Отбасы-қоғамның рухани институты

Қазіргі экономиканың дамып, қазақ елі еркіндік дәмін татып, бостандық алуының жолында тәрбиелік құндылықты сақтаудың әртүрлі бағыттағы жолы қарастырылуда. Елбасының халыққа арнаған әрбір Жолдауында елдің болашағы айқындалып, даму жолы нақтыланып, тығырықтан шығудың жолдары қарастырылып келеді. Қай кезеңде де, қоғамда да, отбасында да әйелдерге сенім мен ауыр жүк артылуда. Елдің бостандығын, еркіндігін түсіну үшін сол жүктен арылудың бар мүмкіншілігін пайдалануда әртүрлі шаралар қарастырылуда.
Отбасы деген не? Оның мәні неде? Қоғамда қандай рөл атқарады?
Осы сұрақтарды жан-жақты қарастырып, шешу кезінде көптеген ойшылдар, ғалымдар әртүрлі пікірлер ұсынған. Мысалы, ежелгі грек ойшылы Платон «Адамдар отбасын құру үшін болашақ өмірдегі серігінің қандай отбасынан шыққанын, оның әке-шешесі мен ата-бабаларын жақсы білуі қажет» деген екен. Ал Аристотель болса «Отбасы – адамдардың қарым-қатынастарының ең бірінші түрі және ол мемлекеттің бірінші кішігірім бөлігі» деген. Классикалық неміс философиясының өкілі Кант отбасы мәселесін қарастыра отырып, ондағы адамдардың құқықтық мәселелеріне көп көңіл бөлген.

ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап отбасына деген тарихи көзқарастар толықтырыла түсті. Мысалы, 1877 жылы шыққан «Ежелгі қоғам» атты кітабында Л.Морган отбасының тарихын, оның некелі қарым-қатынасын экономикалық, әлеуметтік дамуымен және қызметімен байланыста қарастырған. Одан кейінгі уақыттарда отбасы туралы марксистер де жазды. Соның бірі – Ф.Энгельстің 1884 жылы шыққан «Отбасының, жеке меншіктің және мемлекеттің шығуы» атты еңбегі. Мұнда Ф.Энгельс отбасын тарихи категория ретінде қарастырып, оның формаларының байланысын, даму жолдарын көрсетті.

Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо, швейцарлық И.Г.Песталоцци, орыс педагогтары К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, қазақтың ұлылары Абай, А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, М.Әуезов отбасы тәрбиесін көп қарастырған.

Философиялық тұрғыда «отбасы» – қоғамның ажырамас құрамы, өмірде зор мәні бар кішігірім ұйым деп саналады. Ал педагогикалық-психологиялық тұрғыда «отбасы» ата-ана мен балалар арасындағы, ерлі-зайыптылардың және басқа да отбасы мүшелерінің қарым-қатынасының тарихи нақты жүйесі болып табылады.

«Тәрбие басы – тал бесік» деген даналықты халқымыз тауып айтқан. Қазақ «Ана бір қолымен бала тербетсе, екінші қолымен әлемді тербетеді» дейді. Осы қанатты сөздің тәрбиелік мәні тереңде жатыр.

Алып анадан туады. Ананың ақ сүтін ақтау әр перзенттің парызы ғана емес, мойнындағы қарызы. «Анаңды Меккеге үш рет арқалап апарсаң да, бір түндік ұйқысына татымайды» деген дана халқымыз. Қазақ халқындай қыздарға құрмет көрсетіп, бір үйдің көркі емес, бүкіл ұлттың ұйытқысы ретінде аялаған ел әлемде кемде-кем.