушы білімін тереңдету, пәнге деген олардың қызығушылығын арттырады. Әсіресе, дидактикалық ойындар оқушылардың лидерлік қабілеттерін жетілдіріп, өз пікірін дәлелдеуге, сыныптастарымен еркін пікірлесуге тықпалын тигізеді. Дидактикалық ойындар оқушыларды тілдік материалдарға қызықтыру мен қатар, тіл білімінен алған білімдерін бекіту, тереңдету үшінде тиімді. Мұның өзі дидактикалық ойындар барысында оқушылар өздерінің еркін сезінеді, басқа жолдастарымен тілдік қарым-қатынасқа оңай түседі. Бұл шәкіттредің жеке тұлғалық қабілеттерін жетілдіруіне, сабақтың тартымды өтуіне, жаңа материалды терең игеруіне ықпал етеді. Сондықтан, оқыту барысында дидактикалық ойындарды қолдану – қазақ тілін сапалы оқытудың, меңгертудің ұтымды жолдарының бірі.
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру
тұжырымдамасы // Қазақстан жоғары мектебі. 2004.- №1
2. Гроос К. Душевная жизни ребенка пер. С немецкого - Киев, 1916 -
242 стр.
3. Спенсер Г. Основания психологии Спб. - 1987-440 стр.
4. Кант И. О педагогике - М,: 1903 Вып. VII - 94а
5. Демин М.В. Природа деятельности, - М,: МГУ, 1984-167 стр.
6. Каган М.С Человеческая деятельность: опыт системного анализа, -
М,: Политиздат, 1974 - 328 стр.
7. Исупов К.Г. В поиках сущности игр. // Философские науки - 1977, -
№6-с. 148-151.
8. Р. ван дер Коэй, Г.П.Мейес. Современное состояние образования
детской игры// Перепективы Вопросы образования 1987 №1 42-60
стр.
9. Кішібаев Д., Нысанбаев Ә., Сыдықов Ұ. Философия жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы - Алматы: Рауан,1991-3206.
10. Тұрғынбаев Ә.Х., Философия. - Алматы,: Білім, 2001-328б.
11. Кішібаев Д., Сыдықов Ұ. Философия. Оқулық. -А,: Атамұра- Қазақстан, 1994 - 344 б.
12. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары, - А,: Қаз ССР Ғылым Академ. Баспасы, 1955-415 6.
13. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. - Алматы: Ана тілі, 1992 - 448 б.
14. Аль-Фараби. Философские трактаты 446-6.
15. Антология педагогческой мысли Узбекской ССР Ташкент 320 6.
16. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы Анатілі 1992.-155 б.
17. Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы «Ана тілі» 1996 - 208 б.
18. Жазыбаев М., Нағашыбаев Ә. Бастауыш кластар үшін грамматикалық ойындар. Алматы, Мектеп 1981-48 б.
19. Дидактикалық ойындар, (құрастырған К.Оразбекова) Алматы, РОМК 1990-39 б.
20. 3анимательная грамматика (сост. Нуртазина Р.Б) Алматы, Мектеп 1973-232 6.
21. Таубаев Ш.Т., Барсай Б.Т. Оқытудың қазіргі техналогиялары // Бастауыш мектеп 1999 №3 3-8 б
22. Молдабеков Қ., Ермекбаев М., Нарқұлова Б., Базарбаева К. Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында дамытушы орындарды қолдану әдістемесі. Алматы 2003-146 б.
23. Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготовке учителя. Дис.к.п.н А: 1996-244 6.
24. Хайдаров Ж.С. Теория и практика организации игровой деятельности студентов в учебном процессе А: 1982 - 121 стр.
25. Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготовке учителя Дис. к.п.н А: 1996-244 б.
26. Хайдаров Ж.С. Теория и практика организации игровой деятельности студентов в учебном процессе А: 1982 - 121 стр. 26.
27. Нұрахметова А.Р. Влияния игровых методов обучения на формирования научных знаний студентов по химии.
28. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу тәрбие жұмыстарында ұлттық ойындарды пайдалану А. 1995 - 143 б.
29. Ляпина Г.А. Игра как средство активизация учебно-воспитательного процесса в средных классах общеобразовательной школы А. 1972-172 стр.
30. Төленова Ұ. Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу. Атырау 2002-118 б.
31. Сардарова Ж. Дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүмкіндіктері (6-10 сынып аралығындағы оқыту процесінде) Алматы 1996-178 б.
32. Кенжебекова Р. Сыныптан тыс жұмыстарды математикалық ойын есептерін пайдалану әдістемесі. Шымкент. - 183 б.
33. Жазықбаев Ұ., Тажиева Ж. Жаңа дамуы тек жаңашыл ұстау тәрбиелейді. Шымент 2001-106 б.
34. Иманғалиева З. Іскерлік ойындарды қолдану.//Бастауыш мектеп, 1992 №3
35. Қаржаубаев А. Ойын - тиімді тәсіл.//Бастауыш мектеп 1992 №5-6
36. Ақбаев К. Дидактикалық ойындарды пайдалану жолдары //Бастауыш мектеп 1992 №7,8,9 25-88 б.
37. Хасенова К. Сабақтарда ойын элементтерін пайдалану // Қазақстан мектебі 1968 №6 59-61 б.
38. Титова В.И. Бастауыш класта ойын сабақтарын өткізу туралы //Қазақстан мектебі 1967 №1 45-49 б.
39. Анцимерова А. Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу жөнінде Қазақстан мектебі 1967 №10 31-39 б.
40. Сағындықов Е. Ана тілі сабақтарында ойын элементтерін пайдалану.//Қазақстан мектебі 1974 №8 41-42 б.
41. Төтенбаев Ә. Диваев Халық ойындарының тәрбиелік маңызы жайында//Қазақстан мектебі 1974 №5 13-156.
42. Синельникова А. И. Неміс тілін үйреткенде түрлі ойындарды пайдалану. Қазақстан мектебі 1967 №17 47-49 б.
тұжырымдамасы // Қазақстан жоғары мектебі. 2004.- №1
2. Гроос К. Душевная жизни ребенка пер. С немецкого - Киев, 1916 -
242 стр.
3. Спенсер Г. Основания психологии Спб. - 1987-440 стр.
4. Кант И. О педагогике - М,: 1903 Вып. VII - 94а
5. Демин М.В. Природа деятельности, - М,: МГУ, 1984-167 стр.
6. Каган М.С Человеческая деятельность: опыт системного анализа, -
М,: Политиздат, 1974 - 328 стр.
7. Исупов К.Г. В поиках сущности игр. // Философские науки - 1977, -
№6-с. 148-151.
8. Р. ван дер Коэй, Г.П.Мейес. Современное состояние образования
детской игры// Перепективы Вопросы образования 1987 №1 42-60
стр.
9. Кішібаев Д., Нысанбаев Ә., Сыдықов Ұ. Философия жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқу құралы - Алматы: Рауан,1991-3206.
10. Тұрғынбаев Ә.Х., Философия. - Алматы,: Білім, 2001-328б.
11. Кішібаев Д., Сыдықов Ұ. Философия. Оқулық. -А,: Атамұра- Қазақстан, 1994 - 344 б.
12. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары, - А,: Қаз ССР Ғылым Академ. Баспасы, 1955-415 6.
13. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. - Алматы: Ана тілі, 1992 - 448 б.
14. Аль-Фараби. Философские трактаты 446-6.
15. Антология педагогческой мысли Узбекской ССР Ташкент 320 6.
16. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы Анатілі 1992.-155 б.
17. Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы «Ана тілі» 1996 - 208 б.
18. Жазыбаев М., Нағашыбаев Ә. Бастауыш кластар үшін грамматикалық ойындар. Алматы, Мектеп 1981-48 б.
19. Дидактикалық ойындар, (құрастырған К.Оразбекова) Алматы, РОМК 1990-39 б.
20. 3анимательная грамматика (сост. Нуртазина Р.Б) Алматы, Мектеп 1973-232 6.
21. Таубаев Ш.Т., Барсай Б.Т. Оқытудың қазіргі техналогиялары // Бастауыш мектеп 1999 №3 3-8 б
22. Молдабеков Қ., Ермекбаев М., Нарқұлова Б., Базарбаева К. Бастауыш мектеп қазақ тілі сабағында дамытушы орындарды қолдану әдістемесі. Алматы 2003-146 б.
23. Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготовке учителя. Дис.к.п.н А: 1996-244 6.
24. Хайдаров Ж.С. Теория и практика организации игровой деятельности студентов в учебном процессе А: 1982 - 121 стр.
25. Ахметов Н.К. Теория и практика игрового обучения в подготовке учителя Дис. к.п.н А: 1996-244 б.
26. Хайдаров Ж.С. Теория и практика организации игровой деятельности студентов в учебном процессе А: 1982 - 121 стр. 26.
27. Нұрахметова А.Р. Влияния игровых методов обучения на формирования научных знаний студентов по химии.
28. Иманбеков Т. Қазақ балабақшаларындағы оқу тәрбие жұмыстарында ұлттық ойындарды пайдалану А. 1995 - 143 б.
29. Ляпина Г.А. Игра как средство активизация учебно-воспитательного процесса в средных классах общеобразовательной школы А. 1972-172 стр.
30. Төленова Ұ. Балабақшадағы аралас топ балаларын ұлттық ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу. Атырау 2002-118 б.
31. Сардарова Ж. Дамытушы компьютерлік ойындардың дидактикалық мүмкіндіктері (6-10 сынып аралығындағы оқыту процесінде) Алматы 1996-178 б.
32. Кенжебекова Р. Сыныптан тыс жұмыстарды математикалық ойын есептерін пайдалану әдістемесі. Шымкент. - 183 б.
33. Жазықбаев Ұ., Тажиева Ж. Жаңа дамуы тек жаңашыл ұстау тәрбиелейді. Шымент 2001-106 б.
34. Иманғалиева З. Іскерлік ойындарды қолдану.//Бастауыш мектеп, 1992 №3
35. Қаржаубаев А. Ойын - тиімді тәсіл.//Бастауыш мектеп 1992 №5-6
36. Ақбаев К. Дидактикалық ойындарды пайдалану жолдары //Бастауыш мектеп 1992 №7,8,9 25-88 б.
37. Хасенова К. Сабақтарда ойын элементтерін пайдалану // Қазақстан мектебі 1968 №6 59-61 б.
38. Титова В.И. Бастауыш класта ойын сабақтарын өткізу туралы //Қазақстан мектебі 1967 №1 45-49 б.
39. Анцимерова А. Ойын арқылы адамгершілікке тәрбиелеу жөнінде Қазақстан мектебі 1967 №10 31-39 б.
40. Сағындықов Е. Ана тілі сабақтарында ойын элементтерін пайдалану.//Қазақстан мектебі 1974 №8 41-42 б.
41. Төтенбаев Ә. Диваев Халық ойындарының тәрбиелік маңызы жайында//Қазақстан мектебі 1974 №5 13-156.
42. Синельникова А. И. Неміс тілін үйреткенде түрлі ойындарды пайдалану. Қазақстан мектебі 1967 №17 47-49 б.
Оқу-үйретімнің ойын технологиясы және оны шәкірттердің жалпы дамуына
пайдалану
Мазмұны
Кіріспе
I. Бастауыш мектепте оқыту барысында ойын технологиясын қолданудың
теориялық негіздері
Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың психологиялық негіздері
Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың педагогикалық негіздері
II. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
пайдаланудың әдістемелік негіздері
2.1 Қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындардың түрлері,
оларды іріктеу белгілері
2.2. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
қолдану әдістері, құралдары, жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі Еліміз егеменді мемлекет болғалы бері
барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр. Мұндай өзгерістерден білім
беру саласы тыс қалған жоқ. Қазіргі білім беру жүйесі әлемдік өркениеттің
барлық талабына сай келетін парасатты, білімі мен біліктілігі жетілген
мамандар дайындауды қажет етеді. Сондықтан да Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында білім беру жүйесінің міндеті ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсібі шыңдауға бағытталған білім алу
үшін қажетті жағдайлар жасау екендігі айтылған. Сонымен қатар мемлекеттік
білім беру саласындағы тұжырымдамасы, Қазақстан мектептерінде қазақ тілінен
білім берудің мемлекеттік стандартында жеке тұлғаның шығармашылық, танымдық
қабілетін дамыту, біліктілігі жоғары білімді мамандар даярлауды
көздейді(1). Осы орайда орта мектепте қазақ тілін оқытудың білімдік мақсаты
барлық оқушыларды қазақ тілі ғылымының негізгі білімдер жүйесімен және ол
білімдерді сапалы түрде қолдана алудың іскерліктері мен дағдыларын берік
қалыптастыру болып табылатынын ескерсек, бастауыш мектептегі оқушылардың
барлығы негізгі және орта мектепте оқытудың тірегі болатындығы белгілі.
Осы мақсатта жалпы білім беретін орта мектептерде қазақ тілін
дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашыл ойлауын қалыптастыру –
бүгінгі өмір талабына сай азаматты тәрбиелеудің негізгі жолдарының бірі.
В.А.Сухомлинскийдің: Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы жоқ және
болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлықпен
еліктеудің маздап жанар оты, - дейді. Ал, М.Жұмабаев: Баланың қиялы,
әсіресе, ойында жарыққа шығарады. Ойын – балаға бір жұмыс(16), - десе,
С.М.Торайғыровтың: Балалықтың қамына ойын азық, - деуінің өзі көп жайды
түсіндіреді. Мектепке дейінгі бала әрекетінің негізгі түрі ойын болып
табылатынын, ал бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне қарай ойын
мен ойын жаттығулары да түрлі сипатта болуы қажет екенін ескерсек, оқушы
білімін тереңдету, пәнге деген олардың қызығушылығын арттырады. Әсіресе,
дидактикалық ойындар оқушылардың лидерлік қабілеттерін жетілдіріп, өз
пікірін дәлелдеуге, сыныптастарымен еркін пікірлесуге тықпалын тигізеді.
Дидактикалық ойындар оқушыларды тілдік материалдарға қызықтыру мен қатар,
тіл білімінен алған білімдерін бекіту, тереңдету үшінде тиімді. Мұның өзі
дидактикалық ойындар барысында оқушылар өздерінің еркін сезінеді, басқа
жолдастарымен тілдік қарым-қатынасқа оңай түседі. Бұл шәкіттредің жеке
тұлғалық қабілеттерін жетілдіруіне, сабақтың тартымды өтуіне, жаңа
материалды терең игеруіне ықпал етеді. Сондықтан, оқыту барысында
дидактикалық ойындарды қолдану – қазақ тілін сапалы оқытудың, меңгертудің
ұтымды жолдарының бірі.
К.Ушинский дидактикалық ойындардың маңыздылығын айта келсе, ол
балалардың жадының дамуы мен оқуға деген қызығушылығының артуында маңызды
орын алып, жеке тұлғаның бір ғана қыры емес, оның тұтастай адам болып
қалыптасуына ықпал ететінін атап өтеді(21).
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептегі қазақ тілі пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында дидактикалық
ойындарды қолднаудың тиімді әдістемесін ұсыну, дидактикалық ойындардың
түрлерін, өзіндік белгілерін айқындау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
қазақ тілін оқыту үрдісінде дидактикалық ойындарды қолданудың
ғылыми-әдістемелік негіздерін анықтау;
қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы оқытудың ұтымды жолдарын айқындау;
дидактикалық ойындардың түрлерін белгілеу және олардың бастауыш сыныпта
қазақ тілін оқытуда үтымдылығын көрсету;
қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы меңгертуте қолданылатын негізгі
әдістерді анықтау;
дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашылық,
іздемпаздық қабілеттерін арттыру;
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы. Қазақ мектебінің
бастауыш сыныбында дидактикалық ойындар арқылы оқытуға байланысты алынған
ғылыми қағидалар мен тұжырымдар қазақ тілі білімі мен қазақ тілін оқыту
әдістемесін тоериялық тұрғыдан толықтырады, қазақ тілін дидактикалық
ойындар арқылы оқытуға арналған басты талаптар мен ұсталымдар қазақ тілін
оқыту технологияларын дамытады.
Зертеу жұмысында ұсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінен
алған білімін тереңдетуге және тілдік материялдарды дұрыс игеруіне ықпал
етеді. Зерттеу жұмысы мектеп мұғалімдеріне және қазақ тіліне оқыту
әдістемесін зертеушілерге көмекші құрал бола алады. Іріктеліп алынған ойын
түрлері мен оны сабақта қолданудың тиімді жолдарын мектеп мұғалімдері сабақ
барысында да, сабақтан тыс уақытта да пайдалануына болады.
Зерттеу жұммысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.1 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың психологиялық негіздері
Бастауыш сыныпта қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы меңгертуге
психология ғылымының жетістіктеріне суйенбесе болмайды. Психология ғылымы
оқушылардың психиқалық қабілеттерін, ой санысының даму заңдылықтарын, іс-
әрекеттерінің объективті заңдарын және қабылдау түсіну, ойлау, байымдау,
қиялдау психиқалық құбылыстарының даму жолдарын зерттейді. Сондықтан
дидактикалық ойындар арқылы қазақ тілін игертудің психологиялық негізіне
мұғалімнің сабаққа психологиялық дайындығының болуы. Яғни ұстаздың сабақты
оқушылардың жас ерекшеліктері мен материалдарды меңгертудің қабілеттерін
ескере отырып, қызықты әрі тиімді өтуі және оқушыларды білімді игеру
қабілеттерінің қалыптасу деңгейлері жатады.
Психология ғылымында ойынды оқу және еңбек секілді адам іс-
әрекетттерінің бір түрі ретінде таниды. Психолог ғалымдар іс-әрекеттің
өзіндік ерекшеліктерін, оның құрамдас бөліктерін, анықтамасын айқындауда
түрлі көзқарас білдіреді.
Психолог ғалым Т.Тәжібаев: Адам психологиясының сипаттамасын беру
үшін оның іс-әрекетінің басты басты белгірін атап өткен жөн. Осындай
айрықша сипаттардың бірі – адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек
объектісіне, оның процесіне назар соғуы, зейін қоюы, әр уақыт адам
санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бағыт алып отыруын іс-әрекет
таниды. Ғалым іс-әрекеттің анықтамасын жан-жақты ашып көрсеткен.
В.В.Давыдов адамның қоршаған ортаны өзгертуге арналған практикалық
қимылын іс-әрекет дамиды: Деятельность – практическое преобразование
общество человеком объективного мира. Ғалым іс-әрекеті іштей мынадай
бөліктерге жіктейді: образ – зат (предметность) - мағына (смысл) - іс-
әрекет (действия) жіктейді.
Бірқатар психолог ғалымдар іс-әрекеттің мынадай құрамдас бөліктерін
атап көрсетеді:
Мақсат - құрал - нәтиже (Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн)
Іс-әрекет - қимыл - нәтиже (А. Н. Леонтьев)
Түрткі - норма - білім - дағды - құрал (М.С.Кветной)
Мақсат - себеп - дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже арасындағы байланыс
(А. А. Любинская).
Біздің ойымызша қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды ойнау
барысында оқушылар алдарын ойын мақсатына сәйкес тапсырманы орындауды
мақсат етіп қояды, осы мақсатқа жету үшін қазақ тілінен игерген білімдері
мен дағдыларын қолданады, нәтижесінде тапсырманы орындайды.
Демек, оқушылардың сабақтағы іс-әрекеті мақсат - құрал - нәтиже
тұрғысынан жүзеге асады.
Қазақ тілі сабақтарында қолданылған дидактикалық ойындар барысында
оқушылардың іс-әрекеті деп – балалардың бүтіндей ақыл ой, теориялық
білімдері мен практикалық дағдылары арқылы алдына қойылған проблеманы шешу
барысында қолданылатын әрекеттер тобын айтамыз. Оқыту барысында дұрыс
ұйымдастырылған дидактикалық ойындар ғана оқушылардың мақсатқа жету керек
деген мативтерін қанағаттандырып, осы арқылы оның басқа психиқалық
қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Себебі, оқушылардың мақсатқа жету
тілегін ішкі және сыртқы түйсіктер туғызады. Ал орындалатын іс-әрекеттер
қимыл түйсіктері арқылы реттеліп отырылады. Түйсіктер арқылы оқушылар
сыртқы дүниемен әсерленеді, осы әсердің негізінде оған жауап береді.
Түйсіктер оқушылардың көру, қабылдау, есту, эмоциялық жәй күйімен тығыз
байланысты. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған идактикалық ойындар
оқушылардың бірнеше түйсігіне бір уақытта әсер етіп, тілдік материалдарды
саналы қабылдауына түсінуіне, игеруіне ықпал етеді. Осы арқылы дидактикалық
ойындар шәкірттердің жақындамау аймағымен байланысқа түседі. Бұл жөнінде
психолог-ғалым Л.С.Выготский былай пайымдайды: В игре ребенок всегда
своего среднего возраста, выше своего обычного поведения, в игре он как бы
на голову выше самого себя. Игра в конденсированном виде содержит в себе,
как в фоқусе увеличительного стекла, все тенденции развития, ребенок в игре
как пытается сделать прыжок над уровнем своего обычного поведение .. игра –
источник развития и создает зону ближайшего развития....
Демек, дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың психиқалық қабілеттерін
дамытуға болады. Бұл үшін дидактикалық ойындарды қолдану барысында
оқушылардың көру түйсіктеріне көрнекі құралдарды пайдалану, есту
түйсіктерін дамыту үшін мұғалім жағымды дауыспен, бір сарынды сөйлеуі
керек. Сабақтың қызықты өтуі оқушылардың эмоционалдық күйін бей-жай
қалдырмайды, эмоциясы шарықтау шегіне жеткен оқушылар сабаққа белсене
қатысып, өтілген материалдары талдауға жарыса қатысады.
Оқушылардың қазақ тілінен тілдік материалдарды меңгеруі алдымен
олардың өтілген материалдардың қабылдаудан басталады. Қабылдау – бірнеше
түйсіктер арқылы заттар мен құбылыстардың адам миында бейнеленуі. Қабылдау
ойлаудың пайымдау және ой қорыту актілерімен тікелей байланысты. Оқушы
алдымен талдау және жинақтау ойлау операциялары арқылы игерген білімін
пайымдайды, ал топтастыру, қорыту, жалпылау ой операциялары көмегімен
игерген білімнің негізгі ерекшеліктері мен өзіндік белгілері туралы ой
қорытады. Осы арқылы оқушыларда өтілген тілдік материалдар туралы ұғым
қалыптасады.
Ой – сөйлеу арқылы жарыққа шығады. Тіл арқылы адам баласы өз ой-
пікірін басқа біреуге жеткізеді. М.Жұмабаев ойдың жарыққа шығатын екі жолы
бар екенін атап көрсете келе, тіл арқылы адам өз ойын толық жеткізеді
дейді: Жанның жайын жарыққа шығару үшін, жанның сырын сыртқа шығару үшін
адамның екі құралы бар – біреуі ым - мимика, біреуі сөз. Мимика дегеніміз –
жанның, сырының дене арқылы сыртқа білінуі (бас изеу, күлу, жылау сықылды).
Ым сынын әркім ұғады. Бірақ ыммен бар нәрсені ұқтырып болмайды. Ым – ішкі
сезім тілі. Ым арқылы ойды жарыққа шығару мүмкін емес. Ойдың тілі сөз.
Біз сөз арқылы неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз, хам басқа
адамдардың ойларын біле аламыз(16). Ғалымның пікірі бойынша ой мен тіл
өзара бірлікте қолданылады. Сондықтан оқушыларға тілдің заңдылықтарын
ұғындыру арқылы олардың ойлау қабілеттерінде дамытуға болады.
Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін дидактикалық ойындарды
проблемалық сипатта беру қажет. Адамның миы бір проблеманы шешу барысында
белсенді жұмыс істейді. Бұл ойлау қабілеттердің жетілуіне ықпал етеді.
Бастауыш сыныптардың ойлау қабілеттерін жетілдіруде әсіресе интеллектулдық
ойындар мен ізденімдік ойындардың маңызы ерекше. Бұл ойындарды ойнау
барысында оқушылардың алдына тапсырмалар жасырылып беріледі,
тапсырманы оқушының өзі табуы керек.
Тілдік материалдар проблемалық сипатта тұрады. Психолог М.Ф.
Фрадкинаның пікірі бойынша спорттық қызығушылықтың арқасында оқушылардың
ойлау қабілеттері артады: Побуждает школьников к этим играм стремление
проявить догадку, ловкость умственной деятельности. Мотив этих игр с
процесса деятельности перемещается на ее результат -выйгрыш в соревновании,
завоевание первенства своей команды или личного первенства в умственном
состязании. В интеллектуальных играх с правилами детей привлекает не только
возможность выигрыша, но и сам процесс отгадывания, проявление
сообразительности(5). Бұған оқыту процесінде қолданылған ойындардың
барлығы оқушылардың ойлау қабілеттерін жетілдіреді деген ой тумауы қажет.
Ол үшін мұғалім ойындарды оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытатындай етіп
түзуі, сондай-ақ сабақта дидактикалық ойындарды орнымен пайдалануы тиіс.
Мұнда мынадай мәселелерді:
Дидактикалық ойындардың оқушыларды ойландыруға
итермелеуін;
Ойындардың проблемалық сипатта түзіліп, оқушылар
белгісізді өздері табуын;
Оқу процесінде ойындарға неғұрлым көп оқушы қатысуын;
Дидактикалық ойындардың оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай құрылуын
қадағалау керек.
Мысалы, лексика тақырыбы бойынша оқушылардың ойлау қабілеттерін Дұрыс
жолмен жүр ойыны арқылы жетілдіруге болады.
Ойынның ережесі: Әрбір оқушының алдына кеспе қағаздарға белгілі бір
ақынның қанатты сөзі жазылып, таратылып беріледі. Бірінші орындаған оқушы
жанында отырған жолдасына түсіндіреді. Екеуі бірлесе отырып, тапсырманы
шешеді. Екеуі тапсырманы орындап болғаннан кейін артындағы не алдындағы
оқушыларға түсіндіреді.
Р , Л Г !
Қ қ
Қ қ
Қ қ
Қ к
Қ к
Қ к
Қ к
(жауабы: қызық, қазақ, қалақ, қырық, кесек, керек, кебек)
Оқушылар жоғарыдағы сөздерді дұрыс табу арқылы өздеріне таныс
сөздермен де, мағыналары түсініксіз сөздермен де танысады. Бұл ойын
оқушының дауыссыз дыбыстардың ерекшелігін тез түсіну, дыбыстардан сөздерді
дұрыс қарай білу дағдысын қалыптастырылады. Тапсырмадағы жасырылған сөздер
оқушыларға таныс болмаса, мұғалім ол сөздердің мағыналарын түсіндіріп,
синоним, антоним сөздер арқылы үйретуге болады. Сонымен қатар, мұндай
ойындар оқушылардың сөздік қорын байытуға, үйренуге, сөздерді дұрыс
қолдануға көмектеседі.
Ал, Өлең шумағын дұрыс оқы ойынында оқушылар Абай Құнанбаевтің
жасырылған өлең шумағын табады. Мұғалім ойын ойнамас бұрын оқушыларға ойын
ережесін таныстырып, Абай Құнанбаевтің тағы қандай өлеңдерін білетін айтып
беруді талап етеді. Оқушалар Абай Құнанбаевтің кім болғанын, оның Қыс,
Жазғытұрым т.б. өлеңдерін жатқа оқиды. Мұғалім кіріспе бөлімінен кейін
тақтаға өлең шуммағы жазылған тор көзді іліп қояды.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың дыбыстардан сөз құрау,сөздерден сөйлем
құрау дағдыларын жетілдіру. Өлең шумағында кездескен дауысыз дыбыстардың
тіркесу жолдарын үйрету.
Ойын ережесі: Оқушылар тор көзде жасырылған өлең шумағын дыбыстарды
дұрыс тіркеу арқылы өлеңді оқиды. Табылған өлең шумағының мағынасын өз
сөзімен айтып береді. Дауысыз дыбыстырға талдау жасайды.
Ойын узақтығы: 15 минут.
Ойын кезеңдері: Ойын үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде балалар жасырылған өлең шумағын дыбыстарды дұрыс
тіркестіре отырып табады. Бұл шәкірттердің сөздері дұрыс құрау біліктерін
қалыптастырады.
Екінші кезеңде өлең шумағын өз сөздерімен айтып, түсіндіреді. Бұл
олардың өз сөздерін дәлелдеп айтуға дағдыландырады.
Үшінші кезеңде олар өлең шумағын кездескен дауыссыз дыбыстарға талдау
жасайды. Оқушылар өтілген материалды игереді.
Ойынның қатысымдық қызметі: Балалар дыбыстардан сөз, сөздерден сөйлем
құрап үйренеді. Өз ой-пікірлерін дәлелдеуге дагдыланады.
Ойынның тиімділігі: Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіреді, олардың
сөздік қорын молайтып, дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастырады.
А т і
Жақсылық И
Келбет Н
Елсіз О
Сенім Н
Жасқану И
Қоныс М
Бұл ойынды Дінмүхаммед деген оқушы бірінші шешті.
Мұғалім Дінмүхаммедтің жауаптарын: сұлу, игілік, нүсқа, олақ, наным,
илану, мекен деген сөздерін тақтаға жазып, басқа оқушылардан толықтырулар
енгізуді сұрады. Бұл ойын оқушылардың сабаққа қызығушылығын оятып, олардың
өзіндік орындауларына, эвристикалық ойлауларына мүмкіндік берді. Оқушылар
жарыса отырып, мағыналас сөздер табуға ұмтылысын байқатты. Бұл олардың
синоним туралы түсініктерін бекітумен қатар, сөздік қорларын молайтуға да
септігін тигізді. Мысалы, көп оқушы келбет сөзінің синонимі болатын нұсқа
сөзін бірінші естіп тұрғанын айтты. Дінмұхаммед келбет сөзінің нұсқа
сөзінен басқа түр, бет, әлпет, жүз, рең сияқты синоним қатары екенін айтып,
нүхқа сөзінің мағынасын түсіндірді. Мұғалім өз сөзінде нүхқа сөзінің
жазудың нүсқасы деген сөз тіркесіндегі ауыспалы мағынасын түсіндірді.
Ойын ойналып болғаннан кейін мұғалім антоним сөздерінің өзіндік
белгілерін, ережесін түсіндіріп, №89, 90 жаттығуларды орындатты. Шақпақты
толтыр ойынын өткізді.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың антоним сөздер туралы білімін бекіту.
Ойын ұзақтығы: Юминут.
Ойын кезеңдері: Ойын екі кезеңнен тү-рады. Бірінші кезеңде оқушылар
антоним сөздер тауып, шақпақты толтырады. Екінші кезеңде тапқан сөздердің
мағыналарын түсіндіреді.
Ойын ережесі: Жазылған сөздердің дыбыс санына қарай қарама-қарсы
мәндес сөздерді табу. Бірінші тапқан оқушы бағаланады.
Ойынның қатысымдық қызметі: Оқушыларға қарама-қарсы мағыналы сөздердің
мәнін ұғындыру арқылы тілдік қатынаста антонимдерді орнымен қолдана білу
дағдыларын қалыптастыру.
Ойынның тиімділігі: Оқушылардың сабақта белсенділігін арттыру.
А
А
Алайда, эр түрлі мектептердің бастауыш сыныбындағы оқу-тәрбие
жүмысының мазмүны мен үйымдастырылуын үзақ зерттеу ойындардың әдетте білім
және тәрбие мақсаттары үшін жеткіліксіз пайдаланып, келе жатқанын, сонымен
қатар, ойын элементтерін оқу үрдісінде қолдану технологиясын жетілдіре
түсудің қажеттігін көрсетемін.
Осы негізде карточкалық ойындар кассасын назарларыңызғы үсынып
отырмын.
Синтаксистік касса ойыны. Карточкаға бастауыш болып түрған сөзге
байланысты (адам, қүс, ат, т.б.) сурет салуға болады.. бастауышқа қойылатын
сүрақтар үшін карточка жасалады. (Кім? Не? Кімдер? Нелер?) Суреттегі
бейнелер бойынша олардың бастауыштары табады да сүрақтары оның үстіне
қойылады. Дүрыс тапқан бала үтады.
Сөйлем қуаласпақ ойыны. Мақсаты: Берілген суреттердің мазмүнына
жүйелі ойды білдіретін сөйлемдер, шағын шығарма, әнгіме қүрап жазуға
жаттықтыру. Эпидоскоп арқылы көрсете отырып, қосымша сүрақтар қойылады. 1-2
класта ауызша, 3-4 класта жазбаша жүргізуге
болады.
Құсбегі ойьіньі. Құсбегі - қүс салып, аң аулайтын адам. Тақтада
бүркіттің суреті ілулі түрады. Жылжымалы тақтаға орындары ауысқан сөздер
жазылады. Сол сөздерден сөйлем қүрастыру арқылы шағын әнгіме шығару керек.
Сөйлемдерді, сөздерді дүрыс қүрастырып, ең бірінші болған оқушы тақтаға
бүркітті алады да, қүсбегі атанады.
Кім болам? Бүл ойын оқушыларды мамандыққа баулу жөнінде мағлүмат
береді. Ойынға қатысушы бірнеше оқушы сөредегі мамандық иелері суреттерінің
ішінен өздерінің қалағанын алады. Егер он да өлең жолдары жазылса, мәнерлеп
оқып береді. Математикадан есеп болса, шығарып беру керек. Осындай
тапсырманы орындаған оқушы ғана сол маман иесі бола алады.
Кедергіден өту. Кемдегенде үш-үштен кедергі белгіленеді. Бүл
кедергілерден аттап, кідірмей өту керек. Ойынға қатысушы бірнеше оқушы
қолдарына бір аттың суретін алады. Яғни, бүлар, атқа мініп, кедергіден өту
ші л ер. Бүл ойынды тоқсан соңында қолдануға болады.
Оқушылар сүрақтарға жауап берген сайын кедергілерден өтеді. Егер оқушы
барлық тапсырманы дүрыс орындаса, ол барлық кедергіден өткені. Тапсырманы
орындай алмағандардың орнына басқа оқушы шығаруға болады.
Асауды ұстау ойыны. Сөреде бірнеше асау ат суреттері түрады.
Қолдарында бүғалық суреттері, не бүғалықтан жасалаған түрлі бірнеше сурет
бар тапсырма беріледі. Бүл ойынды дүниетану сабағынан үй және жабайы
жануарларды өткен кезде ойнауға болады. Тапсырманы дүрыс орындаған оқушылар
жеңіске жетіп, тақтадағы асауларды шетінен үстайды.
Аударыспақ ойыны. Ат үстінде түрған ер жігіттер бір-бірінің күшін
сынайтын үлттық спорт ойыны. Өткенді қайталау кезінде ойнауға болады.
Тақтаға екі команда үшін жалау ілінеді. Командалар сол жалауды үтуға
жарысады. Жалау астына екі баған болып тапсырма жазылады. Командалар бүл
мезгілде жарысқа кірісіп, тақтадағы есепті қай команда
бүрын аяқтап, цифрларды әдемі жазса, сол команда жеңіске жетіп, жалауды
ұтып алады.
Вагондарды құрау ойыны. Бұл ойын дүниетану сабағында ауа, топырақ,
тау жыныстарын өткенде қолданылады. Эр вагонда тапсырма жазылған. Ойынға
қатысып тапсырманы орындай алмаған оқушы вагонды кұрастыра алмайды.
Вагондардың санына қарай ойын жалғастырылады.
Қай әріпті жоғалттым ойыны. 4-5 минут көлемінде жүргізіледі. Ойын
тәртібі: а) Әріптері кем карточкалар сыныптағы оқушыларға үлестіріліп
беріледі. Ойынға қатысушы әрбір оқушы өзіндегі әріптерден керектісін алып,
эр сөздегі жоқ әріптерін орнына қоюға тиіс. ә) Ойынның екінші түрінде
сыныптағы оқушылар екі топка бөлінеді. Тақтада эр топтың орындауына
арналған карточкалар ілініп қойылады. Ойынға қатысушы эр топқа берілген
карточкалардық жоғалтқан әріптерін тауып, дәптерлеріне толық етіп жазып
шығады.
Төлдерге ен салу ойыны. Көктем кезінде малдары төлдеп болған соң,
ауыл адамдары басқа ауылдың төлдеріне ауысып кетпеу үшін қүлақтарына ен
салады. Оның артына сүрақтар жазылады. Әрбір шыққан оқушы сол сүрақтарға
жауап береді. Егер дүрыс жауап беріп, қосымша берген тапсырманы дүрыс
орындаса, онда ойынға қатысушылар төлдеріне енді сала білгені. Бүл ойынды
сабақ соңында қолдануға болады.
Лотерея үту ойыны. Ойын тәртібі: Ойынға қатысушы оқушылар берілген
тапсырмаларды орындайды. Кімде-кім берілген тапсырмаларды дүрыс, үқыпты,
таза орындаса, сол үтқан оқушылар сөредегі үтысқа шыққан заттарды үтып
алады. Жеңіске жетеді.
Жасырынбақ ойыны. Бүл ойынды Әліппеден әріптерді өтіп болған соң,
сөз қүрап, сөйлем қүрауға, қазақ тілінен зат есім, сын есім, сан есімді
математикадан есеп шығаруға қолдануға болады. Карточканың бірінші жағына
тапсырма жазылады. Оқушы тапсырманы орындап болған соң, екінші жағын
аударып қояды. Тапсырма жазылған қағаздың екінші жағында әріптер жазылған.
Сол әріптерден сөз қүрау арқылы жасырынған заттардың
аты шығады.
Атын айт, түсін таны ойыны. Мұғалім үстелдің үстіне суреттері
салынған зерендердің, қүманның-кесенің, асықтың-садақтың, үй жануарларының,
жемістің суреттерін қояды. Тақтаға шыққан оқушылар заттың біреуін алып,
атын атап, түсінің қандай екенін айтады. Егер оқушы дүрыс жауап бере
алмаса, келесі оқушылар ойынды әрі қарай жалғастырады. Ойынның мақсаты: зат
таныту, түстерді білдіру. Бүл ойынды бірінші сыныпта ойнауға болады.
Қай буынды жоғалттым ойыны. 3-4 минутка созылады. А) Буындары жоқ
карточкалар таратылып беріледі. Ойынға қатысушы әрбір оқушы озіндегі кеспе
буындарының ішінен создерге қажетті буындарды дүрыс қоюы керек.
ә) Сыныптағы оқушылар партадағы отырыстарына қарай, оң жақ, сол жақ
болып екі топқа бөлінеді. Тақтаға эр топқа байланысты буындарын жоғалтқан
сөздер (карточкалар) ілінеді. Эр топтың оқушылары қандай буын керек
екендігін ойлап табады. Б) Ойынға қатысатын әрбір оқушыға өз орындары
ауысқан бірнеше жеке кеспе буындар тартылып беріледі. Барлық оқушы қолына
берілген кеспе буындарды тиісті орындарына тез әрі дүрыс қойып, бірнеше
сөздер қүрауы керек.
Орман патшалығына саяхат.
Сахнада орман іші бейнеленген декорация.
Ертегіші: Шымылдықтың бер жағында кескен томар үстінде отырады.
- Балалар, бүл дүниеде мен, бармаған жер, баспаған тау қалмаған
шығар, сірә. Копті көрдім, ойға түйдім. Бірақ мынадай ғажайыпты бүрынсоңды
корген емеспін.
Күндердің бір күнінде таңғажайып Күн елінде алтын қүс бар дегенді
естіп, алые сапарға аттандым. Бетпақ даладан өтіп, орман ішіне кіргенім сол
еді, қарсы алдымнан ғажайып сүлу қыз пайда болды. Үстіндегі киімі ақ,
өрмекшінің тал жібегіндей жүқа екен. Басында орман гүлдерінен орілген
дестесі бар. Шашы беліне түседі. Сенбесеңдер, қазір өзі де келіп қалар.
Орман қызы шығады.
Орман қызы: - Сәлеметсіңдер ме, балалар. Мен таңғажайып Орман
патшалығынан келдім. Сендер орман ішінде қандай ағаштар өсетіндігі, олардың
ерекшеліктері мен қүпиялары туралы білесіңдер ме? (Балалардың жауабы)
Ендеше мен сендерге көмектесейін.
Ертегіші: - аяулы бикеш, қолыңыздағы таяқшаның сырын білуге бола
ма?
Орман қызы: - Бұл - сиқырлы таяқша. Орман ішіндегі өсімдіктер мен
жануарларды осы таяқшаның көмегімен қауіп-қатерден қүтқарамын.
Осы кезде таяқшаны жоғары көтеріп сілтеп қалғанда шымылдық ашылады да
сахнаға Қызыл телпек ыңылдап әндетіп шығады.
Орман қызы: - Қызыл телпек, қалай қарай жол тарттың?
Қызыл телпек: (үрейленген дауыспен): - Ой! Сен кімсің?
Орман қызы: - Мен орман қызымын.
Қызыл телпек: - Ал сен қайда түрасың?
Орман қызы: - Мен орманда түрамын. Сен бүрын-соңды орманда болып па
едің?
Қызыл телпек: - Жоқ, орман ішіне алғаш келуім, апама самса апара
жатырмын. (Орман қызына самса береді). Мен орман туралы ештеңе білмеймін.
Орман деп ағаштар айта ма?
Орман қызы: - Ағаштар орманда, далада, шабындық жерлерде де өседі.
Орман секілді үлкен бір элем ішіндегі ағаштар өмір үшін тынымсыз күрес
жүргізіп жатады. Әлсізі шөгіп жойылады, әлдісі көкке, күнге, жарыққа үмтыла
бой түзейді. Осылайша кейбір ағаштар өспей, өзге ағаштардың тасасында солып
қала береді. Солып қалса да ол ағаштар қүрылыс материалы ретінде маңызын
бірден жоймайды. Сонымен қатар орманда бүталар, мүктер, көптеген өсімдік
түрлері мен жан-жануарлар бар. Орманның әні де, сәні де - осылар.
Қызыл телпек: - Мүның бәрін қайдан білесің?
Орман қызы: - Сен И.Соколов-Микитовтың Ормандағы үй кітабын
оқы. Содан сен де бәрін білетін боласың.
Сахнаға Б.Серікбаевтің Шырша өлеңін дауыстап оқыған кірпі шығады.
О,
Көк
Шырша, Көк
Шырша, Көргем сені таудан да!
О,
Көк
Шырша Көк
Шырша
Өсіп түрсың ауламда!
Жап-жасылсың неліктен Қыс, көктем, жаз, кузде де? Таңырцаймын көріп
мен, Сырыңды ашпшы бізге де!
Қьізьіл телпек: - Бәрекелді, Кірпіні қараңдар. Қалың қалай, Кірпі?
Шырша деген немене?
Кірпі: - Адамдар жыл сайын Жаңа жыл мерекесіне кесіп алатын ағашты
шырша дейді.
Орман қьізьі: - Жүріңдер, мен сендерге мәңгі жасыл көркем шыршаны
көрсетейін. (Шыршаға қарап) Көрікті безендірілген, әрі қылқан иісі аңқыған,
шыршасыз Жаңа жыл кешінің сәні де кірмейді. Сондықтан да Жаңа жыл
қарсаңында қаншама шырша аяусыз қырқылады. Ең өкініштісі, оларды 4-5 күннен
кейін лақтырып тастайды. Ал кесілген шырша орындары бос қалады.
Қьізьіл телпек: - Енді не істейміз? Жаңа жыл мерекесін шыршасыз қарсы
аламызба?
Орман кызы: - Жоқ, о не дегенің?! Дәстүрлі жаңа жыл мерекесі
і
шыршасыз қалай өтеді?
Кірпі: - Кейінгі кезде жиналмалы синтетикалық шыршаларға көңіл
бұрушылар саны өсуде деп естідім. Қылқан иісі аңқып түрмағанымен, мұндай
шыршаларға да түрлі әшекейлер ілуге болады ғой.
Орман қызы: - Әрине, бұл қаншама шыршаның өмірін сақтап қалар
еді.
Ортаға мыстан кемпір шығады. Қолында ақ қайыңнан жасалған сыпыртқысы
бар. Оның қасында қояндар айналсоқтап, оны мазақтап жүреді.
Қьізьіл телпек: - Үлкен кісінің есін шығардыңдар ғой. Бүларың не?
Қояндар: - Оның қолындағы сыпыртқысына қараңдаршы. Қайыңның бүтағынан
жасаған. Ағашты сындырып жатқанын өз көзімізбен көрдік. Біз оған: -
сындырма ағашты! - десек, ол одан сайын өршелене түседі.
Мыстан кемпір: - Ақ қайың, ақ қайың деп немене жамырап қалдыңдар!
Осы ормағда қайыңнан коп нәрсе жоқ. Қазір сыпыртқы жасауға тағы да сындырып
аламын. Шіркін, қайыңнан жасалған сыпыртқыны моншада пайдаланғанға не
жетсін! Ол денсаулыққа мың да бір ем ғой!
Орман қызы: - Қайың - қашанда шабыттың, әсемдіктің, сүлулықтың,
жастықтың символындай көптеген жырларға арқау болған өсімдік. Қайыңның сөлі
аса пайдалы сусын. Оның дәмділігін, шел қандырар қасиетін былай қойғанда,
әртүрлі ауруларға қарсы шипалық қүдіреті және бар. Эр ағаштан күніне он
бөтелкеге дейін, ал бүкіл көктемде торт шелекке дейін қайың шырынын алуға
болады. Сондықтан да осы байлықты ысырап етпей игілікке жарату керек. Бүдан
былай ағаштарды қалай болса солай сындыра бермеңіз!
Мыстан кемпір: - Түк түсінсем бүйырмасын...
Сахнаға аю шығады.
Аю: - Түк түсінбей түрғанын қарашы! Осы мыстаннан ороман іші әлі
талай зардап шетеді. Оны бүл орманнан мүлде қуып жіберу керек. (Мыстан
кемпірді қуып жібереді).
Кірпі: - Маймақ, сен шырша түбінде үйықтап па едің?
Аю: - Жоқ, бұл қарағай қылқандары ғой. Ойыншық қылыш тәрізді. Қарағай
қылқандары енсіз, ұлны үшкір, шет-шеті кетік болып келеді. Ағаш өркенінде
қылқан шоқтары шиыршықтала орналасқан. Мәңгі жасыл түске еніп түратын
қылқан инелері - 2-3, кейбір түрлерінде 3-6 жылда алмасып түрады.
Қызьіл телпек: - Қылқан жапырақты ағаштардың инелері әртүрлі бола
ма?
Аю: - Иә. Шырша қылқандары төрт қырлы, сүйір үшты және қарағайдың
қылқанынан үш есе қысқа болады. Ол 7 кейде 10 жылда ғана алмасып отырады.
Қьізьіл тнлпек: (бәріне самса береді). - Ой, бүгін көп нәрсені білдім!
Рахмет сендерге!
Ертегіші: - Осыдан кейін бәрі мынадай ойын ойнайды.
Ормандағы түн
Кәдімгі өздерің білетін Соқыртеке ойынының бір түрі. Ол үшін он
шақты жіңішке таяқша алып, әр-әр жерге шаншып қояды. Бүл - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
пайдалану
Мазмұны
Кіріспе
I. Бастауыш мектепте оқыту барысында ойын технологиясын қолданудың
теориялық негіздері
Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың психологиялық негіздері
Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың педагогикалық негіздері
II. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
пайдаланудың әдістемелік негіздері
2.1 Қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындардың түрлері,
оларды іріктеу белгілері
2.2. Бастауыш мектепте қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды
қолдану әдістері, құралдары, жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі Еліміз егеменді мемлекет болғалы бері
барлық салаларда ауқымды өзгерістер жүріп жатыр. Мұндай өзгерістерден білім
беру саласы тыс қалған жоқ. Қазіргі білім беру жүйесі әлемдік өркениеттің
барлық талабына сай келетін парасатты, білімі мен біліктілігі жетілген
мамандар дайындауды қажет етеді. Сондықтан да Қазақстан Республикасының
Білім туралы заңында білім беру жүйесінің міндеті ұлттық және жалпы
адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке
адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсібі шыңдауға бағытталған білім алу
үшін қажетті жағдайлар жасау екендігі айтылған. Сонымен қатар мемлекеттік
білім беру саласындағы тұжырымдамасы, Қазақстан мектептерінде қазақ тілінен
білім берудің мемлекеттік стандартында жеке тұлғаның шығармашылық, танымдық
қабілетін дамыту, біліктілігі жоғары білімді мамандар даярлауды
көздейді(1). Осы орайда орта мектепте қазақ тілін оқытудың білімдік мақсаты
барлық оқушыларды қазақ тілі ғылымының негізгі білімдер жүйесімен және ол
білімдерді сапалы түрде қолдана алудың іскерліктері мен дағдыларын берік
қалыптастыру болып табылатынын ескерсек, бастауыш мектептегі оқушылардың
барлығы негізгі және орта мектепте оқытудың тірегі болатындығы белгілі.
Осы мақсатта жалпы білім беретін орта мектептерде қазақ тілін
дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашыл ойлауын қалыптастыру –
бүгінгі өмір талабына сай азаматты тәрбиелеудің негізгі жолдарының бірі.
В.А.Сухомлинскийдің: Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы жоқ және
болуы да мүмкін емес. Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлықпен
еліктеудің маздап жанар оты, - дейді. Ал, М.Жұмабаев: Баланың қиялы,
әсіресе, ойында жарыққа шығарады. Ойын – балаға бір жұмыс(16), - десе,
С.М.Торайғыровтың: Балалықтың қамына ойын азық, - деуінің өзі көп жайды
түсіндіреді. Мектепке дейінгі бала әрекетінің негізгі түрі ойын болып
табылатынын, ал бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне қарай ойын
мен ойын жаттығулары да түрлі сипатта болуы қажет екенін ескерсек, оқушы
білімін тереңдету, пәнге деген олардың қызығушылығын арттырады. Әсіресе,
дидактикалық ойындар оқушылардың лидерлік қабілеттерін жетілдіріп, өз
пікірін дәлелдеуге, сыныптастарымен еркін пікірлесуге тықпалын тигізеді.
Дидактикалық ойындар оқушыларды тілдік материалдарға қызықтыру мен қатар,
тіл білімінен алған білімдерін бекіту, тереңдету үшінде тиімді. Мұның өзі
дидактикалық ойындар барысында оқушылар өздерінің еркін сезінеді, басқа
жолдастарымен тілдік қарым-қатынасқа оңай түседі. Бұл шәкіттредің жеке
тұлғалық қабілеттерін жетілдіруіне, сабақтың тартымды өтуіне, жаңа
материалды терең игеруіне ықпал етеді. Сондықтан, оқыту барысында
дидактикалық ойындарды қолдану – қазақ тілін сапалы оқытудың, меңгертудің
ұтымды жолдарының бірі.
К.Ушинский дидактикалық ойындардың маңыздылығын айта келсе, ол
балалардың жадының дамуы мен оқуға деген қызығушылығының артуында маңызды
орын алып, жеке тұлғаның бір ғана қыры емес, оның тұтастай адам болып
қалыптасуына ықпал ететінін атап өтеді(21).
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептегі қазақ тілі пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында дидактикалық
ойындарды қолднаудың тиімді әдістемесін ұсыну, дидактикалық ойындардың
түрлерін, өзіндік белгілерін айқындау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
қазақ тілін оқыту үрдісінде дидактикалық ойындарды қолданудың
ғылыми-әдістемелік негіздерін анықтау;
қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы оқытудың ұтымды жолдарын айқындау;
дидактикалық ойындардың түрлерін белгілеу және олардың бастауыш сыныпта
қазақ тілін оқытуда үтымдылығын көрсету;
қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы меңгертуте қолданылатын негізгі
әдістерді анықтау;
дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың шығармашылық,
іздемпаздық қабілеттерін арттыру;
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы. Қазақ мектебінің
бастауыш сыныбында дидактикалық ойындар арқылы оқытуға байланысты алынған
ғылыми қағидалар мен тұжырымдар қазақ тілі білімі мен қазақ тілін оқыту
әдістемесін тоериялық тұрғыдан толықтырады, қазақ тілін дидактикалық
ойындар арқылы оқытуға арналған басты талаптар мен ұсталымдар қазақ тілін
оқыту технологияларын дамытады.
Зертеу жұмысында ұсынылып отырған әдістеме оқушылардың қазақ тілінен
алған білімін тереңдетуге және тілдік материялдарды дұрыс игеруіне ықпал
етеді. Зерттеу жұмысы мектеп мұғалімдеріне және қазақ тіліне оқыту
әдістемесін зертеушілерге көмекші құрал бола алады. Іріктеліп алынған ойын
түрлері мен оны сабақта қолданудың тиімді жолдарын мектеп мұғалімдері сабақ
барысында да, сабақтан тыс уақытта да пайдалануына болады.
Зерттеу жұммысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.1 Бастауыш мектепте оқыту барысында дидактикалық ойын технологиясын
қолданудың психологиялық негіздері
Бастауыш сыныпта қазақ тілін дидактикалық ойындар арқылы меңгертуге
психология ғылымының жетістіктеріне суйенбесе болмайды. Психология ғылымы
оқушылардың психиқалық қабілеттерін, ой санысының даму заңдылықтарын, іс-
әрекеттерінің объективті заңдарын және қабылдау түсіну, ойлау, байымдау,
қиялдау психиқалық құбылыстарының даму жолдарын зерттейді. Сондықтан
дидактикалық ойындар арқылы қазақ тілін игертудің психологиялық негізіне
мұғалімнің сабаққа психологиялық дайындығының болуы. Яғни ұстаздың сабақты
оқушылардың жас ерекшеліктері мен материалдарды меңгертудің қабілеттерін
ескере отырып, қызықты әрі тиімді өтуі және оқушыларды білімді игеру
қабілеттерінің қалыптасу деңгейлері жатады.
Психология ғылымында ойынды оқу және еңбек секілді адам іс-
әрекетттерінің бір түрі ретінде таниды. Психолог ғалымдар іс-әрекеттің
өзіндік ерекшеліктерін, оның құрамдас бөліктерін, анықтамасын айқындауда
түрлі көзқарас білдіреді.
Психолог ғалым Т.Тәжібаев: Адам психологиясының сипаттамасын беру
үшін оның іс-әрекетінің басты басты белгірін атап өткен жөн. Осындай
айрықша сипаттардың бірі – адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек
объектісіне, оның процесіне назар соғуы, зейін қоюы, әр уақыт адам
санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бағыт алып отыруын іс-әрекет
таниды. Ғалым іс-әрекеттің анықтамасын жан-жақты ашып көрсеткен.
В.В.Давыдов адамның қоршаған ортаны өзгертуге арналған практикалық
қимылын іс-әрекет дамиды: Деятельность – практическое преобразование
общество человеком объективного мира. Ғалым іс-әрекеті іштей мынадай
бөліктерге жіктейді: образ – зат (предметность) - мағына (смысл) - іс-
әрекет (действия) жіктейді.
Бірқатар психолог ғалымдар іс-әрекеттің мынадай құрамдас бөліктерін
атап көрсетеді:
Мақсат - құрал - нәтиже (Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн)
Іс-әрекет - қимыл - нәтиже (А. Н. Леонтьев)
Түрткі - норма - білім - дағды - құрал (М.С.Кветной)
Мақсат - себеп - дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже арасындағы байланыс
(А. А. Любинская).
Біздің ойымызша қазақ тілі сабағында дидактикалық ойындарды ойнау
барысында оқушылар алдарын ойын мақсатына сәйкес тапсырманы орындауды
мақсат етіп қояды, осы мақсатқа жету үшін қазақ тілінен игерген білімдері
мен дағдыларын қолданады, нәтижесінде тапсырманы орындайды.
Демек, оқушылардың сабақтағы іс-әрекеті мақсат - құрал - нәтиже
тұрғысынан жүзеге асады.
Қазақ тілі сабақтарында қолданылған дидактикалық ойындар барысында
оқушылардың іс-әрекеті деп – балалардың бүтіндей ақыл ой, теориялық
білімдері мен практикалық дағдылары арқылы алдына қойылған проблеманы шешу
барысында қолданылатын әрекеттер тобын айтамыз. Оқыту барысында дұрыс
ұйымдастырылған дидактикалық ойындар ғана оқушылардың мақсатқа жету керек
деген мативтерін қанағаттандырып, осы арқылы оның басқа психиқалық
қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Себебі, оқушылардың мақсатқа жету
тілегін ішкі және сыртқы түйсіктер туғызады. Ал орындалатын іс-әрекеттер
қимыл түйсіктері арқылы реттеліп отырылады. Түйсіктер арқылы оқушылар
сыртқы дүниемен әсерленеді, осы әсердің негізінде оған жауап береді.
Түйсіктер оқушылардың көру, қабылдау, есту, эмоциялық жәй күйімен тығыз
байланысты. Сондықтан дұрыс ұйымдастырылған идактикалық ойындар
оқушылардың бірнеше түйсігіне бір уақытта әсер етіп, тілдік материалдарды
саналы қабылдауына түсінуіне, игеруіне ықпал етеді. Осы арқылы дидактикалық
ойындар шәкірттердің жақындамау аймағымен байланысқа түседі. Бұл жөнінде
психолог-ғалым Л.С.Выготский былай пайымдайды: В игре ребенок всегда
своего среднего возраста, выше своего обычного поведения, в игре он как бы
на голову выше самого себя. Игра в конденсированном виде содержит в себе,
как в фоқусе увеличительного стекла, все тенденции развития, ребенок в игре
как пытается сделать прыжок над уровнем своего обычного поведение .. игра –
источник развития и создает зону ближайшего развития....
Демек, дидактикалық ойындар арқылы оқушылардың психиқалық қабілеттерін
дамытуға болады. Бұл үшін дидактикалық ойындарды қолдану барысында
оқушылардың көру түйсіктеріне көрнекі құралдарды пайдалану, есту
түйсіктерін дамыту үшін мұғалім жағымды дауыспен, бір сарынды сөйлеуі
керек. Сабақтың қызықты өтуі оқушылардың эмоционалдық күйін бей-жай
қалдырмайды, эмоциясы шарықтау шегіне жеткен оқушылар сабаққа белсене
қатысып, өтілген материалдары талдауға жарыса қатысады.
Оқушылардың қазақ тілінен тілдік материалдарды меңгеруі алдымен
олардың өтілген материалдардың қабылдаудан басталады. Қабылдау – бірнеше
түйсіктер арқылы заттар мен құбылыстардың адам миында бейнеленуі. Қабылдау
ойлаудың пайымдау және ой қорыту актілерімен тікелей байланысты. Оқушы
алдымен талдау және жинақтау ойлау операциялары арқылы игерген білімін
пайымдайды, ал топтастыру, қорыту, жалпылау ой операциялары көмегімен
игерген білімнің негізгі ерекшеліктері мен өзіндік белгілері туралы ой
қорытады. Осы арқылы оқушыларда өтілген тілдік материалдар туралы ұғым
қалыптасады.
Ой – сөйлеу арқылы жарыққа шығады. Тіл арқылы адам баласы өз ой-
пікірін басқа біреуге жеткізеді. М.Жұмабаев ойдың жарыққа шығатын екі жолы
бар екенін атап көрсете келе, тіл арқылы адам өз ойын толық жеткізеді
дейді: Жанның жайын жарыққа шығару үшін, жанның сырын сыртқа шығару үшін
адамның екі құралы бар – біреуі ым - мимика, біреуі сөз. Мимика дегеніміз –
жанның, сырының дене арқылы сыртқа білінуі (бас изеу, күлу, жылау сықылды).
Ым сынын әркім ұғады. Бірақ ыммен бар нәрсені ұқтырып болмайды. Ым – ішкі
сезім тілі. Ым арқылы ойды жарыққа шығару мүмкін емес. Ойдың тілі сөз.
Біз сөз арқылы неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз, хам басқа
адамдардың ойларын біле аламыз(16). Ғалымның пікірі бойынша ой мен тіл
өзара бірлікте қолданылады. Сондықтан оқушыларға тілдің заңдылықтарын
ұғындыру арқылы олардың ойлау қабілеттерінде дамытуға болады.
Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін дидактикалық ойындарды
проблемалық сипатта беру қажет. Адамның миы бір проблеманы шешу барысында
белсенді жұмыс істейді. Бұл ойлау қабілеттердің жетілуіне ықпал етеді.
Бастауыш сыныптардың ойлау қабілеттерін жетілдіруде әсіресе интеллектулдық
ойындар мен ізденімдік ойындардың маңызы ерекше. Бұл ойындарды ойнау
барысында оқушылардың алдына тапсырмалар жасырылып беріледі,
тапсырманы оқушының өзі табуы керек.
Тілдік материалдар проблемалық сипатта тұрады. Психолог М.Ф.
Фрадкинаның пікірі бойынша спорттық қызығушылықтың арқасында оқушылардың
ойлау қабілеттері артады: Побуждает школьников к этим играм стремление
проявить догадку, ловкость умственной деятельности. Мотив этих игр с
процесса деятельности перемещается на ее результат -выйгрыш в соревновании,
завоевание первенства своей команды или личного первенства в умственном
состязании. В интеллектуальных играх с правилами детей привлекает не только
возможность выигрыша, но и сам процесс отгадывания, проявление
сообразительности(5). Бұған оқыту процесінде қолданылған ойындардың
барлығы оқушылардың ойлау қабілеттерін жетілдіреді деген ой тумауы қажет.
Ол үшін мұғалім ойындарды оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытатындай етіп
түзуі, сондай-ақ сабақта дидактикалық ойындарды орнымен пайдалануы тиіс.
Мұнда мынадай мәселелерді:
Дидактикалық ойындардың оқушыларды ойландыруға
итермелеуін;
Ойындардың проблемалық сипатта түзіліп, оқушылар
белгісізді өздері табуын;
Оқу процесінде ойындарға неғұрлым көп оқушы қатысуын;
Дидактикалық ойындардың оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай құрылуын
қадағалау керек.
Мысалы, лексика тақырыбы бойынша оқушылардың ойлау қабілеттерін Дұрыс
жолмен жүр ойыны арқылы жетілдіруге болады.
Ойынның ережесі: Әрбір оқушының алдына кеспе қағаздарға белгілі бір
ақынның қанатты сөзі жазылып, таратылып беріледі. Бірінші орындаған оқушы
жанында отырған жолдасына түсіндіреді. Екеуі бірлесе отырып, тапсырманы
шешеді. Екеуі тапсырманы орындап болғаннан кейін артындағы не алдындағы
оқушыларға түсіндіреді.
Р , Л Г !
Қ қ
Қ қ
Қ қ
Қ к
Қ к
Қ к
Қ к
(жауабы: қызық, қазақ, қалақ, қырық, кесек, керек, кебек)
Оқушылар жоғарыдағы сөздерді дұрыс табу арқылы өздеріне таныс
сөздермен де, мағыналары түсініксіз сөздермен де танысады. Бұл ойын
оқушының дауыссыз дыбыстардың ерекшелігін тез түсіну, дыбыстардан сөздерді
дұрыс қарай білу дағдысын қалыптастырылады. Тапсырмадағы жасырылған сөздер
оқушыларға таныс болмаса, мұғалім ол сөздердің мағыналарын түсіндіріп,
синоним, антоним сөздер арқылы үйретуге болады. Сонымен қатар, мұндай
ойындар оқушылардың сөздік қорын байытуға, үйренуге, сөздерді дұрыс
қолдануға көмектеседі.
Ал, Өлең шумағын дұрыс оқы ойынында оқушылар Абай Құнанбаевтің
жасырылған өлең шумағын табады. Мұғалім ойын ойнамас бұрын оқушыларға ойын
ережесін таныстырып, Абай Құнанбаевтің тағы қандай өлеңдерін білетін айтып
беруді талап етеді. Оқушалар Абай Құнанбаевтің кім болғанын, оның Қыс,
Жазғытұрым т.б. өлеңдерін жатқа оқиды. Мұғалім кіріспе бөлімінен кейін
тақтаға өлең шуммағы жазылған тор көзді іліп қояды.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың дыбыстардан сөз құрау,сөздерден сөйлем
құрау дағдыларын жетілдіру. Өлең шумағында кездескен дауысыз дыбыстардың
тіркесу жолдарын үйрету.
Ойын ережесі: Оқушылар тор көзде жасырылған өлең шумағын дыбыстарды
дұрыс тіркеу арқылы өлеңді оқиды. Табылған өлең шумағының мағынасын өз
сөзімен айтып береді. Дауысыз дыбыстырға талдау жасайды.
Ойын узақтығы: 15 минут.
Ойын кезеңдері: Ойын үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде балалар жасырылған өлең шумағын дыбыстарды дұрыс
тіркестіре отырып табады. Бұл шәкірттердің сөздері дұрыс құрау біліктерін
қалыптастырады.
Екінші кезеңде өлең шумағын өз сөздерімен айтып, түсіндіреді. Бұл
олардың өз сөздерін дәлелдеп айтуға дағдыландырады.
Үшінші кезеңде олар өлең шумағын кездескен дауыссыз дыбыстарға талдау
жасайды. Оқушылар өтілген материалды игереді.
Ойынның қатысымдық қызметі: Балалар дыбыстардан сөз, сөздерден сөйлем
құрап үйренеді. Өз ой-пікірлерін дәлелдеуге дагдыланады.
Ойынның тиімділігі: Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіреді, олардың
сөздік қорын молайтып, дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастырады.
А т і
Жақсылық И
Келбет Н
Елсіз О
Сенім Н
Жасқану И
Қоныс М
Бұл ойынды Дінмүхаммед деген оқушы бірінші шешті.
Мұғалім Дінмүхаммедтің жауаптарын: сұлу, игілік, нүсқа, олақ, наным,
илану, мекен деген сөздерін тақтаға жазып, басқа оқушылардан толықтырулар
енгізуді сұрады. Бұл ойын оқушылардың сабаққа қызығушылығын оятып, олардың
өзіндік орындауларына, эвристикалық ойлауларына мүмкіндік берді. Оқушылар
жарыса отырып, мағыналас сөздер табуға ұмтылысын байқатты. Бұл олардың
синоним туралы түсініктерін бекітумен қатар, сөздік қорларын молайтуға да
септігін тигізді. Мысалы, көп оқушы келбет сөзінің синонимі болатын нұсқа
сөзін бірінші естіп тұрғанын айтты. Дінмұхаммед келбет сөзінің нұсқа
сөзінен басқа түр, бет, әлпет, жүз, рең сияқты синоним қатары екенін айтып,
нүхқа сөзінің мағынасын түсіндірді. Мұғалім өз сөзінде нүхқа сөзінің
жазудың нүсқасы деген сөз тіркесіндегі ауыспалы мағынасын түсіндірді.
Ойын ойналып болғаннан кейін мұғалім антоним сөздерінің өзіндік
белгілерін, ережесін түсіндіріп, №89, 90 жаттығуларды орындатты. Шақпақты
толтыр ойынын өткізді.
Ойынның мақсаты: Оқушылардың антоним сөздер туралы білімін бекіту.
Ойын ұзақтығы: Юминут.
Ойын кезеңдері: Ойын екі кезеңнен тү-рады. Бірінші кезеңде оқушылар
антоним сөздер тауып, шақпақты толтырады. Екінші кезеңде тапқан сөздердің
мағыналарын түсіндіреді.
Ойын ережесі: Жазылған сөздердің дыбыс санына қарай қарама-қарсы
мәндес сөздерді табу. Бірінші тапқан оқушы бағаланады.
Ойынның қатысымдық қызметі: Оқушыларға қарама-қарсы мағыналы сөздердің
мәнін ұғындыру арқылы тілдік қатынаста антонимдерді орнымен қолдана білу
дағдыларын қалыптастыру.
Ойынның тиімділігі: Оқушылардың сабақта белсенділігін арттыру.
А
А
Алайда, эр түрлі мектептердің бастауыш сыныбындағы оқу-тәрбие
жүмысының мазмүны мен үйымдастырылуын үзақ зерттеу ойындардың әдетте білім
және тәрбие мақсаттары үшін жеткіліксіз пайдаланып, келе жатқанын, сонымен
қатар, ойын элементтерін оқу үрдісінде қолдану технологиясын жетілдіре
түсудің қажеттігін көрсетемін.
Осы негізде карточкалық ойындар кассасын назарларыңызғы үсынып
отырмын.
Синтаксистік касса ойыны. Карточкаға бастауыш болып түрған сөзге
байланысты (адам, қүс, ат, т.б.) сурет салуға болады.. бастауышқа қойылатын
сүрақтар үшін карточка жасалады. (Кім? Не? Кімдер? Нелер?) Суреттегі
бейнелер бойынша олардың бастауыштары табады да сүрақтары оның үстіне
қойылады. Дүрыс тапқан бала үтады.
Сөйлем қуаласпақ ойыны. Мақсаты: Берілген суреттердің мазмүнына
жүйелі ойды білдіретін сөйлемдер, шағын шығарма, әнгіме қүрап жазуға
жаттықтыру. Эпидоскоп арқылы көрсете отырып, қосымша сүрақтар қойылады. 1-2
класта ауызша, 3-4 класта жазбаша жүргізуге
болады.
Құсбегі ойьіньі. Құсбегі - қүс салып, аң аулайтын адам. Тақтада
бүркіттің суреті ілулі түрады. Жылжымалы тақтаға орындары ауысқан сөздер
жазылады. Сол сөздерден сөйлем қүрастыру арқылы шағын әнгіме шығару керек.
Сөйлемдерді, сөздерді дүрыс қүрастырып, ең бірінші болған оқушы тақтаға
бүркітті алады да, қүсбегі атанады.
Кім болам? Бүл ойын оқушыларды мамандыққа баулу жөнінде мағлүмат
береді. Ойынға қатысушы бірнеше оқушы сөредегі мамандық иелері суреттерінің
ішінен өздерінің қалағанын алады. Егер он да өлең жолдары жазылса, мәнерлеп
оқып береді. Математикадан есеп болса, шығарып беру керек. Осындай
тапсырманы орындаған оқушы ғана сол маман иесі бола алады.
Кедергіден өту. Кемдегенде үш-үштен кедергі белгіленеді. Бүл
кедергілерден аттап, кідірмей өту керек. Ойынға қатысушы бірнеше оқушы
қолдарына бір аттың суретін алады. Яғни, бүлар, атқа мініп, кедергіден өту
ші л ер. Бүл ойынды тоқсан соңында қолдануға болады.
Оқушылар сүрақтарға жауап берген сайын кедергілерден өтеді. Егер оқушы
барлық тапсырманы дүрыс орындаса, ол барлық кедергіден өткені. Тапсырманы
орындай алмағандардың орнына басқа оқушы шығаруға болады.
Асауды ұстау ойыны. Сөреде бірнеше асау ат суреттері түрады.
Қолдарында бүғалық суреттері, не бүғалықтан жасалаған түрлі бірнеше сурет
бар тапсырма беріледі. Бүл ойынды дүниетану сабағынан үй және жабайы
жануарларды өткен кезде ойнауға болады. Тапсырманы дүрыс орындаған оқушылар
жеңіске жетіп, тақтадағы асауларды шетінен үстайды.
Аударыспақ ойыны. Ат үстінде түрған ер жігіттер бір-бірінің күшін
сынайтын үлттық спорт ойыны. Өткенді қайталау кезінде ойнауға болады.
Тақтаға екі команда үшін жалау ілінеді. Командалар сол жалауды үтуға
жарысады. Жалау астына екі баған болып тапсырма жазылады. Командалар бүл
мезгілде жарысқа кірісіп, тақтадағы есепті қай команда
бүрын аяқтап, цифрларды әдемі жазса, сол команда жеңіске жетіп, жалауды
ұтып алады.
Вагондарды құрау ойыны. Бұл ойын дүниетану сабағында ауа, топырақ,
тау жыныстарын өткенде қолданылады. Эр вагонда тапсырма жазылған. Ойынға
қатысып тапсырманы орындай алмаған оқушы вагонды кұрастыра алмайды.
Вагондардың санына қарай ойын жалғастырылады.
Қай әріпті жоғалттым ойыны. 4-5 минут көлемінде жүргізіледі. Ойын
тәртібі: а) Әріптері кем карточкалар сыныптағы оқушыларға үлестіріліп
беріледі. Ойынға қатысушы әрбір оқушы өзіндегі әріптерден керектісін алып,
эр сөздегі жоқ әріптерін орнына қоюға тиіс. ә) Ойынның екінші түрінде
сыныптағы оқушылар екі топка бөлінеді. Тақтада эр топтың орындауына
арналған карточкалар ілініп қойылады. Ойынға қатысушы эр топқа берілген
карточкалардық жоғалтқан әріптерін тауып, дәптерлеріне толық етіп жазып
шығады.
Төлдерге ен салу ойыны. Көктем кезінде малдары төлдеп болған соң,
ауыл адамдары басқа ауылдың төлдеріне ауысып кетпеу үшін қүлақтарына ен
салады. Оның артына сүрақтар жазылады. Әрбір шыққан оқушы сол сүрақтарға
жауап береді. Егер дүрыс жауап беріп, қосымша берген тапсырманы дүрыс
орындаса, онда ойынға қатысушылар төлдеріне енді сала білгені. Бүл ойынды
сабақ соңында қолдануға болады.
Лотерея үту ойыны. Ойын тәртібі: Ойынға қатысушы оқушылар берілген
тапсырмаларды орындайды. Кімде-кім берілген тапсырмаларды дүрыс, үқыпты,
таза орындаса, сол үтқан оқушылар сөредегі үтысқа шыққан заттарды үтып
алады. Жеңіске жетеді.
Жасырынбақ ойыны. Бүл ойынды Әліппеден әріптерді өтіп болған соң,
сөз қүрап, сөйлем қүрауға, қазақ тілінен зат есім, сын есім, сан есімді
математикадан есеп шығаруға қолдануға болады. Карточканың бірінші жағына
тапсырма жазылады. Оқушы тапсырманы орындап болған соң, екінші жағын
аударып қояды. Тапсырма жазылған қағаздың екінші жағында әріптер жазылған.
Сол әріптерден сөз қүрау арқылы жасырынған заттардың
аты шығады.
Атын айт, түсін таны ойыны. Мұғалім үстелдің үстіне суреттері
салынған зерендердің, қүманның-кесенің, асықтың-садақтың, үй жануарларының,
жемістің суреттерін қояды. Тақтаға шыққан оқушылар заттың біреуін алып,
атын атап, түсінің қандай екенін айтады. Егер оқушы дүрыс жауап бере
алмаса, келесі оқушылар ойынды әрі қарай жалғастырады. Ойынның мақсаты: зат
таныту, түстерді білдіру. Бүл ойынды бірінші сыныпта ойнауға болады.
Қай буынды жоғалттым ойыны. 3-4 минутка созылады. А) Буындары жоқ
карточкалар таратылып беріледі. Ойынға қатысушы әрбір оқушы озіндегі кеспе
буындарының ішінен создерге қажетті буындарды дүрыс қоюы керек.
ә) Сыныптағы оқушылар партадағы отырыстарына қарай, оң жақ, сол жақ
болып екі топқа бөлінеді. Тақтаға эр топқа байланысты буындарын жоғалтқан
сөздер (карточкалар) ілінеді. Эр топтың оқушылары қандай буын керек
екендігін ойлап табады. Б) Ойынға қатысатын әрбір оқушыға өз орындары
ауысқан бірнеше жеке кеспе буындар тартылып беріледі. Барлық оқушы қолына
берілген кеспе буындарды тиісті орындарына тез әрі дүрыс қойып, бірнеше
сөздер қүрауы керек.
Орман патшалығына саяхат.
Сахнада орман іші бейнеленген декорация.
Ертегіші: Шымылдықтың бер жағында кескен томар үстінде отырады.
- Балалар, бүл дүниеде мен, бармаған жер, баспаған тау қалмаған
шығар, сірә. Копті көрдім, ойға түйдім. Бірақ мынадай ғажайыпты бүрынсоңды
корген емеспін.
Күндердің бір күнінде таңғажайып Күн елінде алтын қүс бар дегенді
естіп, алые сапарға аттандым. Бетпақ даладан өтіп, орман ішіне кіргенім сол
еді, қарсы алдымнан ғажайып сүлу қыз пайда болды. Үстіндегі киімі ақ,
өрмекшінің тал жібегіндей жүқа екен. Басында орман гүлдерінен орілген
дестесі бар. Шашы беліне түседі. Сенбесеңдер, қазір өзі де келіп қалар.
Орман қызы шығады.
Орман қызы: - Сәлеметсіңдер ме, балалар. Мен таңғажайып Орман
патшалығынан келдім. Сендер орман ішінде қандай ағаштар өсетіндігі, олардың
ерекшеліктері мен қүпиялары туралы білесіңдер ме? (Балалардың жауабы)
Ендеше мен сендерге көмектесейін.
Ертегіші: - аяулы бикеш, қолыңыздағы таяқшаның сырын білуге бола
ма?
Орман қызы: - Бұл - сиқырлы таяқша. Орман ішіндегі өсімдіктер мен
жануарларды осы таяқшаның көмегімен қауіп-қатерден қүтқарамын.
Осы кезде таяқшаны жоғары көтеріп сілтеп қалғанда шымылдық ашылады да
сахнаға Қызыл телпек ыңылдап әндетіп шығады.
Орман қызы: - Қызыл телпек, қалай қарай жол тарттың?
Қызыл телпек: (үрейленген дауыспен): - Ой! Сен кімсің?
Орман қызы: - Мен орман қызымын.
Қызыл телпек: - Ал сен қайда түрасың?
Орман қызы: - Мен орманда түрамын. Сен бүрын-соңды орманда болып па
едің?
Қызыл телпек: - Жоқ, орман ішіне алғаш келуім, апама самса апара
жатырмын. (Орман қызына самса береді). Мен орман туралы ештеңе білмеймін.
Орман деп ағаштар айта ма?
Орман қызы: - Ағаштар орманда, далада, шабындық жерлерде де өседі.
Орман секілді үлкен бір элем ішіндегі ағаштар өмір үшін тынымсыз күрес
жүргізіп жатады. Әлсізі шөгіп жойылады, әлдісі көкке, күнге, жарыққа үмтыла
бой түзейді. Осылайша кейбір ағаштар өспей, өзге ағаштардың тасасында солып
қала береді. Солып қалса да ол ағаштар қүрылыс материалы ретінде маңызын
бірден жоймайды. Сонымен қатар орманда бүталар, мүктер, көптеген өсімдік
түрлері мен жан-жануарлар бар. Орманның әні де, сәні де - осылар.
Қызыл телпек: - Мүның бәрін қайдан білесің?
Орман қызы: - Сен И.Соколов-Микитовтың Ормандағы үй кітабын
оқы. Содан сен де бәрін білетін боласың.
Сахнаға Б.Серікбаевтің Шырша өлеңін дауыстап оқыған кірпі шығады.
О,
Көк
Шырша, Көк
Шырша, Көргем сені таудан да!
О,
Көк
Шырша Көк
Шырша
Өсіп түрсың ауламда!
Жап-жасылсың неліктен Қыс, көктем, жаз, кузде де? Таңырцаймын көріп
мен, Сырыңды ашпшы бізге де!
Қьізьіл телпек: - Бәрекелді, Кірпіні қараңдар. Қалың қалай, Кірпі?
Шырша деген немене?
Кірпі: - Адамдар жыл сайын Жаңа жыл мерекесіне кесіп алатын ағашты
шырша дейді.
Орман қьізьі: - Жүріңдер, мен сендерге мәңгі жасыл көркем шыршаны
көрсетейін. (Шыршаға қарап) Көрікті безендірілген, әрі қылқан иісі аңқыған,
шыршасыз Жаңа жыл кешінің сәні де кірмейді. Сондықтан да Жаңа жыл
қарсаңында қаншама шырша аяусыз қырқылады. Ең өкініштісі, оларды 4-5 күннен
кейін лақтырып тастайды. Ал кесілген шырша орындары бос қалады.
Қьізьіл телпек: - Енді не істейміз? Жаңа жыл мерекесін шыршасыз қарсы
аламызба?
Орман кызы: - Жоқ, о не дегенің?! Дәстүрлі жаңа жыл мерекесі
і
шыршасыз қалай өтеді?
Кірпі: - Кейінгі кезде жиналмалы синтетикалық шыршаларға көңіл
бұрушылар саны өсуде деп естідім. Қылқан иісі аңқып түрмағанымен, мұндай
шыршаларға да түрлі әшекейлер ілуге болады ғой.
Орман қызы: - Әрине, бұл қаншама шыршаның өмірін сақтап қалар
еді.
Ортаға мыстан кемпір шығады. Қолында ақ қайыңнан жасалған сыпыртқысы
бар. Оның қасында қояндар айналсоқтап, оны мазақтап жүреді.
Қьізьіл телпек: - Үлкен кісінің есін шығардыңдар ғой. Бүларың не?
Қояндар: - Оның қолындағы сыпыртқысына қараңдаршы. Қайыңның бүтағынан
жасаған. Ағашты сындырып жатқанын өз көзімізбен көрдік. Біз оған: -
сындырма ағашты! - десек, ол одан сайын өршелене түседі.
Мыстан кемпір: - Ақ қайың, ақ қайың деп немене жамырап қалдыңдар!
Осы ормағда қайыңнан коп нәрсе жоқ. Қазір сыпыртқы жасауға тағы да сындырып
аламын. Шіркін, қайыңнан жасалған сыпыртқыны моншада пайдаланғанға не
жетсін! Ол денсаулыққа мың да бір ем ғой!
Орман қызы: - Қайың - қашанда шабыттың, әсемдіктің, сүлулықтың,
жастықтың символындай көптеген жырларға арқау болған өсімдік. Қайыңның сөлі
аса пайдалы сусын. Оның дәмділігін, шел қандырар қасиетін былай қойғанда,
әртүрлі ауруларға қарсы шипалық қүдіреті және бар. Эр ағаштан күніне он
бөтелкеге дейін, ал бүкіл көктемде торт шелекке дейін қайың шырынын алуға
болады. Сондықтан да осы байлықты ысырап етпей игілікке жарату керек. Бүдан
былай ағаштарды қалай болса солай сындыра бермеңіз!
Мыстан кемпір: - Түк түсінсем бүйырмасын...
Сахнаға аю шығады.
Аю: - Түк түсінбей түрғанын қарашы! Осы мыстаннан ороман іші әлі
талай зардап шетеді. Оны бүл орманнан мүлде қуып жіберу керек. (Мыстан
кемпірді қуып жібереді).
Кірпі: - Маймақ, сен шырша түбінде үйықтап па едің?
Аю: - Жоқ, бұл қарағай қылқандары ғой. Ойыншық қылыш тәрізді. Қарағай
қылқандары енсіз, ұлны үшкір, шет-шеті кетік болып келеді. Ағаш өркенінде
қылқан шоқтары шиыршықтала орналасқан. Мәңгі жасыл түске еніп түратын
қылқан инелері - 2-3, кейбір түрлерінде 3-6 жылда алмасып түрады.
Қызьіл телпек: - Қылқан жапырақты ағаштардың инелері әртүрлі бола
ма?
Аю: - Иә. Шырша қылқандары төрт қырлы, сүйір үшты және қарағайдың
қылқанынан үш есе қысқа болады. Ол 7 кейде 10 жылда ғана алмасып отырады.
Қьізьіл тнлпек: (бәріне самса береді). - Ой, бүгін көп нәрсені білдім!
Рахмет сендерге!
Ертегіші: - Осыдан кейін бәрі мынадай ойын ойнайды.
Ормандағы түн
Кәдімгі өздерің білетін Соқыртеке ойынының бір түрі. Ол үшін он
шақты жіңішке таяқша алып, әр-әр жерге шаншып қояды. Бүл - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz