Сынып-сағатының, тәрбиенің мәні мен мағынасын ашу
КІРІСПЕ
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой . пікірлер
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Қазіргі мектептегі тәрбие мақсаты мен міндеттері.
2.2 Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
2.3. Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой . пікірлер
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1. Қазіргі мектептегі тәрбие мақсаты мен міндеттері.
2.2 Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
2.3. Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мектеп пен жанұяның педагогикалық процесінде оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыру жүзеге асады. Педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыру үшін мұғалім оның теориялық негіздерін түсініп, оның мақсаттарын, тәсілдерін ажырата алуы қажет. Формалар мен әдістер педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекетінің қозғаушы күші болып табылады, сонын арқасында жеке тұлғанын қалыптасуы жүзеге асады.
Материалістік диалектика адам табиғатын биологиялық пен әлеуметтіктің бірлігі деп түсіндіреді. Адам, басқа да тіршілік иесі сияқты, табиғат және қоғаммен өзара әрекеттестікте болады, оларды өзінше қабылдайды, яғни осы әрекеттестіктің белсенді қатысушысы.
Педагогикалық ықпал ету тәсілдері дегеніміз жеке тұлғанын қоршаған орта мен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау. Сондықтан педагогикалық процеске жеке тұлғаның әрекеттестік жасайтын ортасы және осы әрекеттестікті ұйымдастыратын іс- әрекеттің түрлері жатады.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - сынып-сағатының, тәрбиенің мәні мен мағынасын аша отырып, оның сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі формасы ретіндегі маңызын анықтау болып табылады. Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Тәрбие үрдісінің мәні мен мағынасын ашу оның теориялық негіздерін қарастыру;
- Сыныпта тәрбие жүйесін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
- Сынып жетекшінің сыныппен тәрбиелік жұмысын жоспарлауын жан-жақты қарастыру.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар, қоғадық- пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру негізінде қалыптасатын.
Материалістік диалектика адам табиғатын биологиялық пен әлеуметтіктің бірлігі деп түсіндіреді. Адам, басқа да тіршілік иесі сияқты, табиғат және қоғаммен өзара әрекеттестікте болады, оларды өзінше қабылдайды, яғни осы әрекеттестіктің белсенді қатысушысы.
Қоршаған дүниені өзгерте отырып, адам өзін де өзгертеді. Бұл ретте әртүрлі іс-әрекеттің орны ерекше. Адамның психикасы мен санасы қоршаған ортамен әрекеттестігі арқасында және нақты бір іс-әрекет барысында дамиды. Бұл ретте индивидумның іс-әрекеті жеке дара емес, басқа адамдардың (ата-ана, мұғалімдер, оқушылар) іс-әрекетімен тығыз байланыста жүзеге асады. Сондықтан жалпы адамзаттық мәдениетті игеру үшін бала қоршаған ортамен басқа адамдар арқылы әрекеттестікте болуы керек, яғни олармен қарым-қатынас жасауы қажет.
Педагогикалық ықпал ету тәсілдері дегеніміз жеке тұлғанын қоршаған орта мен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау. Сондықтан педагогикалық процеске жеке тұлғаның әрекеттестік жасайтын ортасы және осы әрекеттестікті ұйымдастыратын іс- әрекеттің түрлері жатады.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - сынып-сағатының, тәрбиенің мәні мен мағынасын аша отырып, оның сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі формасы ретіндегі маңызын анықтау болып табылады. Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Тәрбие үрдісінің мәні мен мағынасын ашу оның теориялық негіздерін қарастыру;
- Сыныпта тәрбие жүйесін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
- Сынып жетекшінің сыныппен тәрбиелік жұмысын жоспарлауын жан-жақты қарастыру.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар, қоғадық- пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру негізінде қалыптасатын.
1. Азаров Ю.П. Искусство воспитывать. М, 1985г.
2. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. М, 2001г.
3. Беспалько Б.П. Слагаемые педагогической технологии. М,1989г.
4. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. А., 1995.
5. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук о человеке. М., 1990.
6. Ильина Т.А. Педагогика. М, 1984г.
7. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. А, 1999ж.
8. Караковский В.А., Новиков Л.И., Селиванова Н.А. Воспитание? Воспитание… Воспитание! –М., 1996 г.
9. Қоянбаев .Ж.Б. Педагогика - оқу құралы. Алматы. Рауан , 1992 ж.
10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. А, 1998ж.
11. Лихачев Б.Т. Педагогика. М, 1996г.
12. Макаренко А.С. Избранные педагогические сочинения в 2 томах. М., 1977.
13. Педагогика. Дәріс курсы. А, 2003ж.
14. Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. М., 1982.
15. Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. М., 1982.
16. Подласый И.П. Педагогика. 1,2 книги. М, 1996г.
17. Подласый И.П. Педагогика. Книга 1.Учебник для студ. пед. вузов; М., Владос, 1999 г.
18. Сластенин Б.А. Педагогика. М, 2002г.
19. Харламов И.П. Педагогика. М, 1990г.
20. Харламов И.Ф. Педагогика. Учебник. Минск. 1998 г.
2. Амонашвили Ш.А. Размышления о гуманной педагогике. М, 2001г.
3. Беспалько Б.П. Слагаемые педагогической технологии. М,1989г.
4. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. А., 1995.
5. Журавлев Я.И. Педагогика в системе наук о человеке. М., 1990.
6. Ильина Т.А. Педагогика. М, 1984г.
7. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. А, 1999ж.
8. Караковский В.А., Новиков Л.И., Селиванова Н.А. Воспитание? Воспитание… Воспитание! –М., 1996 г.
9. Қоянбаев .Ж.Б. Педагогика - оқу құралы. Алматы. Рауан , 1992 ж.
10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. А, 1998ж.
11. Лихачев Б.Т. Педагогика. М, 1996г.
12. Макаренко А.С. Избранные педагогические сочинения в 2 томах. М., 1977.
13. Педагогика. Дәріс курсы. А, 2003ж.
14. Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. М., 1982.
15. Петровский А.В. Личность. Деятельность. Коллектив. М., 1982.
16. Подласый И.П. Педагогика. 1,2 книги. М, 1996г.
17. Подласый И.П. Педагогика. Книга 1.Учебник для студ. пед. вузов; М., Владос, 1999 г.
18. Сластенин Б.А. Педагогика. М, 2002г.
19. Харламов И.П. Педагогика. М, 1990г.
20. Харламов И.Ф. Педагогика. Учебник. Минск. 1998 г.
h2
h3мазмұны
КІРІСПЕ
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой - пікірлер
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Мектептегі тәрбие жүйесі және оны ұйымдастырудың
ерекшеліктері
2.1. Қазіргі мектептегі тәрбие мақсаты мен міндеттері.
2.2 Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
2.3. Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
h3
h4КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Мектеп пен жанұяның педагогикалық
процесінде оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыру жүзеге асады.
Педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыру үшін мұғалім оның теориялық
негіздерін түсініп, оның мақсаттарын, тәсілдерін ажырата алуы қажет.h4
Формалар мен әдістер педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекетінің
қозғаушы күші болып табылады, сонын арқасында жеке тұлғанын қалыптасуы
жүзеге асады.
Материалістік диалектика адам табиғатын биологиялық пен әлеуметтіктің
бірлігі деп түсіндіреді. Адам, басқа да тіршілік иесі сияқты, табиғат және
қоғаммен өзара әрекеттестікте болады, оларды өзінше қабылдайды, яғни осы
әрекеттестіктің белсенді қатысушысы.
h4Қоршаған дүниені өзгерте отырып, адам өзін де өзгертеді. Бұл ретте
әртүрлі іс-әрекеттің орны ерекше. Адамның психикасы мен санасы қоршаған
ортамен әрекеттестігі арқасында және нақты бір іс-әрекет барысында дамиды.
Бұл ретте индивидумның іс-әрекеті жеке дара емес, басқа адамдардың (ата-
ана, мұғалімдер, оқушылар) іс-әрекетімен тығыз байланыста жүзеге асады.
Сондықтан жалпы адамзаттық мәдениетті игеру үшін бала қоршаған ортамен
басқа адамдар арқылы әрекеттестікте болуы керек, яғни олармен қарым-қатынас
жасауы қажет. h4
Педагогикалық ықпал ету тәсілдері дегеніміз жеке тұлғанын қоршаған орта
мен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау. Сондықтан
педагогикалық процеске жеке тұлғаның әрекеттестік жасайтын ортасы және осы
әрекеттестікті ұйымдастыратын іс- әрекеттің түрлері жатады.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - сынып-сағатының, тәрбиенің мәні
мен мағынасын аша отырып, оның сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі
формасы ретіндегі маңызын анықтау болып табылады. Курстық жұмыстың
мақсатына жету үшін оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Тәрбие үрдісінің мәні мен мағынасын ашу оның теориялық негіздерін
қарастыру;
- Сыныпта тәрбие жүйесін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
- Сынып жетекшінің сыныппен тәрбиелік жұмысын жоспарлауын жан-жақты
қарастыру.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғадық- пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру
негізінде қалыптасатын. Осылайша, тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан,
тәрбие жұмысының ұйытқысы ретінде ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған
ортаға деген жүйенің бірлігінен тұрады. Басқаша айтқанда, кез келген тәрбие
жүйесі негізінде бүтіндей ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеуі, танымдық іс-
әрекет, Ұзара қатынастар, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-
дәстүрлерге сүйену, әр жастағы ұжымдарды құру мен ұжымдық шығармашылық
істің әдісін пайдалану.
h4Педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекеті мен қарым-
қатынасы педагогикалық ықпал ету арқылы жүзеге асады. Оқу тәрбие процесінің
субъектілері әрекеттестігінің формалар мен әдіс тәсілдер арқылы шешілетін
белгілі бір мақсаттары мен міндеттері, тиісті мазмұны бар, логикалық
тұрғыдан аяқталған, белгілі бір уақыт аралығындағы педагогикалық процесс.
Ұйымдастыру формалары тұтас педагогикалық процеске қатысушылардың қарым-
қатынасы мен әрекеттестігінің тәсілі ретінде де қарастырылады. h4
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
Тәрбие мақсаты – ол педагогикалық процесс пен қоғамның қажеттілігіне
қарай өзгеріп отырады. Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
және оның табысты орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына байланысты келеді.
Ұстаздың қызметі мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің
мақсатын нақты ұғына отырып, тапсырманы орындауын бастайды.
Тәрбие мақсаты – бұл қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына қол
жеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты -педагогиканың ең маңызды мәселесі.
Мақсат-тәрбиенің жалпы мақсатылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын айқындаушы
ретінде керінеді. Мақсат пен міндет бүтін және
бөлшек ретінде ара қатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне
тәуелді. Қорыта айтқанда, тәрбиенің нақты тербие міндеттерінің жүйесі.
Тәрбие мақсаты жалпы жене жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп
келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын кездейді. Қазіргі заманда тәрбие
жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр
алуандығы тәрбиенің өте күрделілігін көрсетеді.
Мақсаттылықа объективтік себептер әсер етеді. Олар, дененің
физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның психикалық дамуы, философия мен
педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның үнемі қоғамның мүддесіне орай
өзгеріп отыруы.
Медениет деңгейі, тірбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
Тәрбиенің мақсаты нақты-тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның
тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды. Тәрбие мақсатын
тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның объективті даму
зандылығына сүйену қажет.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар,
мақсатты құрастыру, оны белгілі зандылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясы сияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы
есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда
жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік
қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші
және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие
мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал
өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін,
тәрбие мақсатының коғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін
атап өтеміз.
Негізгі мақсатқа ұмтылу, ұстазға айқын мақсаттар белгілеп, кәсіптік іс-
әрекеттерінің нәтижелерін оқушьшардың тәрбиеге бой ұсынуынан, құлшынысынан
байқауға болады. Нақты мақсаттар туралы сөз қозғағанда, олардың
анықтамасының негізгілерін беліп алу қажет. Ең алғашқы әлеуметтік негізі
әрбір индивидтің дамуы табиғаттың адамға генетикалық тұрғыдан берген әлеует
мүмкіншілігін дамытумен қатар, оның даралығын қальштастырумен байланысты.
Баланың дараланып дамуында белсенділік, күш-қуат артуымен қатар, еркі мен
ақын-сезімінің қалыптасуы, оның болашақ кәсібінің бейімін, қабілетін
интегралдап, іс-әрекетке қолданудың амалы күні-бұрын қарастырылады. Жеке
бастың дамуы белгілі бір әлеуметтік жағдайға байланысты.
Екінші негізі, адам мен қоғамның қарым-қатынасына тәуелді. Ұзақ уақыт
бойы педагогикалық мақсаттарды талдау мен негіздеу қоғам мен өкімет
қажеттілігіне сай келетін мақсаттар жоғары дәрежеде болып есептеледі.
Мұндай жағдайда баланың қызығушылығы екінші орынға шегеріліл отырды.
Бірақта, гуманистік педагогика баланың қызығушылығын ояту мәселесін ең
басты деп есептеді. Бүгінгі күнде тәрбиеленушінің өз күшімен жетістікке
жету мүмкіңдігіне басшылық жасау тәрбие берудің басымдық рөлін арттыруда.
Осыған орай, барлық педагогикалық мақсаттарды шартты түрде өзара
байланысты екі топқа бөлуте болады: үлгілі (идеал) және өзекті (актуальді)
соңғысы тқлғаның дамуымен даралығын қальштастыру және оны үздіксіз дамыту
міндеттерімен нақтыланады.
Тірбиенің нысанасы тұлға болса, бірақ өз бойларында қажетті сапаның
дамуы оқушьшардьщ өздерінің белсенді іс-әрекеті мен оларға тәрбие
субъектісі ретінде қарап педагогикальщ басшылық жасау. Ақыл-ой,
адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене тәрбиесі тұтас педагогикалық
жүйе шеңберінде қарастырылады.
Жеке тұлғаның әлеуметтік тәжірибені игеруі саналы-ұтымдьі іс-әрекетіне,
онда шешуші рөл білім жүйесі мен эмпирикалық дәстүрлі қалыптағы қоғамдық
психологияға байланысты. Бұл жерде көзқарастар мен позипияларға, құнды
бағыттарға, дүниетанымға қоғамдық психология басым ықпал етеді. Тәрбие
мақсатының негізгі бөліктерін философиялық категориялардың тізбегімен
сипаттауға болады: мотив-қажеттілік-қызығушылық-мақсат .
Қарым-қатьшастың мақсаты қоғамдағы іргелі әлеуметтік-экономикалық
өзгерістер жағдайында оқушылардың санасының белсенді ұстанымын қалыптастыру
болып табылады.
Мақсат – іс-әрекет нәтижесін күні бүрьш идеалды ой-тұжырым арқылы
болжау. Тәрбие-әлеуметтік институт ретінде қалыптасуын әлеуметтендіру,
мәдениет және әлеуметтік ереже, әлеуметтік тәрбие мақсатында жүргізу, сол
арқылы қоғам мүшелерінің әлеуметтік қажеттілігін өтеуге жағдай жасау.
Педагогтың кәсіби қызметі адамның барша іс-әрекетіндегідей мақсат
қоюдан басталады. Педагогтың балаларынмен жүргізіліп, жатқан ісінде мақсат
болмаса, ол істі кәсіпқой маманның жұмысы деп бағалауға болмайды.
Мақсатты сезіну әрқандай іс-әрекетке қуат береді. Мақсатқа жету адам
бағытының негізі болған терең де толық қанағатануының тудырады.
Тәрбие мақсаты - педагогика ғылымының өзекті категориясы. Оны нақтылау,
жобалау, дайындау педагогикалық тұжырымдар жолдаудың арқауы.
Педагог балалармен оқу-тәрбие жұмыстарын нақты айқындаған мақсатсыз-ақ
орындаған сияқты болады. Бірақ, сол бағыт-бағдарсыз бастаған ісінде
қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды-солды ұрынғанын, сарсаңға жете алмай шаршап
шалдыққанда бір-ақ түседі.
Күнделікті мектептегі педагогикалық тәрбиеде болмыс көрсеткендей,
мақсат проблемасы өте нашар шешілуде, кейде ол мәселе тіпті естен
шығарылады, осында мақсатсыз тәрбие яғни жол-жөнекей тәлім етек алған
құбылыс.
Тәрбиелік істің мұндай келеңсіз жағдайларының объективті себептері
мақсаттың әлеуметтік - психологиялық табиғатынан туындайды.
Мақсат - субъект санасында оның қоршаған ортамен өзара ықпал байланысынан
туындайтын әрекеттің нәтижесі туралы ой болжамы. Мақсат - жағдайлар себебті
пайда болуынан, нақты болмыстан алынатындықтан - ол объективті құбылыс. М:
өмірде домбыра ұстап, үніне зор тәрбие беруі мүмкін емес.
Мақсат объективті себептерден бастау алуымен бірге субъективтік те
категория, себебі ол сана туындысы, ол адам ойында пайда болып, әр нақты
тұлғаның сана-сезімдік ерекшеліктерінің көрінісін береді. Ертедегі латындар
айтқандай : Екі адам зат жөнінде бір әңгіме айтуы мүмкін, бірақ бірінің
әңгімесі екіншісіне ұқсас.
Бір мақсатты жалау еткен педагогтар, сол мақсаттың өзін әртүрлі
баламада түсінеді себебі олардың әр қайсысы кәсіби әрекеттің нәтижесінде өз
сана деңгейінен баға береді. Педагогикалық жүйелер (мектепке дейінгі,
мектептік, мектептен соңғы) жеке адамның қалыптасуы деңгейі мен сапаларын
нақты көрсететін өзінің уақыттық мектептеріне ие болғандықтан, әр саты
аяғында тәрбиелік нәтижелер жөнінде сөз қозғауы мүмкін.
Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсаты – кең әлеумет пен ғылымның
араласуымен тек мемлекет белгілейтін педагогикалық саясаттың басты құрылым
бірлігі. Жарияланған тәрбиелік мақсаттардың экономикалық, құқықтық және
ұйымдастыру шарттарын қамтамасыз ету мемлекеттің міндеті.
Құқық негізінде бекіген тәрбие мақсатының іске асуына қоғамның бар
мүмкіндіктері бағытталуы қажет.
Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсатының мзмұны қоғамның
өркениеттілігіне оның демократиялық сипатына, экономикалық мүмкіндігіне,
педагогикалық жүйелер дамуын болжастыратын және нақты жағдайларды
үйлестіріп отыратын мекемелеріне байланысты.
Мақсат әрекеті адамның саналық өнімі болғандықтан өте құбылмалы, тез
өзгеріске түседі, себебі ол үздіксіз ауыспалы дүниемен, сонымен бірге
өзгерістегі тұлға мен де әрекеттік – қозғалмалы байланыста болады.
Тәжірибе, білім оқиғ адамды байытып отырады, бірақ құбылмалы сана иесі –
субъект сол байлыққа жету жолында өзінің де өзгеріп жатқанын байқай
бермейді, не оған тіпті мән бермейді М: педагог кеше де, бүгін де өзін
бір мақсат ұстағандай сезінеді, ал сырттан қарағанда, оның кәсіби
педагогикалық ісінде өтпелі - ауыспалығы мақсаттың да бір қалыпта
өзгеріссіз қалмауына ықпал жасайды.
Мақсаттың өзгермелі қозғалысы, педагогикалық прпоцесте өте айқын
көрінеді. Себебі, баланың сыныптан – сыныпқа қарай, жастан – жасқа дамып
өзгеруі қас қағымдай, сондықтан өсіп келе жатқан жеке адамның әлеумет ток –
психологиялық жаңа құрылымдары бір мақсаттық ысырылып, орнына екіншісінің
қойылуы табиғи талаптар дамуының нәтижесі болып есептеледі.
Мақсаттық қозғалмалылығы мен ауыспалылығы оның ешқашан шектелмейтінін
көрсетеді. Мақсат өзін белгілейтін субъект – адаммен бірге дамып отырады,
себебі ол сол субъектіде жасалады, сондықтан да субъектінің өрлеуімен
мақсат та жоғарылай бастайды.
Мақсат жалпы ғана ол ілгеріленген сайын ұлғайып, іс-әрекетке бағыт –
бағдар бола алады. Мақсат - бастау көзі, педагогтың кәсіби қызметінің 1 –
элементі. Тәрбие жүйесі толығымен мақсатқа тәуелді, оған өз мән -
мағынасына ие болады.
Мақсат болжау - бұл қазіргі заман өркениетінде жасап жаңартушы
қабілетке ие осы дәуір жеке адамның қажетті даму деңгейін қамтамасыз ететін
объектив, әлеуметтік қамтамасыз ететін объектив, әлеуметтік - психологиялық
және мәдени жағдайларды түсіну, бұл сондай адамның жалпы идсал бейнесін
керегінше нақтылайтын сөз жүйесін іздестіру, бұл тәрбие мақсатын қабылдауға
мүмкіндік беретін шарттар ретінде болашақ табиғатына, жеке адам даму мәніне
және даралық болмысына талдау, баға беру, бұл нақты бала жасалған нақты
жағдайларды талдай отырып, оларды қойылған мақсат мазмұнымен орналастыру.
Бастауыш мектепте мақсат қоя тәрбиелеу - оқушылардың дамуына,
қалыптасуына, тәрбиесіне оң ықпал жасайды.
Мақсат категориясына қарама– қарсы категория– арман. Екеуінің бір–
біріне ортақ ұқсастығы олардың санада туындап, әрі жасайтын идеялық бейне
болуында. Ал айырмашы лығы – осы бейнеге субьект қатынасының әртүрлілігі.
Арман – елестің немесе қиялдың субьектіге берер біршама қанағаттану
сезімі. Арман адамды шындық болмыстан алшақтатады.
Мақсат – бұл да бейне , бірақ онан келе тін қанағаттану тек ішкі
қабылдаудан емес, сол бейнені іс– әрекетке қосып шындыққа айналдырудан
. Бұл бейне субьекті белсенді әрекетке бағыттайды, ықпал жасайды.
Арман субьекттің енжарлығына келіп шығады, әрекетсіздікке байланысты,
ал мақсат – іс– әрекет, белсенді қызметтің бастау көзі .
Міндет – бұл мақсатқа жету жолдарындағы бір саты, орындалуы қажет
нәтиженің бір бөлігі , осы бөлік өзінің і с– әрекеттік біітіімін таптаса ,
жалпы нәтиже де жоқ. Міндет мақсаттың өзін құрайтын элементтерге бөлінуінен
пайда болады. кейін сол элементтердің бәрі бірігіп , іс– әрекеттің жалпы
нәтижесін алуға жұмсалады.
Мақсаттың ұмыт болуы – жалпы стратегиялық бағыттың мойылуына әәкеледі ,
ендеше, міндеттер де тактикалық бағдар ретінде өз маңғызын жояды. Мысалы :
Бағбан адамдарға ләззат берер бақ бергісі келеді. (жалпы мақсат). Бірақ
нақты істерді (міндеттерді) орындау күйбеңімен жүріп, тиісті орынға гүл
егуді ұмытты, яғни негізгі мақсат іске аспады , сонымен атқарылған
міндеттер ( атызды дайындау, суғару, күтім жасау– бәрі де ) босқа кетті.
Мақсат болжау – мақсат пен міндеттердің өзара байланысын тану
нәтижесі.
Міндет – мақсаттың бір бөлігі , құрылым бірлігі. Міндет көрер көзге
дербес, өз алдына жасағанымен, мақсат бағытында орындалып барады.
мақсат 1(Міндет 1
міндет 1(Міндет 2
міндет 2
міндет 3
міндет 1
Мақсат 2 міндет 2(мақсат Міндет 2 міндет 3
міндет 1 мақсат 3 міндет 2(Міндет 3 міндет 3
Міне осыдан педагогикалық сөздікте “ тәрбиенің мақсаты мен міндеті ”,
“тәрбиенің мақсматтары мен міндеттері ” тіркестерін жиі кездестіреміз.
Бұлардың бірін таңдауымыз белгілі мақсаттың жалпы бағдарына байланысты да,
бір жағдайдың өзінде де мақсаттың мәнге де, міндеттік мәнге де ие бола
беретінінен . Мысалы , мұғалім сабақты дайындауда нақты сабақ “ мақсатын”
белгілейді, ал енді осы мақсаттың өзі жалпы тәрбие мақсатының міндеті болып
шыға келеді. Сондықтан, дайындалып жатқан сабақ келесі аталған көп “
міндеттің” орындалу құралына айналады : мәдени , саясат бойынша жасау
қабілетін қалыптастыру , адам бола білу қабілетін жетіілдіру, әлеуметтік
қатынастарға араласа алу қабілетін түзу, салауатты өмір салтын
қалыптастыру, өмірлік бағыт қалыптастырып , өз тіршілігінің мазмұнын реттей
алу қабілетін орнықтыру; отбасылық өмірге дайындық , бос уақытын мазмұнды
өткізуге дайындау , өзін шығармашылықпен баулуға дайындау.
Тәрбиенің мақсаты – үздіксіз білім беру жүйесінде мектеп жасына дейінгі
балалардың, мектеп оқушыларының және студент жастардың Қазақстан
Республикасының азаматтары және патриоттары ретінде қалыптасуы мен өзін-
өздері танытуларына, болашақ мамандық иесі болып, кәсіби, интеллектуалды
және әлеуметтік шығармашылыққа жетуіне оңтайлы жағдай жасау.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
● Білім беру ұйымдарында денсаулығы зор, рухани дүниесі бай,
адамгершілікті, тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін тәрбие
жүйесін құру және дамыту.
● Балалар мен жастарды азаматтылыққа, отансүйгіштікке, зиялылыққа, адам
құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік рәміздер мен ұлттық дәстүрлерді
сыйлауға тәрбиелеу.
● Өзінің және қоғамның, болашақ ұрпақ алдында әлеуметтік, табиғи және
мәдени ортадағы өз іс-әрекетінің нәтижесі үшін жауапкершілікті сезінуде
гумманистік дүниетанымды қалыптастыру.
● Мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен
жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, өз халқы мен басқа
Қазақстан халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және
қабылдауына жағдай жасау.
● Жеке тұлғаның өзін -өзі іс жүзінде көрсетуі мен ары қарай дамуына
ықпал етуде білім беру ұйымдары жағдайында жастар мен балалардың танымдық
қызығушылығын, олардың шығармашылық қабілеттерін, жалпы білімге
икемділігін, өзін- өзі тану мен өздігінен білім алу дағдыларын барынша
дамыту бейімділігін қалыптастыру.
● Қазіргі заманғы қоғамдық өмірге және тиімді кәсіби іс-әрекет пен жеке
басының және кәсіби тұрғыда үздіксіз пісіп жетілуіне қажетті маңызды
тұлғалық және кәсіби сапаларын қалыптастыру.
Тәрбиенің қойған мақсатынан және одан туындайтын міндеттерге сүйене
отырып тәрбие жұмысының мынадай бағыттары айқындалады:
● Азаматтық-патриоттық, құқықтық және полимәдениеттік
тәрбие гуманизмге, қазақ халқының тарихы мен салтын, тілін сүю және
құрметтеуге, оның таңдаулы дәстүрлерін сақтауға және оны дамытуға,
Қазақстанның басқа халықтарының мәдениетін зерттеу және игеруге негізделген
азаматтық ұстанымды және патриоттық сананы, құқықтық және полимәдениетті,
қалыптасқан ұлттық өзіндік сананы, ұлт аралық мәдени қарым-қатынасты,
әлеуметтік және діни төзімділікті қалыптастыруы тиіс. Қазіргі жағдайда
тәрбиеленуші-лердің құқықтық санасын, олардың балалар мен жастар ортасында
құқық бұзушыларға қарсы тұруға дайындығын қалыптастыру аса маңызды мәселе.
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой - пікірлер
Ежелгі ойшылдар тәрбиенің мақсаты ізгі, рақымшыл азаматтарды тәрбиелеу
деп түсінді. Ал, “рахым” туралы пікірде олардың ойлары бір жерден шықпады.
Сократтың түсінігінше, тәрбиенің мақсаты - заттардың табиғатын зерттеу
емес, өз-өзіңді тану, аса құлықтылықты жетілдіру. Сократтың шәкірті Платон
ақыл-ой, ерік және сезімді тәрбиелеуге көп ықылас білдірді. Ол тәрбиені
өкіметтің өзі ұйымдастыруы керек, үстемдік етуші топтар - филосовтармен
жауынгерлердің талап тілегіне сай жұмыс істеу деп түсінді. Платонның
шәкірті Аристотель, тәрбиенің мақсаты жан рахымы - ақыл-ес пен ерік-жігерді
дамыту деп білді.h4
Я.А.Коменский тәрбиенің күшіне сенді, оның ойынша тәрбие үш мақсатқа
жетуге бағытталуы қажет: өзінді және қоршаған ортаны тану (ақыл- ой
тәрбиесі) және құдайға сыйыну (діни тәрбие). Дж. Локтың айтуы бойынша,
тәрбиенің негізгі мақсаты азаматты қалыптастыру. Жж. Руссо қоғамдық
құндылықтарды қалыптастыруға тәрбие мақсаттарының бағыт- ұстанымынан
айныған емес.
Пестолоццидың тәрбие мақсаты, адамның табиғи күшқуаты мен
қабілеттілігін дамытуға негізделуді, сонымен қатар, бұл даму жан-жақты және
үйлесімді болуының биігінен көрінуі қажеттілігіне тоқталса, ал И.Гербарттың
ойынша, тәрбие мақсаты, рақымды адамды қалыптастыруға, қалыптасқан қарым-
қатынастарға бейімделе алатын, қоғамдағы белгіленген тәртіпті сыйлайтын,
оған бой ұсынатын адамдар деген түйінге келеді. Тәрбиенің ең жоғарғы
мақсатын А.Дистерверг ақиқат, сұлулық және мейірмділікке өз ынтасымен
қызмет ету деп анықтаған.
Ерте заманнан бері тәрбие мақсаты жайлы пікір жалғасып келеді.
К.Д,Ушинский жазғандай: Егер сізге айтса, тәрбие мақсатымен адамды бақытты
етуге болады де, онда сіздің дауласуға әбден қақыныз бар, ал тәрбиеші
бақыт дегенде нені түсінеді; өйткені, бәрімізге белгілі, әлемде бақытқа
ұмтылмайтын пенде жоқ; біреуге бақыт болып көрінетін жағдай, ал ол басқа
адамға жай бір оқиға сияқты көрінеді, кейбіреуі тіпті бақытсыздық - деп те
түсінеді.
Осыған орай сұрақ туады, балаға әрқашан бақытты болу пайдалы ма, бұл
әлеуметтік мәселелерді шешуде дәрменсіздікке, қайратсыздыққа әкелмей ме?
Сөз тек осы күнгі тірбие мәселесі жөнінде емес: педагогтар жастардың
бүгінгі мен болашағын ескере отырып, өмірдің күрделі де қиын мәселесін
шешуге дайындауға ынталану деп ұққан жөн.
Көп уақытқа дейін тәрбие мақсаты идеалды адам мұратына, жан-жақты
үйлесімді дамыған, рухани байлығы мол, моральдық қылықтары таза және дене
күші дамыған тұлға ретінде түсінді. Әріне, бұл позиция- тәрбиеннің негізгі
мақсаты. Бірақ, тәрбиенің мақсаты біржақты қарастырылып, күнделікті
тәжірибеде тәрбие жұмыстарының нәтижелері алға қойған мақсаттан біршама
ерекшеленуіне әкеп соғады.
Бүгінгі тәрбиеннің мақсатын әлеуметтендіру мәселелерімен бірлікте
қарастыру өзекті мәселелердің бірі екеніне ерекше мән берген орынды.
Тәрбие мақсаты - ол педагогикалық процеспен қоғамның қажеттілігіне
қарай өзгеріп отырады.Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
және оның табысты орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына байланысты келеді.
Ұстаздың қызметі мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің
мақсатын нақты ұғына отырып, тапсырманы орындайды.
Тәрбие мақсаты – бұд қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына
қолжеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты - педагогиканың ең маңызды
мәселесі. Мақсат- тәрбиенің жалпы мақсаттылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын
айқындаушы ретінде көрінеді. Мақсат пен міндет бүтін және бөлшек ретінде
арақатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне тәуелді. Қорыта
айтқанда тәрбиенің мақсаты нақты тәрбие міндеттерінің жүйесі. (И.П
Подласый).
Тәрбие мақсаты жалпы және жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп
келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын көздейді. Қазіргі заманда тәрбие
жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр
алуандығы тәрбиеннің өте күрделілігін көрсетеді. Мақсаттылыққа обьективтік
себептер әсер етеді. Олар, дененің физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның
психикалық дамуы, философия мен педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның
үнемі қоғамның мүддесіне орай өзгеріп отыруы.
Мәдениет деңгейі, тәрбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
Тәрбиенің мақсаты нақты-тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның
тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды.
Тәрбие мақсатын тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның
обьективті даму заңдылығына сүйену қажет.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар,
мақсатты құрастыру, оны белгілі заңдылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясысияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы
есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда
жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік
қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші
және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие
мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал
өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін,
тәрбие мақсатының қоғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін
атап өтеміз.
Әлеуметтендіру қоғам талаптарын жеке тұлғаның қалыптасу кезенінде бірте-
бірте игеруі, сана мен тәртіптің маңызды әлеуметтік мінездері, оның
қоғаммен қарым- қатынасын реттейді.
Ғылымға адамды Әлеуметтендіру термині саяси экономикадан келді, оның
ең алғашқы мағынасы жерді, өндіріс құралдарын қоғамдастырудан басталды.
Әлеуметтендіру теориясы кітабында, бұл ұғымды қазіргі ұғымға жақындастыра
қарап: адамның әлеуметтік табиғи мінезін дамыту немесе индивидтің мінезін,
жалпы адамды әлеуметтік өмірге дайындау.
Тұлғаның әлеуметтік даму барысында қоғамда адам өзін тұлға ретінде
сезінеді. Бұл тәрбие, білім, және өзін-өзі тәрбиелеу жағдайында, адам
өздігінен алдына мақсаттар белгілеп, оғаг жетуде өзінің бедел-сезімін
түсінеді, қоғамдағы өз орнына сенімді.
Әлеуметтендіру – тұлғаның белгілі бір бейнесін дәріптейді, оның негізгі
белгілері: адамның әлеуметтік қарым-қатынасы, достық, сүйіспеншілік,
отбасы, өндірістік, саяси т.б. көрінеді. Адамның адам болып қалыптасуы
жалғыздықта өмір сүрмейді, бірліктердің арқасында адам болып қалыптасады,
өзін қоршаған басқа субьектілермен бірдей жағдайда тұрмайды, бірақ әркім-
әрқайсысының жан-жақты ықпалынан осы жерлерге үздіксіз жауап
қайтаруынан(Наторп П.).
Әлеуметтендіру жүйесінің алдына қойған міндеттерінің екі тобы шешімін
табады: тұлғанын әлеуметтік бейімделуі мен әлеуметтік кемелденуі. Бұл
міндеттердің шешімі ішкі және сыртқы факторларға байланысты. Соның ішінде,
сыртқы ортаның қайшылықтары баланың бойында дамып келе жатқан ішкі
қарсыластық күшіне сай келуге тиіс. Адамның орталыққа ұмтылыс күші, сыртқы
мәдениеттің жерінен әлдеқайда басым болуы қажет, сонымен қатар, оның жаңа
ағымын үздіксіз сезінуі керек.
Әлеуметтік бейімделу (адаптация) индивидтің қоршаған орта жағдайларына
ыңғайлануы болса, ал әлеуметтік кемелдену өзінің іс-әрекетін жүзеге асыру,
тәртіптің қарым-қатынаста тұрақтылығы, тұлғаның өзі туралы пікірі, өз-өзіне
баға беруі. Әлеуметтік бейімделу мен әлеуметтік кемелдену міндеттерінің
шешімі: егер, ізгілікті орта болса, барлығымен бірге болу және өзімен
өзі болу мотивтерімен, уәждік қажетсінумен реттеледі.
Әлеуметтендірудің көптеген тұжырымдамаларын талдау, олардың барлығын
осы аталған позициялардың, ұстанымның біріне жақындайды, олардың өзі
адамның әлеуметтендіру жүйесіндегі орнын түсінуі. Біріншісі, адамның
әлеуметтендіру жүйесінде марғаулық позициясын ұстанады, ал
әлеуметтендірудің өзін адамның қоғамға бейімделу кезеңі ретінде
қарастырады, әрбір мүшені өзіне тән мәдениетіне қарай қалыптастырады.
Мұндай көзқарасты субъект- объект деп қарауға болады. Бұл ұғым- пікірдің
басында Э. Дюргейм және Т. Парсонс тұрды.
Екінші жағынан, адам әлеуметтендіру кезінде белсенді түрде қатысып
қоймай, қоғамға да бейімделеді, өз өзіне, өмірдегі жағдайларға да әсерін
тигізе алады. Бұл көзқарасты субъект- субъект деп атауға болады. Бұл екінші
позицияны Ч. Кули және Д.Г Мид ұстанды.
Қоғамдық мәдениет (адамзат жинақтаған мәдениет мұрасы) адамдардың
әрекетін үйлестіру мен интеграциялау үшін үлкен маңызды шара, іс-әрекет,
сонымен қатар, тәрбие мақсатын айқындаушы. Э.С.Маркарянның ойынша, бұл
тұста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
h3мазмұны
КІРІСПЕ
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой - пікірлер
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Мектептегі тәрбие жүйесі және оны ұйымдастырудың
ерекшеліктері
2.1. Қазіргі мектептегі тәрбие мақсаты мен міндеттері.
2.2 Тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
2.3. Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
h3
h4КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Мектеп пен жанұяның педагогикалық
процесінде оқушылардың жеке тұлғасын қалыптастыру жүзеге асады.
Педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыру үшін мұғалім оның теориялық
негіздерін түсініп, оның мақсаттарын, тәсілдерін ажырата алуы қажет.h4
Формалар мен әдістер педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекетінің
қозғаушы күші болып табылады, сонын арқасында жеке тұлғанын қалыптасуы
жүзеге асады.
Материалістік диалектика адам табиғатын биологиялық пен әлеуметтіктің
бірлігі деп түсіндіреді. Адам, басқа да тіршілік иесі сияқты, табиғат және
қоғаммен өзара әрекеттестікте болады, оларды өзінше қабылдайды, яғни осы
әрекеттестіктің белсенді қатысушысы.
h4Қоршаған дүниені өзгерте отырып, адам өзін де өзгертеді. Бұл ретте
әртүрлі іс-әрекеттің орны ерекше. Адамның психикасы мен санасы қоршаған
ортамен әрекеттестігі арқасында және нақты бір іс-әрекет барысында дамиды.
Бұл ретте индивидумның іс-әрекеті жеке дара емес, басқа адамдардың (ата-
ана, мұғалімдер, оқушылар) іс-әрекетімен тығыз байланыста жүзеге асады.
Сондықтан жалпы адамзаттық мәдениетті игеру үшін бала қоршаған ортамен
басқа адамдар арқылы әрекеттестікте болуы керек, яғни олармен қарым-қатынас
жасауы қажет. h4
Педагогикалық ықпал ету тәсілдері дегеніміз жеке тұлғанын қоршаған орта
мен мақсатты әрекеттестігін ұйымдастыруға жағдай жасау. Сондықтан
педагогикалық процеске жеке тұлғаның әрекеттестік жасайтын ортасы және осы
әрекеттестікті ұйымдастыратын іс- әрекеттің түрлері жатады.
Берілген курстық жұмыстың мақсаты - сынып-сағатының, тәрбиенің мәні
мен мағынасын аша отырып, оның сыныппен тәрбиелік жұмысының негізгі
формасы ретіндегі маңызын анықтау болып табылады. Курстық жұмыстың
мақсатына жету үшін оның алдына келесі міндеттер қойылады:
- Тәрбие үрдісінің мәні мен мағынасын ашу оның теориялық негіздерін
қарастыру;
- Сыныпта тәрбие жүйесін қалыптастыру ерекшеліктерін анықтау;
- Сынып жетекшінің сыныппен тәрбиелік жұмысын жоспарлауын жан-жақты
қарастыру.
Әр түрлі мектептерде тәрбие жүйелері ұжымдық шығармашылық жұмыстар,
қоғадық- пайдалы және өндірістік еңбек жұмысты ұйымдастырудың әр түрлі
формаларын енгізу, ұлттық салт дәстүрлер; оқыту процесін ұйымдастыру
негізінде қалыптасатын. Осылайша, тәрбие жүйесі мақсаттар жиынтығынан,
тәрбие жұмысының ұйытқысы ретінде ұжым, ұжымдық қатынастар мен қоршаған
ортаға деген жүйенің бірлігінен тұрады. Басқаша айтқанда, кез келген тәрбие
жүйесі негізінде бүтіндей ұжымның тәрбие мақсаттарын белгілеуі, танымдық іс-
әрекет, Ұзара қатынастар, оқушылардың өзін-өзі басқаруы, ұлттық салт-
дәстүрлерге сүйену, әр жастағы ұжымдарды құру мен ұжымдық шығармашылық
істің әдісін пайдалану.
h4Педагогикалық процеске қатысушылардың іс- әрекеті мен қарым-
қатынасы педагогикалық ықпал ету арқылы жүзеге асады. Оқу тәрбие процесінің
субъектілері әрекеттестігінің формалар мен әдіс тәсілдер арқылы шешілетін
белгілі бір мақсаттары мен міндеттері, тиісті мазмұны бар, логикалық
тұрғыдан аяқталған, белгілі бір уақыт аралығындағы педагогикалық процесс.
Ұйымдастыру формалары тұтас педагогикалық процеске қатысушылардың қарым-
қатынасы мен әрекеттестігінің тәсілі ретінде де қарастырылады. h4
І. МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ, МАЗМҰНЫ
1.1.Тәрбие мақсаты, міндеттері, мазмұны.
Тәрбие мақсаты – ол педагогикалық процесс пен қоғамның қажеттілігіне
қарай өзгеріп отырады. Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
және оның табысты орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына байланысты келеді.
Ұстаздың қызметі мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің
мақсатын нақты ұғына отырып, тапсырманы орындауын бастайды.
Тәрбие мақсаты – бұл қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына қол
жеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты -педагогиканың ең маңызды мәселесі.
Мақсат-тәрбиенің жалпы мақсатылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын айқындаушы
ретінде керінеді. Мақсат пен міндет бүтін және
бөлшек ретінде ара қатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне
тәуелді. Қорыта айтқанда, тәрбиенің нақты тербие міндеттерінің жүйесі.
Тәрбие мақсаты жалпы жене жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп
келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын кездейді. Қазіргі заманда тәрбие
жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр
алуандығы тәрбиенің өте күрделілігін көрсетеді.
Мақсаттылықа объективтік себептер әсер етеді. Олар, дененің
физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның психикалық дамуы, философия мен
педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның үнемі қоғамның мүддесіне орай
өзгеріп отыруы.
Медениет деңгейі, тірбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
Тәрбиенің мақсаты нақты-тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның
тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды. Тәрбие мақсатын
тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның объективті даму
зандылығына сүйену қажет.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар,
мақсатты құрастыру, оны белгілі зандылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясы сияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы
есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда
жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік
қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші
және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие
мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал
өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін,
тәрбие мақсатының коғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін
атап өтеміз.
Негізгі мақсатқа ұмтылу, ұстазға айқын мақсаттар белгілеп, кәсіптік іс-
әрекеттерінің нәтижелерін оқушьшардың тәрбиеге бой ұсынуынан, құлшынысынан
байқауға болады. Нақты мақсаттар туралы сөз қозғағанда, олардың
анықтамасының негізгілерін беліп алу қажет. Ең алғашқы әлеуметтік негізі
әрбір индивидтің дамуы табиғаттың адамға генетикалық тұрғыдан берген әлеует
мүмкіншілігін дамытумен қатар, оның даралығын қальштастырумен байланысты.
Баланың дараланып дамуында белсенділік, күш-қуат артуымен қатар, еркі мен
ақын-сезімінің қалыптасуы, оның болашақ кәсібінің бейімін, қабілетін
интегралдап, іс-әрекетке қолданудың амалы күні-бұрын қарастырылады. Жеке
бастың дамуы белгілі бір әлеуметтік жағдайға байланысты.
Екінші негізі, адам мен қоғамның қарым-қатынасына тәуелді. Ұзақ уақыт
бойы педагогикалық мақсаттарды талдау мен негіздеу қоғам мен өкімет
қажеттілігіне сай келетін мақсаттар жоғары дәрежеде болып есептеледі.
Мұндай жағдайда баланың қызығушылығы екінші орынға шегеріліл отырды.
Бірақта, гуманистік педагогика баланың қызығушылығын ояту мәселесін ең
басты деп есептеді. Бүгінгі күнде тәрбиеленушінің өз күшімен жетістікке
жету мүмкіңдігіне басшылық жасау тәрбие берудің басымдық рөлін арттыруда.
Осыған орай, барлық педагогикалық мақсаттарды шартты түрде өзара
байланысты екі топқа бөлуте болады: үлгілі (идеал) және өзекті (актуальді)
соңғысы тқлғаның дамуымен даралығын қальштастыру және оны үздіксіз дамыту
міндеттерімен нақтыланады.
Тірбиенің нысанасы тұлға болса, бірақ өз бойларында қажетті сапаның
дамуы оқушьшардьщ өздерінің белсенді іс-әрекеті мен оларға тәрбие
субъектісі ретінде қарап педагогикальщ басшылық жасау. Ақыл-ой,
адамгершілік, еңбек, эстетикалық және дене тәрбиесі тұтас педагогикалық
жүйе шеңберінде қарастырылады.
Жеке тұлғаның әлеуметтік тәжірибені игеруі саналы-ұтымдьі іс-әрекетіне,
онда шешуші рөл білім жүйесі мен эмпирикалық дәстүрлі қалыптағы қоғамдық
психологияға байланысты. Бұл жерде көзқарастар мен позипияларға, құнды
бағыттарға, дүниетанымға қоғамдық психология басым ықпал етеді. Тәрбие
мақсатының негізгі бөліктерін философиялық категориялардың тізбегімен
сипаттауға болады: мотив-қажеттілік-қызығушылық-мақсат .
Қарым-қатьшастың мақсаты қоғамдағы іргелі әлеуметтік-экономикалық
өзгерістер жағдайында оқушылардың санасының белсенді ұстанымын қалыптастыру
болып табылады.
Мақсат – іс-әрекет нәтижесін күні бүрьш идеалды ой-тұжырым арқылы
болжау. Тәрбие-әлеуметтік институт ретінде қалыптасуын әлеуметтендіру,
мәдениет және әлеуметтік ереже, әлеуметтік тәрбие мақсатында жүргізу, сол
арқылы қоғам мүшелерінің әлеуметтік қажеттілігін өтеуге жағдай жасау.
Педагогтың кәсіби қызметі адамның барша іс-әрекетіндегідей мақсат
қоюдан басталады. Педагогтың балаларынмен жүргізіліп, жатқан ісінде мақсат
болмаса, ол істі кәсіпқой маманның жұмысы деп бағалауға болмайды.
Мақсатты сезіну әрқандай іс-әрекетке қуат береді. Мақсатқа жету адам
бағытының негізі болған терең де толық қанағатануының тудырады.
Тәрбие мақсаты - педагогика ғылымының өзекті категориясы. Оны нақтылау,
жобалау, дайындау педагогикалық тұжырымдар жолдаудың арқауы.
Педагог балалармен оқу-тәрбие жұмыстарын нақты айқындаған мақсатсыз-ақ
орындаған сияқты болады. Бірақ, сол бағыт-бағдарсыз бастаған ісінде
қаншалықты сарсаңға түсіп, оңды-солды ұрынғанын, сарсаңға жете алмай шаршап
шалдыққанда бір-ақ түседі.
Күнделікті мектептегі педагогикалық тәрбиеде болмыс көрсеткендей,
мақсат проблемасы өте нашар шешілуде, кейде ол мәселе тіпті естен
шығарылады, осында мақсатсыз тәрбие яғни жол-жөнекей тәлім етек алған
құбылыс.
Тәрбиелік істің мұндай келеңсіз жағдайларының объективті себептері
мақсаттың әлеуметтік - психологиялық табиғатынан туындайды.
Мақсат - субъект санасында оның қоршаған ортамен өзара ықпал байланысынан
туындайтын әрекеттің нәтижесі туралы ой болжамы. Мақсат - жағдайлар себебті
пайда болуынан, нақты болмыстан алынатындықтан - ол объективті құбылыс. М:
өмірде домбыра ұстап, үніне зор тәрбие беруі мүмкін емес.
Мақсат объективті себептерден бастау алуымен бірге субъективтік те
категория, себебі ол сана туындысы, ол адам ойында пайда болып, әр нақты
тұлғаның сана-сезімдік ерекшеліктерінің көрінісін береді. Ертедегі латындар
айтқандай : Екі адам зат жөнінде бір әңгіме айтуы мүмкін, бірақ бірінің
әңгімесі екіншісіне ұқсас.
Бір мақсатты жалау еткен педагогтар, сол мақсаттың өзін әртүрлі
баламада түсінеді себебі олардың әр қайсысы кәсіби әрекеттің нәтижесінде өз
сана деңгейінен баға береді. Педагогикалық жүйелер (мектепке дейінгі,
мектептік, мектептен соңғы) жеке адамның қалыптасуы деңгейі мен сапаларын
нақты көрсететін өзінің уақыттық мектептеріне ие болғандықтан, әр саты
аяғында тәрбиелік нәтижелер жөнінде сөз қозғауы мүмкін.
Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсаты – кең әлеумет пен ғылымның
араласуымен тек мемлекет белгілейтін педагогикалық саясаттың басты құрылым
бірлігі. Жарияланған тәрбиелік мақсаттардың экономикалық, құқықтық және
ұйымдастыру шарттарын қамтамасыз ету мемлекеттің міндеті.
Құқық негізінде бекіген тәрбие мақсатының іске асуына қоғамның бар
мүмкіндіктері бағытталуы қажет.
Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеу мақсатының мзмұны қоғамның
өркениеттілігіне оның демократиялық сипатына, экономикалық мүмкіндігіне,
педагогикалық жүйелер дамуын болжастыратын және нақты жағдайларды
үйлестіріп отыратын мекемелеріне байланысты.
Мақсат әрекеті адамның саналық өнімі болғандықтан өте құбылмалы, тез
өзгеріске түседі, себебі ол үздіксіз ауыспалы дүниемен, сонымен бірге
өзгерістегі тұлға мен де әрекеттік – қозғалмалы байланыста болады.
Тәжірибе, білім оқиғ адамды байытып отырады, бірақ құбылмалы сана иесі –
субъект сол байлыққа жету жолында өзінің де өзгеріп жатқанын байқай
бермейді, не оған тіпті мән бермейді М: педагог кеше де, бүгін де өзін
бір мақсат ұстағандай сезінеді, ал сырттан қарағанда, оның кәсіби
педагогикалық ісінде өтпелі - ауыспалығы мақсаттың да бір қалыпта
өзгеріссіз қалмауына ықпал жасайды.
Мақсаттың өзгермелі қозғалысы, педагогикалық прпоцесте өте айқын
көрінеді. Себебі, баланың сыныптан – сыныпқа қарай, жастан – жасқа дамып
өзгеруі қас қағымдай, сондықтан өсіп келе жатқан жеке адамның әлеумет ток –
психологиялық жаңа құрылымдары бір мақсаттық ысырылып, орнына екіншісінің
қойылуы табиғи талаптар дамуының нәтижесі болып есептеледі.
Мақсаттық қозғалмалылығы мен ауыспалылығы оның ешқашан шектелмейтінін
көрсетеді. Мақсат өзін белгілейтін субъект – адаммен бірге дамып отырады,
себебі ол сол субъектіде жасалады, сондықтан да субъектінің өрлеуімен
мақсат та жоғарылай бастайды.
Мақсат жалпы ғана ол ілгеріленген сайын ұлғайып, іс-әрекетке бағыт –
бағдар бола алады. Мақсат - бастау көзі, педагогтың кәсіби қызметінің 1 –
элементі. Тәрбие жүйесі толығымен мақсатқа тәуелді, оған өз мән -
мағынасына ие болады.
Мақсат болжау - бұл қазіргі заман өркениетінде жасап жаңартушы
қабілетке ие осы дәуір жеке адамның қажетті даму деңгейін қамтамасыз ететін
объектив, әлеуметтік қамтамасыз ететін объектив, әлеуметтік - психологиялық
және мәдени жағдайларды түсіну, бұл сондай адамның жалпы идсал бейнесін
керегінше нақтылайтын сөз жүйесін іздестіру, бұл тәрбие мақсатын қабылдауға
мүмкіндік беретін шарттар ретінде болашақ табиғатына, жеке адам даму мәніне
және даралық болмысына талдау, баға беру, бұл нақты бала жасалған нақты
жағдайларды талдай отырып, оларды қойылған мақсат мазмұнымен орналастыру.
Бастауыш мектепте мақсат қоя тәрбиелеу - оқушылардың дамуына,
қалыптасуына, тәрбиесіне оң ықпал жасайды.
Мақсат категориясына қарама– қарсы категория– арман. Екеуінің бір–
біріне ортақ ұқсастығы олардың санада туындап, әрі жасайтын идеялық бейне
болуында. Ал айырмашы лығы – осы бейнеге субьект қатынасының әртүрлілігі.
Арман – елестің немесе қиялдың субьектіге берер біршама қанағаттану
сезімі. Арман адамды шындық болмыстан алшақтатады.
Мақсат – бұл да бейне , бірақ онан келе тін қанағаттану тек ішкі
қабылдаудан емес, сол бейнені іс– әрекетке қосып шындыққа айналдырудан
. Бұл бейне субьекті белсенді әрекетке бағыттайды, ықпал жасайды.
Арман субьекттің енжарлығына келіп шығады, әрекетсіздікке байланысты,
ал мақсат – іс– әрекет, белсенді қызметтің бастау көзі .
Міндет – бұл мақсатқа жету жолдарындағы бір саты, орындалуы қажет
нәтиженің бір бөлігі , осы бөлік өзінің і с– әрекеттік біітіімін таптаса ,
жалпы нәтиже де жоқ. Міндет мақсаттың өзін құрайтын элементтерге бөлінуінен
пайда болады. кейін сол элементтердің бәрі бірігіп , іс– әрекеттің жалпы
нәтижесін алуға жұмсалады.
Мақсаттың ұмыт болуы – жалпы стратегиялық бағыттың мойылуына әәкеледі ,
ендеше, міндеттер де тактикалық бағдар ретінде өз маңғызын жояды. Мысалы :
Бағбан адамдарға ләззат берер бақ бергісі келеді. (жалпы мақсат). Бірақ
нақты істерді (міндеттерді) орындау күйбеңімен жүріп, тиісті орынға гүл
егуді ұмытты, яғни негізгі мақсат іске аспады , сонымен атқарылған
міндеттер ( атызды дайындау, суғару, күтім жасау– бәрі де ) босқа кетті.
Мақсат болжау – мақсат пен міндеттердің өзара байланысын тану
нәтижесі.
Міндет – мақсаттың бір бөлігі , құрылым бірлігі. Міндет көрер көзге
дербес, өз алдына жасағанымен, мақсат бағытында орындалып барады.
мақсат 1(Міндет 1
міндет 1(Міндет 2
міндет 2
міндет 3
міндет 1
Мақсат 2 міндет 2(мақсат Міндет 2 міндет 3
міндет 1 мақсат 3 міндет 2(Міндет 3 міндет 3
Міне осыдан педагогикалық сөздікте “ тәрбиенің мақсаты мен міндеті ”,
“тәрбиенің мақсматтары мен міндеттері ” тіркестерін жиі кездестіреміз.
Бұлардың бірін таңдауымыз белгілі мақсаттың жалпы бағдарына байланысты да,
бір жағдайдың өзінде де мақсаттың мәнге де, міндеттік мәнге де ие бола
беретінінен . Мысалы , мұғалім сабақты дайындауда нақты сабақ “ мақсатын”
белгілейді, ал енді осы мақсаттың өзі жалпы тәрбие мақсатының міндеті болып
шыға келеді. Сондықтан, дайындалып жатқан сабақ келесі аталған көп “
міндеттің” орындалу құралына айналады : мәдени , саясат бойынша жасау
қабілетін қалыптастыру , адам бола білу қабілетін жетіілдіру, әлеуметтік
қатынастарға араласа алу қабілетін түзу, салауатты өмір салтын
қалыптастыру, өмірлік бағыт қалыптастырып , өз тіршілігінің мазмұнын реттей
алу қабілетін орнықтыру; отбасылық өмірге дайындық , бос уақытын мазмұнды
өткізуге дайындау , өзін шығармашылықпен баулуға дайындау.
Тәрбиенің мақсаты – үздіксіз білім беру жүйесінде мектеп жасына дейінгі
балалардың, мектеп оқушыларының және студент жастардың Қазақстан
Республикасының азаматтары және патриоттары ретінде қалыптасуы мен өзін-
өздері танытуларына, болашақ мамандық иесі болып, кәсіби, интеллектуалды
және әлеуметтік шығармашылыққа жетуіне оңтайлы жағдай жасау.
1.2. Тәрбиенің міндеттері
● Білім беру ұйымдарында денсаулығы зор, рухани дүниесі бай,
адамгершілікті, тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін тәрбие
жүйесін құру және дамыту.
● Балалар мен жастарды азаматтылыққа, отансүйгіштікке, зиялылыққа, адам
құқықтары мен бостандықтарын, мемлекеттік рәміздер мен ұлттық дәстүрлерді
сыйлауға тәрбиелеу.
● Өзінің және қоғамның, болашақ ұрпақ алдында әлеуметтік, табиғи және
мәдени ортадағы өз іс-әрекетінің нәтижесі үшін жауапкершілікті сезінуде
гумманистік дүниетанымды қалыптастыру.
● Мемлекеттік тілді және басқа тілдерді үйрену арқылы балалар мен
жастардың әлем және ұлттық мәдениетті игерулеріне, өз халқы мен басқа
Қазақстан халықтарының дәстүрлері мен мәдениетін зерттеуіне және
қабылдауына жағдай жасау.
● Жеке тұлғаның өзін -өзі іс жүзінде көрсетуі мен ары қарай дамуына
ықпал етуде білім беру ұйымдары жағдайында жастар мен балалардың танымдық
қызығушылығын, олардың шығармашылық қабілеттерін, жалпы білімге
икемділігін, өзін- өзі тану мен өздігінен білім алу дағдыларын барынша
дамыту бейімділігін қалыптастыру.
● Қазіргі заманғы қоғамдық өмірге және тиімді кәсіби іс-әрекет пен жеке
басының және кәсіби тұрғыда үздіксіз пісіп жетілуіне қажетті маңызды
тұлғалық және кәсіби сапаларын қалыптастыру.
Тәрбиенің қойған мақсатынан және одан туындайтын міндеттерге сүйене
отырып тәрбие жұмысының мынадай бағыттары айқындалады:
● Азаматтық-патриоттық, құқықтық және полимәдениеттік
тәрбие гуманизмге, қазақ халқының тарихы мен салтын, тілін сүю және
құрметтеуге, оның таңдаулы дәстүрлерін сақтауға және оны дамытуға,
Қазақстанның басқа халықтарының мәдениетін зерттеу және игеруге негізделген
азаматтық ұстанымды және патриоттық сананы, құқықтық және полимәдениетті,
қалыптасқан ұлттық өзіндік сананы, ұлт аралық мәдени қарым-қатынасты,
әлеуметтік және діни төзімділікті қалыптастыруы тиіс. Қазіргі жағдайда
тәрбиеленуші-лердің құқықтық санасын, олардың балалар мен жастар ортасында
құқық бұзушыларға қарсы тұруға дайындығын қалыптастыру аса маңызды мәселе.
1.3. Тәрбие мақсаты төңірегінде қалыптасқан ой - пікірлер
Ежелгі ойшылдар тәрбиенің мақсаты ізгі, рақымшыл азаматтарды тәрбиелеу
деп түсінді. Ал, “рахым” туралы пікірде олардың ойлары бір жерден шықпады.
Сократтың түсінігінше, тәрбиенің мақсаты - заттардың табиғатын зерттеу
емес, өз-өзіңді тану, аса құлықтылықты жетілдіру. Сократтың шәкірті Платон
ақыл-ой, ерік және сезімді тәрбиелеуге көп ықылас білдірді. Ол тәрбиені
өкіметтің өзі ұйымдастыруы керек, үстемдік етуші топтар - филосовтармен
жауынгерлердің талап тілегіне сай жұмыс істеу деп түсінді. Платонның
шәкірті Аристотель, тәрбиенің мақсаты жан рахымы - ақыл-ес пен ерік-жігерді
дамыту деп білді.h4
Я.А.Коменский тәрбиенің күшіне сенді, оның ойынша тәрбие үш мақсатқа
жетуге бағытталуы қажет: өзінді және қоршаған ортаны тану (ақыл- ой
тәрбиесі) және құдайға сыйыну (діни тәрбие). Дж. Локтың айтуы бойынша,
тәрбиенің негізгі мақсаты азаматты қалыптастыру. Жж. Руссо қоғамдық
құндылықтарды қалыптастыруға тәрбие мақсаттарының бағыт- ұстанымынан
айныған емес.
Пестолоццидың тәрбие мақсаты, адамның табиғи күшқуаты мен
қабілеттілігін дамытуға негізделуді, сонымен қатар, бұл даму жан-жақты және
үйлесімді болуының биігінен көрінуі қажеттілігіне тоқталса, ал И.Гербарттың
ойынша, тәрбие мақсаты, рақымды адамды қалыптастыруға, қалыптасқан қарым-
қатынастарға бейімделе алатын, қоғамдағы белгіленген тәртіпті сыйлайтын,
оған бой ұсынатын адамдар деген түйінге келеді. Тәрбиенің ең жоғарғы
мақсатын А.Дистерверг ақиқат, сұлулық және мейірмділікке өз ынтасымен
қызмет ету деп анықтаған.
Ерте заманнан бері тәрбие мақсаты жайлы пікір жалғасып келеді.
К.Д,Ушинский жазғандай: Егер сізге айтса, тәрбие мақсатымен адамды бақытты
етуге болады де, онда сіздің дауласуға әбден қақыныз бар, ал тәрбиеші
бақыт дегенде нені түсінеді; өйткені, бәрімізге белгілі, әлемде бақытқа
ұмтылмайтын пенде жоқ; біреуге бақыт болып көрінетін жағдай, ал ол басқа
адамға жай бір оқиға сияқты көрінеді, кейбіреуі тіпті бақытсыздық - деп те
түсінеді.
Осыған орай сұрақ туады, балаға әрқашан бақытты болу пайдалы ма, бұл
әлеуметтік мәселелерді шешуде дәрменсіздікке, қайратсыздыққа әкелмей ме?
Сөз тек осы күнгі тірбие мәселесі жөнінде емес: педагогтар жастардың
бүгінгі мен болашағын ескере отырып, өмірдің күрделі де қиын мәселесін
шешуге дайындауға ынталану деп ұққан жөн.
Көп уақытқа дейін тәрбие мақсаты идеалды адам мұратына, жан-жақты
үйлесімді дамыған, рухани байлығы мол, моральдық қылықтары таза және дене
күші дамыған тұлға ретінде түсінді. Әріне, бұл позиция- тәрбиеннің негізгі
мақсаты. Бірақ, тәрбиенің мақсаты біржақты қарастырылып, күнделікті
тәжірибеде тәрбие жұмыстарының нәтижелері алға қойған мақсаттан біршама
ерекшеленуіне әкеп соғады.
Бүгінгі тәрбиеннің мақсатын әлеуметтендіру мәселелерімен бірлікте
қарастыру өзекті мәселелердің бірі екеніне ерекше мән берген орынды.
Тәрбие мақсаты - ол педагогикалық процеспен қоғамның қажеттілігіне
қарай өзгеріп отырады.Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
және оның табысты орындалуы ұстаздың кәсіби дайындығына байланысты келеді.
Ұстаздың қызметі мақсаттылығынан басталса, ал оқушылар оқу іс-әрекетінің
мақсатын нақты ұғына отырып, тапсырманы орындайды.
Тәрбие мақсаты – бұд қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына
қолжеткізуіне бағытталған. Тәрбие мақсаты - педагогиканың ең маңызды
мәселесі. Мақсат- тәрбиенің жалпы мақсаттылығынан, тәрбие жүйесінің сипатын
айқындаушы ретінде көрінеді. Мақсат пен міндет бүтін және бөлшек ретінде
арақатынаста болады, жүйесі мен оның компоненттеріне тәуелді. Қорыта
айтқанда тәрбиенің мақсаты нақты тәрбие міндеттерінің жүйесі. (И.П
Подласый).
Тәрбие мақсаты жалпы және жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты жалпы
болып келгенде, яғни барлық азаматтарда сапалы құндылықтардың, ал жекеленіп
келуі, яғни жеке тұлғаның қалыптасуын көздейді. Қазіргі заманда тәрбие
жүйесіне қарай тәрбие мақсаты әр алуан болып келеді. Тәрбие мақсатының әр
алуандығы тәрбиеннің өте күрделілігін көрсетеді. Мақсаттылыққа обьективтік
себептер әсер етеді. Олар, дененің физиологиялық жетілу заңдылығы, адамның
психикалық дамуы, философия мен педагогикалық ойдың жетістігі, ортаның
үнемі қоғамның мүддесіне орай өзгеріп отыруы.
Мәдениет деңгейі, тәрбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
Тәрбиенің мақсаты нақты-тарихи сипатына қарай құбылмалы келеді. Қоғамның
тәрбие мақсатын өз бетінше ойдан шығаруына болмайды.
Тәрбие мақсатын тұжырымдауда, міндетті түрде табиғат, қоғам, адамның
обьективті даму заңдылығына сүйену қажет.
Тәрбие мақсатын анықтауда маңызды себептердің қатарына жататындар,
мақсатты құрастыру, оны белгілі заңдылыққа негіздеуді есепке алу. Ол
саясат, мемлекет идеологиясысияқты факторлармен бірге, тәрбие мақсатын
айқындауда қоғам өзінің қажетті талабы мен мүддесінің маңыздылығын ұдайы
есепке алу жұмыстың дұрыс жүруіне кепілдік береді. Тәрбие мақсаты қоғамда
жастардың белгілі бір функцияларын жүзеге асыру процесінде олардың уәждік
қажеттілігінен туады. Қоғам қажеттілігі өндіріс тәсілі мен өндіріс күші
және өндіріс түрі қатынасының даму деңгейімен анықталады. Сондықтан тәрбие
мақсатының нәтижесі әрқашан қоғам дамуының жетістік деңгейін бейнелейді, ал
өндіріс тәсілін өзгертумен анықталып отырады. Ойымызды нақтылау үшін,
тәрбие мақсатының қоғамдық-экономикалық қатынас түріне байланысты екенін
атап өтеміз.
Әлеуметтендіру қоғам талаптарын жеке тұлғаның қалыптасу кезенінде бірте-
бірте игеруі, сана мен тәртіптің маңызды әлеуметтік мінездері, оның
қоғаммен қарым- қатынасын реттейді.
Ғылымға адамды Әлеуметтендіру термині саяси экономикадан келді, оның
ең алғашқы мағынасы жерді, өндіріс құралдарын қоғамдастырудан басталды.
Әлеуметтендіру теориясы кітабында, бұл ұғымды қазіргі ұғымға жақындастыра
қарап: адамның әлеуметтік табиғи мінезін дамыту немесе индивидтің мінезін,
жалпы адамды әлеуметтік өмірге дайындау.
Тұлғаның әлеуметтік даму барысында қоғамда адам өзін тұлға ретінде
сезінеді. Бұл тәрбие, білім, және өзін-өзі тәрбиелеу жағдайында, адам
өздігінен алдына мақсаттар белгілеп, оғаг жетуде өзінің бедел-сезімін
түсінеді, қоғамдағы өз орнына сенімді.
Әлеуметтендіру – тұлғаның белгілі бір бейнесін дәріптейді, оның негізгі
белгілері: адамның әлеуметтік қарым-қатынасы, достық, сүйіспеншілік,
отбасы, өндірістік, саяси т.б. көрінеді. Адамның адам болып қалыптасуы
жалғыздықта өмір сүрмейді, бірліктердің арқасында адам болып қалыптасады,
өзін қоршаған басқа субьектілермен бірдей жағдайда тұрмайды, бірақ әркім-
әрқайсысының жан-жақты ықпалынан осы жерлерге үздіксіз жауап
қайтаруынан(Наторп П.).
Әлеуметтендіру жүйесінің алдына қойған міндеттерінің екі тобы шешімін
табады: тұлғанын әлеуметтік бейімделуі мен әлеуметтік кемелденуі. Бұл
міндеттердің шешімі ішкі және сыртқы факторларға байланысты. Соның ішінде,
сыртқы ортаның қайшылықтары баланың бойында дамып келе жатқан ішкі
қарсыластық күшіне сай келуге тиіс. Адамның орталыққа ұмтылыс күші, сыртқы
мәдениеттің жерінен әлдеқайда басым болуы қажет, сонымен қатар, оның жаңа
ағымын үздіксіз сезінуі керек.
Әлеуметтік бейімделу (адаптация) индивидтің қоршаған орта жағдайларына
ыңғайлануы болса, ал әлеуметтік кемелдену өзінің іс-әрекетін жүзеге асыру,
тәртіптің қарым-қатынаста тұрақтылығы, тұлғаның өзі туралы пікірі, өз-өзіне
баға беруі. Әлеуметтік бейімделу мен әлеуметтік кемелдену міндеттерінің
шешімі: егер, ізгілікті орта болса, барлығымен бірге болу және өзімен
өзі болу мотивтерімен, уәждік қажетсінумен реттеледі.
Әлеуметтендірудің көптеген тұжырымдамаларын талдау, олардың барлығын
осы аталған позициялардың, ұстанымның біріне жақындайды, олардың өзі
адамның әлеуметтендіру жүйесіндегі орнын түсінуі. Біріншісі, адамның
әлеуметтендіру жүйесінде марғаулық позициясын ұстанады, ал
әлеуметтендірудің өзін адамның қоғамға бейімделу кезеңі ретінде
қарастырады, әрбір мүшені өзіне тән мәдениетіне қарай қалыптастырады.
Мұндай көзқарасты субъект- объект деп қарауға болады. Бұл ұғым- пікірдің
басында Э. Дюргейм және Т. Парсонс тұрды.
Екінші жағынан, адам әлеуметтендіру кезінде белсенді түрде қатысып
қоймай, қоғамға да бейімделеді, өз өзіне, өмірдегі жағдайларға да әсерін
тигізе алады. Бұл көзқарасты субъект- субъект деп атауға болады. Бұл екінші
позицияны Ч. Кули және Д.Г Мид ұстанды.
Қоғамдық мәдениет (адамзат жинақтаған мәдениет мұрасы) адамдардың
әрекетін үйлестіру мен интеграциялау үшін үлкен маңызды шара, іс-әрекет,
сонымен қатар, тәрбие мақсатын айқындаушы. Э.С.Маркарянның ойынша, бұл
тұста ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz