Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы - практикалық сабақ жинағы

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ

«Жас физиологиясы және мектеп гигиенасы » пәнінің

барлық топтарға арналған

ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ жинағы

Түркістан 2011

№1 Практикалық сабақ

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім:

Ішкі сөлініс бездерінің физиологиялық қасиеттері
Қалқанша, қалқансерік, айырша, қарынасты, бүйрекасты бездері

ІІІ. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Ішкі сөлініс бездерінің физиологиялық қасиеттері

Адам және жоғарғы сатыдағы жануарлардың гормондарын, химиялық құрлым ұқсастығын, физика-химиялық, биологиялық қасиеттерінің орталығын негізге ала отырып, 3 класқа бөледі.
1. Белоктық-пептидті қосылымдар (инсулин, глекогон, соматотропин т. б. ) ;
2. Стереоидтар (бүйреккүсті безі қабынғаның және жыныс бездері гормондары) ;
3. Амин қышқылының туындылары (тироксин, катехоламиндер- адренали, норадренали ) . Гормондардың биосинтезі арнайы эндокриндік клеткалардың генетикалық аппараттарында жоспарланған, сондықтан ішкі сөлініс бездерінің әрқайсысы тек белгілі бір гормондардың белгілі бір гормандарды жасап шығарады. Организм ішкі сұйықтық ортасына өткен гормондардың белгілі бір мөлшері бос қалпында, ал шамалысы қан плазмасы белоктармен қосылған күйде болады. Мысалы, транскортизон альбумин және а-глобулинмен бірігеді, бұдан активтігі төмен байланысқан гормон формасы пайда болады.
Гормондардың құрлымы салыстырмалы күрделі келеді және жеке бөліктері (фрагменттері) әртүрлі қызымет атқарады . Актондар - гормонның клеткаға арнайы әсерін қамтамасыз ететін бөлігі; гаптомерлар - гормонның әсер етуі жерін, нысана клеткаларын іздейтін бөлік. Гормон құрлымының үшінші бөлігі активтілік дәрежесін және гормон молекуласының басқа қасиеттерін реттейді . Ағзалармен тканьдер, негізінен бауыр мен бүйрек клеткалары гормондардың сіңіру, күйзелту және шығару жылдамдығын реттейді.

Гормондардың алмасу жылдамдығын олардың жартылай ыдырауына кететін уақытпен (Т ½) болжайды, яғни қанға енгізілген радиоактивті гормондар мөлшерінің концентратциясы екі есе азаятын уақыт. Дені сау адамда әртүрлі гормондардың жартылай ыдырау уақыты түрліше болады (катехоламиндер-0, 5-2, 5 мин., инсулин-8-12 мин., альдесторондар -30-50 мин., кортизондар-70-90 мин., тироксин 4 тәулікте ыдырайды) .
Гормондар құрамы мен әсер жағынан бірдей емес, яғни оларға бір қатар физиологиялық қасиеттері бар.

Қалқанша без

Мойын аймағында кеңірдектің алдында орналасқан қалқанша без - біршама ірі без. Ересектердің қалқанша безінің салмағы 20-30 гр., балаларда (2 жасқа дейін) - 1, 5-2 гр., қартайған шақтабасқа да ішкі сөлініс бездері секілді оның салмағы кішірейеді. Қалқанша безі тіні дәнекер тіннің жұқа қабаттарымен қоршалған көлемі 25-500 мкм болатын фолликулалардан тұрады. Олардың эпителий жасушалары құрамында йод бар гармондарды түзеді. Олар белокпен қосылып йодтиреоглобулин деген тұтқыр коллоидты зат түзеді. Ол зат фолликулада көпке дейін сақталады. Кейін керек кезде коллоидты заттан гармондар бөлініп, қанға өтеді. Эпителийлы беткей тіндерінде протоездардың әсерінен йодтиреоглобулин ыдырайды, белсенді гармондар босатылады. Қан плазмасында гармондар альбумин және глобулинмен қосылады, ал нысаналарында бұл комплекстер ыдырап, тироксин мен трийодтирониндерді босатады. Бұл гармондардың жасалуына аминқышқылдар, тирозин және йод қажет.

Адам организмінің сұйықтық ортасындағы гармондардың 75%-ға жуығы белоктармен байланысқан қалпында ағып жүреді. Бұл тиреоидты гармондардың бүйрек арқылы шығарылуына жол бермейді. Гармондардың тек бос тироксиннің белсенділігінен 6-10 есе жоғары.

Гармондардың күйрелуі быршама ақырын жүреді (2-4 тәуліктен кейін) . Артық гармондар бауырда ферменттік күйрелуге ұшырайды. Бездің дәнекер тінді стромасында «ақшыл» жасуша немесе С-жасушалары деп атылатын ерекше түрі табылады, кейде оны орысша атына байланысты К-жасуша деп те атайды. Бұлар кальций және фосфор алмасуын реттеуге қатысатын құрамында йод жоқ - тирокальцитонин және өте белсенді катакальцин гармондарын бөліп шығарады.

Қалқанша без қанмен өте жақсы қамтамасыз етіледі. Мұндағы қан ағысының минуттық мөлшері бездің өз көлемін 3-7 есе көп. Қанның мөлшері жағынан ол организмде бірінші орын алады. Бұл оның ішкі секрециялық қызметінің белсенділігін көрсетеді. Қалқанша без жүйке талшықтарымен жиі торланған, оның жүйке қызметінің реттелуі симпатикалық, парасимпатикалық және денелік дүйелер арқылы жүзеге асырылады.

Фолликула эпителий тіндерінде йод бар тиреоиодты гармондардың түзілуі организмге бейорганикалық йодтың келуімен тығыз байланысты. Адам және жануарлар оны йодты калий және йодты натрий түрінде тамақ пен су арқылы алады. Тамақтанудың тіуліктік мізірінде оның орташа мөлшері 100-200 мг болады. Организмде 30-35 мг йод бар, оның 15 мг қалқанша безінің құрамына енеді. Сөйтіп, адамның және жоғары сатыдағы омыртқалылардың қалқанша безі 4 түрлі гармон бөліп шығарады:

тироксин
трийодтпронин
тирокальцитонин
катокальцин

Қалқанша безінің гармондары организм қызметтеріне кең түрде әсер етеді. Тәжірибелі зерттеулер кезінде де, ішкі сөлініс бездерінің қызметі бұзылған ауруларды бақылағанда, гармондардың жеткіліксіз немесе шамадан тыс көп бөлінуі бұлардың қаншалықты ерекше әсер ететіндігін айқын көрсетеді. Тиреодты гармондар әсерінің негізгі әсерлері бұлардың түрлі алмасу үрдістеріне, өсу және дамуға ықпал етуіне, сонымен қатар көптеген бейімделу әсерленістерге қатысуынан тұрады.

Тироксиннің және трийодтирониннің энергия алмасуына тигізетін әсері, олардың «калоригендік» - жылу өндіру ықпалынан өте жақсы көрінеді. Тиреоидты гармонжар жоқ кезде алмасу тыныштық қалпында да, қалыпты жағдайда да 2 есе жоғарылуы мүмкін. Жылу өндіру нәтижесі жоғары сатыдағы жануарлар мен адам организмінің барлық жасушаларында, әсіресе бауыр, бұлшықеті және жүйке жүйесі жасушаларында айқын байқалады.

Гармондар зат алмасудың түрлі жақтарына, барлық ферменттерді белсендіру жіне тотығу үрдістерін күшейту арқылы әсер етеді, әсіресе белоктың синтезделуін және майлар мен көмірсулардың ыдырауын күшейтетін митохондриялық үрдістердің тездетеді. Түрлі жануарлардың организмін зерттеу арқылы олардың минерал алмасады реттеудегі тиреоидты гармондардың мәні анық дәлелденген. Сөйтіп, тироксин жасуша ішіндегі және сыртындағы орталардағы электролиттердің мөлшері айырмасының сақталып тұруына көмектеседі. Бұның биопотенциял генерациялану кезінде үлкен мәні бар. Т ₃ және Т ₄ әсері сонымен қатар тіндердің катехоламиндерге сезгіштігін жоғарылатуынан да тұратын олар адреналин мен норадреналиннің гликогенолиздік жәнегиперликеиялық әсері күшейтеді. Қалқанша безінің гармондары дененің өсуін реттейді, сондықтан олардың жетіспеушілігін өсудің баяулауына соқтырады. Тиреоидты гармондардың маңызы әсіресе төлдерден айқын көрінеді. Бұл гармондардың жетіспеушілігі салдарынан жүйке жүйесінің қалыпты жағдайы бұзылып, даму және өсу баяулайды. Жас кезіндегі өсу үрдісінде гипотиреоздан балалардың ақыл - ойы, санасының дамуы бұзылады. Эмбриондық кезінде осы гармондар жетіспесе, ақыл-ойдың мешеулігінің ауыр түрі (кретенизм) байқалады. Тиреоидты гармондар метаморфоз (өзгеріс) үрдістеріне әсер етеді, бұны қосмекенділерден айқын көруге болады. Итбалықтардың құрамында йод жоқ суға салғанда өзгеріс болмады, яғни итбалық бақа күйіне ауыспайды, сол суға йод немесе қалқанша без гармондарын қосқанда ол бірден бақаға айналып өзгеріс пайда болды, екінші сөзбен айтқанда жануарлардың есейген түріне өтуі іске асты. Қарастырылып жатқан гармондардың кейбір жануарлардың түк қабаты мен түлеуге әсері дәлелденді. Қазақтың тәжірибелі аңшылары өздерінің аңшы құстар тез түлеп, күш алуын, әрі құс көрікті болуы үшін жеміне қалқанша безінің кептірілген тінін қосқан. Қалқанша безінің гипоқызметші салдарынан жануарлардың түктері, құстардың қауырсындары көмеккіленіп, түсіп қалады. Тері қатарланып кетеді.

Қалқанша без гармондары жүрек қызметін жылдамдатады. Олар орталықжүйке жүйесінің дамуына және қызметіне елеулі әсер етеді. Иттердің безін алып тастағаннан кейін оларда шартты рефлекстердің қалыптасуы өте қиын болады. Қалыптасқан шартты рефлекс келесі күні жойылып кетеді де, оны жаңадан қалыптастыруға тура келеді. Ал без қызметінің жоғарылуынан орталық жүйке жүйесіне қозу тежелуден басым болады. Бұл - гипертиреоз кезінде аурулардың өте эмоциялы болуының себебі қалқанша без қызметінің бұзылуынан адам зейінінің бірқатар көрсеткіштер өзгереді. Қалқанша безінің үшінші гармоны - тирокальционин. Бұл гармон бездің фолликула жанындағы жасушаларынан бірден қан мен лимфаға фолликулалардан өтпей-ақ келеді, ол тиреодты коллоидтың құрамында да жоқ.

Тирокальцитонинді денеде кальций сақтайтын гармон деп атайды. Ол қан плазмасында кальций және фосфор иондарының деңгейін төмендетеді. Бұл гармондар үшін бүйрек және сүйек тіндері жасушасына болады. Сүйекте кальцитонин оның тіндерінен кальцийдің шығуын әлсіретіп, сүйек тінін бұзатын жасушалар - остеокластар қызметін тежеп, сүйек тінін түзетін жасушалар - остеобластар қызметін сендіреді.

Қалқансерік бездер

Қалқансерік бездер (glandule parathyroid) аса үлкен емес эпителилі құрылымы, саны 2-6, салмағы 20-50 мг., әдетте олар қалқанша безінің артқы жағында, жоғары және төменгі ұштарында жұптап орналасқан. Бездер өте жақсы тамырланған. Қан мен лимфа тамырларының бойымен оларға сиппатикалық және парасимпатикалық жүйке талшықтары енеді. Қалқансерік безінің гормоны паратгормон деп аталады. Паратиреоидэктомия - қалқансерік бездерін алып тастаудың салдарынан пайда болған өзгерісті иттерден айқын көруге болады. Бездерді алып тастағаннан кейін алғашқы күндерітәбеті төмендеп, қатты шөлдеу сезімі пайда болғаннан байқауға болады. Операциядан кейін 1-3 күн өткен соң әуелі кейбір жеке бұлшықеттер тартылып, одан соң жалпы дененің барлық бұлшықеттерінің ұзақ уақыт тартылуының дайындығы басталады. Оны паратиреоидты тетания деп атайды.

Айырша без

Айырша без - тимус көптеген бөлікшелерден тұратын қос без. Төстің ішкі бетінде, жүрек ұясының (ортаңғы қабырғаның) жағында орналасқан. Астыңғы жағы жүрек қабы - перикардпен, артқы жағы ірі-ірі қан тамырлармен шектескен. Айырша безінің көзбен көріп, қолмен ұстау қиын, сондықтан ол ойдағыдай зерттелмеген.

Без екі - қабық және ми қабаттардан тұрады. Онда екі түрлі жасуша бар - лимфоид (ұсақ микроциттер) негізінен қабық қабатт, торлы жасуша астыңғы қабатта орналасқан. Олар бірігіп селдір торға айналады, толда лимфоциттер орналасқан. Бездің қандай қызмет атқаратыны тек соңғы уақытта зерттеле бастады. Көкірек хирургиясының жедел дамуы осы безді алып тастауға мүмкіндік береді. Бірақ арнайы әдіспен орнын ауыстырып салса, ол тез арада ыдырап, бойға сіңіп кетеді.

Ғылым деректерге қарағанда өсу (есею) барысында, атап айтқанда жеткіншік жынысына келіп, жыныс жетіле бастаған кезеңде без ұлғаяды. Жыныс жетіліп болған соңол кері дамиды (инволюция) - құрамында безді құрылымдар азаяды да, олардың орнын дәнекер тін басады.

Қарынасты безі (ұйқы безі)

Қарынасты (ұйқы) безі аралас сөлініс безге жатады. Ол әрі ішкі әрі сыртқы сөлініс қызмет атқарады. Сыртқы сөлініс қызметіне асқорту сөлін өндіру қызметі жатады. Ішкі сөлініс Лангерганс аралшықтары атқарады. Лангерганс аралшықтары ұйқы безінің негізінен «ұш» жағында және аздап басқа бөлімдерінде орналасқан ерекше тін. Аралшық жасушалардың өзектері болмайды. Ең алғаш аралшықты морфологиялық жеке құрылым ретінде 1863ж. Лангерганс ашты. Лангенганс аралшықтарында 2 түрлі жасушалар бар альфа және бетта (түйірлі жасуша) . Олардың жалпы салмағы бездің 0, 01%. Аралшық тіндерінің салмағы аз болғанымен организмінің тірлігіне өте қажетті. Оның гипоқызметі қантты диабет ауруын тудырады. «Диабет» деген исөз грекше «тесіпр өтемін» деген мағынада. Осы сөз бұл аурудың дәл негізін көрсетеді. Шынында, қант жасушалық тіндік кедергінің бірінен өтіп көп мөлшерде сыртқа шығады. Диабет ауруының клиникасы жақсы зерттелген.

Бүйрекүсті бездері

Бүйрекүсты бездері бүйректердің жоғары жағында орналасқан. Олардың салмақтары 6-12гр. әрқайсысы қыртысты және милы қабаттан тұрады. Қыртысты қабат без салмағының 4/5, милы 1/5 бөлігін алып жатады. Милы және қыртысты қабаттардың шығу тегі, құрылысы және қызметі жағынан әртүрлі жағынан әртүрлі. Олардың қанмен қамтамасыздануы ерекше. Бүйрекүсті бездерінің салмағы аз болғанымен тіршілік маңызы өте зор. Егер жануарлардың екі безін де салып алып тастаса 7-10 күннің ішінде өліп қалады. Мұндай жағдайда жануар еттері әлсіреп тартып ішкен тамағын құса береді, жүрек-қан тағару қызметтері нашарлайды қантамырлары қабырғасының өткізгіштігі күшейеді, қаны қоюланады және басқа өзгерістер пайда болады.

№2 Практикалық сабақ

Оқу бөлмелерінде ауаның физикалық, химиялық қасиеттерінің өзгеруі.

Сыртқы ортаның организмге әсері. Организмнің дұрыс дамып еңбек етуіне қажетті сыртқы ортаның қолайлы жағдайлары - оқушылардың денсаулығын сақтауға, күшейтуге арналған шаралардың бірі.

Адам организміне сыртқы ортаның көптеген жағдайлары әсер етеді. Олардың қалыпты шамада өзгеруі денсаулықты бұзбайды, себебі әрбір организм сол өзгерістерге жүйкелік және гуморальдық тетіктер арқылы бейімделіп отырады. Сыртқы ортаның - әсерлерін дұрыс пайдалана отырып, адамның денсаулығын жақсартып, оның қорғаныс және еңбек қабілеттерін күшейтуге болады. Мысалы, суықтың әсерін дұрыс пайдаланып, организмді шынықтырып, оның салқынға төзімділігін арттыруға болады. Шынықпаған жағдайда сыртқы ортаның жағымсыз әсерлері адамның сырқаттануына себеп болуы мүмкін.

Сыртқы ортаның әсерлерін химиялық, физикалық, биологиялық, психогендік, әлеуметтік әсерлер деп бірнеше топтарға бөледі.

Химиялық әсерге ауаның, судың, топырақтың, азықтың құрамындағы
заттар жатады. Олардың көпшілігі адам организмінің қалыпты тіршілігіне,
денсаулығына қажет. Бірақ ол заттар қажетті мөлшерден асса не азайса,
сырқаттың пайда болуына себеп болады. Мысалы, тамақтың құрамындағы
йод жеткіліксіз болғанда эндемиялық зоб ауруының пайда болуы немесе
таулы жердегі ауаның құрамында оттегі аз болғандықтан биіктік ауруының,
немесе ауада көмірқышқыл газы, хлор т. б. заттар көбейгенде адамның улануы мүмкін.

Физикалық әсерлерге температуралық, ылғал, ауа козғалысы, атмосфералық қысым, күн радиациясы, айқай-шу, әлектромагниттік өріс т. б. жатады. Бұлардың да көпшілігі организмнің өмір сүруіне қажет. Ал қажетті мөлшерден артық болған жағдайда, мысалы, ыстық ауада күннің өтуі, айқай-шудан керең болу, не құлақтың мүкістенуі т. с. с, жағымсыз әсер етеді.

Биологиялық әсерлер - ауру тудыратын микроорганизмдер, вирустар, құрттар т. б. олар денеге әсер етсе, түрлі инфекциялық, паразитті ауруларды тудырады.

Психогендік әсерлерге сөз, ұжымдық қарым-қатынас тәрізді адам қоғамындағы түрлі әлеуметтік жағдайлар жатады. Олар адамға жағымды не жағымсыз көңіл-күй тудырып, организмін өзгерістерге ұшыратуы мүмкін.

Әлеуметтік әсерлер - еңбек, үй тұрмысы және саяси әлеуметтік-экономикалық жағдайлар. Бұлар физикалық, химиялық, биологиялық және психогендік әсерлермен байланыса отырып, олардың адам организміне әсерін күшейтеді. Ғылыми зерттеулер арқылы кейбір аурулардың халыққа көп тарауы қоғамдық әсердің ықпалынан екені танылып отыр. Мысалы, құрт ауруының, нервтік психикалық аурулардың ауқатты адамдарға қарағанда жағдайы төмен кісілердің арасында көп кездесетіні мәлім. Дегенмен организмге тек сырткы орта ғана әсер етіп қоймайды, адамның өзіне де байланысты. Денсаулықты сақтау, оны күшейту және үй тұрмысын, тамақтану, еңбек жағдайларын жақсарту үшін адам өзіне пайдалы жағымды өзгерістерді тудырады. Басқа организмдерге қарағанда адам саналы түрде физиологиялық, әлеуметтік қажеттерді өзгерту арқылы сыртқы ортаның өзгерістеріне белсенді бейімделеді.

Мектеп кешені мен жеріне қойылатын гигиеналық талаптар.

Мектептің орналасқан жер оқитын балалар санына байланысты 0, 8 гектарға дейін болады (1-кесте) .

Мектеп кешенінің құрылысы, жері калалық және ауылдық әкімшілік үкімімен бекітіледі де, мектепке арналған жерді босату мерзімі шешіледі.

Мектеп кешені оқушылар тұратын үйден қалада 1 -2 км, ауылда 3 км-ден аспауы керек. Ауылдық жерде балалар алыс тұратын жағдайда әкімшілік орындары оқушыларды таситын көлікпсн қамтамасыз етеді.

1-кесте

Мектеп жерінің ауданы

Мектеп

Оқушылар саны

Мектеп

Мектеп: Бастауыш

Оқушылар саны: 40-80

Мектеп: 0, 5-0, 8

Мектеп: Орта мектеп

Оқушылар саны: 192-320

Мектеп: 1, 2-1, 7

Мектеп:

Оқушылар саны: 392, 464, 624

Мектеп: 2, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 784-1176

Мектеп: 2, 2-8, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 1180-1568

Мектеп: 3, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 1960

Мектеп: 4, 0-6, 0

Мектеп: Мектеп-интернат

Оқушылар саны: 280

Мектеп: 2, 0

Мектеп:

Оқушылар саны: 370

Мектеп: 2, 2

Мектеп:

Оқушылар саны: 560

Мектеп: 2, 5

Мектеп:

Оқушылар саны: 400

Мектеп: 3, 2

Мектеп: Кәсіптік оқу орыны

Оқушылар саны: 400-ден артық

Мектеп: 4, 0-6, 0

Мектеп территориясы тұрғын үйлерден, балалардың денсаулығына зиян келтіретін өндіріс, шулы, шаңды, түтіні көп мекемелерден, ірі транспорт жолдарынан, су қоймаларынан, ойын-сауық орындарынан аулақ, әрі жарығы мол, таза жерден орын алады. Мектеп жерінің 15 % мектеп ғимаратына, 50 % өсімдіктер егу үшін, ал қалған жерін спорт, демалыс, шаруашылық, тәжірибе

алаңдарына пайдаланады.

Мектел ғимараты ауланың түкпірінде, мектеп жерінің шетіндс 15 м қашықта салынады. Мектеп пен оның ауласы екпе ағаштармен қоршалады.

Мектеп ауласы бірнеше аймаққа бөлінеді: қорғаныс, демалыс, оқу-тәжірибе, спорт және шаруашылық зоналары.

Қорғаныс аймағы (0, 1-1, 0 га) мектеп кешенінің көше жағында орналасады. Ол мектепті транспорт шуынан, газынан, көше шаңынан қорғайды, сондықтан түрлі ұзынды-қысқалы ағаштар, бұталар егіліп, гүлдермен безендіріледі. Көшенің көлік жолы мен қорғаныс аймағының арасы 25 м кем болмауы керек. Мектеп терезелері мен бұл жердегі биік ағаштардың арасы 10 м, бұталардың арасы 5 м. Ағаштар мен бұталар бұдан жақын егілсе, есе келе терезелерді көлеңкелеп, сынып бөлмелерінің жарығын азайтады.

Д е м а л ы с аймағы (0, 2-0, 3 га) мектеп ауласының жазда көлеңке, қыста желден сақтайтын бұтақты ағаштар егілген тегіс таза жағында орналасады. Шаршаған, аурудан жаңа тұрган әлсіз балалардың демалуына қажетті орыңдықтар қойылады. Демалыс аймағында балалардың денесіне зиян келтіретін өткір бұтақтар, темір-терсектер, ірі тастардан мезгіл-мезгіл тазартып отыру керек.

Оқу-тәжірибе аймағында (0, 2-0, 4 га) метеорология саймандары, биология, география пәндеріне қажетті тәжірибе аландары орналасады. Оқу-тәжірибе аймағы мектеп ауласының шетінде немесе мектеп кешенесінің қабырғасына жақын жерде орналасады. Бұл жерде ауа райын аныктауы қажетті аспаптар, яғни желдің бағытын анықтайтын флюгер, ылғалдылық пен ауа температурасын өлшейтін аспаптар болады, кейбір мектептерде география пәніне қажетті шұңқырлар, ботаника пәнінің тәжірибе алаңы, кейбір мектептерде (көбінесе ауылды жерде) көжектер өсіретін бұрыш т. б. орналасады.

Спорт аймағы (0, 1-1, 07 га) мұнда дене шынықтыру пәніне және спорт ойындарына қажетті алаңдар орналасады. Оның жері мектеп кешенінің терезесінен ең кем дегенде 10 м қашыкта болу керек. Көпшілік мектептерде спорт аймағына 5800-7900 м ² , тек кейбір мектептерден ғана 4900-10700 м ² жер бөлінеді, яғни мұның да жері оқушылардың санына лайық беріледі. Барлық мектептердің жеңіл атлетика (4900 м ) және гимнастика (600 м ² ), баскетбол мен волейбол (480 м ² ) алаңдары, ал ірі мектептерде (1176-1960 орындық) футбол немесе баска спорт ойындарына арналған алаң (2960 м ² ) болады.

Көпшілік ауыл мектептерінде үлкен спорт алаңдары (волейбол, баскетбол, футбол) ауыл шетінде жеке орналасады. Бұл алаңдардың тегіс, шөптесін жерде, шаңы аз жерде орналасып, транспорт жолдарынан алыс, ауылшарушылық құрылыстарынан, мал қоралардан аулақ балғаны дұрыс. Спорт алаңдарын тастардан, ағаш бұтақтарынан, шыны сынықтарынан тазартып, балалардың денесіне зиян келтірмеу жағына көңіл бөлу керек.

Шаруашылық аймағы(500м ² ) мектеп ауласының алыс түкпірінде балалардың жүретін жолынан демалыс орындарынан қашық орналасады. Бұл аймақтың жері мектептің басқа аулаларынан аласа бұтақты өсімдіктермен қоршалады. Оған келетін жеке транспорт жолы болуы тиіс. Мұнда түрлі қоймалар, мектеп гаражы, қосымша дәретхана, сыпырынды жәшіктері, өрт кауіпсіздік жабдықтарының бұрышы т. б. шаруаға қажетгі құрылыстар болады. Мұңдағы дәретхана мен сыпырынды жәшіктері мектеп кешенесінен кемінде 25 м қашық орналасады. Олардың маңайы егілген ағаштармен немесе шағын қоршаумен бөлінеді. Дәретхана мен сыпырынды жәшігі тұрған жерге келетін тазалық транспортының қатынасуына қажетті жеке жолы болуы керек. Шаруашылық аймағының таза, ұқыпты ұсталуына шарушылық меңгерушісі мен мектеп директоры жауапты. Мектептің медицина қызметкерлері оның тазалығын мезгіл-мезгіл тексеріп, бақылап отырады, себебі дәретханалар, сыпырынды жәшіктері, транспорт жолдары түрлі инфекцияны оқушыларға жұқтыруға себеп болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.