Әбілхасан Рудаки

Жоспар.

1) Тәжік ақыны . Әбілхасан Рудаки.
2) Әбілхасан Рудакидің шығармашылықтары.
3) Әбілхасан Рудакидің өмірі жайлы мағлұмат.

Осыдан бірнеше жыл бұрын еліміздің халықтары ғажайып ойшыл, атақты ақын, тәжік әдебиетінің алғашқы үлкен өкілі Әбілхасан Рудакидің туғанына мың бір жүз жыл толуын зор құрметпен атап өтті. Бір кездерде әде-биеттік антологиялардан аты ғана мәлім болып келген осынау алып ақынның биік бейнесі соңғы жылдарда көп-шілік оқушыға таныла бастады. Тәжікпарсы классикалық әдебиетінің зор тұлғалы шайыры — Рудакидің шығармалары қазақ тілін-де де басылып шықты.
Рудаки туындылары-ның жүздеген жылдар бойы ұмытылмай, ғасыр-лардан өтіп, біздің дәуірімізге жету сыры неде? Бұл сұрауға жауап беру үшін тәжік-парсы әдебиетінің тарихына азырақ шолу жасай кету қажет болар еді.
Бұл күнде әмбе жұртшылыққа мәлім тәжік жазба әдебиетінің, тұңғыш туындылары IX—X ғасырларда дүниеге келген. Әрине, одан бұрын да Иран мен Орта Азияда иран халықтары ақындарының араб тілінде жазған шығармалары болған. Руда-киден басталатын классикалық әдебиеттің алдында иран халықтары жасаған тамаша бай ауыз әдебиеті, мифологиялық аңыздар, эпикалық әңгімелер бар еді. Феодалдық өктемдікке қарсылықтың аса үлкен көрінісі қарматтардың діни қозғалысы еді. Бұған еріксіз, езілген еңбекшілер бұқарасы ғана емес, ақсүйектер қауымының да кейбір өкілдері ниеттес болған. Қарматтар қозғалысының бір қайшылығы осында еді... Тәжіктің Рудаки, Фердауси, Әбу Әли ибн Сина секілді білімпаздары да қарматтар қозғалысын қолдаған. Ираи халықтарының ояну, сергу, сілкіну дәуірінде поэзиянын, түрлі жанрында көптеген шығармалар жазылды. Бұл кезде, әсіресе ода мен элегия үлгісіндегі өлеңдер көбейеді. Араб әдебиетінің әсерімен мақтау жырлары — қасыдалар, философиялық ойға құрылған лирикалар туады. Сол дәуірде эпикалық, лироэпикалық поэмалар да (месневи) пайда болады. Парсыша жазба әдебнет нұсқаларын ол кезде көбінше шах сарайларының төңіреғіндегі білімдар, ойшыл ақындар жасаған. Бірақ поэзияның тақырыбы патша салтанатын жырлаумен шектелмей, тіршіліктің түрлі тарауларын да қамтыған.