Әлішер Науаи шығармалары

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Данышпан ақын Әлішер Науаи
«Ескендір қорғаны» дастаны
Дастанда Ескендір туралы
Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер.

Әлішер Низамаддин Мир Науаи (9. 2. 1441, Герат, -3. 1. 1501. сонда) түркі халқының ұлы ақыны, ойшылы, мемлекеттік қайраткері. Әкесі өлгеннен кейін 12 жасар Ә. Науаиды Әбілқасым Бабыр өз тәрбиесіне алған. Ә. Науаи 15 жасында түркі және парсы тілдерінде бірдей жазатын белгілі азын болды. Гератта, Мешхедте, Самарқанда оқып, логика, философия, математика пәндерінен мағлумат алды. Өзінен бұрынғы Фирдауси, Низами, Дехлауи, Хорезми, Сайф, замандастары Атаи, Саккаки, Лутфи, шығармашылығымен танысты. Өзінің мектептес досы Хусайын Байқара Хорасанның әмірі болған кезде, 1469 жылы оның мөр сақтаушысы қызметін атқарды. 1472 жылы уәзір болып тағайындалды және әмір құрметті атағы берілді. Ә. Науаи осы қызметтерде жүріп, ғалымдарға, суретшілерге, музыканттарға, ақындарға, каллиграфтарға қамқорлық жасады. Өз қаржысына тарады. Ақын шығармашылығы 197-дың орта шенінен шығыстанушы назарын аудара бастады.

Ә. Науаидың ақындық дарынына ұлы Абай да тәнті болып, оның шығармашылық дәстүрін жалғастырған. Оның шығармалары көптеген тілдерге аударылған. Таңдамалы өлеңдері қазақ тілінде екі рет (1948, 1968жж) кітап болып басылды. Айбектің «Науаи» романы қазақ тілінде жарық көрді. (1950ж) Ә. Науаидың шығармашылығын зерттеуге қазақ ғалымдары да (М. Әуезов, Е. Ысмаилов, Р. Бердібаев, К. Сейдеханов т. б. ) елеулі үлес қосты. Ұлы шаирдың мерейтойы КСРО көлемінде аталыр өтті. (1948-1968жж) Ақын Н. Айтовтың Ә. Науаидың ғазалдарын қазақ тіліне тәркімелеп, жеке кітап етіп шығарды. Жолдар, көпірлер, каналдар, керуен сарайлар, мектептер, шеберханалар салдырды. Ә. Науаидың халық арасында абырой беделінің артуын қызғанған басқа уәзірлер оны Байқарамен араздастырып, 1476 жылы уәзірліктен босатылуына себепті болды.

Ол шығармашылық жұмыспен айналысып, «хәмсә» жырлар тобына енетін «Жақсылардың таңдауы», «Фархад пен Шырын», «Ләйля мен Мәжнүн», «Жеті әлем», «Ескендір дуалы» атты шығармаларын жазды. Ә. Науаидың «Хамсасының» Низами, Дехлауи, Низми «хамсаларынан» ерекшелігі - араб парсы тілінде емес, түрлі шағатай тілінде жазылуы, халықтың ой-арманына, мақсат-мұратына жақындығы.

Ә. Науаидың шығармалары 15 ғасырдың өзінде Мауераннахр мен Хорасанда ғана емес, Иран, Әзербайжан, шығыс Түркістан, Үндістан, Мысыр, түркі елдеріне, кейіннен Еуропа мен Америка кітапханаларында.

Түркі тілдес халықтардың әдебиеті тарихында данышпан ақын әрі ойшыл Ә. Науаидың алатын орны ерекше. Оның көркем ғаламдары, даналыққа толы дастандары, әдеби зерттеулері мен тарихи еңбектері ғажайып кең көркемдік әлемі.

Классикалық ортаазиялық түрлі әдебиеті тұнғыш рет жаһандық даңқ пен беделге Әлішер шығармалары арқылы көтерілгенін еске түсіртсекте осы шындыққа көзіміз жетеді. Жер жүзіне атағы мол жайылған шығыстың үш әдебиеті-араб, парсы, түрлі тілдердегі жазба әдебиет сөз болғанда соңғысының гүлтәжі секілденіп, ең алдымен, Әлішердің өлеңдері мен әйгілі бес дастаны - «Хамса» аталады. Бүгінгі қауым, келешек ұрпақ түркі тілдес әдебиеттің парасат көркемдік деңгейін теңдесі жоқ биікке көтерген, оны барша халықтарға мойындатқан Әлішер Науаи мұрасын заңды мақтаныш ете алады. Ә. Науаи араб, парсы, түркі тілдеріндегі білім, ілім қазынасын игеріп, дүние тарихын өз тарапынан толғай аларлық дәрежеге жеткен ғұлама да еді.

Ұлы шаирдың ең үздік шығармаларын бес дастаннан туратын «Хамсасы»

«Хамса» түрлі тақырыпқа жазылған бес дастаннан қосындысы ғана емес. Оның үлкен ерекшелігі заманындағы ақыл-ой, ғылым, адамның білімі жетістіктерін жинақтап, жүйелеп, көркемдік энциклопедиясын жасауында.

«Хамса» тубейінің соңын «ескендір қорғаны» дастаны туйықтайды.

Александр Македонский (шығыс халықтары оны Ескенідр Зұлқарнайын деп атаған) екінші дүниенің ең даңқты қаһармандарының бірі. Александр өзінің өмірінде із қалдырған даңқты әскер басы, дүние жүзінің көп елдерінде билік жүргізген патша. Александрдың ел жаулау мен халық билеудегі орасан жеңістері өз кезінде-ақ аңызға айналған, көп тілдерде оның тұлғасын мадақтап тіпті әсірелеп сыйпаттайтын тарихтар мен шығармалар жазылған.

Әлішер Науаи дастанының басында Ескендір тақырыбының тарихнамасын тізгендей болады, өзінен бұрын жасаған ұлы шаирлардың талантына тағзым ете, ілтипат білдіре отырып, осы сарынды түркі тілінде қайта жаңғырта жырлауға бел байлағанын айтады, дастан ақырында, біткен істің мәнін түсіндіреді.

Оның:

Жан жаққа көз жіберіп жалтақтадым,

Түркіден мұндай асыл мен таппадым, -

деген сөздері іске саналы түрде, іргелі, елдік мақсат көзден қол ортатынын дәлелдейді. Дастанда Ескендір өмірі мен істерінің ұлы жемісі берілген. Әсіресе оның жас кезінде алған тәрбиесі мен үйренген өнері кең таратылып айтылады.

Ескендір жасында дана ұстасы Аристотельден білім үйренді, сан түрлі өнерге төселеді. Шаир Ескендірге билік адамдыққа тән қасиеттің бәрін жиып береді. Ізгі патшаның тұлғасын жасау әрекетіне ақын неліктен барған деген сурауға жауа табу қиын емес. Әлішер Науаи өмір кешкен заманда әмір Темір әулеті тақ үшін өзара жауласып елдің берекесін кетіргені белгілі. Мансаптың қызығына, байлықтың дәртіне шалдыққан әкімдер өз ара басының мүддесі үшін халықтың тыныштығы мен бақытын құрбан ете беретін еді.

Осындай сан сорақылықтың куәсі болған Әлішер ерте дәуірде өтіп кеткен Ескендір патшаның бойына барлық жақсылық атаулыны жиып беруге тырысқан.

«Ескендір секілді әрі әділ, әр ақылды патша бол» дегенді ол дастан арқымен сіздерге талаптанады. «Ескендір қорғанының» дүниеге келуіне себепкер болған негізгі түрткі осы деп білеміз.

Дастанның негізгі нысанасы Ескендірдің жаһанды билеген жауынгерлік жолын көрсету ғана емес, оның осы даңққа қандай қасиеттерімен жеткенін көрсету басты уәзипа болған сенімді.

Әділ патша шығыстың қаншама ойшылдары адамзат тағдыры үшін аса маңызды осы мәселеге талай рет қайталап оралған.

Батыс пен шығыстың қаншама ойшылдары адамзат тағдыры үшін аса маңызды осы мәселеге талай рет қайталап оралған. Кездейсоқ үкімет басына шығып алып, сойқан салған, қарауындағы елге кесапат келтірген тажалдай надан, жәһіл әкімдері көне тарих көп көрген. Ондай қырсықтан арылуды адам қоғамы тауып болды деп айту қиын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.