Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдістемелік негіздері
1. Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдістемелік негіздері
2. Жаңа білімнің қажеттілігі жєне ѓылыми шыѓармашылыќ методологиясы
3. Ғылыми жұмыстың әдістемелік негіздері
4. Ғылыми іс.әрекет түрлері
5. Ғылыми және методологиялық іс.әрекет мазмұны
6. Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы
7. Педагогикалық зерттеу бағдарламасы
8. Ғылыми зерттеу жұмыстарының әдеби көркемделу мазмұны
9. Жеке технологиялық өткізілетін зерттеу жұмыстары
10. Ғылыми.педагогикалық зерттеу аппаратының мазмұны
11. Тәжірибелік . экспериментальдық жұмыстар және оны ұйымдастыру мазмұны
12. Теория және әдіс туралы түсінік
13. Педагогикалық зерттеулердің теориялық және эмпирикалық әдістері
14. Эксперимент
15. Студенттердің ғылыми.зрттеу жұмыстарын ұйымдастыру әдістері мен формалары
16. СҒЗЖ ұйымдастыруға байланысты жалпы университеттік іс шаралар
17. Университеттің студенттік ғылыми қоғамының ережесі
2. Жаңа білімнің қажеттілігі жєне ѓылыми шыѓармашылыќ методологиясы
3. Ғылыми жұмыстың әдістемелік негіздері
4. Ғылыми іс.әрекет түрлері
5. Ғылыми және методологиялық іс.әрекет мазмұны
6. Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы
7. Педагогикалық зерттеу бағдарламасы
8. Ғылыми зерттеу жұмыстарының әдеби көркемделу мазмұны
9. Жеке технологиялық өткізілетін зерттеу жұмыстары
10. Ғылыми.педагогикалық зерттеу аппаратының мазмұны
11. Тәжірибелік . экспериментальдық жұмыстар және оны ұйымдастыру мазмұны
12. Теория және әдіс туралы түсінік
13. Педагогикалық зерттеулердің теориялық және эмпирикалық әдістері
14. Эксперимент
15. Студенттердің ғылыми.зрттеу жұмыстарын ұйымдастыру әдістері мен формалары
16. СҒЗЖ ұйымдастыруға байланысты жалпы университеттік іс шаралар
17. Университеттің студенттік ғылыми қоғамының ережесі
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің алдында тұрған міндеттердің бастысы - білім беру жүйесін жетілдіру, елдің интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Осыған байланысты технология, ақпараттану және интеграция ғасырында жаңа дүние үшін күрес жолында білім беру проблемасы:
біріншіден; студенттердің, педагогтардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру болса: екіншіден; адамға іс - әрекетке ой - арманына, дүниеге көзқарасына, талапшыл талғам, пікір түюге бейімделуге, жалпы интеллект қалыптасу үстіндегі дүниетаным, ұғымталдық сана құдіретін сезінуді үйрету; үшіншіден; елімізде күш алып келе жатқан білім беру саласын реформалау жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толық қанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы педагогикалық зерттеулердің сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру, олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту болып табылады.
Осы тұрғыдан қарағанда, ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс -әрекеті сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады. Бұл, өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылым - адамдардың арнайы іс- әрекеттері нәижесінде табиғат, қоғамның және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі білім болып табылады. Сондықтанда, ғылым негізі білім болып саналады.
Білім - шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан- онда заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, не рухани іс - әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілерді түсіндіретін жаңалыққа жетелейтін ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты - сырттан көрініп тұрғанның ішкі, нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы);
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер - ғылыми білім категориялары болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида - зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді. Ұғымдар жиынтығы - пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип - танымда методологиялық және гнесологиялық роль алады. Принципті - білімнің ұйымдастырылу формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден - бір пайдасы, алдын - ала болжам жасауға, алдағыға зер салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз өзіңіз тікелей араласпасаңыз, сол мезетте - ақ сенімсіздік пайда болады. Дегенмен, біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде ғана пікір айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да, пайда, қайыр болмаған болар еді.
Мысалы, энергияның сақталынуына байланысты дене қозғалғанда массасы өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанда, барлық ғалымдар Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысгы. «Сұмдық! Физиктер өздерінің қатесін тапты! Не себепті . олар өздерін дұрыс санаған?» - деп жағасын ұстағандар болды. Айтылған мысалда эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық жылдамдығына жақын қозғалыста ғана білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенеді және онда оның орындалу шарттары ескерілуі тиіс. Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын десек болжам жасауымыз қажет - ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар, заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда-ғылымда, оның орындалу шарттары алдын - ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: Симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда адамньң оңы мен солы бір - біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара ауыстырып қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Венль (1885-1935) симметрияның тамаша анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: Симметриялы дене - деп, оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай - ақ шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
жол
А----------------------В
Екінші мысал; Бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық. Саусақтарымызды ажыратуымыз сол - ақ екен, бор төмен қарай құлағанын көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория. Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге тартылады;
Студенттер. - бор Жердің гравитациялық
өрісінде орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. - біз өкінішке орай әлі мұны
біле алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана қатысты емес, ғылымның басқа салаларында да біздің ғалымдарымыз дәрменсіздікті мойындауға мәжбүр.
Осыған байланысты технология, ақпараттану және интеграция ғасырында жаңа дүние үшін күрес жолында білім беру проблемасы:
біріншіден; студенттердің, педагогтардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру болса: екіншіден; адамға іс - әрекетке ой - арманына, дүниеге көзқарасына, талапшыл талғам, пікір түюге бейімделуге, жалпы интеллект қалыптасу үстіндегі дүниетаным, ұғымталдық сана құдіретін сезінуді үйрету; үшіншіден; елімізде күш алып келе жатқан білім беру саласын реформалау жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толық қанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы педагогикалық зерттеулердің сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру, олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту болып табылады.
Осы тұрғыдан қарағанда, ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс -әрекеті сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады. Бұл, өз кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтайды.
Ғылым - адамдардың арнайы іс- әрекеттері нәижесінде табиғат, қоғамның және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі білім болып табылады. Сондықтанда, ғылым негізі білім болып саналады.
Білім - шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан- онда заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, не рухани іс - әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілерді түсіндіретін жаңалыққа жетелейтін ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты - сырттан көрініп тұрғанның ішкі, нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы);
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер - ғылыми білім категориялары болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида - зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді. Ұғымдар жиынтығы - пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип - танымда методологиялық және гнесологиялық роль алады. Принципті - білімнің ұйымдастырылу формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден - бір пайдасы, алдын - ала болжам жасауға, алдағыға зер салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз өзіңіз тікелей араласпасаңыз, сол мезетте - ақ сенімсіздік пайда болады. Дегенмен, біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде ғана пікір айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да, пайда, қайыр болмаған болар еді.
Мысалы, энергияның сақталынуына байланысты дене қозғалғанда массасы өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанда, барлық ғалымдар Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысгы. «Сұмдық! Физиктер өздерінің қатесін тапты! Не себепті . олар өздерін дұрыс санаған?» - деп жағасын ұстағандар болды. Айтылған мысалда эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық жылдамдығына жақын қозғалыста ғана білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенеді және онда оның орындалу шарттары ескерілуі тиіс. Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын десек болжам жасауымыз қажет - ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар, заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда-ғылымда, оның орындалу шарттары алдын - ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: Симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда адамньң оңы мен солы бір - біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара ауыстырып қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Венль (1885-1935) симметрияның тамаша анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: Симметриялы дене - деп, оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай - ақ шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
жол
А----------------------В
Екінші мысал; Бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық. Саусақтарымызды ажыратуымыз сол - ақ екен, бор төмен қарай құлағанын көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория. Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге тартылады;
Студенттер. - бор Жердің гравитациялық
өрісінде орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. - біз өкінішке орай әлі мұны
біле алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана қатысты емес, ғылымның басқа салаларында да біздің ғалымдарымыз дәрменсіздікті мойындауға мәжбүр.
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі. 2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі. 2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдістемелік негіздері
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Ғылыми проблеманың пайда болуы
2.Ғылыми шындық, шатасу мен таңғажайыптылық
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің
алдында тұрған міндеттердің бастысы - білім беру жүйесін жетілдіру, елдің
интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Осыған байланысты технология, ақпараттану және интеграция ғасырында
жаңа дүние үшін күрес жолында білім беру проблемасы:
біріншіден; студенттердің, педагогтардың функционалдық сауаттылығын
қалыптастыру болса: екіншіден; адамға іс - әрекетке ой - арманына, дүниеге
көзқарасына, талапшыл талғам, пікір түюге бейімделуге, жалпы интеллект
қалыптасу үстіндегі дүниетаным, ұғымталдық сана құдіретін сезінуді үйрету;
үшіншіден; елімізде күш алып келе жатқан білім беру саласын реформалау
жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толық қанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы
педагогикалық зерттеулердің сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру,
олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту болып табылады.
Осы тұрғыдан қарағанда, ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс -әрекеті
сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады. Бұл, өз
кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру
принциптерін анықтайды.
Ғылым - адамдардың арнайы іс- әрекеттері нәижесінде табиғат, қоғамның
және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі
білім болып табылады. Сондықтанда, ғылым негізі білім болып саналады.
Білім - шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан- онда
заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы
себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, не
рухани іс - әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы
фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың
жеке заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілерді түсіндіретін жаңалыққа
жетелейтін ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты - сырттан көрініп тұрғанның ішкі,
нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы);
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер - ғылыми білім
категориялары болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида - зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан
ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді.
Ұғымдар жиынтығы - пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип - танымда методологиялық және гнесологиялық роль
алады. Принципті - білімнің ұйымдастырылу формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден - бір пайдасы, алдын - ала болжам жасауға, алдағыға
зер салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес
екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз
өзіңіз тікелей араласпасаңыз, сол мезетте - ақ сенімсіздік пайда болады.
Дегенмен, біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде
ғана пікір айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да,
пайда, қайыр болмаған болар еді.
Мысалы, энергияның сақталынуына байланысты дене қозғалғанда массасы
өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене
ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты
қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанда, барлық ғалымдар
Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысгы. Сұмдық! Физиктер өздерінің
қатесін тапты! Не себепті . олар өздерін дұрыс санаған? - деп жағасын
ұстағандар болды. Айтылған мысалда эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық
жылдамдығына жақын қозғалыста ғана білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда
қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенеді және онда оның
орындалу шарттары ескерілуі тиіс. Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын
десек болжам жасауымыз қажет - ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар,
заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда-ғылымда, оның орындалу
шарттары алдын - ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: Симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда
адамньң оңы мен солы бір - біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара
ауыстырып қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Венль (1885-1935) симметрияның тамаша
анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: Симметриялы дене - деп,
оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол
болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай -
ақ шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А
нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен
нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
жол
А----------------------В
Екінші мысал; Бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық.
Саусақтарымызды ажыратуымыз сол - ақ екен, бор төмен қарай құлағанын
көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын
болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория. Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге тартылады;
Студенттер. - бор Жердің
гравитациялық
өрісінде
орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. - біз өкінішке орай әлі мұны
біле
алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана
қатысты емес, ғылымның басқа салаларында да біздің
ғалымдарымыз дәрменсіздікті мойындауға мәжбүр.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның адамзат өміріндегі маңызын қалай түсінесіз?
2. Герман Венльдің симметрия жайлы анықтамасын тұжырымдаңыз
3.Таңғажайыптылық дегеніміз не?
1 апта
ОБСӨЖ №2.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Жаңа білімнің қажеттілігі жєне ѓылыми шыѓармашылыќ
методологиясы
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Проблема жєне ќарама-қайшылық түрлері
2.Ѓылыми шыѓармашылыќ
3. Ѓылыми шыѓармашылыќ кезењдері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылым танымдық процестің объектісі және жемісі. Сондықтан, ғылыми
танымдағы және оқу процесіндегі пайда болатын проблеманы айыру үшін
танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы оның объективті мәнін
айыру қажет.
Танымдағы проблеманың мәні - ғылыми білімді түзуге, маңызы- дүниенің
даму заңдылықтарын ашуға кемектеседі.
Проблема- деп, негізінен практикалық мақсаттың синонимін немесе
ғылымдағы белгісіз болып тұрған жәйтты түсінеміз. Проблеманы шешу дәлелдер
жүйесі арқылы түзілуі керек.
Қандайда бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенуді және онда,
оның орындалу шарттарынын ескерілуі жайлы жоғарыда айтылды да.
Сол себепті, проблеманы қоюда келесі педагогикалық талаптар орындалуы
қажет:
- тапсырма, меңгерілген білім мен біліктілікке негізделуі керек;
- белгісіз нәрсе жалпы заңдылықты және жалпы әрекет тәсілін түзуі керек.
Проблема - шешуді қажет ететін келелі мәселе болып табылады.
Проблема- қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы қарама -
қайшылықтар арқылы анықталады. Біз дүниедегі құбылыстарды бақылап, олардың
өзара бағыну деңгейлерін белгілей отырып, олар жөніндегі ұғымдар мен
түсініктерді анықтаймыз. Бұл талдау әдісі - делінеді. Осы әдіс нәтижесінде-
проблеманың мәнін -ғылыми фактілермен олардың қағидалық (теориялық)
танылуындағы қарама - қайшылықтар және бір - біріне таласқа түскен ғылыми
қағидалар (теориялар) - деп түсінеміз.
Қарама - қайшылық деген не?
Қарама - қайшылық қандай көріністерден пайда болады?
Алға қойған тапсырмалар, міндеттер мен сұрақтар -шығармашылық іс -
әрекеттің тиімді құралдары деуге болады.
Әсіресе, олар проблемалық болатын болса, яғни, мазмұнында қарама -
қайшылық жүретін болса. Қарама - қайшылық келесі түрде көрініс табады:
ақпараттық - танымдық; танымдық; логикалық.
Ақпараттық - танымдық, зерттелінетін құбылыстар, процестер мен
пәндердің мәндерінде жүретін болады. Ол көбінесе, мағыналық конфликт
түрінде көрініс алады. Мысалы: - Не себепті червякті беріліс қайтымды
беріліс бола алмайды? Шындығында, мұнда айналыс тек червяк арқылы ғана
берілуі керек, ал доңғалақ арқылы червяктің қозғалысы емес. Осындай қарама
- қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлық пайда
болады. Бұл жағдайды адамның психологиялық күйі, яғни, проблемалық ситуация
-деп атайды.
Таным процесіндегі қарама - қайшылық теориялық және
практикалық мәселелердің танымдық сипаттағы және адамда бар білім
деңгейі, түсінуі мен дамуы арасында орын алады. Жеке
жағдайда:
1) көптеген әрекеттер арасындағы және олардан қажетті, ыңғайлысын таңдау;
2) бар біліммен және оны практикада пайдаланудың шарттары
арасындағы;
3) мәселені шешудің теориялық мүмкіндігі мен оның практикалық іске
асырылуының қиындығы арасындағы.
Бұйымды конструкциялауда, технологиясын құруда, пайымдауда және
диагностикалауда, оқыту материалдарының құрылымын түзуде, бір ғана нәрсенің
төңірегінде әр түрлі пікір пайда болады және мұндай жағдайда пікір дәлелін
практика шешеді. Мұндай қарама - қайшылық - логикалық делінеді. Ал, таным
процесі мен логикалық қарама - қайшылық арасындағы қарама - қайшылық,
адамда объектілердің, құбылыстың немесе процестің мәнін түсінуден пайда
болады.
Қарама - қайшылықтар мазмұнында пайда болған құштарлық -ғылыми
бағдарлаудың элементар дәрежесі ретінде, көрініс тапқанның мәнін, маңызын
ұғынуға тырысу, танып білу.
Жоғарыда аталған факторлар жаңа білімнің қажеттілігін туындатады және
ғылыми шығармашылыққа негіз болады. Өйткені, іс-әрекеттің қозғаушы күші,
белсенділік көзі, қажеттілік болуы тиіс.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Білім –
а) тіршіліктің тұтас бейнесі;
в) шындықты бейнелеу формасы және тәсілі;
с) ғыыми заңдар мен бейнелер;
д) әлемдік өркениет жетістігі.
2.Ғылыми білім категориялары –
а) ұғымдар мен қағидалар;
в) ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер;
с) ұғымдар мен заңдар;
д) ұғымдар, принциптер, ережелер.
3.Адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат, қоғамның және
ойлаудың объективті заңдылықтардың үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі
білім, бұл –
а) қағида;
в) принцип
с) ғылым
д) идея
4.Ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы –
а) ұғымдар жиынтығы;
в) ғылыми білім категориялары;
с) ғылымның логикалық құрылымы;
д) ғылыми тәжірибе
5.Қағида –
а) зерттеу пәнінің түзілу аймағы.
в) зерттеу пәнінің нысаны;
с) зерттеу пәнінің мазмұны;
д) зерттеу пәнінің түзілу блогы;
6.Герман Вейльдің өмір сүрген жылдары
а) 1885-1936 жж.
в) 1886-1934 жж.
с) 1885-1938 жж.
д) 1885-1935 жж.
7.Ғылымда қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде неге сүйенеді?
а)теорияға
в)әдістерге
с)тәжірибеге
д)қағидаға
8. “Симметрия дене, оны қалай қарай өзгертсең де, нәтижеде бастапқыда неден
бастасаңыз сол болып шығуы керек”дегенді кім айтты?
а) И.Ньютон
в)И.Гардон
с) Г.Вейль
д)Ю.К.Бабанский
9.Зерттеу пәнінің түзілу блогы –
а) идея
в)қағида
с)принцип
д) ұғым
10.Принцип –
а)ғылыми тәжірибелер хаттамасы
в)ұғымдар жиынтығы
с)ғылыми тұжырымдар
д)ғылыми қағидалар
Глоссарий
Ғылым
Білім
Қағида
Принцип
Проблема
Қарама-қайшылық
Қарама-қайшылық түрлері
Талдау тәсілі
Проблемалық ситуация
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
2 апта
ОБСӨЖ № 3.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми жұмыстың әдістемелік негіздері
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Ғылыми әдістеменің деңгейлері
2.Ғылымижұмыстың маңызы
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Еліміздің күш алып келе жатқан білім беру саласын- реформалау
жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толыққанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы,
педагогикалық зерттеулердін; сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру,
олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту қажет.
Соңғы уақытта байқалып отырған зерттеулердің практикалық бағытының
күшею тенденциясы, оларды бағалау проблемасын ерекше өткір қойып отыр.
Себебі, практикалық бағыт тек өз плюстерін тудырып қана қоймай,
сапаның, зерттелетін проблеманың теориялық - методологиялық жақтарына
бөлінетін ықыластың төмедеуіне әкеледі. Бұл, ғылым мен ғылым
методологиясының бір - бірінен алшақтауына соқтырары хақ.
Егерде, проблеманың өзі болып, ал, оны шешу жолы айқын болмаған
жағдайда, яғни, ескі тәсілдердің күйі шектеулі екендігі анықталса, ғылыми
зерттеулерді методологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету қажеттігі туады.
Проблеманы шешу үшін объект байланыстарының жан-жақтылығын анықтаумен бірге
мәдениетпен де байланысу керек болады. Өйткені, проблеманы шешуге керекті
тәжірибе, нақты мәселені шешу алгоритмі болсын немесе проблеманы шешуге
мүмкіндік беретін шындық туралы жалпы мағлұмат болсын –мәдениеттен алынады.
Бұл тұрғыда, методология - ғылым мен мәдениеттің байланыс құралы болып
табылады.
Ғылым өзінің даму барысында, әсіресе кризисті сәттерде, өзінің
прогресін қамтамасыз ететін нормативтерді мәдениеттен алады.
Қазіргі ғылыми - техникалық прогресс заманы, методология мен ғылымның
өзара әсерлесу проблемасына қызуғышылықты күшейтіп отыр.
Ғылыми білімнің үнемі дифференциялануы, оның интеграциялануына деген
қажеттілікті тудырады. Ал, шындықтың интегративті бейнесін тек ғылыми
методология негізінде ғана құруға болады. Сондықтан, адамзат мәдениетінің
құрылымында ғылыми іс-әрекет методологиясымен қоса, практикалық іс-әрекет
методологиясы да алдыңғы қатарлы рөлге ие болып келеді. Өйткені, біз іс-
әрекетіміздің әртүрлі салаларында - не істеу керек? - екенін білгенімізбен,
оны - қалай істеу керек? - екенін біле бермейміз.
Ғылыми іс-әрекет, адамның басқа да іс-әрекеті, сияқты, қандайда бір
белгілі үлгілерді қайта тудырумен байланысады. Ол біріншіден -зерттеу
мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтау немесе
алынатын өнімнің үлгісін алу және т.б., болуы мүмкін. Екіншіден - ғылыми
зерттеу, оның формаларын жаңартпай, жаңа бағдарламалар жасалмай жүргізілуі
мүмкін емес. Бірінші жағдай арнаулы - ғылыми іс - әрекетке, ал, екіншісі -
методологиялық іс әрекетке қатысты, ол, ғылыми зерттеулердің жалпы,
принципті даму жолдарын анықтаумен байланысады.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Практикалық мақсаттың синонимі немесе ғылымдағы белгісіз болып тұрған
жәйт, бұл–
а) қарама-қайшылықтар
в) проблема
с)ақпарат
д)логика
е)ғылыми шығарма
2.Танымдағы проблеманың мәні –
а) ғылыми шығармашылыққа жетелейді
в)дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі
с) объектінің сырын ашады
д)зерттелетін құбылыс
3.Қарама-қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлықтың
пайда болуы
а) танымдық ситуация
в) ақпараттық-танымдық ситуация
с)проблемалық ситуация
д)логикалық ситуация
4.Қарама-қайшылық түрлері
а)ақпараттық-танымдық, танымдық, логикалық;
в)проблемалық, жағдайлар, танымдық;
с)логикалық, ғылыми шығармашылық;
д)проблеманың мәні, талдау әдісі
5.Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы немен анықталады?
а) тәжірибе
в)қарама-қайшылықтар
с) логика;
д)ситуация
6.Өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
а)шығармашылық
в)тәжірибе
с)теория
д)жаңалық
7.Қоршаған ортаны танып білуге, оқыту процесін ұйымдастыруға, оны өзгертуге
және жетілдіруге тікелей бағытталған танымдық іс-әрекет
а) ғылыми шығармашылық
в)ғылыми ақпараттық
с)ғылыми қажеттілік
д) ғылыми логикалық
8.Ғылыми шығармашылық неше кезең арқылы жүзеге асты?
а) 5
а)3
с)2
д) 4
9.Дәлелді шешім айту мүмкін болмағанжағдайда –
а)пайымдау (интуиция) көмекке келеді
в) шығармашылық көмекке келеді
с) зерттеулер көмекке келеді
д) қарама-қайшылықтар көмекке келеді
10.Жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде
шындыққа жету жол
а)теория
в)тәжірибе
с)практика
д)әдіс
Глоссарий
Шығармашылық
Ғылыми шығармашылық
Шығармашылық кезеңдері
Пайымдау
Ғылыми техникалық прогресс
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның шығармашылық әдістемесі дегенді қалай түсінесің?
2.Шығармашылық үш кезеңін келтір
3. Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұнын түсіндір
4. Ғылыми білімнің дифференциялануы және интеграциялануы дегенді қалай
түсінесің?
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
2 апта
ОБСӨЖ №4.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми іс-әрекет түрлері
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Теориялық ғылым
2.Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Теория сипатына ие ғылыми жұмыс жүргізу барысында соңғы нәтижеге жету
үшін әдебиет көздерінен ақпарат жинақталады, талданып қорытылады, өңделеді,
есептеледі, жаңа ой-пікір ұсынылып, болжау жасалады. Ғылыми жұмыстың мұндай
сипаты дедуктивті әдіс деп аталады. Бұл әдістің ең белгілі жақтаушысы
атақты тыңшы Шерлок Холмс болған. Ол былай айтадыиекен: "Бұл қылмысты ашу
үшін маған менің ыңғайлы креслом, темекі салынған бірнеше трубка керек,
сонда мен бұл істі бөлмеден шықпай-ақ шешемін".
Негізгі теория қасиетіндегі жұмыс зерттеушінің жеке басында, жазба
үстелде, компьютер жанында жүргізіледі. Ғылыми іс-әрекеттің бұл түрінде
зерттеушінің шығармашылық қабілеті, оның ақпараттық толықтылығы, ақпараттың
зор ағымынан тиісті қажет бөлігін дер кезінде табу қабілеті аса маңызды.
Сырттан қарағанда мұндай іс-әрекет көзге көрінбейді. Мұндай ғылыми іс-
әрекетпен айналысқан тұлға сырт көзбен қарағанда күні бойы үстел басында
отырған пенде немесе тіпті диванда жатқан жалқау кісі секілді. Ал шын
мәнісінде зерттеуші болса тура сол кезде басымен, яғни миымен күшті жұмыс
жасайды. Мұндай зерттеуші тәуліктің қай мезгілінде, қай жерде болмасын
толыққанды жұмыс жүргізіп отырады-автобуста немесе машинада, магазинде,
саяжайда, моншадағы Архимедке ұқсап, тіпті ұйықтап жатқанда Д.И. Менделеев
сияқты. Дәл осылай ғылымның көптеген негізгі заңдары қалыптасқан, мысалға
физикада, математикада, т.б.
Мұндай іс - әрекеттің түрі, нәтиже алуда белгілі қауіп-қатер әкеледі,
себебі көп жағдайда, жоғарыда айтқандай, адамның өзіне оның шығармашылық
қабілетіне, қиялына күнделікті құбылыстарды түсініксіз, әдеттен тыс
фактілерді байқауында, одан жаңа идеяны ойлап табуына байланысты. Сондықтан
кейбір жағдайда орасан зор уақыт өткізіп, зерттеуші ешбір қорытындыға
келмеуі немесе теріс иәтиже алуы да мүмкін.
Теория ғылымы өз кезегінде аналитика және өнертапқыш түріне бөлінеді.
Аналитикалық ғылым белгілі түсініктер мен заңдарды математикалық
өңдеудің есептеу әрекетінен құралады, Мұның мақсаты аталған заңдармен
құбылыстардың сандық сипаттамасын беру. Бұл зерттеулердің мақсаты, зерттеу
обьектісін жүзеге арсырудың түрлі жағдайында бет алысын болжамдап
математикалық байланыстылығын табу.
Теория ғылыми жүзеге асуда арнайы жабдық пен бөлмелер қажетсінбейді,
зерттеуші ешкімнің көмегіне зәру емес, керек нәрсені өзі-ақ қамти алады.
Сондықтан теория ғылымы көп жағдайда дара тұлғалардың үлесінде болады,
ондай ғалым жеке өзі-ақ айтарлықтай нәтижеге жете алады.
Өнертапқыштық іс-әрекет бұған дейін беймәлім, белгі мен қасиеттер ашу
арқылы зерттеу объектісіне қажетті сапалы дәреже (индикатор) мен санды
деңгейін (параметр) аса зор өлшемге көтеру мүмкіндігін туғызатын жаңашылдық
сипатындағы ерекше шешімдер іздеп табудан құралады. Мұндай іс-әрекет
жүргізу үшін, тек қана ақпараттық қамсыздандырумен шектелуге болмайды, ол
үшін көп білу керек, зор шығармашылық қабілеттерді, қиялды өз бойында
қалыптастыру қажет, ерекше ойлау дағдысын тәрбиелеу - қалыпты пікір-шешімге
бағынбай, өз көзқарасын байыту кажет. Дәл осындай шешімдер ғылыми ой-өрісті
ілгері жылжытады, жаңа көкжиек, бағыт ашады, ескірген идеялар тоқырауынан
алып шығады.
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым жаңа жетістіктер мен идеяларды шығару
үшін көлемді практикалық жұмыс өткізуі керек. Ақпараттың негізі ағымын
тәжірибе барысында лабораторияларда, арнайы қондырғыларда өткізілген
жұмыстардан алынған нәтижелер құрайды. Ғылыми жұмыстың мұндай түрінде
үлкен төзімділік, мақсаттану, сәтсіздікке мойымау қабілеті, жылдар бойы
көлемді, бір сарынды жұмыстарды жүргізе беру ниеті аса кажет. Мысалы, ұлы
физиктер Пьер және Мария Кюри өз қолымен алты тонна уран рудасының
қалдықтарын өңдеп, жаңа химиялық элемент радийді тапты.
Ғылыми іс- әрекеттің бұл түрінде шығармашылык, киялдану элементтері
теориялық іс-әрекетіне қарағанда әлдеқайда қарапайым. Бұл жұмыстарды
жүргізу үшін арнайы лабораториялық жабдықтар, тәжірибе өткізетін тиісті
жағдайлар жасалу керек. Сол себептен ғылыми іс-әрекеттің бұл түрі көбінесе
топтық немесе ұжымдық сипатқа ие болады. Жұмысқа материалдық жабдық керек:
арнайы прибор, машина, стенд, реактив, көрсеткіштер, ыдыс, үлгілер т.б.
Жұмыстың жетістігі көп жағдайда осындай қамтамасыздандырудың сапасы мен дер
кезінде оны жеткізуге байланысты.
Жеке зерттеушінің енші-үлесі мұндай жұмыста аздау болып келеді. Сол
себепті бұл жағдайда жеке басты зерттеушілер сирек кездеседі, өйткені қара
жұмыстың көлемі аса ауқымды болғандықтан оны бір адам орындай алмайды.
Эмпирикалық ғылым қорытынды жасауда қауіп - қатерден сақтанған және болжам
жасау ұзақ мерзімді қамтыған. Зерттеушінің міндеті -тәжірибелік жұмыстарды
тоқтамай жүргізіп, қойылған параметрлер мен алынған қорытындылар арасындағы
қатынасты зерттеу.
Теория және эмпирика ғылымдары бір - бірін толықтырады, байытады. Тек
қана практика жұмыстарына негізделген ғылым ұсақ-түйек фактілермен үйіліп,
басылып қалады да жалпы бағытты жоғалтып алады. Екінші жағынан қарағанда,
тек қана теория ой-түйіндеріне сүйенген ғылыми жұмыстардан жасалған идеялар
шындықтан, практикалық қажеттіліктен айырылып калып схоластикаға әкеліп
тірейді. Әрбір зерттеушіге ғылыми жұмыстың осы екі түрінің оңтайлы қарым-
қатынасын табу кажет.
Зерттеу объектісі бойынша ғылым жаратылыстану және гуманитарлы болып
белінеді.
Жаратылыстану ғылымдары өмірде объективті түрде, адам жігерінен
тәуелсіз құбылыстарды зерттейді. Бұл құбылыстар өзгертілмеген шарттарды
қамтамасыз еткенде көп мәрте қайталана береді және шексіз уақыт бойы
дүниеден табылады. Бұған физика, химия, биология, медицина сияқты, т.б.
ғылымдар жатады. Ғылыми-зерттеулердің қорытындысы абсолютті объективті,
олар зерттеуші тұлғасынан, оның көзқарасына тәуеелсіз болып келеді. Олар
табиғаттың абсолютті заңдарына бағынып, әлем өмір сүргенше бұл дүниеден
табылады.
Гуманитарлы ғылымдар адамның рухани өміріне байланысты және оның
жігеріне, дамуына, уақыт пен кеңістікке тәуелді үрдістерді зерттейді. Бұған
тарих, философия, лингвистика, т.б. ғылымдар кіреді. Бұл ғылымдар
субъективті, олардың жасаған қорытындылары кісі тұлғасына, зерттеу әдісіне,
зерттеу орны мен уакытына байланысты. Бұл салада жүргізілген жұмыс ғалымнан
зор азаматтық пен шыншылдықты талап етеді. Мұның себебі зерттеулер адамның
рухани өмірімен байланысты болғандықтан, қорытындылары түрлі тұрғыдан
талқылануы мүмкін, нәтижесінде белгілі саяси, ұлт, экономика мүдделерін
қорғауда пайдаланылады. Мысалға, тарих ғылымында қазіргі саяси көзқарасы
мен жалпы саяси жағдайды ескере отырып, өткен тарихтың белгілі қайраткеріне
әртүрлі баға мен түсінік берілуі мүмкін.
Әрбір жас азамат ғылыми іс-әрекетпен айналысуға ниет білдіре отырып,
қай салада, қандай қабілет пен мүмкіндігі барын ескеріп, өзінің жүрегі мен
санасына ыстық болып көрінетін ғылымды таңдауы керек.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Практикалық мақсаттың синонимі немесе ғылымдағы белгісіз болып тұрған
жәйт, бұл–
а) ақпарат
в)қарама-қайшылықтар
с) проблема
д)логика
е)ғылыми шығарма
2.Танымдағы проблеманың мәні –
а) зерттелетін құбылыс
в)дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі
с)ғылыми шығармашылыққа жетелейді
д) объектінің сырын ашады
3.Қарама-қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлықтың
пайда болуы
а) логикалық ситуация
в)танымдық ситуация
с)проблемалық ситуация
д) ақпараттық-танымдық ситуация
4.Қарама-қайшылық түрлері
а); проблеманың мәні, талдау әдісі
в)проблемалық, жағдайлар, танымдық;
с)логикалық, ғылыми шығармашылық;
д) ақпараттық-танымдық, танымдық, логикалық
5.Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы немен анықталады?
а) қарама-қайшылықтар
в) логика;
с)тәжірибе
д)ситуация
6.Өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
а) теория
в)тәжірибе
с) шығармашылық
д)жаңалық
7.Қоршаған ортаны танып білуге, оқыту процесін ұйымдастыруға, оны өзгертуге
және жетілдіруге тікелей бағытталған танымдық іс-әрекет
а) ғылыми қажеттілік
в)ғылыми ақпараттық
с) ғылыми логикалық
д)ғылыми шығармашылық
8.Ғылыми шығармашылық неше кезең арқылы жүзеге асты?
а) 2
а)3
с) 4
д)5
9.Дәлелді шешім айту мүмкін болмағанжағдайда –
а)пайымдау (интуиция) көмекке келеді
в) шығармашылық көмекке келеді
с) зерттеулер көмекке келеді
д) қарама-қайшылықтар көмекке келеді
10.Жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде
шындыққа жету жол
а)теория
в)тәжірибе
с)практика
д)әдіс
Глоссарий
Теория ғылымы
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым
Жаратылыстану ғылымдар
Гуманитарлық ғылымдар
Методология
Шығармашылық
Ғылыми шығармашылық
Шығармашылық кезеңдері
Пайымдау
Ғылыми техникалық прогресс
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның шығармашылық әдістемесі дегенді қалай түсінесің?
2.Шығармашылық үш кезеңін келтір
3. Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұнын түсіндір
4. Ғылыми білімнің дифференциялануы және интеграциялануы дегенді қалай
түсінесің?
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
3 апта
ОБСӨЖ № 5.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұны
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Методология туралы түсінік
2.Зерттеудің жаңа стратегиясы
3.Зерттеушіге арналған айқын бағдарлар
4.Методология түрлері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Теория ғылыми жүзеге асуда арнайы жабдық пен бөлмелер қажетсінбейді,
зерттеуші ешкімнің көмегіне зәру емес, керек нәрсені өзі-ақ қамти алады.
Сондықтан теория ғылымы көп жағдайда дара тұлғалардың үлесінде болады,
ондай ғалым жеке өзі-ақ айтарлықтай нәтижеге жете алады.
Өнертапқыштық іс-әрекет бұған дейін беймәлім, белгі мен қасиеттер ашу
арқылы зерттеу объектісіне қажетті сапалы дәреже (индикатор) мен санды
деңгейін (параметр) аса зор өлшемге көтеру мүмкіндігін туғызатын жаңашылдық
сипатындағы ерекше шешімдер іздеп табудан құралады. Мұндай іс-әрекет
жүргізу үшін, тек қана ақпараттық қамсыздандырумен шектелуге болмайды, ол
үшін көп білу керек, зор шығармашылық қабілеттерді, қиялды өз бойында
қалыптастыру қажет, ерекше ойлау дағдысын тәрбиелеу - қалыпты пікір-шешімге
бағынбай, өз көзқарасын байыту кажет. Дәл осындай шешімдер ғылыми ой-өрісті
ілгері жылжытады, жаңа көкжиек, бағыт ашады, ескірген идеялар тоқырауынан
алып шығады.
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым жаңа жетістіктер мен идеяларды шығару
үшін көлемді практикалық жұмыс өткізуі керек. Ақпараттың негізі ағымын
тәжірибе барысында лабораторияларда, арнайы қондырғыларда өткізілген
жұмыстардан алынған нәтижелер құрайды. Ғылыми жұмыстың мұндай түрінде
үлкен төзімділік, мақсаттану, сәтсіздікке мойымау қабілеті, жылдар бойы
көлемді, бір сарынды жұмыстарды жүргізе беру ниеті аса кажет. Мысалы, ұлы
физиктер Пьер және Мария Кюри өз қолымен алты тонна уран рудасының
қалдықтарын өңдеп, жаңа химиялық элемент радийді тапты.
Теория және эмпирика ғылымдары бір - бірін толықтырады, байытады. Тек
қана практика жұмыстарына негізделген ғылым ұсақ-түйек фактілермен үйіліп,
басылып қалады да жалпы бағытты жоғалтып алады. Екінші жағынан қарағанда,
тек қана теория ой-түйіндеріне сүйенген ғылыми жұмыстардан жасалған идеялар
шындықтан, практикалық қажеттіліктен айырылып калып схоластикаға әкеліп
тірейді. Әрбір зерттеушіге ғылыми жұмыстың осы екі түрінің оңтайлы қарым-
қатынасын табу кажет.
Зерттеу объектісі бойынша ғылым жаратылыстану және гуманитарлы болып
белінеді.
Жаратылыстану ғылымдары өмірде объективті түрде, адам жігерінен
тәуелсіз құбылыстарды зерттейді. Бұл құбылыстар өзгертілмеген шарттарды
қамтамасыз еткенде көп мәрте қайталана береді және шексіз уақыт бойы
дүниеден табылады. Бұған физика, химия, биология, медицина сияқты, т.б.
ғылымдар жатады. Ғылыми-зерттеулердің қорытындысы абсолютті объективті,
олар зерттеуші тұлғасынан, оның көзқарасына тәуеелсіз болып келеді. Олар
табиғаттың абсолютті заңдарына бағынып, әлем өмір сүргенше бұл дүниеден
табылады.
Гуманитарлы ғылымдар адамның рухани өміріне байланысты және оның
жігеріне, дамуына, уақыт пен кеңістікке тәуелді үрдістерді зерттейді. Бұған
тарих, философия, лингвистика, т.б. ғылымдар кіреді. Бұл ғылымдар
субъективті, олардың жасаған қорытындылары кісі тұлғасына, зерттеу әдісіне,
зерттеу орны мен уакытына байланысты. Бұл салада жүргізілген жұмыс ғалымнан
зор азаматтық пен шыншылдықты талап етеді. Мұның себебі зерттеулер адамның
рухани өмірімен байланысты болғандықтан, қорытындылары түрлі тұрғыдан
талқылануы мүмкін, нәтижесінде белгілі саяси, ұлт, экономика мүдделерін
қорғауда пайдаланылады. Мысалға, тарих ғылымында қазіргі саяси көзқарасы
мен жалпы саяси жағдайды ескере отырып, өткен тарихтың белгілі қайраткеріне
әртүрлі баға мен түсінік берілуі мүмкін.
Әрбір жас азамат ғылыми іс-әрекетпен айналысуға ниет білдіре отырып,
қай салада, қандай қабілет пен мүмкіндігі барын ескеріп, өзінің жүрегі мен
санасына ыстық болып көрінетін ғылымды таңдауы керек.
Зерттеудің жаңа стратегиясын құру үшін әлеуметтік құбылыс ретіндегі
ғылым табиғатын, оның қоғамдағы орнын, оның құрылымы мен жүру және даму
заңдылықтарын білу керек.
Методолог - зерттеу бағдарламасының жалпы схемасын қалай құруды білуі
тиіс, яғни, ғылымның жай-күйін бағалай білуі, оның қиыншылықтары мен даму
перспективаларын анықтай білуі, алынған нәтижені білім жүйесіне ендіре
білуі тиіс.
Казіргі заманғы ғылымның негізгі проблемаларына жасалған үстірт
шолудың өзі, ғылым саласында қабылданатын шешімдердің тиімділігі - оған
сәйкес (адекватты) методологиялық нұсқауларға тәуелді екендігін көрсетеді.
Ғылыми іс-әрекет масштабы өте үлкен болғандықтан, зерттеудің -
адекватсыз методологиясын таңдау, орасан зор материалдық шығындарға, ғылыми-
техникалық прогрестің екпінін төмендетуге әкеліп тірейді. Сондықтан, бұл
негативті құбылысты айтып қана қоймай - оны жоюға, методологияның қажет
екенін түсінудсн ғылымның барлық салаларындағы, ғылыми іс-әрекеттерді
қазіргі заманғы методологиялық қамтамасыз ету шараларына көшу керек .
Бұл зерттеушінің методологиялық мәдениетін көтеруді талап етеді.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Эксперимент қандай тілден алынған?
а) грек
в) неміс
с)латын
д)орыс
2.Әдіс дегеніміз –
а) тәжірибелерді жинақтау
в)жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдерінің жиынтығы негізінде
шындыққа жетудің жолы
с)зертеу әдістерін талқылау, немесе оның мазмұнын анықтау
д) зертеу әдістерін анықтау
3.Бұл әдіс зерттеу проблемасына тарихи талдау негізінде жүргізілген әдіс
а)талдау (анализ)
в)жинақтау
с)модельдеу әдісі
д)тарихи-генетикалық әдіс
4.Теория қандай мағынаны білдіреді.
а) жаңа білім
в)болып жатқан оқиға
с) қағида
д)тақырып
5.Модель сөзі қандай тілден алынған?
а) орыс
в)латын
с) грек
д)неміс
6.Нешінші ғасырда зерттеуге байланысты жаратылыстану
ғылымының пайда болды?
а). 18 ғ.
в)14-17 ғғ.
с) 11-12 ғғ
д)19 ғ.
7.Ұғым ретінде “модель” сөзінің мағынасы
а) заттың үлгісі
в)әдемі, сұлу
с)құбылыстар бейнесі
д) үлгі, тәсіл, өлшем
8.Нешінші ғасырда фактілерді жинақтауда бақылау әдісі негізгі болып
саналады
а)14 ғ.
в) 19ғ.
с) 17 ғ.
д) 15 ғ.
9.Қандай сөз “үлгі, тәсіл, өлшем” деген мағынаны білдіреді?
а) принцип
в)теория
с) модель
д)практика
10.Фактілерді жинақтауда негізгі роль атқаратын қандай әдіс?
а)эксперимент
в)сұрақ-жауап
с)бақылау
д)практикалық
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
3 апта
ОБСӨЖ №6.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Зерттеу жоспарының формалары
2.Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың кезеңдері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылымның диалектикалық дамуы, фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену,
жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке зандылықтарын ашу, белгісіз
фактілерді түсіндіретін, жаңалыққа жетелейтін ғылыми білімнің логикалық
жүйесін анықтаудан тұрады.
Сондықтанда, адынған нәтиженің сипатына байланысты барлық ғылыми
зерттеулер төмендегі негізгі топтарға бөлінеді: ізденушілік;
фундаментальды; қолданбалы және әдістемелік.
Жоғарыдағы зерттеулердің әрбір тобы өз кезегінде зерттеулердің
жоспарлылығын талап етеді.
Жоспарлылық - ғылыми шығармашылықтың негізгі факторы болып табылады.
Зерттеу жоспарыньң бірнеше формалары бар:
Алдын-ала жоспарлау - зерттеу жұмысының мақсатын және нысанын
анықтайды, оның жалпы мазмұны мен мәнін, тұжырымын, зерттеу мақсаттарының
шешілу принциптерін, әдістемесін, жұмыстың көлемі мен орындалу уақытын
көрсетеді. Сол себепті, зерттеу жұмысының алдын-ала жоспары - зерттеу
тақырыбын нақтылаудың аяқталу элементі болып табылады.
Зерттеу жұмысының жеке жоспары - зерттеу жұмысының мазмұны мен
кезеңдерінің орындалу тәртібі, мерзімдері көрсетілген тізім жүйесі.
Зерттеудің жұмыс жоспары - қабылданған, ұсынылып отырған болжамды
тексеру және өрбіту мақсатында жасалынған кешенді жұмыстар тізімі.
Зерттеудің жұмыс жоспарының басқалардан өзгешілігі, мұнда зерттеу
жұмыстарының барлық негізгі кезеңдерінің орындалу құралдары, жолдары мен
әдістері көрсетілінуде.
Кез келген ғылыми ізденістердің тиімділігі, көбінесе зерттеу жұмысының
шын мәні мен нәтижесіне алып келетін кезендерінің дұрыс түзілуіне, яғни,
зерттеу логикасына байланысты болады.
Зерттеу логикасын түзу - өте күрделі жұмыс.Өйткені, зерттеу логикасы
жұмыстың бірден-бір маңызды кезеңдерін құрай отырып зерттеу процесіне
үзеңгілестік жасайды. Дегенмен, зерттеу логикасын түзу үшін соңғы нәтиженің
моделін жасап алу қажет болады. (Мысалы: кітап мазмұны).
Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың үш кезеңін атауға болады.
Бірінші кезең - зерттеу тақырыбын таңдау, оның мақсатын ннықтауға
дейінгі, болжамды құру кезеңдері, жалпы төмендегі логикалық схема түрінде
берілуі мүмкін: проблема ----- тақырып----нысаны (объект) ----- пәні -----
ғылыми фактілер ---- жетекші идея---- жорамал-----зерттеу мақсаты мен
міндеттері.
Жұмыстың екінші кезеңінің логикасы зерттеу әдістерін таңдаудан,
зерттеу қорытындысын тұжырымдауға шейін төменгі .схемада жасалынуы мүмкін:
әдістерді таңдау ----- жорамалды тексеру -----
алдын ала қорытындыларды конструкциялау-----оларды практикады тексеру-----
тәжірибе жасау, нақтылау -----шешуші қорытынды жасау.
Үшінші, қорытынды кезең - зерттеу нәтижелерін практикаға ендіру және
жұмысты әдеби көркемдеп баспаға дайындау. (Оқулық, оқу құралы, әдістемелік
құрал және т.б.)
Жоғарыдағы педагогикалық зерттеу логикасы зерттеу бағдарламасына
сүйенетінін айта кету керек.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1. Ғылым мен мәдениеттің байланыс құралы –
а) метологиялық мәдениет
в) білім
с) метология
д) интеллектуалды мәдениет
2. Ғылым өзінің даму барысында өзінің прогресін қамтамасыз ететін
нормативтерді қайдан алады?
а) ) тарихтан
в) мәдениеттен
с өмірден
д) интернеттен
3. Адамзат мәдениетінің құрылымында қандай методологияның ролі күшті?
а) практикалық іс-әрекет метологиясының
в) философиялық метологияның
с) ғылыми шығармашылық метологиясының
д) ғылыми іс-әрекет метологиясының
4. Методология дегеніміз не?
а) іс-әрекет құрылымы, оның логикалық ұйымдастырылуы, әдістері мен
құралдары жайлы ілім
в) ғылыми танымды құру принциптері, формалары мен әдістері жайлы ілім
с) өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
д) адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат, қоғамның және
ойлаудың дамып отыру жүйесі жөніндегі білім
5. Белгілі бір іс-әрекет түрлерінің мазмұны мен кезегін белгілейтін
ережелер және нормалар жиынтығы
а) методология
в) ғылым методологиясы
с) нормативті методологиялық білім
д) методологиялық мәдениет
6. Дескриптивті методологияның негізгі міндеті –
а) зерттеудің негізгі бағыттары мен бағдарламасын анықтау
в) танымның даму тенденциялары мен формаларын, нақты кезеңге байланыстыра
зерттеу
с) ғылыми зерттеулердің әдістері мен құралдарын жасау
д) кәсіби оқытудың дидактикалық негіздерін дайындау
7. Методологияның неше деңгейі бар?
а) 4
в) 3
с) 2
д) 5
8.Методологияның екінші деңгейі қалай аталады?
а) нақты ғылыми
в) жалпы ғылыми
с) философиялық
д) зерттеу әдісі мен техникасы
9.Методологияның бірінші деңгейі қалай аталады?
а) нақты ғылыми
в) жалпы ғылыми
с) философиялық
д) зерттеу әдісі мен техникасы
10.Методологияның үшінші деңгейі қалай аталады?
а) философиялық
в) жалпы ғылыми
с) нақты ғылыми
д) зерттеу әдісі мен техникасы
Глоссарий
Ғылым методологиясы
Нормативті методология
Дескриптивті методология
Философиялық методология
Философиялық деңгейі
Нақты ғылыми методология
Зерттеу әдісі мен техникасы
Логикалық жүйе
Жоспарлылық
Алдын-ала жоспарлау
Зерттеу жұмысының жеке жоспары
Зерттеудің жұмыс жоспары
Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың үш кезеңі
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
4 апта
ОБСӨЖ № 7.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Педагогикалық зерттеу бағдарламасы
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Зерттеу бағдарламасы
2.Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау
3.Зерттеудегі болжау
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Зерттеу бағдарламасы зерттелінетін процесті білудің жан-жақты
методологиялық ыңғайы мен әдістемелік тәсілдерін теориялық тұрғыдан
дәйектеу боп саналады.
Тек қана терең ойластырылған зерттеу бағдарламасы педагогикалық
зерттеулерді жоғары деңгейде жүргізуге кепіл бола алады.
Бағдарламаның, стратегиялық құжат - деп, саналатындығы да осыдан,
өйткені бұл құжатқа қарап кез келген уақытта зерттеу тұжырымдамасын,
зерттеушінің, проблеманың шешіміне байланысты, алға қойған міндеттерін
аңғаратын болуы керек.
Зерттеу бағдарламасы, салыстырмалы түрде, нақтылы, аяқталған,
төмендегі сұрақтарды қамтуы тиіс:
Методологиялың бөлігі - проблеманың көкейкестігін тұжырымдау; мақсатын
көрсету; зерттеу нысаны мен пәнін анықтау; зерттеу болжамы мен міндеттерін
тұжырымдау.
Әдістемелік бөлігі - тексеруге қажетті жиынтықтарды анықтау;
ақпараттар жинауға байланысты пайдаланылатын әдістерді сипаттау;
ақпараттарды жинақтау логикасы, құрылымын түзу; ақпаратарға талдау жасау
т.б.
Көрініп тұрғандай, зерттеу бағдарламасында зерттеу логикасы
құрылымының жоғарыда аталған үш кезеңі сипат алады.
Зерттеу жұмыстарының алғашқы кезеңі статы мен зерттеу бағдарламасына
сәйкес жүргізілетін жұмыс зерттеу проблемасын айқындау мен тақырыпты
таңдаудан басталады.
Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау .
Шын мәнісінде, зерттеу тақырыбы - проблема (шешілмеген мәселе) мазмұнын
құрау керек. Сол себепті де, тақырыпты таңдау оны тұжырымдау, зерттеу
проблемасын анықтау болып саналады.
Ғылыми проблема, өз бетінше алдыға тартыла бермейді.
Ол, практика мен ғылыми әдебиеттерге, олардың жай, күйіне терең,
талдау жасау нәтижесі, таным процестері, қарама-қайшылықтардың тарихи
кезеңдеріндегі күйлері болып саналады.
Проблема көзі - болып, көбінесе, практикада туындайтын қиындықтар,
конфликттер т.с.с, табылады.
Осы себепті, оларды шешу қажеттілігі, практика алдына қойылған міндет.
Олар: оқушылар жүктемесін азайту; білімділік пен тәрбиелелік арасындағы
айырмашылықты жою; және т.с.с, болуы мүмкін. Сондықтан, практикалық
міндеттерден ғылыми проблемаға көшу үшін кем дегенде, екі жағдайды ескеру:
а) алға қойылған практикалық міндеттерді шешу үшін - қандай ғылыми білім
қажет екенін анықтау;
ә) ғылымда ондай білім бар, жоғын анықтау - қажет.
Егер мұндай білім бар болса, онда оларды іріктеу, жүйелеу, қолдану
қажет, яғни, ғылыми проблема теориялық негізде пайда бола қоймайды.
Ғылыми, техникалық танымдағы және оқыту процесіндегі пайда болатын
проблеманы айыру үшін танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы
оның объективті мәнін айыру қажет.
Проблема маңызы - дүниенің даму зандылықтарын ашуға көмектессе, мәні -
ғылыми білімді түзуге көмектеседі. Сондықтан, проблеманың мәні - ғылыми
фактілермен олардың теориялық танылғандағы қарама-қайшылықтар және бір-
біріне таласқа түскен ғылыми теориялар.
Мысалы: политехникалық білімнің мобильдігі жөніндегі пікір. Бұл білім
негізінде меңгерілген мамандықта мобильді сипат алады деген тұжырымға алып
келді. Десекте, әрбір мамандық өзінің сипаты мен мазмұнына байланысты
функционалдық сауаттылықты қажет ететіні мәлім.
Проблеманың әрмен қарай дамуы мен шешілуі, зерттеу нысаны мен пәнін
анықтау болып табылады.
Таным нысаны және-пәні бірдей нәрсе деп түсіну дұрыс болмаған болар
еді, өйткені, бұл екі ұғым көп жағдайда бірін-бірі алмастырады.
Зерттеу нысаны - алдын-ала берілген, ал пәні іздеуді, нақтылауды қажет
етеді.
Зерттеу нысаны - оқу бағдарламасында, оқу процесінде тұжырымдалған,
зерттеу меи пәннің мақсаттарына сййкес зерттелінетін белгілі бір шындық.
Мұндай объективті облыстар қатарына оқытушының, оқушының практикалық іс-
әрекеті немесе олардың ғылыми сферадағы проблемасы болып саналады.
"Зерттеу нысаны" ұғымын объективті шындық ұғымы - деп қарастыруға
болмайды. Таным нысаны ретінде - "таным процесіне", қатысты, өзара
байланысы, қатынасы, қасиеттері анықталған нақтылы - объектіні түсіну
керек.
Аталған тұжырым өз кезегінде зерттеу міндеттеріне жауап берерлік
қағида, пікір және нақтылы жауаптарды түзеді.
Практика - кез келген зерттеу жұмыстарының соңғы мақсаты мен шындық
критерийі болып табылады.
Айқындалған қағида мен әдістерді ендіру - ғылыми зерттеудің қажетті
элементі болады, онсыз зерттеу жұмысы аяқталынбаған сипат алады.
Ғылыми - педагогикалық зерттеу нәтижесі әдістемелік құрал, әдістемелік
нұсқауларды оқу процесіне ендіру болып саналады.
Жоғарыдағы мәселе, орындалған жұмыстың әдеби тұрғыдан дайындалуын
талап етеді.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Бақылау сұрақтары
1.Зерттеу бағдарламасы
2.Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау
3.Зерттеудегі болжау
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
4 апта
ОБСӨЖ №8.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми зерттеу жұмыстарының әдеби көркемделу мазмұны
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Зерттеу жұмыстарының мазмұны жєне т‰рлері
2.Баяндама жєне оны дайындауѓа ќойылатын талаптар
3.Маќала жазу тєртібі
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылыми - зерттеу жұмысының нәтижелерін жазу және оны әдеби көркемдеу -
зерттеу жұмысының негізгі элементі болып саналады.
Зерттеу жұмысы нәтижелерін баяндау немесе жазба түрінде орындауда
олардың мәтінінің дұрыстығы, оның стилистикасы мен тыныс белгілері
ережелерінін дұрыс орындалуына байланысты екеніне шүбә келтіруге болмайды.
Стилистика - стиль туралы ілім. "Стиль" деп белгілі бір жалпыхалықтық
тілдің ауқымындағы тілдік құралдарының қолданылу, сұрыпталу және тіркесу
тәсілдерінің қоғамдық айқындалған, қызмет жағынан сәйкестендірілген, іштей
топтасқан жиынтығын айтамыз.
Зерттеу жұмыстары мазмұнына сәйкес төмендегілерді атауға болады:
Ғылыми стиль - ғылыми еңбектер, лекция, баяндамаларда жұмсалады.
Сөйлеуде жалпылама - дерексіз, логикалық, дәлелдеу жағы басым. Тіл
тәсілдері: жалпы және дерексіз мәндегі бейтарап, кітаби сөздер, ғылыми
терминдер.
Публистикалық стиль - газет, журнал, митинг, жиналыстарда
пайдаланылады. Сөйлеу қызулы, ұранды болып, көпшілікке ықпал жасау,
қоғамдық істерге адамдардың дұрыс қатынасын қалыптастыру міндетін атқарады.
Тыныс белгілерін тіл білімінде пунктуация деп те атайды. Пунктуация -
жазуға тән шартты белгі. Ол жазумен байланысты қалыптасты, дамыды, жетілді.
Тыныс белгілері - айтайын деген ойды нақтылы, дәл түсінікті етіп
жеткізу үшін, сондай-ақ баяндалмақшы пікірді ала-құла етпей, айқын білдіру
үшін қолданылады. Бұл - тыныс белгілерінің ең басты қасиеті.
Тыныс белгілері - сөздер тіркесі мен сөйлемдерді айтқанда немесе
оқығанда тілде байқалатын кідірісті де, дауыста аңғарылатын әркелкі
құбылысты да білдіреді. Бұл - тыныс белгілерінің көмекші қасиеті.
Жазба тілде болсын, сондай-ақ ауызекі тілде болсын тыныс белгілерін
дұрыс қолдана білудің үлкен мәні бар. Тыныс белгілері мүлде қойылмаған
немесе дұрыс қойылмаған тексті сөйлемді түсінікті етіп оқу да, мағынасын
түсіне білу де қиын. Тыныс белгілері дұрыс қойылмайтын сөйлемдерде ой
күңгүрттеніп, екі ұшты болып, тіпті сөйлем құрамындағы сөздер синтаксистік
қызметі жағынан (бастауыш, баяндауыш, анықтауыш т. б.) өзгеріске түсуі де
мүмкін.
Тыныс белгісінін дұрыс қойылуы сөйлемдегі кейбір сөздердің мағынасына,
сондай-ақ бүкіл сөйлемнің мағынасына байланысты.
Тыныс белгілерін дұрыс қою интонациямен тікелей байланысты. Мәселен,
хабарлай айтылған сөйлемнен соң кідіріс болады да, соған орай нүкте
қойылады. Құрмалас сөйлемдерді оқығанда, құрмалас құрамындағы әрбір жәй
сөйлемдерден соң, сондай-ақ біріңғай мүшелердің әрбір сұрауларынан соң
кідіріс болып, олар үтір белгісімен ажыратылады. Ал сұраулы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Ғылыми проблеманың пайда болуы
2.Ғылыми шындық, шатасу мен таңғажайыптылық
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Әлемдік өркениеттен өз орнын тауып, жақандану ағысына енген еліміздің
алдында тұрған міндеттердің бастысы - білім беру жүйесін жетілдіру, елдің
интеллектуалдық потенциалын көтеру.
Осыған байланысты технология, ақпараттану және интеграция ғасырында
жаңа дүние үшін күрес жолында білім беру проблемасы:
біріншіден; студенттердің, педагогтардың функционалдық сауаттылығын
қалыптастыру болса: екіншіден; адамға іс - әрекетке ой - арманына, дүниеге
көзқарасына, талапшыл талғам, пікір түюге бейімделуге, жалпы интеллект
қалыптасу үстіндегі дүниетаным, ұғымталдық сана құдіретін сезінуді үйрету;
үшіншіден; елімізде күш алып келе жатқан білім беру саласын реформалау
жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толық қанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы
педагогикалық зерттеулердің сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру,
олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту болып табылады.
Осы тұрғыдан қарағанда, ғылыми іс-әрекет, адамның басқа іс -әрекеті
сияқты қандай да бір үлгілерді қайта тудырумен байланыстырылады. Бұл, өз
кезегінде зерттеуді, зерттеу мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру
принциптерін анықтайды.
Ғылым - адамдардың арнайы іс- әрекеттері нәижесінде табиғат, қоғамның
және ойлаудың объективті заңдарының үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі
білім болып табылады. Сондықтанда, ғылым негізі білім болып саналады.
Білім - шындықтың бейнелену формасы және тәсілі болғандықтан- онда
заттың қасиеті, белгілері және өзара байланыстары қаперге алынған. Осы
себепті, білімнің ғылымды ашудағы жұмыс істеу тәсілі, материалдық, не
рухани іс - әрекет болып табылады. Яғни, ғылымның диалектикалық дамуы
фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену, жүйелеу, қорытындылау және олардың
жеке заңдылықтарын ашу, белгісіз фактілерді түсіндіретін жаңалыққа
жетелейтін ғылыми білімнің логикалық жүйесін анықтаудан тұрады.
Сол себепті де, ғылымның мақсаты - сырттан көрініп тұрғанның ішкі,
нақтылы қозғалысын, яғни, зерттелініп жатқанның мәнін ашу болып табылады.
Ғылымның логикалық құрылымы төмендегідей болып келеді:
1. ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы;
2. заңдар;
3. негізгі ұғымдар;
4. қағидасы (теориясы);
5. мұраты (идеясы);
Ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер - ғылыми білім
категориялары болып саналады. Осылардың негізінде ғылым қағидасы түзіледі.
Қағида - зерттеу пәнінің түзілу блогы болып есептеледі. Көп заттардан
ортақ сындарын алып жинақтау, жинақтай білу, зат туралы ұғымды береді.
Ұғымдар жиынтығы - пікірді түзеді.
Сондықтан, принцип - танымда методологиялық және гнесологиялық роль
алады. Принципті - білімнің ұйымдастырылу формасы деп түсіну керек.
Ғылымның бірден - бір пайдасы, алдын - ала болжам жасауға, алдағыға
зер салуға ғана себеп болады. Ғылымның, сол себепті де, ақиқат нәрсе емес
екендігі де осыдан. Қандайда тәжірибе жөнінде әңгіме қозғалмасын, сіз
өзіңіз тікелей араласпасаңыз, сол мезетте - ақ сенімсіздік пайда болады.
Дегенмен, біз мұнда тек өзіміз нақтылы қатыспаған облыстар жөнінде
ғана пікір айтуымыз керек, олай болмағанда ғылымнан ешқандай да,
пайда, қайыр болмаған болар еді.
Мысалы, энергияның сақталынуына байланысты дене қозғалғанда массасы
өзгереді. Масса мен энергия эквивалентті болғаны себепті, қозғалыстағы дене
ауыр тартады.
Десекте, Ньютон басқаша пікірде болған еді. Ол масса әрқашанда тұрақты
қалып отырады деген. Жоғарыдағы шындық анықталғанда, барлық ғалымдар
Ньютонның пікірі дұрыс еместігіне байланысгы. Сұмдық! Физиктер өздерінің
қатесін тапты! Не себепті . олар өздерін дұрыс санаған? - деп жағасын
ұстағандар болды. Айтылған мысалда эффект аз, бұл жағдай тек дене жарық
жылдамдығына жақын қозғалыста ғана білінетіні хақ. Осы себепті, ғылымда
қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенеді және онда оның
орындалу шарттары ескерілуі тиіс. Сондықтан, біз ғылымнан пайда болсын
десек болжам жасауымыз қажет - ақ.
Ғылым тәжірибелер хаттамаларына айналмасын десек, біз заңдар,
заңдылықтарды алға тартуымыз керек. Сондықтанда-ғылымда, оның орындалу
шарттары алдын - ала, бағынатын заңдары, заңдылықтары ескерілуі тиіс.
Мысалы: Симметрия туралы. Симметрия дегеніміз не? Сырт қарағанда
адамньң оңы мен солы бір - біріне симметриялы. Олай болса, оларды өзара
ауыстырып қойған жағдайда бұрынғы қалыпты сақтауы тиіс.
Белгілі неміс ғалымы Герман Венль (1885-1935) симметрияның тамаша
анықтамасын ұсынғаны белгілі. Бұл анықтама бойынша: Симметриялы дене - деп,
оны қалай қарай өзгерткенде де, нәтижеде, бастапқыда неден бастасаңыз сол
болып шығуы керек – деген. Бұл қағида математикалық фигуралар үшін солай -
ақ шығар, бірақ физика үшін басқаша болған болар еді. Яғни, дененің А
нүктесінен В нүктесіне орын ауыстыруы жоғарыдағы анықтамаға сәйкес, жеткен
нүктеміз бастапқы тұрған орнымыз.
жол
А----------------------В
Екінші мысал; Бір кесек борды саусақтарымызға қысып ұстап тұрайық.
Саусақтарымызды ажыратуымыз сол - ақ екен, бор төмен қарай құлағанын
көреміз. Бор неге құлады?, - деген сауалды әртүрлі аудиторияға қоятын
болсақ, төмендегідей жауап алған болар едік.
Аудитория. Жауаптар.
Мектепке дейінгі балалар. - өйткені саусақтар ажырады;
Мектеп оқушылары. - өйткені Жерге тартылады;
Студенттер. - бор Жердің
гравитациялық
өрісінде
орналасқан;
Жер жүзінің ең жақсы физиктері. - біз өкінішке орай әлі мұны
біле
алмаймыз.
Өкінішке орай, бұл ащы шындық тек гравитациялық құбылысқа ғана
қатысты емес, ғылымның басқа салаларында да біздің
ғалымдарымыз дәрменсіздікті мойындауға мәжбүр.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның адамзат өміріндегі маңызын қалай түсінесіз?
2. Герман Венльдің симметрия жайлы анықтамасын тұжырымдаңыз
3.Таңғажайыптылық дегеніміз не?
1 апта
ОБСӨЖ №2.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Жаңа білімнің қажеттілігі жєне ѓылыми шыѓармашылыќ
методологиясы
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Проблема жєне ќарама-қайшылық түрлері
2.Ѓылыми шыѓармашылыќ
3. Ѓылыми шыѓармашылыќ кезењдері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылым танымдық процестің объектісі және жемісі. Сондықтан, ғылыми
танымдағы және оқу процесіндегі пайда болатын проблеманы айыру үшін
танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы оның объективті мәнін
айыру қажет.
Танымдағы проблеманың мәні - ғылыми білімді түзуге, маңызы- дүниенің
даму заңдылықтарын ашуға кемектеседі.
Проблема- деп, негізінен практикалық мақсаттың синонимін немесе
ғылымдағы белгісіз болып тұрған жәйтты түсінеміз. Проблеманы шешу дәлелдер
жүйесі арқылы түзілуі керек.
Қандайда бір ақиқатқа көз жеткізуде тәжірибеге сүйенуді және онда,
оның орындалу шарттарынын ескерілуі жайлы жоғарыда айтылды да.
Сол себепті, проблеманы қоюда келесі педагогикалық талаптар орындалуы
қажет:
- тапсырма, меңгерілген білім мен біліктілікке негізделуі керек;
- белгісіз нәрсе жалпы заңдылықты және жалпы әрекет тәсілін түзуі керек.
Проблема - шешуді қажет ететін келелі мәселе болып табылады.
Проблема- қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы қарама -
қайшылықтар арқылы анықталады. Біз дүниедегі құбылыстарды бақылап, олардың
өзара бағыну деңгейлерін белгілей отырып, олар жөніндегі ұғымдар мен
түсініктерді анықтаймыз. Бұл талдау әдісі - делінеді. Осы әдіс нәтижесінде-
проблеманың мәнін -ғылыми фактілермен олардың қағидалық (теориялық)
танылуындағы қарама - қайшылықтар және бір - біріне таласқа түскен ғылыми
қағидалар (теориялар) - деп түсінеміз.
Қарама - қайшылық деген не?
Қарама - қайшылық қандай көріністерден пайда болады?
Алға қойған тапсырмалар, міндеттер мен сұрақтар -шығармашылық іс -
әрекеттің тиімді құралдары деуге болады.
Әсіресе, олар проблемалық болатын болса, яғни, мазмұнында қарама -
қайшылық жүретін болса. Қарама - қайшылық келесі түрде көрініс табады:
ақпараттық - танымдық; танымдық; логикалық.
Ақпараттық - танымдық, зерттелінетін құбылыстар, процестер мен
пәндердің мәндерінде жүретін болады. Ол көбінесе, мағыналық конфликт
түрінде көрініс алады. Мысалы: - Не себепті червякті беріліс қайтымды
беріліс бола алмайды? Шындығында, мұнда айналыс тек червяк арқылы ғана
берілуі керек, ал доңғалақ арқылы червяктің қозғалысы емес. Осындай қарама
- қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлық пайда
болады. Бұл жағдайды адамның психологиялық күйі, яғни, проблемалық ситуация
-деп атайды.
Таным процесіндегі қарама - қайшылық теориялық және
практикалық мәселелердің танымдық сипаттағы және адамда бар білім
деңгейі, түсінуі мен дамуы арасында орын алады. Жеке
жағдайда:
1) көптеген әрекеттер арасындағы және олардан қажетті, ыңғайлысын таңдау;
2) бар біліммен және оны практикада пайдаланудың шарттары
арасындағы;
3) мәселені шешудің теориялық мүмкіндігі мен оның практикалық іске
асырылуының қиындығы арасындағы.
Бұйымды конструкциялауда, технологиясын құруда, пайымдауда және
диагностикалауда, оқыту материалдарының құрылымын түзуде, бір ғана нәрсенің
төңірегінде әр түрлі пікір пайда болады және мұндай жағдайда пікір дәлелін
практика шешеді. Мұндай қарама - қайшылық - логикалық делінеді. Ал, таным
процесі мен логикалық қарама - қайшылық арасындағы қарама - қайшылық,
адамда объектілердің, құбылыстың немесе процестің мәнін түсінуден пайда
болады.
Қарама - қайшылықтар мазмұнында пайда болған құштарлық -ғылыми
бағдарлаудың элементар дәрежесі ретінде, көрініс тапқанның мәнін, маңызын
ұғынуға тырысу, танып білу.
Жоғарыда аталған факторлар жаңа білімнің қажеттілігін туындатады және
ғылыми шығармашылыққа негіз болады. Өйткені, іс-әрекеттің қозғаушы күші,
белсенділік көзі, қажеттілік болуы тиіс.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Білім –
а) тіршіліктің тұтас бейнесі;
в) шындықты бейнелеу формасы және тәсілі;
с) ғыыми заңдар мен бейнелер;
д) әлемдік өркениет жетістігі.
2.Ғылыми білім категориялары –
а) ұғымдар мен қағидалар;
в) ұғымдар, заңдар, принциптер, мұрат, ережелер;
с) ұғымдар мен заңдар;
д) ұғымдар, принциптер, ережелер.
3.Адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат, қоғамның және
ойлаудың объективті заңдылықтардың үздіксіз дамып отыру жүйесі жөніндегі
білім, бұл –
а) қағида;
в) принцип
с) ғылым
д) идея
4.Ғылымның іргетасы немесе жалпы қағиданың (теорияның) жағдайы –
а) ұғымдар жиынтығы;
в) ғылыми білім категориялары;
с) ғылымның логикалық құрылымы;
д) ғылыми тәжірибе
5.Қағида –
а) зерттеу пәнінің түзілу аймағы.
в) зерттеу пәнінің нысаны;
с) зерттеу пәнінің мазмұны;
д) зерттеу пәнінің түзілу блогы;
6.Герман Вейльдің өмір сүрген жылдары
а) 1885-1936 жж.
в) 1886-1934 жж.
с) 1885-1938 жж.
д) 1885-1935 жж.
7.Ғылымда қандай да бір ақиқатқа көз жеткізуде неге сүйенеді?
а)теорияға
в)әдістерге
с)тәжірибеге
д)қағидаға
8. “Симметрия дене, оны қалай қарай өзгертсең де, нәтижеде бастапқыда неден
бастасаңыз сол болып шығуы керек”дегенді кім айтты?
а) И.Ньютон
в)И.Гардон
с) Г.Вейль
д)Ю.К.Бабанский
9.Зерттеу пәнінің түзілу блогы –
а) идея
в)қағида
с)принцип
д) ұғым
10.Принцип –
а)ғылыми тәжірибелер хаттамасы
в)ұғымдар жиынтығы
с)ғылыми тұжырымдар
д)ғылыми қағидалар
Глоссарий
Ғылым
Білім
Қағида
Принцип
Проблема
Қарама-қайшылық
Қарама-қайшылық түрлері
Талдау тәсілі
Проблемалық ситуация
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
2 апта
ОБСӨЖ № 3.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми жұмыстың әдістемелік негіздері
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Ғылыми әдістеменің деңгейлері
2.Ғылымижұмыстың маңызы
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Еліміздің күш алып келе жатқан білім беру саласын- реформалау
жұмыстарын ғылыми тұрғыдан толыққанды қамтамасыз ету үшін, осы саладағы,
педагогикалық зерттеулердін; сапасы мен нәтижелілігін айтарлықтай көтеру,
олардың мектеп практикасына нақты әсерін күшейту қажет.
Соңғы уақытта байқалып отырған зерттеулердің практикалық бағытының
күшею тенденциясы, оларды бағалау проблемасын ерекше өткір қойып отыр.
Себебі, практикалық бағыт тек өз плюстерін тудырып қана қоймай,
сапаның, зерттелетін проблеманың теориялық - методологиялық жақтарына
бөлінетін ықыластың төмедеуіне әкеледі. Бұл, ғылым мен ғылым
методологиясының бір - бірінен алшақтауына соқтырары хақ.
Егерде, проблеманың өзі болып, ал, оны шешу жолы айқын болмаған
жағдайда, яғни, ескі тәсілдердің күйі шектеулі екендігі анықталса, ғылыми
зерттеулерді методологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету қажеттігі туады.
Проблеманы шешу үшін объект байланыстарының жан-жақтылығын анықтаумен бірге
мәдениетпен де байланысу керек болады. Өйткені, проблеманы шешуге керекті
тәжірибе, нақты мәселені шешу алгоритмі болсын немесе проблеманы шешуге
мүмкіндік беретін шындық туралы жалпы мағлұмат болсын –мәдениеттен алынады.
Бұл тұрғыда, методология - ғылым мен мәдениеттің байланыс құралы болып
табылады.
Ғылым өзінің даму барысында, әсіресе кризисті сәттерде, өзінің
прогресін қамтамасыз ететін нормативтерді мәдениеттен алады.
Қазіргі ғылыми - техникалық прогресс заманы, методология мен ғылымның
өзара әсерлесу проблемасына қызуғышылықты күшейтіп отыр.
Ғылыми білімнің үнемі дифференциялануы, оның интеграциялануына деген
қажеттілікті тудырады. Ал, шындықтың интегративті бейнесін тек ғылыми
методология негізінде ғана құруға болады. Сондықтан, адамзат мәдениетінің
құрылымында ғылыми іс-әрекет методологиясымен қоса, практикалық іс-әрекет
методологиясы да алдыңғы қатарлы рөлге ие болып келеді. Өйткені, біз іс-
әрекетіміздің әртүрлі салаларында - не істеу керек? - екенін білгенімізбен,
оны - қалай істеу керек? - екенін біле бермейміз.
Ғылыми іс-әрекет, адамның басқа да іс-әрекеті, сияқты, қандайда бір
белгілі үлгілерді қайта тудырумен байланысады. Ол біріншіден -зерттеу
мақсаты мен бағдарламасын, оны ұйымдастыру принциптерін анықтау немесе
алынатын өнімнің үлгісін алу және т.б., болуы мүмкін. Екіншіден - ғылыми
зерттеу, оның формаларын жаңартпай, жаңа бағдарламалар жасалмай жүргізілуі
мүмкін емес. Бірінші жағдай арнаулы - ғылыми іс - әрекетке, ал, екіншісі -
методологиялық іс әрекетке қатысты, ол, ғылыми зерттеулердің жалпы,
принципті даму жолдарын анықтаумен байланысады.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Практикалық мақсаттың синонимі немесе ғылымдағы белгісіз болып тұрған
жәйт, бұл–
а) қарама-қайшылықтар
в) проблема
с)ақпарат
д)логика
е)ғылыми шығарма
2.Танымдағы проблеманың мәні –
а) ғылыми шығармашылыққа жетелейді
в)дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі
с) объектінің сырын ашады
д)зерттелетін құбылыс
3.Қарама-қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлықтың
пайда болуы
а) танымдық ситуация
в) ақпараттық-танымдық ситуация
с)проблемалық ситуация
д)логикалық ситуация
4.Қарама-қайшылық түрлері
а)ақпараттық-танымдық, танымдық, логикалық;
в)проблемалық, жағдайлар, танымдық;
с)логикалық, ғылыми шығармашылық;
д)проблеманың мәні, талдау әдісі
5.Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы немен анықталады?
а) тәжірибе
в)қарама-қайшылықтар
с) логика;
д)ситуация
6.Өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
а)шығармашылық
в)тәжірибе
с)теория
д)жаңалық
7.Қоршаған ортаны танып білуге, оқыту процесін ұйымдастыруға, оны өзгертуге
және жетілдіруге тікелей бағытталған танымдық іс-әрекет
а) ғылыми шығармашылық
в)ғылыми ақпараттық
с)ғылыми қажеттілік
д) ғылыми логикалық
8.Ғылыми шығармашылық неше кезең арқылы жүзеге асты?
а) 5
а)3
с)2
д) 4
9.Дәлелді шешім айту мүмкін болмағанжағдайда –
а)пайымдау (интуиция) көмекке келеді
в) шығармашылық көмекке келеді
с) зерттеулер көмекке келеді
д) қарама-қайшылықтар көмекке келеді
10.Жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде
шындыққа жету жол
а)теория
в)тәжірибе
с)практика
д)әдіс
Глоссарий
Шығармашылық
Ғылыми шығармашылық
Шығармашылық кезеңдері
Пайымдау
Ғылыми техникалық прогресс
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның шығармашылық әдістемесі дегенді қалай түсінесің?
2.Шығармашылық үш кезеңін келтір
3. Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұнын түсіндір
4. Ғылыми білімнің дифференциялануы және интеграциялануы дегенді қалай
түсінесің?
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
2 апта
ОБСӨЖ №4.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми іс-әрекет түрлері
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Теориялық ғылым
2.Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Теория сипатына ие ғылыми жұмыс жүргізу барысында соңғы нәтижеге жету
үшін әдебиет көздерінен ақпарат жинақталады, талданып қорытылады, өңделеді,
есептеледі, жаңа ой-пікір ұсынылып, болжау жасалады. Ғылыми жұмыстың мұндай
сипаты дедуктивті әдіс деп аталады. Бұл әдістің ең белгілі жақтаушысы
атақты тыңшы Шерлок Холмс болған. Ол былай айтадыиекен: "Бұл қылмысты ашу
үшін маған менің ыңғайлы креслом, темекі салынған бірнеше трубка керек,
сонда мен бұл істі бөлмеден шықпай-ақ шешемін".
Негізгі теория қасиетіндегі жұмыс зерттеушінің жеке басында, жазба
үстелде, компьютер жанында жүргізіледі. Ғылыми іс-әрекеттің бұл түрінде
зерттеушінің шығармашылық қабілеті, оның ақпараттық толықтылығы, ақпараттың
зор ағымынан тиісті қажет бөлігін дер кезінде табу қабілеті аса маңызды.
Сырттан қарағанда мұндай іс-әрекет көзге көрінбейді. Мұндай ғылыми іс-
әрекетпен айналысқан тұлға сырт көзбен қарағанда күні бойы үстел басында
отырған пенде немесе тіпті диванда жатқан жалқау кісі секілді. Ал шын
мәнісінде зерттеуші болса тура сол кезде басымен, яғни миымен күшті жұмыс
жасайды. Мұндай зерттеуші тәуліктің қай мезгілінде, қай жерде болмасын
толыққанды жұмыс жүргізіп отырады-автобуста немесе машинада, магазинде,
саяжайда, моншадағы Архимедке ұқсап, тіпті ұйықтап жатқанда Д.И. Менделеев
сияқты. Дәл осылай ғылымның көптеген негізгі заңдары қалыптасқан, мысалға
физикада, математикада, т.б.
Мұндай іс - әрекеттің түрі, нәтиже алуда белгілі қауіп-қатер әкеледі,
себебі көп жағдайда, жоғарыда айтқандай, адамның өзіне оның шығармашылық
қабілетіне, қиялына күнделікті құбылыстарды түсініксіз, әдеттен тыс
фактілерді байқауында, одан жаңа идеяны ойлап табуына байланысты. Сондықтан
кейбір жағдайда орасан зор уақыт өткізіп, зерттеуші ешбір қорытындыға
келмеуі немесе теріс иәтиже алуы да мүмкін.
Теория ғылымы өз кезегінде аналитика және өнертапқыш түріне бөлінеді.
Аналитикалық ғылым белгілі түсініктер мен заңдарды математикалық
өңдеудің есептеу әрекетінен құралады, Мұның мақсаты аталған заңдармен
құбылыстардың сандық сипаттамасын беру. Бұл зерттеулердің мақсаты, зерттеу
обьектісін жүзеге арсырудың түрлі жағдайында бет алысын болжамдап
математикалық байланыстылығын табу.
Теория ғылыми жүзеге асуда арнайы жабдық пен бөлмелер қажетсінбейді,
зерттеуші ешкімнің көмегіне зәру емес, керек нәрсені өзі-ақ қамти алады.
Сондықтан теория ғылымы көп жағдайда дара тұлғалардың үлесінде болады,
ондай ғалым жеке өзі-ақ айтарлықтай нәтижеге жете алады.
Өнертапқыштық іс-әрекет бұған дейін беймәлім, белгі мен қасиеттер ашу
арқылы зерттеу объектісіне қажетті сапалы дәреже (индикатор) мен санды
деңгейін (параметр) аса зор өлшемге көтеру мүмкіндігін туғызатын жаңашылдық
сипатындағы ерекше шешімдер іздеп табудан құралады. Мұндай іс-әрекет
жүргізу үшін, тек қана ақпараттық қамсыздандырумен шектелуге болмайды, ол
үшін көп білу керек, зор шығармашылық қабілеттерді, қиялды өз бойында
қалыптастыру қажет, ерекше ойлау дағдысын тәрбиелеу - қалыпты пікір-шешімге
бағынбай, өз көзқарасын байыту кажет. Дәл осындай шешімдер ғылыми ой-өрісті
ілгері жылжытады, жаңа көкжиек, бағыт ашады, ескірген идеялар тоқырауынан
алып шығады.
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым жаңа жетістіктер мен идеяларды шығару
үшін көлемді практикалық жұмыс өткізуі керек. Ақпараттың негізі ағымын
тәжірибе барысында лабораторияларда, арнайы қондырғыларда өткізілген
жұмыстардан алынған нәтижелер құрайды. Ғылыми жұмыстың мұндай түрінде
үлкен төзімділік, мақсаттану, сәтсіздікке мойымау қабілеті, жылдар бойы
көлемді, бір сарынды жұмыстарды жүргізе беру ниеті аса кажет. Мысалы, ұлы
физиктер Пьер және Мария Кюри өз қолымен алты тонна уран рудасының
қалдықтарын өңдеп, жаңа химиялық элемент радийді тапты.
Ғылыми іс- әрекеттің бұл түрінде шығармашылык, киялдану элементтері
теориялық іс-әрекетіне қарағанда әлдеқайда қарапайым. Бұл жұмыстарды
жүргізу үшін арнайы лабораториялық жабдықтар, тәжірибе өткізетін тиісті
жағдайлар жасалу керек. Сол себептен ғылыми іс-әрекеттің бұл түрі көбінесе
топтық немесе ұжымдық сипатқа ие болады. Жұмысқа материалдық жабдық керек:
арнайы прибор, машина, стенд, реактив, көрсеткіштер, ыдыс, үлгілер т.б.
Жұмыстың жетістігі көп жағдайда осындай қамтамасыздандырудың сапасы мен дер
кезінде оны жеткізуге байланысты.
Жеке зерттеушінің енші-үлесі мұндай жұмыста аздау болып келеді. Сол
себепті бұл жағдайда жеке басты зерттеушілер сирек кездеседі, өйткені қара
жұмыстың көлемі аса ауқымды болғандықтан оны бір адам орындай алмайды.
Эмпирикалық ғылым қорытынды жасауда қауіп - қатерден сақтанған және болжам
жасау ұзақ мерзімді қамтыған. Зерттеушінің міндеті -тәжірибелік жұмыстарды
тоқтамай жүргізіп, қойылған параметрлер мен алынған қорытындылар арасындағы
қатынасты зерттеу.
Теория және эмпирика ғылымдары бір - бірін толықтырады, байытады. Тек
қана практика жұмыстарына негізделген ғылым ұсақ-түйек фактілермен үйіліп,
басылып қалады да жалпы бағытты жоғалтып алады. Екінші жағынан қарағанда,
тек қана теория ой-түйіндеріне сүйенген ғылыми жұмыстардан жасалған идеялар
шындықтан, практикалық қажеттіліктен айырылып калып схоластикаға әкеліп
тірейді. Әрбір зерттеушіге ғылыми жұмыстың осы екі түрінің оңтайлы қарым-
қатынасын табу кажет.
Зерттеу объектісі бойынша ғылым жаратылыстану және гуманитарлы болып
белінеді.
Жаратылыстану ғылымдары өмірде объективті түрде, адам жігерінен
тәуелсіз құбылыстарды зерттейді. Бұл құбылыстар өзгертілмеген шарттарды
қамтамасыз еткенде көп мәрте қайталана береді және шексіз уақыт бойы
дүниеден табылады. Бұған физика, химия, биология, медицина сияқты, т.б.
ғылымдар жатады. Ғылыми-зерттеулердің қорытындысы абсолютті объективті,
олар зерттеуші тұлғасынан, оның көзқарасына тәуеелсіз болып келеді. Олар
табиғаттың абсолютті заңдарына бағынып, әлем өмір сүргенше бұл дүниеден
табылады.
Гуманитарлы ғылымдар адамның рухани өміріне байланысты және оның
жігеріне, дамуына, уақыт пен кеңістікке тәуелді үрдістерді зерттейді. Бұған
тарих, философия, лингвистика, т.б. ғылымдар кіреді. Бұл ғылымдар
субъективті, олардың жасаған қорытындылары кісі тұлғасына, зерттеу әдісіне,
зерттеу орны мен уакытына байланысты. Бұл салада жүргізілген жұмыс ғалымнан
зор азаматтық пен шыншылдықты талап етеді. Мұның себебі зерттеулер адамның
рухани өмірімен байланысты болғандықтан, қорытындылары түрлі тұрғыдан
талқылануы мүмкін, нәтижесінде белгілі саяси, ұлт, экономика мүдделерін
қорғауда пайдаланылады. Мысалға, тарих ғылымында қазіргі саяси көзқарасы
мен жалпы саяси жағдайды ескере отырып, өткен тарихтың белгілі қайраткеріне
әртүрлі баға мен түсінік берілуі мүмкін.
Әрбір жас азамат ғылыми іс-әрекетпен айналысуға ниет білдіре отырып,
қай салада, қандай қабілет пен мүмкіндігі барын ескеріп, өзінің жүрегі мен
санасына ыстық болып көрінетін ғылымды таңдауы керек.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Практикалық мақсаттың синонимі немесе ғылымдағы белгісіз болып тұрған
жәйт, бұл–
а) ақпарат
в)қарама-қайшылықтар
с) проблема
д)логика
е)ғылыми шығарма
2.Танымдағы проблеманың мәні –
а) зерттелетін құбылыс
в)дүниенің даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі
с)ғылыми шығармашылыққа жетелейді
д) объектінің сырын ашады
3.Қарама-қайшылық әсерінен адамда жағдайды (ситуация) түсінуге құштарлықтың
пайда болуы
а) логикалық ситуация
в)танымдық ситуация
с)проблемалық ситуация
д) ақпараттық-танымдық ситуация
4.Қарама-қайшылық түрлері
а); проблеманың мәні, талдау әдісі
в)проблемалық, жағдайлар, танымдық;
с)логикалық, ғылыми шығармашылық;
д) ақпараттық-танымдық, танымдық, логикалық
5.Проблема – қағида мен практикалық құбылыстар арасындағы немен анықталады?
а) қарама-қайшылықтар
в) логика;
с)тәжірибе
д)ситуация
6.Өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
а) теория
в)тәжірибе
с) шығармашылық
д)жаңалық
7.Қоршаған ортаны танып білуге, оқыту процесін ұйымдастыруға, оны өзгертуге
және жетілдіруге тікелей бағытталған танымдық іс-әрекет
а) ғылыми қажеттілік
в)ғылыми ақпараттық
с) ғылыми логикалық
д)ғылыми шығармашылық
8.Ғылыми шығармашылық неше кезең арқылы жүзеге асты?
а) 2
а)3
с) 4
д)5
9.Дәлелді шешім айту мүмкін болмағанжағдайда –
а)пайымдау (интуиция) көмекке келеді
в) шығармашылық көмекке келеді
с) зерттеулер көмекке келеді
д) қарама-қайшылықтар көмекке келеді
10.Жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде
шындыққа жету жол
а)теория
в)тәжірибе
с)практика
д)әдіс
Глоссарий
Теория ғылымы
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым
Жаратылыстану ғылымдар
Гуманитарлық ғылымдар
Методология
Шығармашылық
Ғылыми шығармашылық
Шығармашылық кезеңдері
Пайымдау
Ғылыми техникалық прогресс
Бақылау сұрақтары
1.Ғылымның шығармашылық әдістемесі дегенді қалай түсінесің?
2.Шығармашылық үш кезеңін келтір
3. Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұнын түсіндір
4. Ғылыми білімнің дифференциялануы және интеграциялануы дегенді қалай
түсінесің?
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
3 апта
ОБСӨЖ № 5.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми және методологиялық іс-әрекет мазмұны
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Методология туралы түсінік
2.Зерттеудің жаңа стратегиясы
3.Зерттеушіге арналған айқын бағдарлар
4.Методология түрлері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Теория ғылыми жүзеге асуда арнайы жабдық пен бөлмелер қажетсінбейді,
зерттеуші ешкімнің көмегіне зәру емес, керек нәрсені өзі-ақ қамти алады.
Сондықтан теория ғылымы көп жағдайда дара тұлғалардың үлесінде болады,
ондай ғалым жеке өзі-ақ айтарлықтай нәтижеге жете алады.
Өнертапқыштық іс-әрекет бұған дейін беймәлім, белгі мен қасиеттер ашу
арқылы зерттеу объектісіне қажетті сапалы дәреже (индикатор) мен санды
деңгейін (параметр) аса зор өлшемге көтеру мүмкіндігін туғызатын жаңашылдық
сипатындағы ерекше шешімдер іздеп табудан құралады. Мұндай іс-әрекет
жүргізу үшін, тек қана ақпараттық қамсыздандырумен шектелуге болмайды, ол
үшін көп білу керек, зор шығармашылық қабілеттерді, қиялды өз бойында
қалыптастыру қажет, ерекше ойлау дағдысын тәрбиелеу - қалыпты пікір-шешімге
бағынбай, өз көзқарасын байыту кажет. Дәл осындай шешімдер ғылыми ой-өрісті
ілгері жылжытады, жаңа көкжиек, бағыт ашады, ескірген идеялар тоқырауынан
алып шығады.
Эмпирикалық (тәжірибелік) ғылым жаңа жетістіктер мен идеяларды шығару
үшін көлемді практикалық жұмыс өткізуі керек. Ақпараттың негізі ағымын
тәжірибе барысында лабораторияларда, арнайы қондырғыларда өткізілген
жұмыстардан алынған нәтижелер құрайды. Ғылыми жұмыстың мұндай түрінде
үлкен төзімділік, мақсаттану, сәтсіздікке мойымау қабілеті, жылдар бойы
көлемді, бір сарынды жұмыстарды жүргізе беру ниеті аса кажет. Мысалы, ұлы
физиктер Пьер және Мария Кюри өз қолымен алты тонна уран рудасының
қалдықтарын өңдеп, жаңа химиялық элемент радийді тапты.
Теория және эмпирика ғылымдары бір - бірін толықтырады, байытады. Тек
қана практика жұмыстарына негізделген ғылым ұсақ-түйек фактілермен үйіліп,
басылып қалады да жалпы бағытты жоғалтып алады. Екінші жағынан қарағанда,
тек қана теория ой-түйіндеріне сүйенген ғылыми жұмыстардан жасалған идеялар
шындықтан, практикалық қажеттіліктен айырылып калып схоластикаға әкеліп
тірейді. Әрбір зерттеушіге ғылыми жұмыстың осы екі түрінің оңтайлы қарым-
қатынасын табу кажет.
Зерттеу объектісі бойынша ғылым жаратылыстану және гуманитарлы болып
белінеді.
Жаратылыстану ғылымдары өмірде объективті түрде, адам жігерінен
тәуелсіз құбылыстарды зерттейді. Бұл құбылыстар өзгертілмеген шарттарды
қамтамасыз еткенде көп мәрте қайталана береді және шексіз уақыт бойы
дүниеден табылады. Бұған физика, химия, биология, медицина сияқты, т.б.
ғылымдар жатады. Ғылыми-зерттеулердің қорытындысы абсолютті объективті,
олар зерттеуші тұлғасынан, оның көзқарасына тәуеелсіз болып келеді. Олар
табиғаттың абсолютті заңдарына бағынып, әлем өмір сүргенше бұл дүниеден
табылады.
Гуманитарлы ғылымдар адамның рухани өміріне байланысты және оның
жігеріне, дамуына, уақыт пен кеңістікке тәуелді үрдістерді зерттейді. Бұған
тарих, философия, лингвистика, т.б. ғылымдар кіреді. Бұл ғылымдар
субъективті, олардың жасаған қорытындылары кісі тұлғасына, зерттеу әдісіне,
зерттеу орны мен уакытына байланысты. Бұл салада жүргізілген жұмыс ғалымнан
зор азаматтық пен шыншылдықты талап етеді. Мұның себебі зерттеулер адамның
рухани өмірімен байланысты болғандықтан, қорытындылары түрлі тұрғыдан
талқылануы мүмкін, нәтижесінде белгілі саяси, ұлт, экономика мүдделерін
қорғауда пайдаланылады. Мысалға, тарих ғылымында қазіргі саяси көзқарасы
мен жалпы саяси жағдайды ескере отырып, өткен тарихтың белгілі қайраткеріне
әртүрлі баға мен түсінік берілуі мүмкін.
Әрбір жас азамат ғылыми іс-әрекетпен айналысуға ниет білдіре отырып,
қай салада, қандай қабілет пен мүмкіндігі барын ескеріп, өзінің жүрегі мен
санасына ыстық болып көрінетін ғылымды таңдауы керек.
Зерттеудің жаңа стратегиясын құру үшін әлеуметтік құбылыс ретіндегі
ғылым табиғатын, оның қоғамдағы орнын, оның құрылымы мен жүру және даму
заңдылықтарын білу керек.
Методолог - зерттеу бағдарламасының жалпы схемасын қалай құруды білуі
тиіс, яғни, ғылымның жай-күйін бағалай білуі, оның қиыншылықтары мен даму
перспективаларын анықтай білуі, алынған нәтижені білім жүйесіне ендіре
білуі тиіс.
Казіргі заманғы ғылымның негізгі проблемаларына жасалған үстірт
шолудың өзі, ғылым саласында қабылданатын шешімдердің тиімділігі - оған
сәйкес (адекватты) методологиялық нұсқауларға тәуелді екендігін көрсетеді.
Ғылыми іс-әрекет масштабы өте үлкен болғандықтан, зерттеудің -
адекватсыз методологиясын таңдау, орасан зор материалдық шығындарға, ғылыми-
техникалық прогрестің екпінін төмендетуге әкеліп тірейді. Сондықтан, бұл
негативті құбылысты айтып қана қоймай - оны жоюға, методологияның қажет
екенін түсінудсн ғылымның барлық салаларындағы, ғылыми іс-әрекеттерді
қазіргі заманғы методологиялық қамтамасыз ету шараларына көшу керек .
Бұл зерттеушінің методологиялық мәдениетін көтеруді талап етеді.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1.Эксперимент қандай тілден алынған?
а) грек
в) неміс
с)латын
д)орыс
2.Әдіс дегеніміз –
а) тәжірибелерді жинақтау
в)жаңа білімді меңгерудегі принциптер мен тәсілдерінің жиынтығы негізінде
шындыққа жетудің жолы
с)зертеу әдістерін талқылау, немесе оның мазмұнын анықтау
д) зертеу әдістерін анықтау
3.Бұл әдіс зерттеу проблемасына тарихи талдау негізінде жүргізілген әдіс
а)талдау (анализ)
в)жинақтау
с)модельдеу әдісі
д)тарихи-генетикалық әдіс
4.Теория қандай мағынаны білдіреді.
а) жаңа білім
в)болып жатқан оқиға
с) қағида
д)тақырып
5.Модель сөзі қандай тілден алынған?
а) орыс
в)латын
с) грек
д)неміс
6.Нешінші ғасырда зерттеуге байланысты жаратылыстану
ғылымының пайда болды?
а). 18 ғ.
в)14-17 ғғ.
с) 11-12 ғғ
д)19 ғ.
7.Ұғым ретінде “модель” сөзінің мағынасы
а) заттың үлгісі
в)әдемі, сұлу
с)құбылыстар бейнесі
д) үлгі, тәсіл, өлшем
8.Нешінші ғасырда фактілерді жинақтауда бақылау әдісі негізгі болып
саналады
а)14 ғ.
в) 19ғ.
с) 17 ғ.
д) 15 ғ.
9.Қандай сөз “үлгі, тәсіл, өлшем” деген мағынаны білдіреді?
а) принцип
в)теория
с) модель
д)практика
10.Фактілерді жинақтауда негізгі роль атқаратын қандай әдіс?
а)эксперимент
в)сұрақ-жауап
с)бақылау
д)практикалық
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
3 апта
ОБСӨЖ №6.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Зерттеу жоспарының формалары
2.Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың кезеңдері
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылымның диалектикалық дамуы, фактілерді жинақтау, оларды оқып үйрену,
жүйелеу, қорытындылау және олардың жеке зандылықтарын ашу, белгісіз
фактілерді түсіндіретін, жаңалыққа жетелейтін ғылыми білімнің логикалық
жүйесін анықтаудан тұрады.
Сондықтанда, адынған нәтиженің сипатына байланысты барлық ғылыми
зерттеулер төмендегі негізгі топтарға бөлінеді: ізденушілік;
фундаментальды; қолданбалы және әдістемелік.
Жоғарыдағы зерттеулердің әрбір тобы өз кезегінде зерттеулердің
жоспарлылығын талап етеді.
Жоспарлылық - ғылыми шығармашылықтың негізгі факторы болып табылады.
Зерттеу жоспарыньң бірнеше формалары бар:
Алдын-ала жоспарлау - зерттеу жұмысының мақсатын және нысанын
анықтайды, оның жалпы мазмұны мен мәнін, тұжырымын, зерттеу мақсаттарының
шешілу принциптерін, әдістемесін, жұмыстың көлемі мен орындалу уақытын
көрсетеді. Сол себепті, зерттеу жұмысының алдын-ала жоспары - зерттеу
тақырыбын нақтылаудың аяқталу элементі болып табылады.
Зерттеу жұмысының жеке жоспары - зерттеу жұмысының мазмұны мен
кезеңдерінің орындалу тәртібі, мерзімдері көрсетілген тізім жүйесі.
Зерттеудің жұмыс жоспары - қабылданған, ұсынылып отырған болжамды
тексеру және өрбіту мақсатында жасалынған кешенді жұмыстар тізімі.
Зерттеудің жұмыс жоспарының басқалардан өзгешілігі, мұнда зерттеу
жұмыстарының барлық негізгі кезеңдерінің орындалу құралдары, жолдары мен
әдістері көрсетілінуде.
Кез келген ғылыми ізденістердің тиімділігі, көбінесе зерттеу жұмысының
шын мәні мен нәтижесіне алып келетін кезендерінің дұрыс түзілуіне, яғни,
зерттеу логикасына байланысты болады.
Зерттеу логикасын түзу - өте күрделі жұмыс.Өйткені, зерттеу логикасы
жұмыстың бірден-бір маңызды кезеңдерін құрай отырып зерттеу процесіне
үзеңгілестік жасайды. Дегенмен, зерттеу логикасын түзу үшін соңғы нәтиженің
моделін жасап алу қажет болады. (Мысалы: кітап мазмұны).
Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың үш кезеңін атауға болады.
Бірінші кезең - зерттеу тақырыбын таңдау, оның мақсатын ннықтауға
дейінгі, болжамды құру кезеңдері, жалпы төмендегі логикалық схема түрінде
берілуі мүмкін: проблема ----- тақырып----нысаны (объект) ----- пәні -----
ғылыми фактілер ---- жетекші идея---- жорамал-----зерттеу мақсаты мен
міндеттері.
Жұмыстың екінші кезеңінің логикасы зерттеу әдістерін таңдаудан,
зерттеу қорытындысын тұжырымдауға шейін төменгі .схемада жасалынуы мүмкін:
әдістерді таңдау ----- жорамалды тексеру -----
алдын ала қорытындыларды конструкциялау-----оларды практикады тексеру-----
тәжірибе жасау, нақтылау -----шешуші қорытынды жасау.
Үшінші, қорытынды кезең - зерттеу нәтижелерін практикаға ендіру және
жұмысты әдеби көркемдеп баспаға дайындау. (Оқулық, оқу құралы, әдістемелік
құрал және т.б.)
Жоғарыдағы педагогикалық зерттеу логикасы зерттеу бағдарламасына
сүйенетінін айта кету керек.
5.Студенттің орындайтын тапсырмасы .
Тестілік –сауалнама
1. Ғылым мен мәдениеттің байланыс құралы –
а) метологиялық мәдениет
в) білім
с) метология
д) интеллектуалды мәдениет
2. Ғылым өзінің даму барысында өзінің прогресін қамтамасыз ететін
нормативтерді қайдан алады?
а) ) тарихтан
в) мәдениеттен
с өмірден
д) интернеттен
3. Адамзат мәдениетінің құрылымында қандай методологияның ролі күшті?
а) практикалық іс-әрекет метологиясының
в) философиялық метологияның
с) ғылыми шығармашылық метологиясының
д) ғылыми іс-әрекет метологиясының
4. Методология дегеніміз не?
а) іс-әрекет құрылымы, оның логикалық ұйымдастырылуы, әдістері мен
құралдары жайлы ілім
в) ғылыми танымды құру принциптері, формалары мен әдістері жайлы ілім
с) өмірде жоқ, қандай да бір жаңа өнімнің пайда болу процесі
д) адамдардың арнайы іс-әрекеттері нәтижесінде табиғат, қоғамның және
ойлаудың дамып отыру жүйесі жөніндегі білім
5. Белгілі бір іс-әрекет түрлерінің мазмұны мен кезегін белгілейтін
ережелер және нормалар жиынтығы
а) методология
в) ғылым методологиясы
с) нормативті методологиялық білім
д) методологиялық мәдениет
6. Дескриптивті методологияның негізгі міндеті –
а) зерттеудің негізгі бағыттары мен бағдарламасын анықтау
в) танымның даму тенденциялары мен формаларын, нақты кезеңге байланыстыра
зерттеу
с) ғылыми зерттеулердің әдістері мен құралдарын жасау
д) кәсіби оқытудың дидактикалық негіздерін дайындау
7. Методологияның неше деңгейі бар?
а) 4
в) 3
с) 2
д) 5
8.Методологияның екінші деңгейі қалай аталады?
а) нақты ғылыми
в) жалпы ғылыми
с) философиялық
д) зерттеу әдісі мен техникасы
9.Методологияның бірінші деңгейі қалай аталады?
а) нақты ғылыми
в) жалпы ғылыми
с) философиялық
д) зерттеу әдісі мен техникасы
10.Методологияның үшінші деңгейі қалай аталады?
а) философиялық
в) жалпы ғылыми
с) нақты ғылыми
д) зерттеу әдісі мен техникасы
Глоссарий
Ғылым методологиясы
Нормативті методология
Дескриптивті методология
Философиялық методология
Философиялық деңгейі
Нақты ғылыми методология
Зерттеу әдісі мен техникасы
Логикалық жүйе
Жоспарлылық
Алдын-ала жоспарлау
Зерттеу жұмысының жеке жоспары
Зерттеудің жұмыс жоспары
Зерттеу логикасы құрылымын жасаудың үш кезеңі
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
4 апта
ОБСӨЖ № 7.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Педагогикалық зерттеу бағдарламасы
2.ОБСӨЖ жоспары:
1.Зерттеу бағдарламасы
2.Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау
3.Зерттеудегі болжау
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мәтіні:
Зерттеу бағдарламасы зерттелінетін процесті білудің жан-жақты
методологиялық ыңғайы мен әдістемелік тәсілдерін теориялық тұрғыдан
дәйектеу боп саналады.
Тек қана терең ойластырылған зерттеу бағдарламасы педагогикалық
зерттеулерді жоғары деңгейде жүргізуге кепіл бола алады.
Бағдарламаның, стратегиялық құжат - деп, саналатындығы да осыдан,
өйткені бұл құжатқа қарап кез келген уақытта зерттеу тұжырымдамасын,
зерттеушінің, проблеманың шешіміне байланысты, алға қойған міндеттерін
аңғаратын болуы керек.
Зерттеу бағдарламасы, салыстырмалы түрде, нақтылы, аяқталған,
төмендегі сұрақтарды қамтуы тиіс:
Методологиялың бөлігі - проблеманың көкейкестігін тұжырымдау; мақсатын
көрсету; зерттеу нысаны мен пәнін анықтау; зерттеу болжамы мен міндеттерін
тұжырымдау.
Әдістемелік бөлігі - тексеруге қажетті жиынтықтарды анықтау;
ақпараттар жинауға байланысты пайдаланылатын әдістерді сипаттау;
ақпараттарды жинақтау логикасы, құрылымын түзу; ақпаратарға талдау жасау
т.б.
Көрініп тұрғандай, зерттеу бағдарламасында зерттеу логикасы
құрылымының жоғарыда аталған үш кезеңі сипат алады.
Зерттеу жұмыстарының алғашқы кезеңі статы мен зерттеу бағдарламасына
сәйкес жүргізілетін жұмыс зерттеу проблемасын айқындау мен тақырыпты
таңдаудан басталады.
Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау .
Шын мәнісінде, зерттеу тақырыбы - проблема (шешілмеген мәселе) мазмұнын
құрау керек. Сол себепті де, тақырыпты таңдау оны тұжырымдау, зерттеу
проблемасын анықтау болып саналады.
Ғылыми проблема, өз бетінше алдыға тартыла бермейді.
Ол, практика мен ғылыми әдебиеттерге, олардың жай, күйіне терең,
талдау жасау нәтижесі, таным процестері, қарама-қайшылықтардың тарихи
кезеңдеріндегі күйлері болып саналады.
Проблема көзі - болып, көбінесе, практикада туындайтын қиындықтар,
конфликттер т.с.с, табылады.
Осы себепті, оларды шешу қажеттілігі, практика алдына қойылған міндет.
Олар: оқушылар жүктемесін азайту; білімділік пен тәрбиелелік арасындағы
айырмашылықты жою; және т.с.с, болуы мүмкін. Сондықтан, практикалық
міндеттерден ғылыми проблемаға көшу үшін кем дегенде, екі жағдайды ескеру:
а) алға қойылған практикалық міндеттерді шешу үшін - қандай ғылыми білім
қажет екенін анықтау;
ә) ғылымда ондай білім бар, жоғын анықтау - қажет.
Егер мұндай білім бар болса, онда оларды іріктеу, жүйелеу, қолдану
қажет, яғни, ғылыми проблема теориялық негізде пайда бола қоймайды.
Ғылыми, техникалық танымдағы және оқыту процесіндегі пайда болатын
проблеманы айыру үшін танымдағы проблеманың объективті маңызы мен оқытудағы
оның объективті мәнін айыру қажет.
Проблема маңызы - дүниенің даму зандылықтарын ашуға көмектессе, мәні -
ғылыми білімді түзуге көмектеседі. Сондықтан, проблеманың мәні - ғылыми
фактілермен олардың теориялық танылғандағы қарама-қайшылықтар және бір-
біріне таласқа түскен ғылыми теориялар.
Мысалы: политехникалық білімнің мобильдігі жөніндегі пікір. Бұл білім
негізінде меңгерілген мамандықта мобильді сипат алады деген тұжырымға алып
келді. Десекте, әрбір мамандық өзінің сипаты мен мазмұнына байланысты
функционалдық сауаттылықты қажет ететіні мәлім.
Проблеманың әрмен қарай дамуы мен шешілуі, зерттеу нысаны мен пәнін
анықтау болып табылады.
Таным нысаны және-пәні бірдей нәрсе деп түсіну дұрыс болмаған болар
еді, өйткені, бұл екі ұғым көп жағдайда бірін-бірі алмастырады.
Зерттеу нысаны - алдын-ала берілген, ал пәні іздеуді, нақтылауды қажет
етеді.
Зерттеу нысаны - оқу бағдарламасында, оқу процесінде тұжырымдалған,
зерттеу меи пәннің мақсаттарына сййкес зерттелінетін белгілі бір шындық.
Мұндай объективті облыстар қатарына оқытушының, оқушының практикалық іс-
әрекеті немесе олардың ғылыми сферадағы проблемасы болып саналады.
"Зерттеу нысаны" ұғымын объективті шындық ұғымы - деп қарастыруға
болмайды. Таным нысаны ретінде - "таным процесіне", қатысты, өзара
байланысы, қатынасы, қасиеттері анықталған нақтылы - объектіні түсіну
керек.
Аталған тұжырым өз кезегінде зерттеу міндеттеріне жауап берерлік
қағида, пікір және нақтылы жауаптарды түзеді.
Практика - кез келген зерттеу жұмыстарының соңғы мақсаты мен шындық
критерийі болып табылады.
Айқындалған қағида мен әдістерді ендіру - ғылыми зерттеудің қажетті
элементі болады, онсыз зерттеу жұмысы аяқталынбаған сипат алады.
Ғылыми - педагогикалық зерттеу нәтижесі әдістемелік құрал, әдістемелік
нұсқауларды оқу процесіне ендіру болып саналады.
Жоғарыдағы мәселе, орындалған жұмыстың әдеби тұрғыдан дайындалуын
талап етеді.
5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .
Бақылау сұрақтары
1.Зерттеу бағдарламасы
2.Проблема және зерттеу тақырыбын анықтау
3.Зерттеудегі болжау
6. Әдебиеттер тізімі
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-
әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі.
2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
4 апта
ОБСӨЖ №8.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ғылыми зерттеу жұмыстарының әдеби көркемделу мазмұны
2.ОБСӨЖ жоспары :1.Зерттеу жұмыстарының мазмұны жєне т‰рлері
2.Баяндама жєне оны дайындауѓа ќойылатын талаптар
3.Маќала жазу тєртібі
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс
жүргізуіне жол ашу.
4.ОБСӨЖ мазмұны:
Ғылыми - зерттеу жұмысының нәтижелерін жазу және оны әдеби көркемдеу -
зерттеу жұмысының негізгі элементі болып саналады.
Зерттеу жұмысы нәтижелерін баяндау немесе жазба түрінде орындауда
олардың мәтінінің дұрыстығы, оның стилистикасы мен тыныс белгілері
ережелерінін дұрыс орындалуына байланысты екеніне шүбә келтіруге болмайды.
Стилистика - стиль туралы ілім. "Стиль" деп белгілі бір жалпыхалықтық
тілдің ауқымындағы тілдік құралдарының қолданылу, сұрыпталу және тіркесу
тәсілдерінің қоғамдық айқындалған, қызмет жағынан сәйкестендірілген, іштей
топтасқан жиынтығын айтамыз.
Зерттеу жұмыстары мазмұнына сәйкес төмендегілерді атауға болады:
Ғылыми стиль - ғылыми еңбектер, лекция, баяндамаларда жұмсалады.
Сөйлеуде жалпылама - дерексіз, логикалық, дәлелдеу жағы басым. Тіл
тәсілдері: жалпы және дерексіз мәндегі бейтарап, кітаби сөздер, ғылыми
терминдер.
Публистикалық стиль - газет, журнал, митинг, жиналыстарда
пайдаланылады. Сөйлеу қызулы, ұранды болып, көпшілікке ықпал жасау,
қоғамдық істерге адамдардың дұрыс қатынасын қалыптастыру міндетін атқарады.
Тыныс белгілерін тіл білімінде пунктуация деп те атайды. Пунктуация -
жазуға тән шартты белгі. Ол жазумен байланысты қалыптасты, дамыды, жетілді.
Тыныс белгілері - айтайын деген ойды нақтылы, дәл түсінікті етіп
жеткізу үшін, сондай-ақ баяндалмақшы пікірді ала-құла етпей, айқын білдіру
үшін қолданылады. Бұл - тыныс белгілерінің ең басты қасиеті.
Тыныс белгілері - сөздер тіркесі мен сөйлемдерді айтқанда немесе
оқығанда тілде байқалатын кідірісті де, дауыста аңғарылатын әркелкі
құбылысты да білдіреді. Бұл - тыныс белгілерінің көмекші қасиеті.
Жазба тілде болсын, сондай-ақ ауызекі тілде болсын тыныс белгілерін
дұрыс қолдана білудің үлкен мәні бар. Тыныс белгілері мүлде қойылмаған
немесе дұрыс қойылмаған тексті сөйлемді түсінікті етіп оқу да, мағынасын
түсіне білу де қиын. Тыныс белгілері дұрыс қойылмайтын сөйлемдерде ой
күңгүрттеніп, екі ұшты болып, тіпті сөйлем құрамындағы сөздер синтаксистік
қызметі жағынан (бастауыш, баяндауыш, анықтауыш т. б.) өзгеріске түсуі де
мүмкін.
Тыныс белгісінін дұрыс қойылуы сөйлемдегі кейбір сөздердің мағынасына,
сондай-ақ бүкіл сөйлемнің мағынасына байланысты.
Тыныс белгілерін дұрыс қою интонациямен тікелей байланысты. Мәселен,
хабарлай айтылған сөйлемнен соң кідіріс болады да, соған орай нүкте
қойылады. Құрмалас сөйлемдерді оқығанда, құрмалас құрамындағы әрбір жәй
сөйлемдерден соң, сондай-ақ біріңғай мүшелердің әрбір сұрауларынан соң
кідіріс болып, олар үтір белгісімен ажыратылады. Ал сұраулы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz