Отбасын жоспарлау мәселелері туралы кеңес берудің негізгі принциптері
1. Жанұяны жоспарлау.
2. Контрацепцияның қазіргі әдістері.
3. Жанұяны жоспарлау әдісінің эффективтілігі мен қауіпсіздігі.
2. Контрацепцияның қазіргі әдістері.
3. Жанұяны жоспарлау әдісінің эффективтілігі мен қауіпсіздігі.
Отбасын жоспарлау (босануды реттеу) — халықаралық денсаулык сақтау үйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша бүл кейбір жеке адамдардың не.месе жанүялардың керек емес жүктіліктен сақтануына көмектесетін, сонымен қатар дүниеге армандаған баланы тууға, балалардың санын реттеуге, босаиудың арасын қадағалауға арналған шаралар жиынтығы. Жалпы айтқанда, жанүяны жоспарлаудың (босануды реттеу) нсгізгі максаты - ана мен нәрестенің денсаулығын корғау, ана мен нәрестенің патологиясын, өлі.мі мен гинекологиялык ауруларын төмендету, әйелдің репродуктивті денсаулығын нығайту және жалмы халықтың денсаулығын жақсарту болып саналады.
Бүгінгі күнде ана мен баланын оліміне және ауруға шалдығуына келесі жағдайлар әкеледі: жиі және коп босану (4-тен жоғары), ерте босану (19 жаска дейін) және кеш босану (40 жастан жоғары) жүктілікті үзу, әсіресе бірінші жүктілікті үзу, жасанды түсіктср, босанудың арасындағы уақыттың аз болуы (2 жылдан аз), ауыр экстрагениталды патология, асқынган жүктілік және т.б. себсптер айтарлықгай әсер етуде.
Әдебиеттер мәліметтері бойынша. күтпеген жүктіліктен сақтаудың казіргі кездегі әдістерін санаулы әйелдер гана колданылады: гормоналды түрін 1,1—3%, жатыр ішілік түрін 2,2 — 12 % қолданады екен. Контрацептивті заттар арасында жергілікті түрі жиі кездеседі.
Механикалық (еркектердің күйегі, қынаптық диафрагмалар,жатыр мойындық қалпақшалар).
Биологиялық (жыныстық қатынастты үзу, симптермалды әдіс).
Химиялық (кремдер, жақпалар, түймедақтар, шариктер, балауыздар, ерітінділер, спермицидтер әсері бар аэрозолдар).
Хирургиялық- ол контрацептивтердің арасында сирекқолданылатын түріне жатады, бүл кезде жатыр түтіктерінэндокоагуляциялау және вазэктомия жасайды.
Гормоналды - жүргізілген эпидемиологиялық зерттеу бойыншаұрықтануға карсы әсер ететін гормоналды заттардың контрацептивтінәтижесі өте жоғары (99,6%) екендігі аныктайды, олар сүт бізінің, аналық бездердің обырының даму қаупін жояды, жатырдан тыс жүктіліктіңдаму мүмкіншілігін төмендетеді, етеккір қызметінің әртүрлі бұзылыстарын емдеуде, сонымен бірге жатыр миомасын, эндометриозды, полипозды,
шырышты қабаттың гиперплазиясын, жыныс мүшелерінің қабыну ауруларын, фиброзды-кистозды мастопатияларды, қаназдықты, ревматоидті артриттерді емдеуде оң әсерін тигізеді.
І. Жанұяны жоспарлау.
Cоңғы он жыл көлемінде денсаулықты сақтау, әсіресе әйел ананың бала туу қызметін сақтау мәселелері әртүрлі мамандықтағы дәрілердің жалпы ортақ жұмысына айналды. Денсаулықтың жалпы негізгі параметрлерінде: дұрыс тамақтану, спорт жєне денешынықтырумен айналысу, организмге зиянды әсер ететін әдеттерден аулақ болу, көңіл-күйді жоғары ұстау, әртүрлі жұқпалы аурлардан сақтана білу, тұқымқуалайтын ауруларды болдырмау, қолайлы экологиялық ортада өмір сүру жатады. Осының бәрі салауатты өмір сүрудің негізгі шарттары болып табылады.
Әйелдің денсаулығы мен бала туу қызметінің арасындатығыз байланыс бар. Соңғы кездері жүктілік пен босану процесі 25 шамасына дейінгі әйелдерді онкологиялық / қатерлі ісіктер/ аурулардан сақтайды, қорғайды деген ұғымдағы ғылыми жұмыстар пайда болды. 19 жасқа дейінгі жыныстық қатынаста /ерте/ болу жатыр мойынының қатерлі ісігін көбейтуде. 20-24 жас аралығындағы қатынаста әйелдердің жасанды түсік жасатуы /медициналық аборт/ емшек безінің қатерлі ісігін 2 есеге дейін көбейтуде. Әйелдің бала туу қызметін реттеу, ретсіз жүктілікті болдырмау жанұяны /отбасын/ жоспарлау мәселесінің негізі болмақ. Бұл мәселеде өте ертеден келе жатқан, ежелгі тарихы бар дүние. Жанұяны жоспарлау бала сыны шектеу ғана емес, ол ана мен бала денсаулығын қорғау, өмірге дені сау, үмітті, көптен күткен ұрпақ єкелу деген түсінікті білдіреді. Сондықтан осы түсінікті уаөыттан бастап , жүктіліктен саөтану заттарын ойластырған, сол жөнінде мақала жазған дєрігерлерді айыпқа тартатын болған.
Бүгінгі күнде ана мен баланын оліміне және ауруға шалдығуына келесі жағдайлар әкеледі: жиі және коп босану (4-тен жоғары), ерте босану (19 жаска дейін) және кеш босану (40 жастан жоғары) жүктілікті үзу, әсіресе бірінші жүктілікті үзу, жасанды түсіктср, босанудың арасындағы уақыттың аз болуы (2 жылдан аз), ауыр экстрагениталды патология, асқынган жүктілік және т.б. себсптер айтарлықгай әсер етуде.
Әдебиеттер мәліметтері бойынша. күтпеген жүктіліктен сақтаудың казіргі кездегі әдістерін санаулы әйелдер гана колданылады: гормоналды түрін 1,1—3%, жатыр ішілік түрін 2,2 — 12 % қолданады екен. Контрацептивті заттар арасында жергілікті түрі жиі кездеседі.
Механикалық (еркектердің күйегі, қынаптық диафрагмалар,жатыр мойындық қалпақшалар).
Биологиялық (жыныстық қатынастты үзу, симптермалды әдіс).
Химиялық (кремдер, жақпалар, түймедақтар, шариктер, балауыздар, ерітінділер, спермицидтер әсері бар аэрозолдар).
Хирургиялық- ол контрацептивтердің арасында сирекқолданылатын түріне жатады, бүл кезде жатыр түтіктерінэндокоагуляциялау және вазэктомия жасайды.
Гормоналды - жүргізілген эпидемиологиялық зерттеу бойыншаұрықтануға карсы әсер ететін гормоналды заттардың контрацептивтінәтижесі өте жоғары (99,6%) екендігі аныктайды, олар сүт бізінің, аналық бездердің обырының даму қаупін жояды, жатырдан тыс жүктіліктіңдаму мүмкіншілігін төмендетеді, етеккір қызметінің әртүрлі бұзылыстарын емдеуде, сонымен бірге жатыр миомасын, эндометриозды, полипозды,
шырышты қабаттың гиперплазиясын, жыныс мүшелерінің қабыну ауруларын, фиброзды-кистозды мастопатияларды, қаназдықты, ревматоидті артриттерді емдеуде оң әсерін тигізеді.
І. Жанұяны жоспарлау.
Cоңғы он жыл көлемінде денсаулықты сақтау, әсіресе әйел ананың бала туу қызметін сақтау мәселелері әртүрлі мамандықтағы дәрілердің жалпы ортақ жұмысына айналды. Денсаулықтың жалпы негізгі параметрлерінде: дұрыс тамақтану, спорт жєне денешынықтырумен айналысу, организмге зиянды әсер ететін әдеттерден аулақ болу, көңіл-күйді жоғары ұстау, әртүрлі жұқпалы аурлардан сақтана білу, тұқымқуалайтын ауруларды болдырмау, қолайлы экологиялық ортада өмір сүру жатады. Осының бәрі салауатты өмір сүрудің негізгі шарттары болып табылады.
Әйелдің денсаулығы мен бала туу қызметінің арасындатығыз байланыс бар. Соңғы кездері жүктілік пен босану процесі 25 шамасына дейінгі әйелдерді онкологиялық / қатерлі ісіктер/ аурулардан сақтайды, қорғайды деген ұғымдағы ғылыми жұмыстар пайда болды. 19 жасқа дейінгі жыныстық қатынаста /ерте/ болу жатыр мойынының қатерлі ісігін көбейтуде. 20-24 жас аралығындағы қатынаста әйелдердің жасанды түсік жасатуы /медициналық аборт/ емшек безінің қатерлі ісігін 2 есеге дейін көбейтуде. Әйелдің бала туу қызметін реттеу, ретсіз жүктілікті болдырмау жанұяны /отбасын/ жоспарлау мәселесінің негізі болмақ. Бұл мәселеде өте ертеден келе жатқан, ежелгі тарихы бар дүние. Жанұяны жоспарлау бала сыны шектеу ғана емес, ол ана мен бала денсаулығын қорғау, өмірге дені сау, үмітті, көптен күткен ұрпақ єкелу деген түсінікті білдіреді. Сондықтан осы түсінікті уаөыттан бастап , жүктіліктен саөтану заттарын ойластырған, сол жөнінде мақала жазған дєрігерлерді айыпқа тартатын болған.
Орыс тілінде:
Негізгі:
1. Айламазян Э.Г. Акушерство – учебник для студентов мед.ВУЗов. Санкт-Петербург. – 2005 г.
2. Бодяжина В.И., Жмакин К.Н., Кирющенков А.П. Акушерство – учебник для студентов мед. ВУЗов. М., 2001 г.
3. Дуда В.И. Гинекология 2002 г. 77 экз.
4. Сметник В.П. Тумилович Л.Г. Неоперативная гинекология,-3-е изд., стереотип.-М. Медицинское информационное агентство,2002.
5. Чернуха Е. А. Родовой блок:Руководство для врачей.-М.:Триада-Х,2005
Қосымша:
6. Гестационный процесс у подростков, страдающих пиелонефритом. Караганда, 2001 г., Мустафина Г.Г.
7. Каюпова Л. С. Прогнозирование перинатальных исходов у первородящих старшего возраста.-Алматы: 2006.
8. Учебно-методическое пособие - «ВИЧ/СПИД и беременность» - И.А.Евгеньева, И.Л.Копобаева, Л.В.Цой, Караганда, 2006.
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1. Козденова Р.Э. Гинекология – Алматы «Ғылым», 2001 г. 49 экз.
2. Раисова, А.Т. Акушерия және гинекология АсемСистем,2006.
Қосымша:
3. Әбижанов, Рақымжан Әбижанұлы. Хирургия аурулары және мейiрбике iсi:Оқу құралы/Р.Ә.Әбижанов, С.С.Шомыров. -Алматы:Асем-Систем, 2006.-168б.
4. Құлмағамбетов, Iльяс Райханович. Клиникалық фармакологиядан таңдаулы дәрiстер:Оқу құралы/КГМА; I.Р.Құлмагамбетов, Т.М.Мәжитов, А.Н.Ихамбаева.-Қарағанды:Б.и.,2007.-90б.
Негізгі:
1. Айламазян Э.Г. Акушерство – учебник для студентов мед.ВУЗов. Санкт-Петербург. – 2005 г.
2. Бодяжина В.И., Жмакин К.Н., Кирющенков А.П. Акушерство – учебник для студентов мед. ВУЗов. М., 2001 г.
3. Дуда В.И. Гинекология 2002 г. 77 экз.
4. Сметник В.П. Тумилович Л.Г. Неоперативная гинекология,-3-е изд., стереотип.-М. Медицинское информационное агентство,2002.
5. Чернуха Е. А. Родовой блок:Руководство для врачей.-М.:Триада-Х,2005
Қосымша:
6. Гестационный процесс у подростков, страдающих пиелонефритом. Караганда, 2001 г., Мустафина Г.Г.
7. Каюпова Л. С. Прогнозирование перинатальных исходов у первородящих старшего возраста.-Алматы: 2006.
8. Учебно-методическое пособие - «ВИЧ/СПИД и беременность» - И.А.Евгеньева, И.Л.Копобаева, Л.В.Цой, Караганда, 2006.
Қазақ тілінде:
Негізгі:
1. Козденова Р.Э. Гинекология – Алматы «Ғылым», 2001 г. 49 экз.
2. Раисова, А.Т. Акушерия және гинекология АсемСистем,2006.
Қосымша:
3. Әбижанов, Рақымжан Әбижанұлы. Хирургия аурулары және мейiрбике iсi:Оқу құралы/Р.Ә.Әбижанов, С.С.Шомыров. -Алматы:Асем-Систем, 2006.-168б.
4. Құлмағамбетов, Iльяс Райханович. Клиникалық фармакологиядан таңдаулы дәрiстер:Оқу құралы/КГМА; I.Р.Құлмагамбетов, Т.М.Мәжитов, А.Н.Ихамбаева.-Қарағанды:Б.и.,2007.-90б.
Ф КГМУ 43-0402
ИП №6 от 14 июня 2007 г.
Қарағанды мемлекеттік медицина университеті
№1 жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасы
ДӘРІС
Тақырыбы: Отбасын жоспарлау мәселелері туралы кеңес берудің негізгі
принциптері
Пән: ОVР Жалпы дәрігерлік тәжірибе
Мамандығы: 051301 – Жалпы медицина
Курс: V,
Уақыты: 2 сағат
Құрастырушы: Хайдаргалиева Л.С.
Қарағанды
2012ж.
№1 ЖТД кафедраның мәжілісінде талқыланып және бекітілген
Хаттама №8 ___25__ __03___ 2011ж.
Кафедра меңгерушісі: Мулдаева Г.М.
Тақырыбы: Отбасын жоспарлау мәселелері туралы кеңес берудің негізгі
принциптері
Мақсаты: Жанұяны жоспарлау туралы түсінік беру. Жанұяны жоспарлау қызметін
ұйымдастыру. Контрацепцияның қазіргі түрлері мен әдістерінің спектрі.
Дәріс жоспары:
1. Жанұяны жоспарлау.
2. Контрацепцияның қазіргі әдістері.
3. Жанұяны жоспарлау әдісінің эффективтілігі мен қауіпсіздігі.
Дәріс тезистері.
Отбасын жоспарлау (босануды реттеу) — халықаралық денсаулык сақтау
үйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша бүл кейбір жеке адамдардың не.месе
жанүялардың керек емес жүктіліктен сақтануына көмектесетін, сонымен қатар
дүниеге армандаған баланы тууға, балалардың санын реттеуге, босаиудың
арасын қадағалауға арналған шаралар жиынтығы. Жалпы айтқанда, жанүяны
жоспарлаудың (босануды реттеу) нсгізгі максаты - ана мен нәрестенің
денсаулығын корғау, ана мен нәрестенің патологиясын, өлі.мі мен
гинекологиялык ауруларын төмендету, әйелдің репродуктивті денсаулығын
нығайту және жалмы халықтың денсаулығын жақсарту болып саналады.
Бүгінгі күнде ана мен баланын оліміне және ауруға шалдығуына келесі
жағдайлар әкеледі: жиі және коп босану (4-тен жоғары), ерте босану (19
жаска дейін) және кеш босану (40 жастан жоғары) жүктілікті үзу, әсіресе
бірінші жүктілікті үзу, жасанды түсіктср, босанудың арасындағы уақыттың аз
болуы (2 жылдан аз), ауыр экстрагениталды патология, асқынган жүктілік және
т.б. себсптер айтарлықгай әсер етуде.
Әдебиеттер мәліметтері бойынша. күтпеген жүктіліктен сақтаудың казіргі
кездегі әдістерін санаулы әйелдер гана колданылады: гормоналды түрін
1,1—3%, жатыр ішілік түрін 2,2 — 12 % қолданады екен. Контрацептивті заттар
арасында жергілікті түрі жиі кездеседі.
Механикалық (еркектердің күйегі, қынаптық диафрагмалар,жатыр мойындық
қалпақшалар).
Биологиялық (жыныстық қатынастты үзу, симптермалды әдіс).
Химиялық (кремдер, жақпалар, түймедақтар, шариктер, балауыздар,
ерітінділер, спермицидтер әсері бар аэрозолдар).
Хирургиялық- ол контрацептивтердің арасында сирекқолданылатын түріне
жатады, бүл кезде жатыр түтіктерінэндокоагуляциялау және вазэктомия
жасайды.
Гормоналды - жүргізілген эпидемиологиялық зерттеу бойыншаұрықтануға карсы
әсер ететін гормоналды заттардың контрацептивтінәтижесі өте жоғары (99,6%)
екендігі аныктайды, олар сүт бізінің, аналық бездердің обырының даму қаупін
жояды, жатырдан тыс жүктіліктіңдаму мүмкіншілігін төмендетеді, етеккір
қызметінің әртүрлі бұзылыстарын емдеуде, сонымен бірге жатыр миомасын,
эндометриозды, полипозды,
шырышты қабаттың гиперплазиясын, жыныс мүшелерінің қабыну ауруларын,
фиброзды-кистозды мастопатияларды, қаназдықты, ревматоидті артриттерді
емдеуде оң әсерін тигізеді.
І. Жанұяны жоспарлау.
Cоңғы он жыл көлемінде денсаулықты сақтау, әсіресе әйел ананың бала туу
қызметін сақтау мәселелері әртүрлі мамандықтағы дәрілердің жалпы ортақ
жұмысына айналды. Денсаулықтың жалпы негізгі параметрлерінде: дұрыс
тамақтану, спорт жєне денешынықтырумен айналысу, организмге зиянды әсер
ететін әдеттерден аулақ болу, көңіл-күйді жоғары ұстау, әртүрлі жұқпалы
аурлардан сақтана білу, тұқымқуалайтын ауруларды болдырмау, қолайлы
экологиялық ортада өмір сүру жатады. Осының бәрі салауатты өмір сүрудің
негізгі шарттары болып табылады.
Әйелдің денсаулығы мен бала туу қызметінің арасындатығыз байланыс бар.
Соңғы кездері жүктілік пен босану процесі 25 шамасына дейінгі әйелдерді
онкологиялық қатерлі ісіктер аурулардан сақтайды, қорғайды деген
ұғымдағы ғылыми жұмыстар пайда болды. 19 жасқа дейінгі жыныстық қатынаста
ерте болу жатыр мойынының қатерлі ісігін көбейтуде. 20-24 жас
аралығындағы қатынаста әйелдердің жасанды түсік жасатуы медициналық аборт
емшек безінің қатерлі ісігін 2 есеге дейін көбейтуде. Әйелдің бала туу
қызметін реттеу, ретсіз жүктілікті болдырмау жанұяны отбасын жоспарлау
мәселесінің негізі болмақ. Бұл мәселеде өте ертеден келе жатқан, ежелгі
тарихы бар дүние. Жанұяны жоспарлау бала сыны шектеу ғана емес, ол ана мен
бала денсаулығын қорғау, өмірге дені сау, үмітті, көптен күткен ұрпақ єкелу
деген түсінікті білдіреді. Сондықтан осы түсінікті уаөыттан бастап ,
жүктіліктен саөтану заттарын ойластырған, сол жөнінде мақала жазған
дєрігерлерді айыпқа тартатын болған.
Жанұяны жоспарлаудың негізгі мақсаттары:
Бедеулі некені емдеу.
19 жасқа дейінгі және 35 жастан кейінгі жүктілік пен босанудың алдын-алу.
Босану арасындағы аралық кем дегенде 3 жылдан аспауы керек.
Экстрагенитальды-жыныс мүшесінің тыс аурулары бар жоғарғы қауыпты топ
әйелдерінде жасанды түсікті болдырмау,соның алдын-алу.
Бірінші жүктілігін жасанды жолмен медициналық аборт алдырмау, соның алдын-
алу.
Жанұяны жоспарлау – қаламаған жүктіліктен сақтануға, әйел ауруларын және
өлімін төмендетуде жоғары мамандандырылған сапалы қызмет етеді. Жанұяны
жоспарлау әр түрлі контрацепция әдістері туралы (тиімділігі, кемшілігі,
кері әсері, асқынуы т.б ) толық және анық ақпарат бере алады. Бұл әдіс
баланың және ананың денсаулығын жақсарту ғана емес, бұл адамның құқығының
бір түріне жатады. Отау құрған екі жас берілген ақпаратты толық түсініп,
таңдау жасайды, сондықтан қазіргі кезде кең депазонды қауіпсіз және
нәтижелі контрацепцияның әр түрлі әдістері кең ұсынылады. ХДҰ жанұяны
жоспарлауға сапалы қызмет етеді және әдістердің нәтижелі болуы үшін көп
көңіл бөледі.
Кез келген контрацепциялық әдісті қолдану үшін жүктілікті тоқтатуды керек.
Жүктілікке баға беру: әйел жүкті емес, бірақ: әйелде жүктілік белгілері жоқ
(менструацияның тоқтауы, жүрек айну, сүт бездерінің дөрекіленуі, т.б.)
болса;
ол контрацепция әдістерін дұрыс және тұрақты қолданды;
ол алғашқы менструациялық циклдің жетінші күнінде ;
ол босанғаннан соң төрт аптадан кейінгі жағдайда;
ол аборттан кейінгі жеті күн өткенде;
лактациялық аменорея әдісін қолдану китериі бақылауға алынған:
аменорея.
бала алты ай толғанға дейін.
ана сүтімен емізуді тоқтату.
Сонымен жанұяны жоспарлау –дүниеге тек қана үмітті баланың туылуын, сонымен
қатар әйелдің бала туу қызметін бақылауды қамтамасыз ету болып табылады.
Адамзаттың дамуы – ол денсаулықты сақтау жєне қорғау, жанұяны жоспарлау
экономикалық прогресті дамыту деген қоғымды білдіреді. Жанұяны жоспарлаған,
реттсіз, үміттенбеген жүктілікті бодырмау үшін єрбір єйел жүктіліктен қалай
қорғанудыњ,яғни жүктіліктен сақтанудың жолдарын білгендері абзал.
ІІІ. Табиғи жолмен жүктілік болудың ескертпесі.
Табиғи әдісті әйелдің менструациялық циклінде фертильді кезеңінің басы
және соңын анықтауда қолданылады. Фертильді кезең – бұл әйелде жүктілік
болуына мүмкіндік болатын уақыт.
Табиғи әдістің нәтижелілігі орта есеппен ( 1 жыл ішінде 100 әйел
қолданғанда оның 9 – 20 – сы жүкті болады) .
Табиғи әдісті қолдануына байланысты бірнеше түрлерге бөледі.
1. Күнтізбелік әдіс.
Фертилді кезеңнің басталуын және аяқталуын міндетті түрде санау керек. Ол
үшін оның қанша уақытқа созылатынын білу керек:
әйел әр менструациялық цикл ұзақтығын жазу керек, минимум алты ай жүкті
болудан сақтану керек;
бірінші күнгі менструациялық қан кету менструацияның бірінші күні болып
есептеледі;
ең қысқа менструациялық циклдің 18 күнін санау керек, бұл фертильді күннің
ең бірінші (қауіпті) кезеңі болып есептеледі.
ең ұзақ менструациялық циклдің 11 күнін санау керек, бұл фертильді күннің
ең соңғы (қауіпті) кезеңі болып есептеледі.
Мысалы: әйелде ең ұзақ цикл 30 күнді құрайды, ал қысқа 26 күнді құрайды:
Қысқа цикл 26 күн. – 18 күн = 8 күн.
Ұзақ цикл 30 күн – 11 күн = 19 күн.
Менструациялық циклдің 8 – нен 19 күндері фертильді деп есептеледі. Осы
уақыт аралығында әйел жыныстық қатынастан сақтануы керек.
2. Базальді температура әдісі .
Фертильді кезеңді тік ішек температурасын өлшеу арқылы анықтауға
болады.
Менструациялық циклдің фолликулярлы фазасында базальді температура 37 оС
төмен, циклдің лютейінді фазасында 8 – 10 күн ішінде температура 37 оС - қа
жоғарылайды.
Температураны таңертең бір уақытта арнайы жеке градусникпен 7 – 10 минут
аралығында өлшеу керек.
Температураны графикке белгілеп отыру керек.
Фертильді кезең менструальді циклдің басталу күнінен деп саналады, егер
базальді температура 3 күн ішінде көтерілмесе.
Жүктіліктен қорғану үшін партнёрлер температура көтерілуінің 3 күнінен
бастап, циклдің соңына дейін жыныстық қатынасқа түспеу керек.
Егер әйелде температураны жоғарылататын басқа аурулар болса бұл әдісті
қолдануға болмайды.
3. Цервикальді шырыш әдісі.
Бұл әдісті жыныс мүшелерінде қабыну процесі болмаған жағдайда ғана
қолдануға болады. Әйел өзінің фертильні кезеңін қынаптан бөлінетін шырышқа
қарау арқылы анықтайды. Сол кезде қынаптан мөлдір шырыш бөлінуін сезсе,
фертильді кезең болуы мүмкін. Соңғы күнгі бөлінген мөлдір шырыш “ күндізгі
пик”, бұл овуляцияның жақындағанын немесе оның енді өткенін көрсетеді.
Менструальдық қан кету тоқтаған соң көп әйердерде бірнеше күн қынаптан
бөліністер бөлінбейді – ол “құрғақ күндер” деп есептеледі. Кейінгі 1 цикл
кезінде бөлінетін шырышқа көңіл бөліп, сол цикл бойы жыныстық қатынастан
сақтану керек. Күні бойы бөлінетін шырышқа көңіл бөліп, арнайы белгілермен
кестеге: қан кету – қызыл түс, құрғақ күндер – “Қ” әрпі, фертильді күндер –
“Ф” әрпі, бұлыңғыр фертильді емес шырыш – “ФЕ” әрпі мен белгіленеді. Әйел
шырыштың бөлініп немесе қынапта ылғалдылықты сезінетін болса жыныстық
қатынаста болмауы тиіс. Соңғы күнгі мөлдір шырыштың бөлінуі фертильді
кезеңнің “пигі” болғандықтан, кейінгі үш күнге дейін жыныстық қатынастан
сақтану керек.
4. Симптомотермальды әдіс.
Бұл цервикальды шырыш әдісі және вазальді температура комбинациясынан
құралған әдіс.
5. Үзілген жыныстық қатынас.
Жанұяны жоспарлауда бұл дәстүрлі әдіс болып саналады. Бұл әдіс жыныстық
қатынас кезінде ер адамның эякуляцияға дейін әйел қынабынан жыныс мүшесін
алумен негізделеді.
Жыныстық қатынасқа түспес бұрын жыныстық серіктер қимылдасу келісімін
сөйлесіп алуы керек.
Жыныстық қатынас алдында еркек қуықты босатып алуы тиіс.
Жыныстық қатынас кезінде еркек жыныс мүшесінен бөлінген эякуляциядан қалған
сперманы сүрту керек.
Әйел гениталиіне сперма түспеуі үшін эякуляция бөлінбес бұрын еркек жыныс
мүшесін қынаптан шығаруы шарт.
Жоғарыдағы айтылған табиғи жолмен жүктіліктен сақтану әдістерінің
артықшылығы – механикалық және химиялық заттар қолданылмайды.
Әдістің кемшілігі - әсер етуі аз, себебі ретті емес менструальді цикл
кезінде қолдана алмайсың және ұзақ уақыт жыныстық қатынасқа түспеу керек.
ІV. Қазіргі кездегі контрацепция әдістерінің түрлері.
Контрацепция құрамына, мөлшеріне, әсер етуіне көрсеткішіне, қарсы
көрсеткішіне, қолдану ерекшелігіне, қолдану әдісіне байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді.
1.Барьерлік контрацепция әдістері.
Барьерлік контрацепция әдістері (диафрагмалар, мүше қаптар, губкалар және
спермицидтер) жүкті болудан, ЖЖЖС – дан, басқа гинекологиялық аурулардың
дамуынан, әсіресе жатыр мойны карциномасы даму қаупін төмендетеді.
Ұрықтандыруға қарсы заттардың зианды әсерлері тәжірибиеде аз деп
есептеледі. Келесі барьерлік контрацепция түрлерін: ерлердің ( мүшеқап –
сперманың қынапқа кіруінен сақтайды ) және әйелдердің (диафрагмалар,
губкалар және спермицидтер) деп бөледі.
А. Мүше қаптар тиімді, қауіпті емес және салыстырмалы арзан, ЖЖЖС – дан
сақтайтын жеке әдіс. Оны басқа контрацепция әдістерінде ЖЖЖС – дан
сақтануға қосымша әдіс ретінде қолданады. Бұл әдіс мына жағдайда пайдалы,
егер серіктер әр жыныстық қатынас кезінде қолданса.
а. Тиімділігі келесі фактрларға байланысты болады:
Серіктер жасы (жасы үлкен серіктерде фертильділік төмендейді ).
Жүкті болуды ескерту немесе жанұяны жоспарлауды кейінге қалдыру.
Серіктердің жоғары деңгейдегі білімділігі.
Жүктілік болу жиілігі 1 жылда 100 әйел ішінен 5-10 жағдай кездеседі.
б. Жыныс жолдары арқылы берілетін аурулар. Латексті мүшеқаптар ауа,
су және микроорганизмдерді өткізбейді. Сондықтан ЖЖЖС – дан
сақтайды. Ал, басқа материалдардан жасалынған мүшеқаптар мұндай
қасиет көрсетпейді, келесі қоздырғыштармен шақырылатын ауруларды
өршітеді.
Neissera gonorrhoeae
Chlamydia trachomatis
Ureaplasma ureaiyticum
Адамның папиломды вирусы (АПВ)
Mycopiasma hominis
Trichomonas vaginalis
Treponema pallidum
АИВ
в. Жатыр мойнының карциномасы. Ұрықтануды болдырмайтын барьерлік
заттар жатыр мойнын онкологиялық аурулардың дамуын тудыратын
себептерден сақтайды. Бірақ мүше қаптар жатыр мойнының
дисплазиясын тудыруы мүмкін.
Б. Спермицидтер. Оған гелдер, аэрозольді көпіршіктер, көпіршікті және
көпіршіксіз суппозиторилер жатады. Бұл әдәсті диафрама, губка және мүше
қаптармен бірге қолданады. Бірақ, әйелдердің 3% ғана спермицидтерді
қолданады.
а. Әсер етуі. Барерьлік контрацептивтер активті компонент тез бөледі және
қынаппен жатыр мойнынна жайылу қабілеті бар. Спермицидтер жатыр мойнына
сперматозоидтардың кіруіне физикалық бартер ретінде кедергі жасай алады.
Жатыр мойны шырышына енген сперматазоид бөлігіне спермицид әсер еткен соң,
фуртильдік қасиетін төмендетеді.
Спермицидтердің активті ингридиенттері сперматозоидтардың қозғалғыштығын
аналық клеткаға енуін жүргізетін фермент активтілігін төмендетіп, оларды
жояды.
Беткейлі – активті заттар ( мысалы ноноксинол 9 және октоксинол 9)
сперматозоидтың сырқы мембранасын бұзады.
Фермент ингибитрлары ( мысалы, госсипол) – спермостатиктер; олар
сперматозоидты жүргізетін ферменттердің активтілігін төмендетеді және
фермент акросомалары (мысалы, гиалуронидаза және проакрозин ), ұрықтану
кезінде аналық клетканың мөлдір қабатынан сперматозоидтың өтуіне кедергі
жасайды.
б. Жүктілік болу жиілігі бір жылда 100 әйел ішінен 5 – 25 жүкті болады, ол
бірнеше факторларға байланысты мысалы, егер спермицид жатыр мойнын толық
жаппаса, онда оның әсері нәтижесіз.
в. Зианды әсері. Қазіргі қолданылып жүрген спермицидтердің зиянды әсері
табылған жоқ. Әйелдердің спонтанды аборт жасау жиілігі және ұрықта, балада
туа пайда болған ақаулар қаупі жоғарлайтын болса спермицидтерді қолдану
қарсы көрсеткіш болып табылады.
2. Жатырішілік спираль (ЖІС)
Жатыр ішілік сайман жүкті болып қалмау үшін қолданылады. Оның тиімділігі
97%. Өзге шаралардан айырмашылығы ол жұмыртқа жасушасының ұрықтану- ын
болдырмайды, ұрықтың жатыр қабырғасына бекінуіне жол бермейді, яғни оны
мезгіліне жетпей түсікке айналдырады. Кейін бұдан жүктілікке жеткізбейтін
әдет қалыптасуы мүмкін. Сондықтан, бұрын бала тумаған әйелдердің мұны
пайдаланбағаны жөн.
а. ЖІС тиімділігі.
нәтижелігі жоғары;
басқа жүйелердегі зат алмасу процестеріне зиянды әсері;
жатырішілік сайманның бір реттік процедурасын ұзақ уақыт (3-5 жыл)
қолдануға болады;
егер әйел бала көтергісі келсе, ЖІС –ды алдырғаннан кейін 4-6 айдан соң оны
қайта салдыруға рұқсат етіледі және осы аралықта жүктіліктен сақтануға өзге
тәсілдерді қолдануға болады;
б. Әсер етуі.
Медикаментозды емес ЖІС. Контроцепциялық әсері жатырдағы бөтен дене
қатысуымен жергілікті асептикалық реакцияның болуына байланысты.
ЖІС бөтен дене ретінде миометридің жиырылуын шақырып, оны тездетеді.
Бір уақытта жатыр түтіктерінің перистальтикасын жоғарлатады, сол себепті
ұрықтанған жұмыртқа клеткасы фаллопиев түтігінен тез өтіп, жатыр қуысына
имплантациялануына тез түседі, сондықтан бір жағынан жұмыртқа клеткасы әлі
толық өсіп жетілмеген, бір жағынан эндометри әлі оны мплантациялауға дайын
емес.
ЖІС қолданатын әйелдерде эндометридің қабынуы жиі болады. Мыс қосса
Қабыну реакциясын тездетеді. Жабылған мыс ЖІС – ді алып тастағанда қабыну
реакциясы тез жазылып, соңынан ұрықтану қабілеті өз қалпына келеді.
Медикаментозды ЖІС прагестеронмен бірге жатыр мойны мен эндометриге әсер
етіп контрацепциялық қасиеті күшейеді.
Прогестерон эндометридің ұрық клеткасын инплантациялануына кедергі болады.
Шырыштың өзгеруі сперматазиодтардың енуін қиындатады.
в. Түрлері. Қазіргі кезде тек прогестерон бөлетін және мыс құрамды ЖІС ғана
қолданылады.
Барий мен сіңірілген пластикалық сайман. Бұл ЖІС – ді белгісіз уақытқа
дейін жатырда қалдыруға болады. Қазіргі кезде пластиканың сынғыштығына
байланысты бұл сайман қолданылмайды.
Мыс құрамды сайман. Бұл ЖІС ТСu 380 А барий сульфатынан және полиэтиленнен
жасалған, Т – тәрізді пішінді, көлемі 380 кв мм. тең зат. Бұл ЖІС – ні әр
10 жылда ауыстырып отруы керек.
Прогестерон бөлетін Т тәрізді пішінді сайман. Оны әр жыл сайын ауыстырып
отыру керек. Себебі, сайманды қолданған кезде 18 айдан кейін құрамындағы
прогестерон қоры таусылады.
г. Зиянды әсерлері.
Жатырдан қан кету. ЖІС негізгі алып тастау себебі , менструацияның
тоқтамауы және менструация аралығындағы қан кетулер. Сол кезде міндетті
түрде темір препараттарын ішу керек және психотерапия сеансын жүргізу тиіс.
Көбінесе бөтен дене жатырға еніп бейімделгеннен кейін қан кетулер азаяды.
Егер қан кетулер тоқтамаса жатыр ішілік сайманды алып тастау керек.
Жатыр түбінің перфорациясы. Бұл ЖІС – ді қолданғанда болатын ауыр
асқынулардың бірі. ЖІС – ні енгізгенде біріншілік тесілу мысалы: 1000
процедура ішінде 1 жағдай кездеседі. Егер тексеру кезінде дәрігер жатыр
мойнында бақыланатын жіпті көрмесе әйел ЖІС – нің түсуін байқамаса тез
арада жатыр түбінің тесілуі деп қорытынды жасау керек. Дұрыс қойылған
сайман әйелдің де, еркектің де жыныстық қарым қатынасына ешқандай кедергі
жасамайды. ЖІС жатыр қуысына өсіп кетуі және жіптің қуысқа тартылып кетуі
мүмкін. Оны анықтау үшін:
ЖІС орналасуын ренгенография немесе УДЗ қолданады.
ЖІС жатыр ішілік сайманды визуализациялау үшін ренгенографиядан бұрын жатыр
қуысына контарсты зат енгізеді.
ЖІС жатырдан тыс орналасса, асқынудың алдын алу үшін ( мысалы: спайка және
ішек өтімсіздігі ) оны тез арада алып тастау керек.
д. Инфицирлену. Жатыр қуысына жатыр қуысына ЖІС енгізгеннен кейін алғашқы
24 сағат аралығында қалыпты жағдайда стерильді болып есептеледі. Осыдан
кейін бактериялармен инфицирленеді , бірақ көп жағдайларда табиғи қорғаныс
күштері бұл бактерияларды жойып жібереді. ЖІС енгізгеннен кейін алғашқы 2
аптада жамбас мүшелерінің инфицирлену жиелігі жоғары болады, уақыт өткен
сайын біртіндеп төмендей бастайды.
Инфицирленуді жоғарылататын қауіп факторлары:
Анамнезінде кіші жамбас мүшелерінің қабыну аурулары болса;
Әйел әлі босанбаған немесе 25 жастан жас болса;
Жыныстық қатынасқа түсетін серіктестер саны көп болса.
Диагфрагмалар немесе пеоральді контрацептивті қолданатындармен ЖІС – ді
салыстырғанда сальпингит жиілігі жоғары. Әлі босанбаған әйелдерде болашақ
фертильдік қасиетін бұзбау үшін ЖІС – ді қолдануға ұсыныс берілмейді.
Сальпингитті ЖІС – ді алып тастағаннан кейін анибиотиктермен емдейді. Бір
жақты тубовариальді абцесс кейде ЖІС қолданғанда болады. Оны кіші жамбас
мүшелерінің жалпы санациясынсыз алып тастауға болады.
ж. Қарсы көрсеткіштер.
Жыныс мүшелерінің жедел және жеделдеу қабыну аурулары;
Жиі өршитін созылмалы қабыну аурулары;
Инфекциялы – септикалық аурулар және әр – түрлі этиологиялы қызба;
Жатыр ақауларының дамуы;
Истмико – цервикальді жеткіліксіздік;
Жыныс мүшелерінің қатерлі және қатерсіз ісіктері;
Менструальді циклдің бұзылуы;
Анықталған немесе мүмкін болатын жүктілік.
е. Жүктілікке байланысты асқынуы.
ЖІС орнында алынбай қалса, өздігінен болатын түсіктің 50 % құрайды.
Жүктілік болған жағдайда инфицирленуден сақтану үшін ЖІС – ді алып тастау
керек. ЖІС – ді алып тастағаннан кейін жүктіліктің бастапқы кезінде
өздігінен болатын түсіктер 20 – 30 % - ті құрайды.
Жатырдан тыс жүктілік бұл әдісті қолданған кезде 3 – 7 % , ал қолданбаған
жағдайда 1 – 2 % - ті құрайды. Жиі аналық жұмытқа жатыр түтікшесінде қарама
– қарсы жақтаға сары денешікке қарсы орналасады. Жүктіліктің бұл кезінде оң
жақ аналық без сол жақ жатыр түтікшесінен құрсақ қуысы арқылы өтеді.
Ұрықтанған аналық клетка тез өсіп үлгереді де жатырдың тар түтігінен өте
алмайды.
Шала туылу бұл әдісті қолданғанда 2 – 12 % - ті құрайды. Уақытысынан ерте
туылу ЖІС –ң миометрді тітіркендіруіне байланысты жүктіліктің ІІІ
триместірінде болады.
ж. Жүктілік болу жиілігі 1 жыл ішінде 100 әйелдің 2 – 3 әйел жүкті болуы
кездеседі.
3. Имплантационды контрацепция.
1.Левоноргестрел имплантаты. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ИП №6 от 14 июня 2007 г.
Қарағанды мемлекеттік медицина университеті
№1 жалпы дәрігерлік тәжірибе кафедрасы
ДӘРІС
Тақырыбы: Отбасын жоспарлау мәселелері туралы кеңес берудің негізгі
принциптері
Пән: ОVР Жалпы дәрігерлік тәжірибе
Мамандығы: 051301 – Жалпы медицина
Курс: V,
Уақыты: 2 сағат
Құрастырушы: Хайдаргалиева Л.С.
Қарағанды
2012ж.
№1 ЖТД кафедраның мәжілісінде талқыланып және бекітілген
Хаттама №8 ___25__ __03___ 2011ж.
Кафедра меңгерушісі: Мулдаева Г.М.
Тақырыбы: Отбасын жоспарлау мәселелері туралы кеңес берудің негізгі
принциптері
Мақсаты: Жанұяны жоспарлау туралы түсінік беру. Жанұяны жоспарлау қызметін
ұйымдастыру. Контрацепцияның қазіргі түрлері мен әдістерінің спектрі.
Дәріс жоспары:
1. Жанұяны жоспарлау.
2. Контрацепцияның қазіргі әдістері.
3. Жанұяны жоспарлау әдісінің эффективтілігі мен қауіпсіздігі.
Дәріс тезистері.
Отбасын жоспарлау (босануды реттеу) — халықаралық денсаулык сақтау
үйымының (ВОЗ) анықтамасы бойынша бүл кейбір жеке адамдардың не.месе
жанүялардың керек емес жүктіліктен сақтануына көмектесетін, сонымен қатар
дүниеге армандаған баланы тууға, балалардың санын реттеуге, босаиудың
арасын қадағалауға арналған шаралар жиынтығы. Жалпы айтқанда, жанүяны
жоспарлаудың (босануды реттеу) нсгізгі максаты - ана мен нәрестенің
денсаулығын корғау, ана мен нәрестенің патологиясын, өлі.мі мен
гинекологиялык ауруларын төмендету, әйелдің репродуктивті денсаулығын
нығайту және жалмы халықтың денсаулығын жақсарту болып саналады.
Бүгінгі күнде ана мен баланын оліміне және ауруға шалдығуына келесі
жағдайлар әкеледі: жиі және коп босану (4-тен жоғары), ерте босану (19
жаска дейін) және кеш босану (40 жастан жоғары) жүктілікті үзу, әсіресе
бірінші жүктілікті үзу, жасанды түсіктср, босанудың арасындағы уақыттың аз
болуы (2 жылдан аз), ауыр экстрагениталды патология, асқынган жүктілік және
т.б. себсптер айтарлықгай әсер етуде.
Әдебиеттер мәліметтері бойынша. күтпеген жүктіліктен сақтаудың казіргі
кездегі әдістерін санаулы әйелдер гана колданылады: гормоналды түрін
1,1—3%, жатыр ішілік түрін 2,2 — 12 % қолданады екен. Контрацептивті заттар
арасында жергілікті түрі жиі кездеседі.
Механикалық (еркектердің күйегі, қынаптық диафрагмалар,жатыр мойындық
қалпақшалар).
Биологиялық (жыныстық қатынастты үзу, симптермалды әдіс).
Химиялық (кремдер, жақпалар, түймедақтар, шариктер, балауыздар,
ерітінділер, спермицидтер әсері бар аэрозолдар).
Хирургиялық- ол контрацептивтердің арасында сирекқолданылатын түріне
жатады, бүл кезде жатыр түтіктерінэндокоагуляциялау және вазэктомия
жасайды.
Гормоналды - жүргізілген эпидемиологиялық зерттеу бойыншаұрықтануға карсы
әсер ететін гормоналды заттардың контрацептивтінәтижесі өте жоғары (99,6%)
екендігі аныктайды, олар сүт бізінің, аналық бездердің обырының даму қаупін
жояды, жатырдан тыс жүктіліктіңдаму мүмкіншілігін төмендетеді, етеккір
қызметінің әртүрлі бұзылыстарын емдеуде, сонымен бірге жатыр миомасын,
эндометриозды, полипозды,
шырышты қабаттың гиперплазиясын, жыныс мүшелерінің қабыну ауруларын,
фиброзды-кистозды мастопатияларды, қаназдықты, ревматоидті артриттерді
емдеуде оң әсерін тигізеді.
І. Жанұяны жоспарлау.
Cоңғы он жыл көлемінде денсаулықты сақтау, әсіресе әйел ананың бала туу
қызметін сақтау мәселелері әртүрлі мамандықтағы дәрілердің жалпы ортақ
жұмысына айналды. Денсаулықтың жалпы негізгі параметрлерінде: дұрыс
тамақтану, спорт жєне денешынықтырумен айналысу, организмге зиянды әсер
ететін әдеттерден аулақ болу, көңіл-күйді жоғары ұстау, әртүрлі жұқпалы
аурлардан сақтана білу, тұқымқуалайтын ауруларды болдырмау, қолайлы
экологиялық ортада өмір сүру жатады. Осының бәрі салауатты өмір сүрудің
негізгі шарттары болып табылады.
Әйелдің денсаулығы мен бала туу қызметінің арасындатығыз байланыс бар.
Соңғы кездері жүктілік пен босану процесі 25 шамасына дейінгі әйелдерді
онкологиялық қатерлі ісіктер аурулардан сақтайды, қорғайды деген
ұғымдағы ғылыми жұмыстар пайда болды. 19 жасқа дейінгі жыныстық қатынаста
ерте болу жатыр мойынының қатерлі ісігін көбейтуде. 20-24 жас
аралығындағы қатынаста әйелдердің жасанды түсік жасатуы медициналық аборт
емшек безінің қатерлі ісігін 2 есеге дейін көбейтуде. Әйелдің бала туу
қызметін реттеу, ретсіз жүктілікті болдырмау жанұяны отбасын жоспарлау
мәселесінің негізі болмақ. Бұл мәселеде өте ертеден келе жатқан, ежелгі
тарихы бар дүние. Жанұяны жоспарлау бала сыны шектеу ғана емес, ол ана мен
бала денсаулығын қорғау, өмірге дені сау, үмітті, көптен күткен ұрпақ єкелу
деген түсінікті білдіреді. Сондықтан осы түсінікті уаөыттан бастап ,
жүктіліктен саөтану заттарын ойластырған, сол жөнінде мақала жазған
дєрігерлерді айыпқа тартатын болған.
Жанұяны жоспарлаудың негізгі мақсаттары:
Бедеулі некені емдеу.
19 жасқа дейінгі және 35 жастан кейінгі жүктілік пен босанудың алдын-алу.
Босану арасындағы аралық кем дегенде 3 жылдан аспауы керек.
Экстрагенитальды-жыныс мүшесінің тыс аурулары бар жоғарғы қауыпты топ
әйелдерінде жасанды түсікті болдырмау,соның алдын-алу.
Бірінші жүктілігін жасанды жолмен медициналық аборт алдырмау, соның алдын-
алу.
Жанұяны жоспарлау – қаламаған жүктіліктен сақтануға, әйел ауруларын және
өлімін төмендетуде жоғары мамандандырылған сапалы қызмет етеді. Жанұяны
жоспарлау әр түрлі контрацепция әдістері туралы (тиімділігі, кемшілігі,
кері әсері, асқынуы т.б ) толық және анық ақпарат бере алады. Бұл әдіс
баланың және ананың денсаулығын жақсарту ғана емес, бұл адамның құқығының
бір түріне жатады. Отау құрған екі жас берілген ақпаратты толық түсініп,
таңдау жасайды, сондықтан қазіргі кезде кең депазонды қауіпсіз және
нәтижелі контрацепцияның әр түрлі әдістері кең ұсынылады. ХДҰ жанұяны
жоспарлауға сапалы қызмет етеді және әдістердің нәтижелі болуы үшін көп
көңіл бөледі.
Кез келген контрацепциялық әдісті қолдану үшін жүктілікті тоқтатуды керек.
Жүктілікке баға беру: әйел жүкті емес, бірақ: әйелде жүктілік белгілері жоқ
(менструацияның тоқтауы, жүрек айну, сүт бездерінің дөрекіленуі, т.б.)
болса;
ол контрацепция әдістерін дұрыс және тұрақты қолданды;
ол алғашқы менструациялық циклдің жетінші күнінде ;
ол босанғаннан соң төрт аптадан кейінгі жағдайда;
ол аборттан кейінгі жеті күн өткенде;
лактациялық аменорея әдісін қолдану китериі бақылауға алынған:
аменорея.
бала алты ай толғанға дейін.
ана сүтімен емізуді тоқтату.
Сонымен жанұяны жоспарлау –дүниеге тек қана үмітті баланың туылуын, сонымен
қатар әйелдің бала туу қызметін бақылауды қамтамасыз ету болып табылады.
Адамзаттың дамуы – ол денсаулықты сақтау жєне қорғау, жанұяны жоспарлау
экономикалық прогресті дамыту деген қоғымды білдіреді. Жанұяны жоспарлаған,
реттсіз, үміттенбеген жүктілікті бодырмау үшін єрбір єйел жүктіліктен қалай
қорғанудыњ,яғни жүктіліктен сақтанудың жолдарын білгендері абзал.
ІІІ. Табиғи жолмен жүктілік болудың ескертпесі.
Табиғи әдісті әйелдің менструациялық циклінде фертильді кезеңінің басы
және соңын анықтауда қолданылады. Фертильді кезең – бұл әйелде жүктілік
болуына мүмкіндік болатын уақыт.
Табиғи әдістің нәтижелілігі орта есеппен ( 1 жыл ішінде 100 әйел
қолданғанда оның 9 – 20 – сы жүкті болады) .
Табиғи әдісті қолдануына байланысты бірнеше түрлерге бөледі.
1. Күнтізбелік әдіс.
Фертилді кезеңнің басталуын және аяқталуын міндетті түрде санау керек. Ол
үшін оның қанша уақытқа созылатынын білу керек:
әйел әр менструациялық цикл ұзақтығын жазу керек, минимум алты ай жүкті
болудан сақтану керек;
бірінші күнгі менструациялық қан кету менструацияның бірінші күні болып
есептеледі;
ең қысқа менструациялық циклдің 18 күнін санау керек, бұл фертильді күннің
ең бірінші (қауіпті) кезеңі болып есептеледі.
ең ұзақ менструациялық циклдің 11 күнін санау керек, бұл фертильді күннің
ең соңғы (қауіпті) кезеңі болып есептеледі.
Мысалы: әйелде ең ұзақ цикл 30 күнді құрайды, ал қысқа 26 күнді құрайды:
Қысқа цикл 26 күн. – 18 күн = 8 күн.
Ұзақ цикл 30 күн – 11 күн = 19 күн.
Менструациялық циклдің 8 – нен 19 күндері фертильді деп есептеледі. Осы
уақыт аралығында әйел жыныстық қатынастан сақтануы керек.
2. Базальді температура әдісі .
Фертильді кезеңді тік ішек температурасын өлшеу арқылы анықтауға
болады.
Менструациялық циклдің фолликулярлы фазасында базальді температура 37 оС
төмен, циклдің лютейінді фазасында 8 – 10 күн ішінде температура 37 оС - қа
жоғарылайды.
Температураны таңертең бір уақытта арнайы жеке градусникпен 7 – 10 минут
аралығында өлшеу керек.
Температураны графикке белгілеп отыру керек.
Фертильді кезең менструальді циклдің басталу күнінен деп саналады, егер
базальді температура 3 күн ішінде көтерілмесе.
Жүктіліктен қорғану үшін партнёрлер температура көтерілуінің 3 күнінен
бастап, циклдің соңына дейін жыныстық қатынасқа түспеу керек.
Егер әйелде температураны жоғарылататын басқа аурулар болса бұл әдісті
қолдануға болмайды.
3. Цервикальді шырыш әдісі.
Бұл әдісті жыныс мүшелерінде қабыну процесі болмаған жағдайда ғана
қолдануға болады. Әйел өзінің фертильні кезеңін қынаптан бөлінетін шырышқа
қарау арқылы анықтайды. Сол кезде қынаптан мөлдір шырыш бөлінуін сезсе,
фертильді кезең болуы мүмкін. Соңғы күнгі бөлінген мөлдір шырыш “ күндізгі
пик”, бұл овуляцияның жақындағанын немесе оның енді өткенін көрсетеді.
Менструальдық қан кету тоқтаған соң көп әйердерде бірнеше күн қынаптан
бөліністер бөлінбейді – ол “құрғақ күндер” деп есептеледі. Кейінгі 1 цикл
кезінде бөлінетін шырышқа көңіл бөліп, сол цикл бойы жыныстық қатынастан
сақтану керек. Күні бойы бөлінетін шырышқа көңіл бөліп, арнайы белгілермен
кестеге: қан кету – қызыл түс, құрғақ күндер – “Қ” әрпі, фертильді күндер –
“Ф” әрпі, бұлыңғыр фертильді емес шырыш – “ФЕ” әрпі мен белгіленеді. Әйел
шырыштың бөлініп немесе қынапта ылғалдылықты сезінетін болса жыныстық
қатынаста болмауы тиіс. Соңғы күнгі мөлдір шырыштың бөлінуі фертильді
кезеңнің “пигі” болғандықтан, кейінгі үш күнге дейін жыныстық қатынастан
сақтану керек.
4. Симптомотермальды әдіс.
Бұл цервикальды шырыш әдісі және вазальді температура комбинациясынан
құралған әдіс.
5. Үзілген жыныстық қатынас.
Жанұяны жоспарлауда бұл дәстүрлі әдіс болып саналады. Бұл әдіс жыныстық
қатынас кезінде ер адамның эякуляцияға дейін әйел қынабынан жыныс мүшесін
алумен негізделеді.
Жыныстық қатынасқа түспес бұрын жыныстық серіктер қимылдасу келісімін
сөйлесіп алуы керек.
Жыныстық қатынас алдында еркек қуықты босатып алуы тиіс.
Жыныстық қатынас кезінде еркек жыныс мүшесінен бөлінген эякуляциядан қалған
сперманы сүрту керек.
Әйел гениталиіне сперма түспеуі үшін эякуляция бөлінбес бұрын еркек жыныс
мүшесін қынаптан шығаруы шарт.
Жоғарыдағы айтылған табиғи жолмен жүктіліктен сақтану әдістерінің
артықшылығы – механикалық және химиялық заттар қолданылмайды.
Әдістің кемшілігі - әсер етуі аз, себебі ретті емес менструальді цикл
кезінде қолдана алмайсың және ұзақ уақыт жыныстық қатынасқа түспеу керек.
ІV. Қазіргі кездегі контрацепция әдістерінің түрлері.
Контрацепция құрамына, мөлшеріне, әсер етуіне көрсеткішіне, қарсы
көрсеткішіне, қолдану ерекшелігіне, қолдану әдісіне байланысты бірнеше
түрлерге бөлінеді.
1.Барьерлік контрацепция әдістері.
Барьерлік контрацепция әдістері (диафрагмалар, мүше қаптар, губкалар және
спермицидтер) жүкті болудан, ЖЖЖС – дан, басқа гинекологиялық аурулардың
дамуынан, әсіресе жатыр мойны карциномасы даму қаупін төмендетеді.
Ұрықтандыруға қарсы заттардың зианды әсерлері тәжірибиеде аз деп
есептеледі. Келесі барьерлік контрацепция түрлерін: ерлердің ( мүшеқап –
сперманың қынапқа кіруінен сақтайды ) және әйелдердің (диафрагмалар,
губкалар және спермицидтер) деп бөледі.
А. Мүше қаптар тиімді, қауіпті емес және салыстырмалы арзан, ЖЖЖС – дан
сақтайтын жеке әдіс. Оны басқа контрацепция әдістерінде ЖЖЖС – дан
сақтануға қосымша әдіс ретінде қолданады. Бұл әдіс мына жағдайда пайдалы,
егер серіктер әр жыныстық қатынас кезінде қолданса.
а. Тиімділігі келесі фактрларға байланысты болады:
Серіктер жасы (жасы үлкен серіктерде фертильділік төмендейді ).
Жүкті болуды ескерту немесе жанұяны жоспарлауды кейінге қалдыру.
Серіктердің жоғары деңгейдегі білімділігі.
Жүктілік болу жиілігі 1 жылда 100 әйел ішінен 5-10 жағдай кездеседі.
б. Жыныс жолдары арқылы берілетін аурулар. Латексті мүшеқаптар ауа,
су және микроорганизмдерді өткізбейді. Сондықтан ЖЖЖС – дан
сақтайды. Ал, басқа материалдардан жасалынған мүшеқаптар мұндай
қасиет көрсетпейді, келесі қоздырғыштармен шақырылатын ауруларды
өршітеді.
Neissera gonorrhoeae
Chlamydia trachomatis
Ureaplasma ureaiyticum
Адамның папиломды вирусы (АПВ)
Mycopiasma hominis
Trichomonas vaginalis
Treponema pallidum
АИВ
в. Жатыр мойнының карциномасы. Ұрықтануды болдырмайтын барьерлік
заттар жатыр мойнын онкологиялық аурулардың дамуын тудыратын
себептерден сақтайды. Бірақ мүше қаптар жатыр мойнының
дисплазиясын тудыруы мүмкін.
Б. Спермицидтер. Оған гелдер, аэрозольді көпіршіктер, көпіршікті және
көпіршіксіз суппозиторилер жатады. Бұл әдәсті диафрама, губка және мүше
қаптармен бірге қолданады. Бірақ, әйелдердің 3% ғана спермицидтерді
қолданады.
а. Әсер етуі. Барерьлік контрацептивтер активті компонент тез бөледі және
қынаппен жатыр мойнынна жайылу қабілеті бар. Спермицидтер жатыр мойнына
сперматозоидтардың кіруіне физикалық бартер ретінде кедергі жасай алады.
Жатыр мойны шырышына енген сперматазоид бөлігіне спермицид әсер еткен соң,
фуртильдік қасиетін төмендетеді.
Спермицидтердің активті ингридиенттері сперматозоидтардың қозғалғыштығын
аналық клеткаға енуін жүргізетін фермент активтілігін төмендетіп, оларды
жояды.
Беткейлі – активті заттар ( мысалы ноноксинол 9 және октоксинол 9)
сперматозоидтың сырқы мембранасын бұзады.
Фермент ингибитрлары ( мысалы, госсипол) – спермостатиктер; олар
сперматозоидты жүргізетін ферменттердің активтілігін төмендетеді және
фермент акросомалары (мысалы, гиалуронидаза және проакрозин ), ұрықтану
кезінде аналық клетканың мөлдір қабатынан сперматозоидтың өтуіне кедергі
жасайды.
б. Жүктілік болу жиілігі бір жылда 100 әйел ішінен 5 – 25 жүкті болады, ол
бірнеше факторларға байланысты мысалы, егер спермицид жатыр мойнын толық
жаппаса, онда оның әсері нәтижесіз.
в. Зианды әсері. Қазіргі қолданылып жүрген спермицидтердің зиянды әсері
табылған жоқ. Әйелдердің спонтанды аборт жасау жиілігі және ұрықта, балада
туа пайда болған ақаулар қаупі жоғарлайтын болса спермицидтерді қолдану
қарсы көрсеткіш болып табылады.
2. Жатырішілік спираль (ЖІС)
Жатыр ішілік сайман жүкті болып қалмау үшін қолданылады. Оның тиімділігі
97%. Өзге шаралардан айырмашылығы ол жұмыртқа жасушасының ұрықтану- ын
болдырмайды, ұрықтың жатыр қабырғасына бекінуіне жол бермейді, яғни оны
мезгіліне жетпей түсікке айналдырады. Кейін бұдан жүктілікке жеткізбейтін
әдет қалыптасуы мүмкін. Сондықтан, бұрын бала тумаған әйелдердің мұны
пайдаланбағаны жөн.
а. ЖІС тиімділігі.
нәтижелігі жоғары;
басқа жүйелердегі зат алмасу процестеріне зиянды әсері;
жатырішілік сайманның бір реттік процедурасын ұзақ уақыт (3-5 жыл)
қолдануға болады;
егер әйел бала көтергісі келсе, ЖІС –ды алдырғаннан кейін 4-6 айдан соң оны
қайта салдыруға рұқсат етіледі және осы аралықта жүктіліктен сақтануға өзге
тәсілдерді қолдануға болады;
б. Әсер етуі.
Медикаментозды емес ЖІС. Контроцепциялық әсері жатырдағы бөтен дене
қатысуымен жергілікті асептикалық реакцияның болуына байланысты.
ЖІС бөтен дене ретінде миометридің жиырылуын шақырып, оны тездетеді.
Бір уақытта жатыр түтіктерінің перистальтикасын жоғарлатады, сол себепті
ұрықтанған жұмыртқа клеткасы фаллопиев түтігінен тез өтіп, жатыр қуысына
имплантациялануына тез түседі, сондықтан бір жағынан жұмыртқа клеткасы әлі
толық өсіп жетілмеген, бір жағынан эндометри әлі оны мплантациялауға дайын
емес.
ЖІС қолданатын әйелдерде эндометридің қабынуы жиі болады. Мыс қосса
Қабыну реакциясын тездетеді. Жабылған мыс ЖІС – ді алып тастағанда қабыну
реакциясы тез жазылып, соңынан ұрықтану қабілеті өз қалпына келеді.
Медикаментозды ЖІС прагестеронмен бірге жатыр мойны мен эндометриге әсер
етіп контрацепциялық қасиеті күшейеді.
Прогестерон эндометридің ұрық клеткасын инплантациялануына кедергі болады.
Шырыштың өзгеруі сперматазиодтардың енуін қиындатады.
в. Түрлері. Қазіргі кезде тек прогестерон бөлетін және мыс құрамды ЖІС ғана
қолданылады.
Барий мен сіңірілген пластикалық сайман. Бұл ЖІС – ді белгісіз уақытқа
дейін жатырда қалдыруға болады. Қазіргі кезде пластиканың сынғыштығына
байланысты бұл сайман қолданылмайды.
Мыс құрамды сайман. Бұл ЖІС ТСu 380 А барий сульфатынан және полиэтиленнен
жасалған, Т – тәрізді пішінді, көлемі 380 кв мм. тең зат. Бұл ЖІС – ні әр
10 жылда ауыстырып отруы керек.
Прогестерон бөлетін Т тәрізді пішінді сайман. Оны әр жыл сайын ауыстырып
отыру керек. Себебі, сайманды қолданған кезде 18 айдан кейін құрамындағы
прогестерон қоры таусылады.
г. Зиянды әсерлері.
Жатырдан қан кету. ЖІС негізгі алып тастау себебі , менструацияның
тоқтамауы және менструация аралығындағы қан кетулер. Сол кезде міндетті
түрде темір препараттарын ішу керек және психотерапия сеансын жүргізу тиіс.
Көбінесе бөтен дене жатырға еніп бейімделгеннен кейін қан кетулер азаяды.
Егер қан кетулер тоқтамаса жатыр ішілік сайманды алып тастау керек.
Жатыр түбінің перфорациясы. Бұл ЖІС – ді қолданғанда болатын ауыр
асқынулардың бірі. ЖІС – ні енгізгенде біріншілік тесілу мысалы: 1000
процедура ішінде 1 жағдай кездеседі. Егер тексеру кезінде дәрігер жатыр
мойнында бақыланатын жіпті көрмесе әйел ЖІС – нің түсуін байқамаса тез
арада жатыр түбінің тесілуі деп қорытынды жасау керек. Дұрыс қойылған
сайман әйелдің де, еркектің де жыныстық қарым қатынасына ешқандай кедергі
жасамайды. ЖІС жатыр қуысына өсіп кетуі және жіптің қуысқа тартылып кетуі
мүмкін. Оны анықтау үшін:
ЖІС орналасуын ренгенография немесе УДЗ қолданады.
ЖІС жатыр ішілік сайманды визуализациялау үшін ренгенографиядан бұрын жатыр
қуысына контарсты зат енгізеді.
ЖІС жатырдан тыс орналасса, асқынудың алдын алу үшін ( мысалы: спайка және
ішек өтімсіздігі ) оны тез арада алып тастау керек.
д. Инфицирлену. Жатыр қуысына жатыр қуысына ЖІС енгізгеннен кейін алғашқы
24 сағат аралығында қалыпты жағдайда стерильді болып есептеледі. Осыдан
кейін бактериялармен инфицирленеді , бірақ көп жағдайларда табиғи қорғаныс
күштері бұл бактерияларды жойып жібереді. ЖІС енгізгеннен кейін алғашқы 2
аптада жамбас мүшелерінің инфицирлену жиелігі жоғары болады, уақыт өткен
сайын біртіндеп төмендей бастайды.
Инфицирленуді жоғарылататын қауіп факторлары:
Анамнезінде кіші жамбас мүшелерінің қабыну аурулары болса;
Әйел әлі босанбаған немесе 25 жастан жас болса;
Жыныстық қатынасқа түсетін серіктестер саны көп болса.
Диагфрагмалар немесе пеоральді контрацептивті қолданатындармен ЖІС – ді
салыстырғанда сальпингит жиілігі жоғары. Әлі босанбаған әйелдерде болашақ
фертильдік қасиетін бұзбау үшін ЖІС – ді қолдануға ұсыныс берілмейді.
Сальпингитті ЖІС – ді алып тастағаннан кейін анибиотиктермен емдейді. Бір
жақты тубовариальді абцесс кейде ЖІС қолданғанда болады. Оны кіші жамбас
мүшелерінің жалпы санациясынсыз алып тастауға болады.
ж. Қарсы көрсеткіштер.
Жыныс мүшелерінің жедел және жеделдеу қабыну аурулары;
Жиі өршитін созылмалы қабыну аурулары;
Инфекциялы – септикалық аурулар және әр – түрлі этиологиялы қызба;
Жатыр ақауларының дамуы;
Истмико – цервикальді жеткіліксіздік;
Жыныс мүшелерінің қатерлі және қатерсіз ісіктері;
Менструальді циклдің бұзылуы;
Анықталған немесе мүмкін болатын жүктілік.
е. Жүктілікке байланысты асқынуы.
ЖІС орнында алынбай қалса, өздігінен болатын түсіктің 50 % құрайды.
Жүктілік болған жағдайда инфицирленуден сақтану үшін ЖІС – ді алып тастау
керек. ЖІС – ді алып тастағаннан кейін жүктіліктің бастапқы кезінде
өздігінен болатын түсіктер 20 – 30 % - ті құрайды.
Жатырдан тыс жүктілік бұл әдісті қолданған кезде 3 – 7 % , ал қолданбаған
жағдайда 1 – 2 % - ті құрайды. Жиі аналық жұмытқа жатыр түтікшесінде қарама
– қарсы жақтаға сары денешікке қарсы орналасады. Жүктіліктің бұл кезінде оң
жақ аналық без сол жақ жатыр түтікшесінен құрсақ қуысы арқылы өтеді.
Ұрықтанған аналық клетка тез өсіп үлгереді де жатырдың тар түтігінен өте
алмайды.
Шала туылу бұл әдісті қолданғанда 2 – 12 % - ті құрайды. Уақытысынан ерте
туылу ЖІС –ң миометрді тітіркендіруіне байланысты жүктіліктің ІІІ
триместірінде болады.
ж. Жүктілік болу жиілігі 1 жыл ішінде 100 әйелдің 2 – 3 әйел жүкті болуы
кездеседі.
3. Имплантационды контрацепция.
1.Левоноргестрел имплантаты. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz