Туберкулез дертіне шалдыққан адамдармен жүргізетін әлеуметтік жұмыстар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ СТАТУСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Ерте кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың әлеуметтік.медициналық статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазіргі кезде туберкулез құрбандарының статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ӘЛЕУМЕТТІК.МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ...24
2.1 Азaмaттapдың жекелеген санаттарына медициналық және медициналық. әлеуметтік көмек көрсетудің ерекшеліктерi мен олардың қамтамасыз етiлуі, науқастарға көрсететін әлеуметтік көмектің жайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Шығыс Қазақстан облысында туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың өмір сапасын жақсарту мақсатында жүргізілген іс.тәжірибе ... ... ... ... ..33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ СТАТУСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1 Ерте кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың әлеуметтік.медициналық статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазіргі кезде туберкулез құрбандарының статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ӘЛЕУМЕТТІК.МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ...24
2.1 Азaмaттapдың жекелеген санаттарына медициналық және медициналық. әлеуметтік көмек көрсетудің ерекшеліктерi мен олардың қамтамасыз етiлуі, науқастарға көрсететін әлеуметтік көмектің жайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Шығыс Қазақстан облысында туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың өмір сапасын жақсарту мақсатында жүргізілген іс.тәжірибе ... ... ... ... ..33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
КІРІСПЕ
Табыстарға жетуге халқымыздың әл-ауқатының жыл сайын жақсара түсуінің, санитариялық мәдениетіміздің өсуінің де үлкен себепші болып отырғандығы сөзсіз.
Міне, сондықтан денсаулық сақтау қызметкерлерінің алдына елімізде таяу жылдарда туберкулезбен аурулар санын шүғыл азайтып, келешекте оны негізінен жою жолдарын іздеу, осы үшін күресу міндеті қойылып отыр. Жалпы алғанда медицина ғылымының туберкулез ауруын зерттеудегі бүгінгі табыстарына қарағанда бұл міндетті орындауға толық мүмкіншілік бар.
Өзектілігі: Туберкулез ауруы қазіргі кезде ұлттық мәселелердің бірі болып, қоғамдық медициналық ғылымның және денсаулық сақтаудың негізгі проблемасы болып табылады.
XX ғасырда Ресейде және Қазақстан Республикасында өкпе құрт науқастарымен сырқаттанаған адамдардың саны мен сапасының жағдайларына байланысты келеңсіз жағдайға тап болды Шилова В.М. (2003) және Белиловский Е.М. (2004) мәліметтері бойынша туберкулез науқастарының саны 2001-2005 жылдың аралығынды екі еседен артық өсіп кетіпті. Осындай динамикалық өзгерістер Қазақстан Республикасында да орын алып келеді, туберкулез науқасының көрсеткіші 2000 жылы 65,8 болса, 2004 жылы 102,28 тең болды, соның ішінде балалардың туберкулезі 2004 жылы 32,6 %-ға өсіп отырды (Қабыкенова Р.К., 2004). Шығыс Қазақстан облысында 2005 жылы туберкулезбен зардап шегетін 2288 науқас алғашқы рет анықталып, оның 254-і (11,1%) туберкулездің күрделі асқындалған түрі болып келді. Қабыкенова Р.К. (2003) мәліметтері бойынша Қазақстан Республикасында түберкулезбен сырқаттанатын адамдардың денгейі 1990 мен 2000 жыл аралығында 113%-ға өсіп, 100 мың халыққа шаққанда 65,8 ден 160, 4 көрсеткішке жетті және бұл науқастан 2003 жылы қайтыс болған кісілердің саны 3321 адамға жетті.
Зерттеу объектісі: Туберкулез дертіне шалдыққан адамдар
Зерттеу пәні: Туберкулез ауруына шалдыққан адамдарды әлеуметтік медициналық қолдау ерекшеліктері
Мақсаты: Туберкулезбен ауыратын науқастарға эеуметтік-медициналық көмек қажеттілігін анықтау.
Міндеттері.
- аурудың пайда болу себептері мен оның тигізетін қасіретінің теориялық жағдайын оқып зерттеу;
- қазіргі қоғамдағы туберкулез ауруларының әлеуметтік медициналық статусын қарастыру;
- туберкулез дертіне шалдыққан адамдар өмірінің медициналық-әлеуметтік сапасын анықтап, оның емделу процесіне әсерін көрсету.
Зерттеу болжамы: Егер де әрбір туберкулез дертіне шалдыққан ауруға әлеуметтік-медициналық тұрғыдан өмірінің сапасына мінездеме бере отырып емдеу жұмысы жүзеге асырылса науқастың психологиялық тұрғыдан жағдайлары жақсарып аурудан айығу процесі жылдам жүретін еді
Зерттеу әдістері: анкета, әңгіме, бақылау;
Зерттеу базасы: Шығыс Қазақстан Облыстық туберкулезге қарсы диспансерінің хирургия бөлімі.
Табыстарға жетуге халқымыздың әл-ауқатының жыл сайын жақсара түсуінің, санитариялық мәдениетіміздің өсуінің де үлкен себепші болып отырғандығы сөзсіз.
Міне, сондықтан денсаулық сақтау қызметкерлерінің алдына елімізде таяу жылдарда туберкулезбен аурулар санын шүғыл азайтып, келешекте оны негізінен жою жолдарын іздеу, осы үшін күресу міндеті қойылып отыр. Жалпы алғанда медицина ғылымының туберкулез ауруын зерттеудегі бүгінгі табыстарына қарағанда бұл міндетті орындауға толық мүмкіншілік бар.
Өзектілігі: Туберкулез ауруы қазіргі кезде ұлттық мәселелердің бірі болып, қоғамдық медициналық ғылымның және денсаулық сақтаудың негізгі проблемасы болып табылады.
XX ғасырда Ресейде және Қазақстан Республикасында өкпе құрт науқастарымен сырқаттанаған адамдардың саны мен сапасының жағдайларына байланысты келеңсіз жағдайға тап болды Шилова В.М. (2003) және Белиловский Е.М. (2004) мәліметтері бойынша туберкулез науқастарының саны 2001-2005 жылдың аралығынды екі еседен артық өсіп кетіпті. Осындай динамикалық өзгерістер Қазақстан Республикасында да орын алып келеді, туберкулез науқасының көрсеткіші 2000 жылы 65,8 болса, 2004 жылы 102,28 тең болды, соның ішінде балалардың туберкулезі 2004 жылы 32,6 %-ға өсіп отырды (Қабыкенова Р.К., 2004). Шығыс Қазақстан облысында 2005 жылы туберкулезбен зардап шегетін 2288 науқас алғашқы рет анықталып, оның 254-і (11,1%) туберкулездің күрделі асқындалған түрі болып келді. Қабыкенова Р.К. (2003) мәліметтері бойынша Қазақстан Республикасында түберкулезбен сырқаттанатын адамдардың денгейі 1990 мен 2000 жыл аралығында 113%-ға өсіп, 100 мың халыққа шаққанда 65,8 ден 160, 4 көрсеткішке жетті және бұл науқастан 2003 жылы қайтыс болған кісілердің саны 3321 адамға жетті.
Зерттеу объектісі: Туберкулез дертіне шалдыққан адамдар
Зерттеу пәні: Туберкулез ауруына шалдыққан адамдарды әлеуметтік медициналық қолдау ерекшеліктері
Мақсаты: Туберкулезбен ауыратын науқастарға эеуметтік-медициналық көмек қажеттілігін анықтау.
Міндеттері.
- аурудың пайда болу себептері мен оның тигізетін қасіретінің теориялық жағдайын оқып зерттеу;
- қазіргі қоғамдағы туберкулез ауруларының әлеуметтік медициналық статусын қарастыру;
- туберкулез дертіне шалдыққан адамдар өмірінің медициналық-әлеуметтік сапасын анықтап, оның емделу процесіне әсерін көрсету.
Зерттеу болжамы: Егер де әрбір туберкулез дертіне шалдыққан ауруға әлеуметтік-медициналық тұрғыдан өмірінің сапасына мінездеме бере отырып емдеу жұмысы жүзеге асырылса науқастың психологиялық тұрғыдан жағдайлары жақсарып аурудан айығу процесі жылдам жүретін еді
Зерттеу әдістері: анкета, әңгіме, бақылау;
Зерттеу базасы: Шығыс Қазақстан Облыстық туберкулезге қарсы диспансерінің хирургия бөлімі.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Жеті жарғы.-2005.-186б.
2. Қазақстан Республикасы Заңы. Туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын азаматтарды мәжбүрлі емдеу туралы.//Заң, 2000. 19қаңтар.
3. Абағанов Б. Туберкулез әлеуметтік дерт./Дидар.1999 - 11желтоқсан-14б.
4. Ажетова Ж.Р. Туберкулезбен науқас жасөспірім қыз балалардың пубертаттық кезеңінің ерекшеліктері: медицина ғылымдарының кондидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы: 2003 - 32-б
5. Аймахан Қ. Туберкулез әлеуметтік індет./Алматы ақшамы.2000-24наурыз
6. Ақтаев С. Өкпе ауруынан қайтсек құтыламыз? // Қазақ тарихы.2002. №4-Б.7-12
7. Айқынайын А. Сөз сүлдесіл туралы.// Заң. 2000 - 26қаңтар-14б.
8. Албагова И.Ф. Введение в специальность социальная работа.// М.,Наука,1997 - 345б.
9. Ахметұлы Т. Індет жаппай жалмап барады: [Семей облыстық өкпе аурулары диспансерінің туберкулез ауруына қарсы жүргізіп отырған жұмыстарынан]//Сарыарқа, 1998-3маусым.
10. Антология социальной работы / Сост. М.В.Фирсов:В 5т М., 1995.
11. Әділғожин С. Туберкулез - әлеуметтік кесел.//Семей таңы, 1998-10тамыз.
12. Әлиев М. Туберкулез дертін емдеудің дәрілік бағдарламасы бағдарламасы хақында: [Туберкулезбен күрес проблемасы.] Егемен Қазақстан,1999- 20қаңтар-6б.
13. Бақтажаров С. Туберкулез ұлттық індетке айналмасын/Егемен Қазақстан 2003-13қараша-3б.
14. Ғабдуллина Қ. Социология. Учебник.-Тараз.-1999.-370б.
15. Герасименко В.Г. Өкпе туберкулезінің алдын алатын жабдықтар/Денсаулық,2002, №2-Б.31
16. Гнездилова Е.В. Ориентирование больных туберкулезом на излечение с помощью образовательной программы "фтиза-школа", М.,2001-16-19б.
17. Демеуова М.Е. Қайырымдылық - әлеуметтік институт ретінде: Социология ғылымдарының кондидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертациянық авторефераты. Алматы, 2002-28б.
18. Елеусіз Ш. Денсаулық сақтаудың денсаулығы нашар.//Алтын орда,2001, №1-7б.
19. Жансеитова М. Қурт аурудан сақтаныңыздар//Студент,2002,№21-22маусым-4б.
20. Жетібаев К. Суйек буын туберкулезі//Денсаулық,2002,№1-5б.
21. Жолымбетов Қ. Туберкулезге тосқауыл қойылды.//Егемен Қазақсатан,1998,29мамыр-5б.
22. Закариянова Н. Туберкулездің алдын алу /Дидар,1998.
23. Исмаилов Ш. Туберкулезден әлемде 70млн. адам өлуі мүмкін//Жас Алаш, 2005, 13қазан-13б.
24. Исмаилов Ш. туберкулезді анықтаудың тың әдісі./ Денсаулық,1998, №3, 12-б.
25. Каликов Т. Туберкулез және онымен күресу жолдары//Алматы: ҚазССР, Білім қоғамы, 1968-49б.
26. Ксенофонтова Л. Туберкулез - әлеуметтік кесел.//Семей таңы,1998,№6-12тамыз-8б.
27. Қазақстан Республикасы 1991-2001 статистикалық жинақ.//Алматы: Қазстатақпарат.2002-432б.
28. Қайыркенова А. "Сосна" санаторийі //Семей таңы 1998,30сәуір.
29. Қамбаров Қ. Өткенжылы 7215 адам көз жұмды.//Түркістан 1998, 11-17наурыз.
30. Мәскеев Қ. Туберкулез - өтекүрделі мәселе// Денсаулық,2001, №12-2-3б.
31. Сәрсенова Ж. Тәңірбергенова Г. Әлеуметтану.-2000.-Б.79
32. Социология. Жоғары оқу орнындарының студенттеріне арналған оқулық.-Алматы.-2002.-222б.
33. Ташимова С.А. Өкпе туберкулезімен зардап шегетін науқастардың химиятерапиясын емдеудегі иммуномодулин мен рувиминнің фармокотерапиялық дәреметтілігін негіздеу.//Қарағанды,2005-16б.
34. Шығыс Қазақстан облысы 1995-2005 // Өскемен обл.стат. басқармасы. 2006-40б.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Жеті жарғы.-2005.-186б.
2. Қазақстан Республикасы Заңы. Туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын азаматтарды мәжбүрлі емдеу туралы.//Заң, 2000. 19қаңтар.
3. Абағанов Б. Туберкулез әлеуметтік дерт./Дидар.1999 - 11желтоқсан-14б.
4. Ажетова Ж.Р. Туберкулезбен науқас жасөспірім қыз балалардың пубертаттық кезеңінің ерекшеліктері: медицина ғылымдарының кондидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. Алматы: 2003 - 32-б
5. Аймахан Қ. Туберкулез әлеуметтік індет./Алматы ақшамы.2000-24наурыз
6. Ақтаев С. Өкпе ауруынан қайтсек құтыламыз? // Қазақ тарихы.2002. №4-Б.7-12
7. Айқынайын А. Сөз сүлдесіл туралы.// Заң. 2000 - 26қаңтар-14б.
8. Албагова И.Ф. Введение в специальность социальная работа.// М.,Наука,1997 - 345б.
9. Ахметұлы Т. Індет жаппай жалмап барады: [Семей облыстық өкпе аурулары диспансерінің туберкулез ауруына қарсы жүргізіп отырған жұмыстарынан]//Сарыарқа, 1998-3маусым.
10. Антология социальной работы / Сост. М.В.Фирсов:В 5т М., 1995.
11. Әділғожин С. Туберкулез - әлеуметтік кесел.//Семей таңы, 1998-10тамыз.
12. Әлиев М. Туберкулез дертін емдеудің дәрілік бағдарламасы бағдарламасы хақында: [Туберкулезбен күрес проблемасы.] Егемен Қазақстан,1999- 20қаңтар-6б.
13. Бақтажаров С. Туберкулез ұлттық індетке айналмасын/Егемен Қазақстан 2003-13қараша-3б.
14. Ғабдуллина Қ. Социология. Учебник.-Тараз.-1999.-370б.
15. Герасименко В.Г. Өкпе туберкулезінің алдын алатын жабдықтар/Денсаулық,2002, №2-Б.31
16. Гнездилова Е.В. Ориентирование больных туберкулезом на излечение с помощью образовательной программы "фтиза-школа", М.,2001-16-19б.
17. Демеуова М.Е. Қайырымдылық - әлеуметтік институт ретінде: Социология ғылымдарының кондидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертациянық авторефераты. Алматы, 2002-28б.
18. Елеусіз Ш. Денсаулық сақтаудың денсаулығы нашар.//Алтын орда,2001, №1-7б.
19. Жансеитова М. Қурт аурудан сақтаныңыздар//Студент,2002,№21-22маусым-4б.
20. Жетібаев К. Суйек буын туберкулезі//Денсаулық,2002,№1-5б.
21. Жолымбетов Қ. Туберкулезге тосқауыл қойылды.//Егемен Қазақсатан,1998,29мамыр-5б.
22. Закариянова Н. Туберкулездің алдын алу /Дидар,1998.
23. Исмаилов Ш. Туберкулезден әлемде 70млн. адам өлуі мүмкін//Жас Алаш, 2005, 13қазан-13б.
24. Исмаилов Ш. туберкулезді анықтаудың тың әдісі./ Денсаулық,1998, №3, 12-б.
25. Каликов Т. Туберкулез және онымен күресу жолдары//Алматы: ҚазССР, Білім қоғамы, 1968-49б.
26. Ксенофонтова Л. Туберкулез - әлеуметтік кесел.//Семей таңы,1998,№6-12тамыз-8б.
27. Қазақстан Республикасы 1991-2001 статистикалық жинақ.//Алматы: Қазстатақпарат.2002-432б.
28. Қайыркенова А. "Сосна" санаторийі //Семей таңы 1998,30сәуір.
29. Қамбаров Қ. Өткенжылы 7215 адам көз жұмды.//Түркістан 1998, 11-17наурыз.
30. Мәскеев Қ. Туберкулез - өтекүрделі мәселе// Денсаулық,2001, №12-2-3б.
31. Сәрсенова Ж. Тәңірбергенова Г. Әлеуметтану.-2000.-Б.79
32. Социология. Жоғары оқу орнындарының студенттеріне арналған оқулық.-Алматы.-2002.-222б.
33. Ташимова С.А. Өкпе туберкулезімен зардап шегетін науқастардың химиятерапиясын емдеудегі иммуномодулин мен рувиминнің фармокотерапиялық дәреметтілігін негіздеу.//Қарағанды,2005-16б.
34. Шығыс Қазақстан облысы 1995-2005 // Өскемен обл.стат. басқармасы. 2006-40б.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
"Әлеуметтік жумыс" кафедрасы
мамандық
"Әлеуметтік жұмыс"
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Туберкулез дертіне шалдыққан адамдармен жүргізетін әлеуметтік
жұмыстар.
Ғылыми жетекші,
п.ғ.к.доцент
"____ " _______________ 20__
Жұмыс қорғауға жіберілді,
кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к,доцент
"_____"________________20__
Норма бақылаушы
" _____"_______________20__
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ
СТАТУСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 5
1. Ерте кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың әлеуметтік-
медициналық
статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...5
2. Қазіргі кезде туберкулез құрбандарының
статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ӘЛЕУМЕТТІК-МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ...24
2.1 Азaмaттapдың жекелеген санаттарына медициналық және медициналық-
әлеуметтік көмек көрсетудің ерекшеліктерi мен олардың қамтамасыз етiлуі,
науқастарға көрсететін әлеуметтік көмектің
жайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 Шығыс Қазақстан облысында туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың өмір
сапасын жақсарту мақсатында жүргізілген іс-тәжірибе ... ... ... ... ..33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...44
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
КІРІСПЕ
Табыстарға жетуге халқымыздың әл-ауқатының жыл сайын жақсара
түсуінің, санитариялық мәдениетіміздің өсуінің де үлкен себепші болып
отырғандығы сөзсіз.
Міне, сондықтан денсаулық сақтау қызметкерлерінің алдына елімізде таяу
жылдарда туберкулезбен аурулар санын шүғыл азайтып, келешекте оны негізінен
жою жолдарын іздеу, осы үшін күресу міндеті қойылып отыр. Жалпы алғанда
медицина ғылымының туберкулез ауруын зерттеудегі бүгінгі табыстарына
қарағанда бұл міндетті орындауға толық мүмкіншілік бар.
Өзектілігі: Туберкулез ауруы қазіргі кезде ұлттық мәселелердің бірі
болып, қоғамдық медициналық ғылымның және денсаулық сақтаудың негізгі
проблемасы болып табылады.
XX ғасырда Ресейде және Қазақстан Республикасында өкпе құрт
науқастарымен сырқаттанаған адамдардың саны мен сапасының жағдайларына
байланысты келеңсіз жағдайға тап болды Шилова В.М. (2003) және Белиловский
Е.М. (2004) мәліметтері бойынша туберкулез науқастарының саны 2001-2005
жылдың аралығынды екі еседен артық өсіп кетіпті. Осындай динамикалық
өзгерістер Қазақстан Республикасында да орын алып келеді, туберкулез
науқасының көрсеткіші 2000 жылы 65,8 болса, 2004 жылы 102,28 тең болды,
соның ішінде балалардың туберкулезі 2004 жылы 32,6 %-ға өсіп отырды
(Қабыкенова Р.К., 2004). Шығыс Қазақстан облысында 2005 жылы туберкулезбен
зардап шегетін 2288 науқас алғашқы рет анықталып, оның 254-і (11,1%)
туберкулездің күрделі асқындалған түрі болып келді. Қабыкенова Р.К. (2003)
мәліметтері бойынша Қазақстан Республикасында түберкулезбен сырқаттанатын
адамдардың денгейі 1990 мен 2000 жыл аралығында 113%-ға өсіп, 100 мың
халыққа шаққанда 65,8 ден 160, 4 көрсеткішке жетті және бұл науқастан 2003
жылы қайтыс болған кісілердің саны 3321 адамға жетті.
Зерттеу объектісі: Туберкулез дертіне шалдыққан адамдар
Зерттеу пәні: Туберкулез ауруына шалдыққан адамдарды әлеуметтік
медициналық қолдау ерекшеліктері
Мақсаты: Туберкулезбен ауыратын науқастарға эеуметтік-медициналық
көмек қажеттілігін анықтау.
Міндеттері.
- аурудың пайда болу себептері мен оның тигізетін қасіретінің теориялық
жағдайын оқып зерттеу;
- қазіргі қоғамдағы туберкулез ауруларының әлеуметтік медициналық статусын
қарастыру;
- туберкулез дертіне шалдыққан адамдар өмірінің медициналық-әлеуметтік
сапасын анықтап, оның емделу процесіне әсерін көрсету.
Зерттеу болжамы: Егер де әрбір туберкулез дертіне шалдыққан ауруға
әлеуметтік-медициналық тұрғыдан өмірінің сапасына мінездеме бере отырып
емдеу жұмысы жүзеге асырылса науқастың психологиялық тұрғыдан жағдайлары
жақсарып аурудан айығу процесі жылдам жүретін еді
Зерттеу әдістері: анкета, әңгіме, бақылау;
Зерттеу базасы: Шығыс Қазақстан Облыстық туберкулезге қарсы
диспансерінің хирургия бөлімі.
1. ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ СТАТУСЫ
1. Ерте кезде туберкулезге шалдыққан адамдардың әлкеуметтік-медициналық
статусы
Туберкулез — адам баласына ерте заманнан кесел болып келе жатқан
аурулардың бірі. Атадан балаға мұраға қалдырған малдай тұқым қуалап,
мыңдаған қыршын жастарды қызғалдағынан солдырып, талаптыларды өмір бойы
мүгедек еткен аурулар арасында туберкулез алдыңғы қатарда орын алады
Туберкулез ауруы жөніндегі алғашқы еңбек медицинаның атасы
саналатын Гиппократ (біздің Дәуірімізге денінгі 460—400 жылдары өмір
сүрген) қаламынан шыққан. Ол өз еңбегінде ауруды қалай емдеу керектігі
жайлы ақыл-кеңес береді, тазалық сақтаудың, тағамды дұрыс іше білудің
(диета) маңыздылығына көңіл аударады.
Батыс және Орталық Европа елдерінде туберкулез ауруын емдеушілер
корольдер мен императорлар болған. Англияда тіпті без туберкулезін король
ауруы деп атаған. Туберкулезден емделеміз деп орталық қалаларға ағгылып
келіп жаткан халықты корольдер оң аяғының бас бармағымен сүйкеп емдеген.
Мысалы Иванов II және Вильям III осындай әдіспен 20 000 ауруды, ал Карл II
91 000 адамды емдеген. Әрине, мұндай емдеу халықтан ақша алудың,
қанаудың тағы бір амалы еді.
Атақты неміс ғалымы Роберт Кох 1882 жылы Берлин академиясында сөйлеген
сөзінде: егер біз аурудың халық үшін зиянын айтқанда оның өлшемі есебінде
әрбір аурудан өлгендерді алсақ, онда адамзат өміріндегі ең қатерлі оба,
тырысқақ сияқты аурулар туберкулезден әлдеқайда көп кейін тұрар еді, —
деп атап көрсетті [7;14б].
Гейдельберг маңынан табылған, біздің жыл санауымыздан 5000 жыл бұрын
(тас дәуірі) өмір сүрген адамнын сүйегін тексеру кезінде кеуде
омыртқаларынан туберкулезге ұқсайтын аурулардың белгілерін тапты. Біздің
заманымызға дейін сақталған жазбалардан туберкулез ауруының ертедегі
Египет, Вавилония, Греция, Персия, Қытай халықтары арасында кең тарағанын
көреміз. Бұл жазбаларда туберкулез ауруының белгілері және одан сақтану
шаралары да келтіріледі.
Бұл ауру жайлы қызықты деректерді атақты тәжік ғалымы Абу-
али-Ибн-Сина (Авицена) еңбектерінен де көреміз. Медициналық мәселелерге
арнаған еңбектерінде туберкулез ауруы тұқым қуалайды, аурудың асқынуы
көктемде жиі болады, ауру әсіресе жүкті әйелдерде ауыр болады деп жазды.
Ауруды емдегенде таза ауа, әртүрлі климат жағдайлары пайдалы әсер етеді деп
есептеген. Уақыт өте келе көптеген әдеби жазбаларда туберкулез ауруы және
оның жеке мемлекеттерде кең тарағаны жайлы деректерді жиірек кездестіреміз.
Туберкулез ауруы жайында медициналық ғылымның дами түсуіне
үлкен әсер еткен жай — 1882 жылы 24 наурызда Роберт Кохтың
туберкулезді қоздырушы микробты ашуы болды. Бұл микроб микроскоп арқылы
қарағанда таяқшаға ұқсас болғандықтан туберкулез таяқшасы, немесе оны ашқан
ғалым құрметіне Кох таяқшасы, немесе микробтар дүниесіндегі орнына
байланысты туберкулез микробактериясы деп аталынды.
Көптеген мұрағаттардағы құжаттар туберкулез ауруының бұрынғы патшалық
Россия территорнясында кең тараған аурулардың бірі болғанын көрсетеді.
Аурулардың басым көпшілігі шаруалар, жұмысшылар мен солдаттар арасында
болды. Туберкулез ауруы орыс армиясы мен флотының нағыз қас жауы болып
есептелді, өйткені солдаттардың 1,5-2 пайызы туберкулезбен ауырды.
Профессор И. О. Бейлин земство медицинасының санақтарына сүйене отырып,
әрбір үш үйге бір аурудан келгенін көрсетеді.
Туберкулез ауыруынан өлім де көп болды. Дарындары шарықтап тұрған
шоғында Белинский, Веневитинов, Кольцов, Суриков, Чехов, Плеханов сияқты
ғылым мен мәдениеттің көрнекті қайраткерлері осы туберкулез ауруының
құрбаны болды.уберкулез, әсіресе патшалық Россияның шет аймақтары болған
Орта Азия мен Қазақстан жерлерінде де кең тараған.
Батысымыздағы халықтармен қарым-қатынаста болған оқымысты
азаматтарымыз бұл кеселге жиірек ұшыраған.
Абайдың Әбіш пен Мағаш - екі баласының, Шоқан Уәлихановтың осы дертпен
аурып ертерек дүние салуы да содан...
Қайырымдылықтың тамыры ежелгі болғандықтан, ерте заманнан бері қарай
атақты ірі ойшыл-ғалымдардың, мемлекет қайраткерлерінің жазған ғылыми
еңбектерінде, айтқан нақыл сөздерінде бұл мәселе жан-жақты айтылып,
зерттеліп келуде.
Әсіресе, қазақ даласында өмір сүрген Әл-Фараби, Ж.Баласағұн,
А.Иассауи, М.Дулати сияқты ерте заманның дана, ғалым, ойшыл философтардың
еңбектерінің маңызы ерекше[3;14б].
Түркі әлемінің ұлы ойшылы көрнекті философ Әбу Насыр әл-Фараби, ол
адам бойындағы қасиеттерді құндылық ретінде зерттей білген. Оның
еңбектерінде адамдар қарым-қатынасының мәселелері негізгі орын алған. Ұлы
ақын әрі кемеңгер, ойшыл, философ Қожа Ахмет Иассауи мен әл-Фараби адамдар
бақытқа жету мақсатымен бір-біріне көмектесіп отыратын қоғам ғана қайырымды
қоғам болатындығы туралы, адам өмірін жай ғана сүрмей, үнемі қайырымдылық
жасауға, ізгілікке, жақсылыққа қарай ұмтылу қажеттігін ескертеді. Қайырымды
қаланы қайырымды адам басқарғанын қалаған.
Сондықтан әл-Фарабидің негізгі әлеуметтік тұжырымдамасы гуманизм
принципіне сүйенген деген пікірлерінің жалпы бағытымен келісуге болады.
Ал педагогикалық көзқарастарында имандылық идеяларымен танымал болған
Жүсіп Баласағұн имандылық тәрбиесінің негізін қалайтын қасиеттердің бірі -
ізгілік екендігіне баса назар аударған.
Әйгілі "Құтты білік" дастанында оның айқын көрінетін тұстары
кедейлерге, қарттарға, жетім - жесірлерге. ауру - сырқауларға көрсетілетін
қайырымдылық істері туралы айтылатын өлең жырлары. Ол әлеуметтік топ
өкілдерінің, адамдардың портреттерін жасап, елдің құты - білімді,
қайырымды, мейірімді бек дейді.
Сол сияқты қазақтың ұлы ойшылдары Абай, Шоқан, Алтынсарин, Шәкерім
сияқты данышпан ұлдарының қайырымдылық туралы ой-пікірлерін үнемі
басшылыққа алыуға болады.
Шоқан Уәлиханов қазақ даласында жүргізілуге тиісті саяси реформа
халықтың мүддесіне, оның материалдық мұқтажына сай келуі, әрі сол коғамның
ұлттық мінез-құлқына сәйкестендірілуі қажет деп қорытты. Ол қоғамда
жүргізілетін өзгерістер адам мүддесін көздеуі қажет екендігін, ал
түпкі мақсаты - халықтың материалдық әл-қуатын жақсарту, мүгедек мұқтаж
адамдарға көмек беру қажет екендігін атап өтті.
Сондай- ақ Ш. Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов,
А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев өз шығармаларында да адамның адамдық
мәртебесі туралы тамаша ой-пікірлерге аса мән берді.
Қазақстанда мемлекеттік көлемде туберкулез ауруына қарсы жоспарлы
түрде күресу шаралары тек Қазан төңкерісінен кейін басталды. Аз уақыт
ішінде туберкулез ауруын емдейтін көптеген арнаулы мекемелер ашылды,
дәрігерлер мен фельдшерлер даярланды, аурумен күресудің жаңа әдістері іске
аса бастады.
Ең алғашқы туберкулез диспансері 1922 жылы Қазақстанның сол кездегі
астанасы болған Орынбор қаласында ашылды. Көп ұзамай осындай диспансер
Петропавлда, 1924 жылы — Семей мен Қызылордада, 1925 жылы — Оралда, 1926
жылы Шымкентте ашылып, туберкулезбен ауырғандарға нақтылы көмек көрсетіле
бастады
Мысалы әлемдік ақпаратқа жүгінсек, дүние жүзінде 8 миллион адам құрт
ауруын жұқтырып, жылына 2 миллионнан астам тұрғын көз жұмады екен.Қазіргі
кезде егемендік алған еліміздің барлық аудандарында медицина техникасының
соңғы жаңалықтарымен жабдықталған туберкулез диспансерлері жұмыс істейді.
Бұларда екі мыңға таяу арнаулы жоғары білімі бар маман дәрігерлер қызмет
көрсетеді. 1934 жылы ашылған ғылыми-зерттеу туберкулез институты бұл
науқасқа қарсы жүргізіліп жатқан күллі жұмыстарды бағыттап отырады.
Бұл туберкулез мекемелерін ашуға белсене ат салысқан, Қазақстанда бұл
ауруға қарсы күрестің пионері есептелінетін В.Н.Елизарев (Семей),
П.В.Александровский (Қызылорда), С.Т.Кропанин (Петропавл), Л. Л.Сушков
(Алматы) сняқты дәрігерлер болды. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарынан
бастап 1960 жылдарға дейін ол ушыға берген.
Әсіресе, бұл дерт Қазақстан, Әзірбайжан, Тәжікстан секілді әлеуметтік
жағдайы төмен республикаларда жоғары болды. Мысалы, 1960 жылы Қазақстанда
әр 100 мың адамға 300 туберкулезбен ауыратын адамнан келіп, 100 мың
тұрғынның 31-і осы дерттен көз жұмған. Міне, содан кейін барып туберкулезге
қарсы ашық күрес жүргізіле бастады.
Міне осы 1963 жылдан бастап туберкулезге қарсы күрес Қазақстанда да
кең етек жайды. Атап айтқанда, жер-жерлерде туберкулезді емдейтін
диспансерлер, санаторийлер салынып, емдеу мекемелері көліктермен, күшті
тамақтармен қамтамасыз етіле бастады. Дәрігерлік көмек халыққа жақындап,
жылжымалы тексеру пунктері шалғайдағы ауылдарға дейін аралады. Сөйтіп,
туберкулезбен күреске қатты көңіл бөлінгені соншалық ауруға шалдыққандарға
дәрі-дәрмек пен тамақтар тегін беріліп ауыл тұрғындарының қалаларға барып
емделуі үшін жол қаражатына кететін шығынды мемлекет өзі көтерді. Тіпті,
сол жылдары жұқпалы туберкулез ауруына шалдыққан 888 науқасқа пәтер
берілді.
Міне сол кезеңдері республикамызда туберкулез ауруымен күресті
ұйымдастыру жолында көп еңбек сіңірген В.И.Зюзян,И.Қарақұлов, М.Е.Морозов,
А.Ыдырысов, Ш.Көшербаев, А.Байгурин, Д.Төлемісов, Е.Оразақов, X.Барлыбаев,
А.Терлікбаев, С.Байжановтың есімдерін республика азаматтары құрметпен
айтып, қадір тұтады. [21;5].
Бір өкініштісі, 80-жылдары Кеңес Одағы біз құрт ауруын 100 пайыз
жеңдік деп жер-жаһанға жар салды. Міне, дәл осындай мәлімдеменің
кесірінен, сол 80-90 жылдары кешегі Кеңес Одағы тұрғындары арасында
туберкулез ауруы айрықша белең алып, асқынып кетті. Бұған алып империя
экономикасының құлдырауы, халықтың әлеуметтік тұрғыдан әл-ауқатының барынша
төмендеуі, дәрі-дәрмектің жетіспеушілігі бірден-бір себеп болды.
Әлбетте жасыратыны жок, еліміз тәуелсіздігін алған өтпелі жылдарда
туберкулез мәселесіне жете көңіл бөлінбеу салдарынан мемлекетімізде
туберкулез індеті қайта өрши бастады. Нақтылай айтар болсақ, 1998 жылы
елімізде 18500 жаңадан туберкулез ауруына шалдыққан адам табылып, ол 100
мың адамға шаққанда 118,8 науқастан келген болса, 1999 жылы туберкулезбен
ауыратындар қатарына тағы да жаңадан 21 мың адам келіп қосылып, 100 мың
адамға 140,7 аурудан келген. Сол сияқты елімізде туберкулезден қайтыс
болушылар саны да алаңдатарлық жағдайда қалып отыр. Мысалы, 1998 жылы
республикада 5988 адам осы кеселден көз жұмса 100 мың адамға 38,4 адамнан
келеді, 1999 жылы оның саны аздап төмендеп, өлгендер саны 4337 адамды (100
мыңға 27,8 адамды құраған. Бірақ, бұл нақты статистикалық мәліметтер емес
екенін ескерген жөн. [23;13б].
Сонымен, адамға ерте кезден-ақ кесел болып жабысқан індетке
бастапқыда тек құлдар мен кедейлер ғана бой алдырса, кейін келе, ол адам
статусын талғамайтын деңгейге жетті.
2. Қазіргі кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың медициналық-
әлеуметтік статусы.
XXI - ғасырлардың басы туберкулез ауруының белең алуымен және содан
адамдардың қайтыс болу көрсеткішінің жоғарылығымен сипатталады. Жұқпалы
аурулар ішіндегі дүние жүзі бойынша 1-орындағы өлім мен мугедектікке әкеліп
соқтыратын бірден бір індет болып отыр. 1993 жылы Бүкіләлемдік Денсаулық
Сақтау Ұйымы (БДСҰ) туберкулезді Глобальді қауіпі бар мәселе деп
жариялады.
Адам өзін қаншалықты жетілдім, ой-өрісім дамыды дегенімен, көбінесе ол
табиғаттың әкелген кейбір құбылыстары мен ауру-сырқауларының алдында
дерменсіздік танытып алатыны белгілі. Міне, осындай ғарышқа ұшып, жеті
қабат жердің астындағыны біліп жатқан адамзат баласының құдіреті жетпей
келе жатқан қауіпті індеттің бірі — туберкулез. Өйткені, бүгінде оған қарсы
қаншама дәрі-дәрмектер жасалып, жаппай қоғамдық күрес жарияланса да ол
біздермен бірге жиырма бірінші ғасырдың табалдырығын аттап отыр.
Әрине бүгінгі күні медицина мекемелерінің заман талабына сай
жабдықталғаны баршамызды қуантады. Дегенмен де, соңғы уақытта туберкулез –
құрт ауруы асқынып, талай адамның ғұмырын қиюда.
Ал соңғы 15 жылда Қазақстан тұрғындарына дәл осы тажал қауіп төндіре
бастады. Әлбетте сол кезеңде сәбилердiң шетiнеу көрсеткiшiнiң төмендеуiне
қарамастан, ол әлi де болса, жоғары деңгейде қалып отыр.
Осындай туберкулезге қарсы жаппай күрестің нәтижесінде, 1994 жылы
Қазақстанда бұл дертке шалдыққандар көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 59,7
адамға (1960 жылы 100 мың адамға 300 науқастан келетін, ал өлгендер саны әр
100 мың тұрғынға 17,6 адамға дейін кеміген. Бұл Қазақстандағы ең төменгі
көрсеткіш. Өкінішке орай, туберкулез індеті осы жылдан бастап елімізде
қайтадан белең алды.
Оның ең басты себебі — халықтың әл-ауқатының нашарлап, тояттап тамақ
ішпеуінде, яғни, тұрмыстық, әлеуметтік-экономикалық деңгейдің төмендеуінде
және дәрігерлік қызметтің жетіспеуінде болып отыр. Өйткені, туберкулез
ауруына уақтысында тамақтанбай, үнемі аш
құрсақ жүретін, тазалықты сақтамай, өз денсаулығын күтінбейтіндер жиі
ұшырайды. Сондықтан да, қазір бұл дертке шалдыққандар арасында
зейнеткерлердің, студенттердің, жұмыссыздардың, қаңғыбастар мен
қайыршылардың, нәрестелі болған аналарлың, ішімдікке салынушылар мен
нашақорлардың және түрмеде отырғандардың үлесі басым. Туберкулездің міне
сондықтан да әлеуметтік індет ретінде қарастырылуы сондықтан.
Туберкулездің ушығып, халықтық қасіретке айналуының тағы бір үлкен
себебі — соңғы кездері халыққа медициналық қызмет көрсету деңгейі төмендеп,
дәрігерлік көмектің халықтан алшақтай түсуінен. Өйткені экономикалық
қиындықтардың кесірінен, халық денсаулығын тексеру мен емдеу, бақылауға
алып отыру сияқты жұмыстар көп жерлерде жүргізілмеді.
Аурды емдеу мен зерттеудің және анықтаудың жолдары ғылыми тұрғыда
қарастырылады. Аурудың жұқпалы жағын зерттейтін бөлімдер бар. Сол
зерттеулер арқылы олар науқастың қандай дәрежеде екендігін біліп барып,
емдеудің әдістерін қолданады. Дәрінің күші жетпейтін аурулар бар, олаға
операция жасау арқылы немесе оқшаулау негізінде жұмыс жасалынады.
Туберкулез ауруы ұзақ емдеуді қажет ететін ауру. Емделу барысында ауру
қалай пайда болғандығы анықталып, зерттеледі. ауруды қоздыратын таяқшаларды
тауып, одан жазылып кетудің жолдары үшін мамандар жұмыс істейді. Аурудан
сақайғандарды үйіне не болмаса емдеу-сауықтыру орындарына жіберіп, оларды
үнемі бақылауға алады. Кейінгі жылдары туберкулез ауруы көбейіп кеткені
жасырын емес. Оның өзіндік себебі бар. КСРО құлағаннан кейін заман өзгеріп,
көп қиындықтарға тап болдық. Елдің экономикалық, әлеуметтік жағдайы
төмендеп кетті, көптеген ірі жұмыс орындары жабылып, ел жұмыссыз қалды.
Күні кешегі туберкулез ауруына жасалған жағдай құлдырады, ауруханалар
қысқарып, төсек орындар саны азайып кетті, дәрі-дәрмек жетіспей, емдеу
орындары қысқарды. Халықтың тұрмысы нашарлады. 1995жылдары туберкулез ауруы
қатты ушықты. Ауруды тез анықтап, оны дер кезінде емдемесе, ауруға дәрінің
күші жетпейтін кездер болады. Міне осы жағдай бізде ескерілмей туберкулезді
азайту мумкін емес. Президент жарлығында туберкулез ауруын жоюдың жолдарына
аса мән берген. Дәргерлер аурудың жазылуына себепші болса, Үкіметтен көмек
көп. [24;12б].
2004 жылғы 28 маусымдағы N 510 бұйрығы бекітілді Туберкулезге қарсы
санаторийларда емдеудің тиімділігін арттыру мақсатында бұйрық жазылды.
Бұйрықта туберкулезге қарсы санаторийлар туралы ереже жәнетуберкулезге
қарсы санаторийларда медициналық көмек кґрсету ережесі бекітілді. Емдеу-
алдын алу ісі, аккредиттеу, аќпаратты талдау департаменті (НерсесовА.В.)
әкімшілік департаментімен (ШабдарбаевА.Т.) бірлесе отырып, осы бұйрықты
Қазақстан Республикасының әділет министрлігіне мемлекеттік тіркеуге
жіберді. Әкімшілік департаменті осы бұйрықты мемлекеттік тіркегеннен кейін
оның бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етті.
Қазіргі кезде елімізде 32 санаторий бар. Оның 22-сі балар мен
жасөспірімдердікі, қалған 10-ы үлкендерге арналған. Осы санаторийлердің
барлығы бір ережеге бағынады. Республикалық, облыстық, қалалық
деңгейлердегі туберкулезге қарсы санаторийлар белгіленген тәртіппен
ұйымдастырылған және мамандандырылған мекеме болып табылады.
Санаторий Қазақстан Республикасының Конституциясына, нормативтік құқықтық
актілерге сәйкес жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеттері: бактерия
бөлмейтін туберкулезбен ауыратын науқастарды одан әрі емдеу; тұрақты
өзгерістері бар туберкулездің компенсацияланған нысандары болған жағдайда
алдын алу іс-шараларын өткізу; науқасты медициналық-әлеуметтік сараптамаға
жіберу; туберкулезбен ауыратын науқастарды немесе туберкулез ауруымен
ауырған адамдарды кешенді оңалтуға бағытталған іс-шараларды өткізу болып
табылады.
Әрине, мұндай жағдай жалғыз Қазақстанда ғана емес, дүние жүзінде
қалыптасып отыр.
Бұл қатерлі дерт, яғни әлеуметтік маңызға ие болған құрт ауруы, атап
айтар болсақ сонау 1996 жылмен салыстырғанда 2001 жылы туберкулез ауруы
78,3 %- ға өскен.
Мысалы, біздің елімізде әрбір 100 мың тұрғынға шаққанда, орта есеппен
147,4 адам қан түкіреді.
Қысқасы, қазіргі уақытта елімізде туберкулез ауруына шалдыққан 80
мыңдай адам тіркеліп, бұл дерт шегіне жеткен. Ал, Бүкіл дүниежүзілік
денсаулық сақтау ұйымы аурулар саны 100 мың адамға шаққанда 50-ден асса,
эпидемия деп мәлімдеген. Біз ол көрсеткіштен әлдеқайда асып кеттік.
Сөйтіп, туберкулез ауруымен күрес бүгінгі күні аса маңызды әлеуметтік
мәселенің бірі боып қалып отыр және Қазақстанда туберкулезбен күресу
туралы тиісті бағдарлама белсенді түрде енгізілуде. Алайда, жеке
жағдайдағы және жеке топтағы адамдардың әлеуметтік-медициналық статусы мен
өмірінің сапасы арасындағы байланысты ескеру көзделмеген. Туберкулездің
таралу көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда ауырғандар саны 1994жылдан бастап
2002 жылға дейін 2,8 есеге өскен. Бірақ 2003 жылдан бастап, туберкулез
ауруының таралуының төмендегені белгіленген. Соңғы уақытта, атап айтар
болсақ, сонау 1998 жылғы қабылданған мемлекеттік Халық денсаулығы атты
бағдарламаның осы жылдар аралығында іске шын мәнісінде асуының арқасында
туберкулез ауруынан қайтыс болатындардың саны азая бастады. [33;16б].
Ал жас шамасына келер болсақ, төмендегідей көрсеткішті көруге болады.
Яғни 2001 жылғы көрсеткіштен анық болып отырғандай, 15-17 жас аралығындағы
туберкулезбен ауыратын 54 %- ды, 15-17 жас аралығы әйел жынысты құраса, ал
ер жыныстының 66 %- ын, 35-64 жас аралығын қамтыды. Ал бес жыл аралығын
салыстырып қарап отырсақ, 52,8 %- ын, сол 15-17 жас аралығын, ал ер
жыныстының 68,1 %- бен, 55-64 жас аралығын қамтыған.
Міне осындай жанды күйзелткен осынау қатерлі құрт ауруына келсек, ол
әйгілі Кох таяқшасының асқынуы салдарынан болатын ауру екендігі баршамызға
аян. Әдетте, бұл таяқша кез келген адамның ағзасында кездеседі. Әрине, адам
әлеуметтік жағдайы нашарлап, дұрыс тамақтанбаған т.б. жағдайларда әлгі Кох
таяқшасы қозады. Сөйтіп, адам біртіндеп ауруға шалдығады. Тіпті бір
таңданарлығы, мұндай аурулар кейде тұрмыс жағдайы жақсы банкирлердің де,
бизнесмендердің де арасында кездесіп қалады.
Сондай-ақ, өткен жылдарда қаржы тапшылығынан түрмеде отырғандарға
амнистия жарияланған болатын. Ал, ондағы 75 мың тұтқынның 16-17 мыңы
туберкулездің екпінді түрімен ауыратындар болған еді. Міне, осындай
немқұрайлылықтың салдарынан туберкулез бүгінде республикамыздың барлық
жеріне бой бермейтіндей апатты сипат алып бара жатыр.
Ал енді оған тосқауыл қою үшін алдымен экономикамыз жақсарып,
халықтың әл-ауқаты жоғары, экологиямыз таза болуы керек, сондай-ақ, оған
тосқауыл қою үшін тубдиспансер, санаторийлерді қайта ашып, тұрғындарды
жаппай жылына бір рет өкпесін рентген-суретке түсіріп, бала-шағаларға
мезгілінде туберкулезге қарсы алдын алу шараларын жүргізу қажет.
Туберкулездің таралу деңгейі соңғы кездері эпидемияның басталу
қауіпін көрсетеді. Ауру, сонымен қатар сау адамдар бұл дерттен айығу
мүмкін емес немесе қиын емделетін аурулар категориясына жатқызады. Бұл
дерттің ауыр жағдайы ауруларды емдеу барысында тиімді, сапалы әдіс-
тәсілдерді жасап оны пайдалануға итермелейді. Бұл мәселені шешуде
комплексті келіс қажет. Бұл дегеніміз – тек қана медициналық, экономикалық
тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік психологиялық жағынан туберкулез дертіне
шалдыққан жеке тұлғаны зерттеуге арналған стандартталған көпфункционалды
әдістерді, туберкулезбен ауыратын адамның өмірінің сапасын анықтайтын
түрлі сауалнамаларды пайдалану болып табылады.
Қазіргі егеменді Қазақстанда қайырымдылық, әсіресе әлеуметтік жәрдем
көрсету мәселелердің біріне айналды.
Егемендік алған елімізге белгілі реформалар басталған кезеңде,
республика жаңа саяси-экономикалық, әлеуметтік, рухани құрылымдарды іске
асыра бастады. Жаңа қоғамды, нарықтық экономиканы құру республика
азаматтарын біраз қиыншылықтарға әкеліп соқтырды.
Нарықтық экономикаға бет алған алғашқы жылдары елімізде жұмыс
орындарының жабылуы біраз қиындықтарды туғызды. Осы кезеңде жұмыссыз
қалған, сондай-ақ денсаулығы нашар мүгедек жандардың бәріне бірдей
материалдық көмек беру мемлекет тарапынан қиынға түсті. Осындай және басқа
да себептердің салдарынан елімізде материалдық көмекті қажет ететін адамдар
тобы көбейіп кетті. Әрине мүгедек жандары жаралы науқас адамдардың
жағдайлары қиындап, кейбіреулері тіпті кедейлер тобына қосылуы да
туындады.
Әрине уақыт өте келе елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың жүргізген саясатының
арқасында бүгінгі күні экономикамыз дамыған, халықтың әл-ауқаты да
көтеріліп отыр.
Оған мысал ретінде, бұрынғы кеңестік жүйенің құрамында болған Орта
Азия мемлекеттерінің ішінен экономикалық дамуы жағынан алға шығып
отырғанымызды айтуымызға болады.
Әрине атап айтар болсақ, бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан Республикасы
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектері және халыққа Жолдаулары мен сөйлеген
сөздерінде осы қайырымдылық, әсірісе әлеуметтік көмекке зәру науқан
адамдардың түрлі топтарына көмек көрсету және оларды әлеуметтік жағынан
қолдау жайына басты назар аударуда.
Сөйтіп қайырымдылық, жәрдем беру әлеуметтік саясаттың бір саласы
тұрғысында Қазақстан Республикасы Конституциясында және басқа да заң
актілерінде негізделді. Елімізде қайырымдылықтың заңдылық негізі қаланды.
Қазақстан Республикасының ата заңында түгел бір бөлім " адам және
азамат" деп аталып, осы заңнама негізінде бүгінгі күні елімізде мүгедек
және науқас жандардың құқықтық жағынан қорғалуына зор игі әсерін тигізіп
отыр.
Балалар құқықтарын қорғау комитетінің бірінші алқа отырысында
Елбасының 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Жолдауының бесінші
басымдығындағы балаларды әлеуметтік кепілдікпен қамтамасыз ету мен
әлеуметтік жетімдіктің алдын алу барысында және туберкулезге шалдыққан
балалардың әлеуметтік жағынан қорғалу мен оларды әлеуметтік қолдау жайы,
отбасы тәрбиесінің баламалы нысанын дамыту мәселелерін шешуде Үкіметтік
емес ұйымдарды тарту туралы сұрақтарды жүзеге асыру тақырыбы қарастырылған
болатын.
Әрине бұл комитет функцияларының бірі балалар құқықтарын қорғау
саласында үкіметтік емес қоғамдық ұйымдардың, түрлі атқарушы органдардың
қызметін үйлестіру және бағыттау болғандықтан Қазақстан Республикасы Н.Ә.
Назарбаевтың өткен 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауының Бесінші
басымдығындағы және биылғы жылғы халқына арнаған жолдауындағы басымдықпен
атап айтылған еліміздің әлеуметтік саланы дамыту мәселелерін шешуде
Үкіметтік емес Ұйымдарды тартуды жүзеге асыру болып отыр.
Әрине осы балалар денсаулығы мен құқықтарын қорғау мәселелерімен
айналысатын үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар БҰҰ-ның ЮНИСЕФ балалар қоры,
Қазақстан Республикасы балалар қорлары Кеңесі АЮЛ, Әйелдердің
творчестволық бастамалық лигасы, Еуразия қоры, қазіргі заманғы саясаттың
Халықаралық институты, Қазақстан дағдарыс орталықтарының Одағы, Медиа
Орталық, Алматы қаласының балалар құқықтары жөніндегі Бюро, Үміт қоғамдық
қоры, Қазақстанның балалар қоры, Оңтүстік Қазақстан облысы психологтарының
ассоциациясы, МОТ кеңсесі, Филипп Морис ААҚ-ның жұмысын ерекше атап
айтуымызға болады. [15;31б].
Жалпы алғанда осы елімізде өз жұмысын атқарып отырған түрлі
халықаралық және отандық ұйымдар мен әлеуметтік қолдау қорларының алдына
қойған басты бағыты – еліміздің көмекке зәру азаматтарының, әсіресе
туберкулезбен ауыратындардың әлеуметтік жағынан қорғау және әлеуметтік
қолдау әрі оларды құқықтық кепілдікпен қамтамасыз ету, әлеуметтік
жетімдіктің алдын алу, отбасы тәрбиесінің баламалы нысанын дамыту
мәселелерін шешу.
Әрине әр кезеңде де туберкулезге шалдыққан науқастарға көрсетілетін
әлеуметтік көмектің аумағы шексіз, әрі үздіксіз болуы аса қажет.
Еліміздегі қоғамдық және ұлттық келелі мәселелерді шешу мақсатында
оған қол үшін беру үшін, Республикамызда көптеген қайырымдылық қорлары мен
түрлі мемлекеттік емес ұйымдардың әлеуметтік көмекке зәру топтарына жәрдем
беруге ұмтылып, өз жұмыстарын атқаруда. Міне осылардың атқарып отырған
қызметі, алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне қарай олар топтастырылды.
Олардың ішінен нақты алып қарастыратын болсақ, денсаулығы нашар науқас
жандар мен мүгедектерге қайырымдылық көмек қоры: Тұрмысы төмен азаматтарды
қолдау жалпы Ұлттық қайырымдылық қоры; Республикалық "Бибі-ана" мүгедек
әйелдер қоры; "Жан" атты мүгедек балалары бар отбасына көмек қоры;
Республикалық мүгедектер қайырымдылық қоғамы; "Эльдорода" қайырымдылық
қоры; Алматы қаласы Бостандық ауданы мүгедектер қайырымдылық қоғамы.
Рухани қорлар "Шапағат", "Иман", "Қазығұрт", Қазақстан Мұсылман Орта
Азия комитеті, "Фатима" мұсылман әйелдерінің діни қайырымдылық қоры,
"Ақниет", Халықаралық рухани бірлестік конгресі, "Ардагер қаламгер", "Абу-
Даби", "Қоныс", "Қожа Ахмет Иассауи", "Нәзір", Домалақ ана" тағы басқа да
қайырымдылық қорларын ерекше айтуымызға болады.
"Қазығүрт", "Арыс", "Фатима ", "Қоныс" қорлары да белгілі дәрежеде
қайырымдылық қызметтер атқарып, әлеуметтік мәселелерді шешуге өз үлестерін
қосуда.
Сонымен қатар еліміздегі шыққан мүгедек, науқас жандарды әлеуметтік
жағынан қорғау заңдылықтардың басты мақсаты да түпкілікті осы аталған
топтарды құқықтық-әлеуметтік жағынан қорғауды көздейді. Осының негізі де
төмендегі мына заңдардың бүгінгі күні жүзеге асырылып отырғандығын атап
айтуымызға болады. Бұлар, "Міндетті әлеуметтік сақтандыру", Қазақстан
Республикасының тұрмысы төмен, мүгедек жандарды қолдау жөніндегі "Жалпы
Ұлттық қор" туралы жарлығы, ҚР-ында халықты туберкулезден қорғаудың шұғыл
шаралары туралы 1998 жылғы 4 қыркүйектегі ҚР Үкіметінің қаулысы, әрі ҚР-
да туберкулезбен күресті күшейтудің 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасын бекіту туралы ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 13 тамыздағы
қаулысы, балалар құқықтары туралы Конвенция, сондай ақ "ҚР-да
туберкулезбен күресті күшейтудің 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы"
бағдарламасы т.б. заңдар мен заң актілері қабылдандығын атап айтамыз.
Қазіргі кезде денсаулық сақтау саласының жекелеген бағыттары бойынша
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы №905 қаулысымен бекітілген
Салауатты өмір салты кешенді бағдарламасы, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2004 жылғы 13 тамыздағы №850 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында 2004-2006 жылдары туберкулезге қарсы күресті күшейту
бағдарламасы іске асырылуда.
Жалпы алғанда, денсаулық сақтау саласындағы бюджеттік саясат
халықтың салауатты өмір салтын ұстануына, халықтың оның артықшылығы туралы
хабардар болуына, мемлекеттік және азаматтың бірлескен жауапкершілігіне,
денсаулықты және алғашқы медициналық-әлеуметтік көмек деңгейінде аурудың
алдын-алу жүйесін нығайтуға, азаматтардың сапалы медициналық және дәрі-
дәрмек көмегіне қол жеткізу арқылы халықтың денсаулығын жақсартуға,еркін
түрде медициналық сақтандыруды дамытуды ынталандыруға бағытталауда.
Еліміздегі әсіресе үкiметтiк емес ұйымдардың туберкулез ауруына
шалдыққан науқастарды қолдаудағы ролі ерекше болып отыр.
Yкiметтiк емес ұйымдар (YЕҰ) әлеуметтiк мәнi бар шын мәнiнде алуан
түрлi бағдарламаларды, оның iшiнде науқастарға тiкелей немесе
жанама бағытталған бағдарламаларды iске асырумен айналысады.
YЕҰ қайырымдылық жасау, халықтың мұқтаж топтарына, әсіресе осы науқас
адамдарға әлеуметтiк қолдау көрсету, оларың ойларын дендеген түрлі
әлеуметтік-психологиялық проблемаларынан оңалтуға, әсіресе бұл үмiтсiз
ауру адамдармен, қатер топтарымен жұмыс жүргiзу (туберкулез ауруына
шалдыққан науқастар, нашақорлар, маскүнемдер, қараусыз балалар), адам
құқығын қорғау, экология сияқты және басқа да бағдарламаларды iске асыруға
қатысады.
Олар Қазақстанда әлеуметтiк реформаларды енгiзуге бағытталған
жұмыстарға келiсiмдер және келiссөздер арқылы қатысады. Қазiргi кезде
адамдардың әлеуметтiк-экономикалық құқықтарын қорғау жөнiндегi шаралар
жүйесiнің маңызы ерекше.
Әрине осы аталмыш түрлі үкіметтік емес ұйымдардың баршасын толғандырып
отырған төмендегі көрсеткіш болып отыр.
Бұл көрсеткішке назар аударар болсақ, бұл тек осындай ұйымдардың ғана
емес барша қазақстандық азаматтарды толғандыруы керек.
Әрине еліміздегі туберкулез ауруына шалдыққан науқастарды әлеуметтік
жағынан қолдау көрсету барысында Әйелдердің шығармашылық бастамалық
лигасы Қазақстан Республикасында ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
және денсаулығы нашар туберкулезге шалдыққан балалардың, жетім балалардың
институттандырылмау саясатын жүзеге асыру туралы стратегияның негізгі
компоненттерін анықтаудың маңызы зор болды.
Әрине бұл қор БҰҰ-ның ЮНИСЕФ балалар қорымен бірлесе отырып,
отбасыларды әлеуметтік-медициналық жағынан қолдау қызметтерін дамыту үшін
әдістемелік және құқықтық ақпаратты тарату үшін ақпаратты жүйені құру
туралы шешім қабылдады.
Сонымен қатар елімізде бұдан басқа да түрлі қоғамдардың жұмыс істеп
жатқандығын айтуымызға болады. Атап айтар болсақ, Алматы қаласында
ұйымдастырылған Ақ-бота – мүгедек балаларға қамқорлық одағы мүгедек
балаларды қорғау мен оларға әлеуметтік және медициналық жағынан қамқорлық
көрсетуді мақсат еткен.
Мүгедектердің Кеңес қоғамдық бірлестігі негізінен мүгедек балаларды
қамқорлыққа алу мәселесін қолға алған.
Special Olympics Kazakhstan мүгедек балаларға арналған спорт
қауымдастығы олардың денсаулығын сақтауларына басты назар аударылған.
Ал Теңбе-тең атты келесі бір қоғамдық ұйымы СПИД, наркомания
және туберкулез аурулары және олардың жұғуы жайлы балалар мен
жасөспірімдердің көңілдерін толқытқан сұрақтарына жауап қайтара отырып,
сол жастар және жасөспірімдермен әлеуметтік жұмыс жүргізуді қолға алып
отыр.
Эльдани – балалар қайырымдылық қорының біздің елімізде атқарып
отырған жұмысы ұшан теңіз. Әрине бұл қоғамның да негізгі көздеген мақсаты -
мүгедек балаларды қамқорлыққа алу, олардың денсаулығының жақсаруына
қолғабыс тигізу әрі әлеуметтік жағынан жәрдем көрсету жайы қарастырылған.
Сонымен қатар балалардың алдағы өміріне сеніммен қарауына әлеуметтік-
психологиялық жағынан көмек беру. Әрине баланың өмірлік көзқарасының
дамуына әсіресе айналасындағы жақын адамдарының тигізер әсері аса зор. Олай
болса, өзінің айналасындағы қоршаған адамдарының өзіне деген сенімін
артуына және дұрыс тәрбиеленіп, денсаулықтарының жақсаруына қажетті
жағдайларды туғызу осы Эльдани қайырымдылық қорының басты назарында демек
артық айтқандық болмас. [17;28б].
Алматы қаласында ұйымдастырылған Денсаулық зор байлық қоғамдық
орталығының көздеген басты мақсаты түрлі жұқпалы ауруларды жұқтырған науқас
жандардың өмірлік көзқарастарының дұрыс қалыптасуына, өзінің өмірге деген
сенімінің анық қалыптасуына әлеуметтік және психологиялық жағынан қолдау
көрсетіп қана қоймай науқастарынан жазылуына қажетті дәрі-дәрмекпен
қамтамасыз ету болып отыр.
Жас ұрпақ – өз атынан айқын болғанындай бұл балалар қоры ата-
аналарының қамқорлығынсыз қалған және жетім балаларға қолайлы жағдай
жасауға, дендері сау болып өсіп-өнулеріне қолқабыс тигізуді мақсат тұтқан
бірден-бір еліміздегі балалар қоры.
Әрине осы қорлардың қай-қайсысын алсақ та барлығының көздеген түпкі
мақсаты - еліміздің ертеңі болатын бүгінгі ұрпақ жайын, олардың дендерінің
сау, білімді де білікті елінің ертеңгі азаматының қалыптастыру, яғни жеке
тұлғаны тәрбиелеу, оларға жан-жақты әлеуметтік қолдау көрсету.
Сонымен қатар, ортамерзімдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
"Әлеуметтік жумыс" кафедрасы
мамандық
"Әлеуметтік жұмыс"
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Туберкулез дертіне шалдыққан адамдармен жүргізетін әлеуметтік
жұмыстар.
Ғылыми жетекші,
п.ғ.к.доцент
"____ " _______________ 20__
Жұмыс қорғауға жіберілді,
кафедра меңгерушісі,
п.ғ.к,доцент
"_____"________________20__
Норма бақылаушы
" _____"_______________20__
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ
СТАТУСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 5
1. Ерте кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың әлеуметтік-
медициналық
статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...5
2. Қазіргі кезде туберкулез құрбандарының
статусы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2 ӘЛЕУМЕТТІК-МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ...24
2.1 Азaмaттapдың жекелеген санаттарына медициналық және медициналық-
әлеуметтік көмек көрсетудің ерекшеліктерi мен олардың қамтамасыз етiлуі,
науқастарға көрсететін әлеуметтік көмектің
жайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 Шығыс Қазақстан облысында туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың өмір
сапасын жақсарту мақсатында жүргізілген іс-тәжірибе ... ... ... ... ..33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...44
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
КІРІСПЕ
Табыстарға жетуге халқымыздың әл-ауқатының жыл сайын жақсара
түсуінің, санитариялық мәдениетіміздің өсуінің де үлкен себепші болып
отырғандығы сөзсіз.
Міне, сондықтан денсаулық сақтау қызметкерлерінің алдына елімізде таяу
жылдарда туберкулезбен аурулар санын шүғыл азайтып, келешекте оны негізінен
жою жолдарын іздеу, осы үшін күресу міндеті қойылып отыр. Жалпы алғанда
медицина ғылымының туберкулез ауруын зерттеудегі бүгінгі табыстарына
қарағанда бұл міндетті орындауға толық мүмкіншілік бар.
Өзектілігі: Туберкулез ауруы қазіргі кезде ұлттық мәселелердің бірі
болып, қоғамдық медициналық ғылымның және денсаулық сақтаудың негізгі
проблемасы болып табылады.
XX ғасырда Ресейде және Қазақстан Республикасында өкпе құрт
науқастарымен сырқаттанаған адамдардың саны мен сапасының жағдайларына
байланысты келеңсіз жағдайға тап болды Шилова В.М. (2003) және Белиловский
Е.М. (2004) мәліметтері бойынша туберкулез науқастарының саны 2001-2005
жылдың аралығынды екі еседен артық өсіп кетіпті. Осындай динамикалық
өзгерістер Қазақстан Республикасында да орын алып келеді, туберкулез
науқасының көрсеткіші 2000 жылы 65,8 болса, 2004 жылы 102,28 тең болды,
соның ішінде балалардың туберкулезі 2004 жылы 32,6 %-ға өсіп отырды
(Қабыкенова Р.К., 2004). Шығыс Қазақстан облысында 2005 жылы туберкулезбен
зардап шегетін 2288 науқас алғашқы рет анықталып, оның 254-і (11,1%)
туберкулездің күрделі асқындалған түрі болып келді. Қабыкенова Р.К. (2003)
мәліметтері бойынша Қазақстан Республикасында түберкулезбен сырқаттанатын
адамдардың денгейі 1990 мен 2000 жыл аралығында 113%-ға өсіп, 100 мың
халыққа шаққанда 65,8 ден 160, 4 көрсеткішке жетті және бұл науқастан 2003
жылы қайтыс болған кісілердің саны 3321 адамға жетті.
Зерттеу объектісі: Туберкулез дертіне шалдыққан адамдар
Зерттеу пәні: Туберкулез ауруына шалдыққан адамдарды әлеуметтік
медициналық қолдау ерекшеліктері
Мақсаты: Туберкулезбен ауыратын науқастарға эеуметтік-медициналық
көмек қажеттілігін анықтау.
Міндеттері.
- аурудың пайда болу себептері мен оның тигізетін қасіретінің теориялық
жағдайын оқып зерттеу;
- қазіргі қоғамдағы туберкулез ауруларының әлеуметтік медициналық статусын
қарастыру;
- туберкулез дертіне шалдыққан адамдар өмірінің медициналық-әлеуметтік
сапасын анықтап, оның емделу процесіне әсерін көрсету.
Зерттеу болжамы: Егер де әрбір туберкулез дертіне шалдыққан ауруға
әлеуметтік-медициналық тұрғыдан өмірінің сапасына мінездеме бере отырып
емдеу жұмысы жүзеге асырылса науқастың психологиялық тұрғыдан жағдайлары
жақсарып аурудан айығу процесі жылдам жүретін еді
Зерттеу әдістері: анкета, әңгіме, бақылау;
Зерттеу базасы: Шығыс Қазақстан Облыстық туберкулезге қарсы
диспансерінің хирургия бөлімі.
1. ТУБЕРКУЛЕЗ ДЕРТІНЕ ШАЛДЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИЦИНАЛЫҚ СТАТУСЫ
1. Ерте кезде туберкулезге шалдыққан адамдардың әлкеуметтік-медициналық
статусы
Туберкулез — адам баласына ерте заманнан кесел болып келе жатқан
аурулардың бірі. Атадан балаға мұраға қалдырған малдай тұқым қуалап,
мыңдаған қыршын жастарды қызғалдағынан солдырып, талаптыларды өмір бойы
мүгедек еткен аурулар арасында туберкулез алдыңғы қатарда орын алады
Туберкулез ауруы жөніндегі алғашқы еңбек медицинаның атасы
саналатын Гиппократ (біздің Дәуірімізге денінгі 460—400 жылдары өмір
сүрген) қаламынан шыққан. Ол өз еңбегінде ауруды қалай емдеу керектігі
жайлы ақыл-кеңес береді, тазалық сақтаудың, тағамды дұрыс іше білудің
(диета) маңыздылығына көңіл аударады.
Батыс және Орталық Европа елдерінде туберкулез ауруын емдеушілер
корольдер мен императорлар болған. Англияда тіпті без туберкулезін король
ауруы деп атаған. Туберкулезден емделеміз деп орталық қалаларға ағгылып
келіп жаткан халықты корольдер оң аяғының бас бармағымен сүйкеп емдеген.
Мысалы Иванов II және Вильям III осындай әдіспен 20 000 ауруды, ал Карл II
91 000 адамды емдеген. Әрине, мұндай емдеу халықтан ақша алудың,
қанаудың тағы бір амалы еді.
Атақты неміс ғалымы Роберт Кох 1882 жылы Берлин академиясында сөйлеген
сөзінде: егер біз аурудың халық үшін зиянын айтқанда оның өлшемі есебінде
әрбір аурудан өлгендерді алсақ, онда адамзат өміріндегі ең қатерлі оба,
тырысқақ сияқты аурулар туберкулезден әлдеқайда көп кейін тұрар еді, —
деп атап көрсетті [7;14б].
Гейдельберг маңынан табылған, біздің жыл санауымыздан 5000 жыл бұрын
(тас дәуірі) өмір сүрген адамнын сүйегін тексеру кезінде кеуде
омыртқаларынан туберкулезге ұқсайтын аурулардың белгілерін тапты. Біздің
заманымызға дейін сақталған жазбалардан туберкулез ауруының ертедегі
Египет, Вавилония, Греция, Персия, Қытай халықтары арасында кең тарағанын
көреміз. Бұл жазбаларда туберкулез ауруының белгілері және одан сақтану
шаралары да келтіріледі.
Бұл ауру жайлы қызықты деректерді атақты тәжік ғалымы Абу-
али-Ибн-Сина (Авицена) еңбектерінен де көреміз. Медициналық мәселелерге
арнаған еңбектерінде туберкулез ауруы тұқым қуалайды, аурудың асқынуы
көктемде жиі болады, ауру әсіресе жүкті әйелдерде ауыр болады деп жазды.
Ауруды емдегенде таза ауа, әртүрлі климат жағдайлары пайдалы әсер етеді деп
есептеген. Уақыт өте келе көптеген әдеби жазбаларда туберкулез ауруы және
оның жеке мемлекеттерде кең тарағаны жайлы деректерді жиірек кездестіреміз.
Туберкулез ауруы жайында медициналық ғылымның дами түсуіне
үлкен әсер еткен жай — 1882 жылы 24 наурызда Роберт Кохтың
туберкулезді қоздырушы микробты ашуы болды. Бұл микроб микроскоп арқылы
қарағанда таяқшаға ұқсас болғандықтан туберкулез таяқшасы, немесе оны ашқан
ғалым құрметіне Кох таяқшасы, немесе микробтар дүниесіндегі орнына
байланысты туберкулез микробактериясы деп аталынды.
Көптеген мұрағаттардағы құжаттар туберкулез ауруының бұрынғы патшалық
Россия территорнясында кең тараған аурулардың бірі болғанын көрсетеді.
Аурулардың басым көпшілігі шаруалар, жұмысшылар мен солдаттар арасында
болды. Туберкулез ауруы орыс армиясы мен флотының нағыз қас жауы болып
есептелді, өйткені солдаттардың 1,5-2 пайызы туберкулезбен ауырды.
Профессор И. О. Бейлин земство медицинасының санақтарына сүйене отырып,
әрбір үш үйге бір аурудан келгенін көрсетеді.
Туберкулез ауыруынан өлім де көп болды. Дарындары шарықтап тұрған
шоғында Белинский, Веневитинов, Кольцов, Суриков, Чехов, Плеханов сияқты
ғылым мен мәдениеттің көрнекті қайраткерлері осы туберкулез ауруының
құрбаны болды.уберкулез, әсіресе патшалық Россияның шет аймақтары болған
Орта Азия мен Қазақстан жерлерінде де кең тараған.
Батысымыздағы халықтармен қарым-қатынаста болған оқымысты
азаматтарымыз бұл кеселге жиірек ұшыраған.
Абайдың Әбіш пен Мағаш - екі баласының, Шоқан Уәлихановтың осы дертпен
аурып ертерек дүние салуы да содан...
Қайырымдылықтың тамыры ежелгі болғандықтан, ерте заманнан бері қарай
атақты ірі ойшыл-ғалымдардың, мемлекет қайраткерлерінің жазған ғылыми
еңбектерінде, айтқан нақыл сөздерінде бұл мәселе жан-жақты айтылып,
зерттеліп келуде.
Әсіресе, қазақ даласында өмір сүрген Әл-Фараби, Ж.Баласағұн,
А.Иассауи, М.Дулати сияқты ерте заманның дана, ғалым, ойшыл философтардың
еңбектерінің маңызы ерекше[3;14б].
Түркі әлемінің ұлы ойшылы көрнекті философ Әбу Насыр әл-Фараби, ол
адам бойындағы қасиеттерді құндылық ретінде зерттей білген. Оның
еңбектерінде адамдар қарым-қатынасының мәселелері негізгі орын алған. Ұлы
ақын әрі кемеңгер, ойшыл, философ Қожа Ахмет Иассауи мен әл-Фараби адамдар
бақытқа жету мақсатымен бір-біріне көмектесіп отыратын қоғам ғана қайырымды
қоғам болатындығы туралы, адам өмірін жай ғана сүрмей, үнемі қайырымдылық
жасауға, ізгілікке, жақсылыққа қарай ұмтылу қажеттігін ескертеді. Қайырымды
қаланы қайырымды адам басқарғанын қалаған.
Сондықтан әл-Фарабидің негізгі әлеуметтік тұжырымдамасы гуманизм
принципіне сүйенген деген пікірлерінің жалпы бағытымен келісуге болады.
Ал педагогикалық көзқарастарында имандылық идеяларымен танымал болған
Жүсіп Баласағұн имандылық тәрбиесінің негізін қалайтын қасиеттердің бірі -
ізгілік екендігіне баса назар аударған.
Әйгілі "Құтты білік" дастанында оның айқын көрінетін тұстары
кедейлерге, қарттарға, жетім - жесірлерге. ауру - сырқауларға көрсетілетін
қайырымдылық істері туралы айтылатын өлең жырлары. Ол әлеуметтік топ
өкілдерінің, адамдардың портреттерін жасап, елдің құты - білімді,
қайырымды, мейірімді бек дейді.
Сол сияқты қазақтың ұлы ойшылдары Абай, Шоқан, Алтынсарин, Шәкерім
сияқты данышпан ұлдарының қайырымдылық туралы ой-пікірлерін үнемі
басшылыққа алыуға болады.
Шоқан Уәлиханов қазақ даласында жүргізілуге тиісті саяси реформа
халықтың мүддесіне, оның материалдық мұқтажына сай келуі, әрі сол коғамның
ұлттық мінез-құлқына сәйкестендірілуі қажет деп қорытты. Ол қоғамда
жүргізілетін өзгерістер адам мүддесін көздеуі қажет екендігін, ал
түпкі мақсаты - халықтың материалдық әл-қуатын жақсарту, мүгедек мұқтаж
адамдарға көмек беру қажет екендігін атап өтті.
Сондай- ақ Ш. Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов,
А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев өз шығармаларында да адамның адамдық
мәртебесі туралы тамаша ой-пікірлерге аса мән берді.
Қазақстанда мемлекеттік көлемде туберкулез ауруына қарсы жоспарлы
түрде күресу шаралары тек Қазан төңкерісінен кейін басталды. Аз уақыт
ішінде туберкулез ауруын емдейтін көптеген арнаулы мекемелер ашылды,
дәрігерлер мен фельдшерлер даярланды, аурумен күресудің жаңа әдістері іске
аса бастады.
Ең алғашқы туберкулез диспансері 1922 жылы Қазақстанның сол кездегі
астанасы болған Орынбор қаласында ашылды. Көп ұзамай осындай диспансер
Петропавлда, 1924 жылы — Семей мен Қызылордада, 1925 жылы — Оралда, 1926
жылы Шымкентте ашылып, туберкулезбен ауырғандарға нақтылы көмек көрсетіле
бастады
Мысалы әлемдік ақпаратқа жүгінсек, дүние жүзінде 8 миллион адам құрт
ауруын жұқтырып, жылына 2 миллионнан астам тұрғын көз жұмады екен.Қазіргі
кезде егемендік алған еліміздің барлық аудандарында медицина техникасының
соңғы жаңалықтарымен жабдықталған туберкулез диспансерлері жұмыс істейді.
Бұларда екі мыңға таяу арнаулы жоғары білімі бар маман дәрігерлер қызмет
көрсетеді. 1934 жылы ашылған ғылыми-зерттеу туберкулез институты бұл
науқасқа қарсы жүргізіліп жатқан күллі жұмыстарды бағыттап отырады.
Бұл туберкулез мекемелерін ашуға белсене ат салысқан, Қазақстанда бұл
ауруға қарсы күрестің пионері есептелінетін В.Н.Елизарев (Семей),
П.В.Александровский (Қызылорда), С.Т.Кропанин (Петропавл), Л. Л.Сушков
(Алматы) сняқты дәрігерлер болды. Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарынан
бастап 1960 жылдарға дейін ол ушыға берген.
Әсіресе, бұл дерт Қазақстан, Әзірбайжан, Тәжікстан секілді әлеуметтік
жағдайы төмен республикаларда жоғары болды. Мысалы, 1960 жылы Қазақстанда
әр 100 мың адамға 300 туберкулезбен ауыратын адамнан келіп, 100 мың
тұрғынның 31-і осы дерттен көз жұмған. Міне, содан кейін барып туберкулезге
қарсы ашық күрес жүргізіле бастады.
Міне осы 1963 жылдан бастап туберкулезге қарсы күрес Қазақстанда да
кең етек жайды. Атап айтқанда, жер-жерлерде туберкулезді емдейтін
диспансерлер, санаторийлер салынып, емдеу мекемелері көліктермен, күшті
тамақтармен қамтамасыз етіле бастады. Дәрігерлік көмек халыққа жақындап,
жылжымалы тексеру пунктері шалғайдағы ауылдарға дейін аралады. Сөйтіп,
туберкулезбен күреске қатты көңіл бөлінгені соншалық ауруға шалдыққандарға
дәрі-дәрмек пен тамақтар тегін беріліп ауыл тұрғындарының қалаларға барып
емделуі үшін жол қаражатына кететін шығынды мемлекет өзі көтерді. Тіпті,
сол жылдары жұқпалы туберкулез ауруына шалдыққан 888 науқасқа пәтер
берілді.
Міне сол кезеңдері республикамызда туберкулез ауруымен күресті
ұйымдастыру жолында көп еңбек сіңірген В.И.Зюзян,И.Қарақұлов, М.Е.Морозов,
А.Ыдырысов, Ш.Көшербаев, А.Байгурин, Д.Төлемісов, Е.Оразақов, X.Барлыбаев,
А.Терлікбаев, С.Байжановтың есімдерін республика азаматтары құрметпен
айтып, қадір тұтады. [21;5].
Бір өкініштісі, 80-жылдары Кеңес Одағы біз құрт ауруын 100 пайыз
жеңдік деп жер-жаһанға жар салды. Міне, дәл осындай мәлімдеменің
кесірінен, сол 80-90 жылдары кешегі Кеңес Одағы тұрғындары арасында
туберкулез ауруы айрықша белең алып, асқынып кетті. Бұған алып империя
экономикасының құлдырауы, халықтың әлеуметтік тұрғыдан әл-ауқатының барынша
төмендеуі, дәрі-дәрмектің жетіспеушілігі бірден-бір себеп болды.
Әлбетте жасыратыны жок, еліміз тәуелсіздігін алған өтпелі жылдарда
туберкулез мәселесіне жете көңіл бөлінбеу салдарынан мемлекетімізде
туберкулез індеті қайта өрши бастады. Нақтылай айтар болсақ, 1998 жылы
елімізде 18500 жаңадан туберкулез ауруына шалдыққан адам табылып, ол 100
мың адамға шаққанда 118,8 науқастан келген болса, 1999 жылы туберкулезбен
ауыратындар қатарына тағы да жаңадан 21 мың адам келіп қосылып, 100 мың
адамға 140,7 аурудан келген. Сол сияқты елімізде туберкулезден қайтыс
болушылар саны да алаңдатарлық жағдайда қалып отыр. Мысалы, 1998 жылы
республикада 5988 адам осы кеселден көз жұмса 100 мың адамға 38,4 адамнан
келеді, 1999 жылы оның саны аздап төмендеп, өлгендер саны 4337 адамды (100
мыңға 27,8 адамды құраған. Бірақ, бұл нақты статистикалық мәліметтер емес
екенін ескерген жөн. [23;13б].
Сонымен, адамға ерте кезден-ақ кесел болып жабысқан індетке
бастапқыда тек құлдар мен кедейлер ғана бой алдырса, кейін келе, ол адам
статусын талғамайтын деңгейге жетті.
2. Қазіргі кезде туберкулез дертіне шалдыққан адамдардың медициналық-
әлеуметтік статусы.
XXI - ғасырлардың басы туберкулез ауруының белең алуымен және содан
адамдардың қайтыс болу көрсеткішінің жоғарылығымен сипатталады. Жұқпалы
аурулар ішіндегі дүние жүзі бойынша 1-орындағы өлім мен мугедектікке әкеліп
соқтыратын бірден бір індет болып отыр. 1993 жылы Бүкіләлемдік Денсаулық
Сақтау Ұйымы (БДСҰ) туберкулезді Глобальді қауіпі бар мәселе деп
жариялады.
Адам өзін қаншалықты жетілдім, ой-өрісім дамыды дегенімен, көбінесе ол
табиғаттың әкелген кейбір құбылыстары мен ауру-сырқауларының алдында
дерменсіздік танытып алатыны белгілі. Міне, осындай ғарышқа ұшып, жеті
қабат жердің астындағыны біліп жатқан адамзат баласының құдіреті жетпей
келе жатқан қауіпті індеттің бірі — туберкулез. Өйткені, бүгінде оған қарсы
қаншама дәрі-дәрмектер жасалып, жаппай қоғамдық күрес жарияланса да ол
біздермен бірге жиырма бірінші ғасырдың табалдырығын аттап отыр.
Әрине бүгінгі күні медицина мекемелерінің заман талабына сай
жабдықталғаны баршамызды қуантады. Дегенмен де, соңғы уақытта туберкулез –
құрт ауруы асқынып, талай адамның ғұмырын қиюда.
Ал соңғы 15 жылда Қазақстан тұрғындарына дәл осы тажал қауіп төндіре
бастады. Әлбетте сол кезеңде сәбилердiң шетiнеу көрсеткiшiнiң төмендеуiне
қарамастан, ол әлi де болса, жоғары деңгейде қалып отыр.
Осындай туберкулезге қарсы жаппай күрестің нәтижесінде, 1994 жылы
Қазақстанда бұл дертке шалдыққандар көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда 59,7
адамға (1960 жылы 100 мың адамға 300 науқастан келетін, ал өлгендер саны әр
100 мың тұрғынға 17,6 адамға дейін кеміген. Бұл Қазақстандағы ең төменгі
көрсеткіш. Өкінішке орай, туберкулез індеті осы жылдан бастап елімізде
қайтадан белең алды.
Оның ең басты себебі — халықтың әл-ауқатының нашарлап, тояттап тамақ
ішпеуінде, яғни, тұрмыстық, әлеуметтік-экономикалық деңгейдің төмендеуінде
және дәрігерлік қызметтің жетіспеуінде болып отыр. Өйткені, туберкулез
ауруына уақтысында тамақтанбай, үнемі аш
құрсақ жүретін, тазалықты сақтамай, өз денсаулығын күтінбейтіндер жиі
ұшырайды. Сондықтан да, қазір бұл дертке шалдыққандар арасында
зейнеткерлердің, студенттердің, жұмыссыздардың, қаңғыбастар мен
қайыршылардың, нәрестелі болған аналарлың, ішімдікке салынушылар мен
нашақорлардың және түрмеде отырғандардың үлесі басым. Туберкулездің міне
сондықтан да әлеуметтік індет ретінде қарастырылуы сондықтан.
Туберкулездің ушығып, халықтық қасіретке айналуының тағы бір үлкен
себебі — соңғы кездері халыққа медициналық қызмет көрсету деңгейі төмендеп,
дәрігерлік көмектің халықтан алшақтай түсуінен. Өйткені экономикалық
қиындықтардың кесірінен, халық денсаулығын тексеру мен емдеу, бақылауға
алып отыру сияқты жұмыстар көп жерлерде жүргізілмеді.
Аурды емдеу мен зерттеудің және анықтаудың жолдары ғылыми тұрғыда
қарастырылады. Аурудың жұқпалы жағын зерттейтін бөлімдер бар. Сол
зерттеулер арқылы олар науқастың қандай дәрежеде екендігін біліп барып,
емдеудің әдістерін қолданады. Дәрінің күші жетпейтін аурулар бар, олаға
операция жасау арқылы немесе оқшаулау негізінде жұмыс жасалынады.
Туберкулез ауруы ұзақ емдеуді қажет ететін ауру. Емделу барысында ауру
қалай пайда болғандығы анықталып, зерттеледі. ауруды қоздыратын таяқшаларды
тауып, одан жазылып кетудің жолдары үшін мамандар жұмыс істейді. Аурудан
сақайғандарды үйіне не болмаса емдеу-сауықтыру орындарына жіберіп, оларды
үнемі бақылауға алады. Кейінгі жылдары туберкулез ауруы көбейіп кеткені
жасырын емес. Оның өзіндік себебі бар. КСРО құлағаннан кейін заман өзгеріп,
көп қиындықтарға тап болдық. Елдің экономикалық, әлеуметтік жағдайы
төмендеп кетті, көптеген ірі жұмыс орындары жабылып, ел жұмыссыз қалды.
Күні кешегі туберкулез ауруына жасалған жағдай құлдырады, ауруханалар
қысқарып, төсек орындар саны азайып кетті, дәрі-дәрмек жетіспей, емдеу
орындары қысқарды. Халықтың тұрмысы нашарлады. 1995жылдары туберкулез ауруы
қатты ушықты. Ауруды тез анықтап, оны дер кезінде емдемесе, ауруға дәрінің
күші жетпейтін кездер болады. Міне осы жағдай бізде ескерілмей туберкулезді
азайту мумкін емес. Президент жарлығында туберкулез ауруын жоюдың жолдарына
аса мән берген. Дәргерлер аурудың жазылуына себепші болса, Үкіметтен көмек
көп. [24;12б].
2004 жылғы 28 маусымдағы N 510 бұйрығы бекітілді Туберкулезге қарсы
санаторийларда емдеудің тиімділігін арттыру мақсатында бұйрық жазылды.
Бұйрықта туберкулезге қарсы санаторийлар туралы ереже жәнетуберкулезге
қарсы санаторийларда медициналық көмек кґрсету ережесі бекітілді. Емдеу-
алдын алу ісі, аккредиттеу, аќпаратты талдау департаменті (НерсесовА.В.)
әкімшілік департаментімен (ШабдарбаевА.Т.) бірлесе отырып, осы бұйрықты
Қазақстан Республикасының әділет министрлігіне мемлекеттік тіркеуге
жіберді. Әкімшілік департаменті осы бұйрықты мемлекеттік тіркегеннен кейін
оның бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етті.
Қазіргі кезде елімізде 32 санаторий бар. Оның 22-сі балар мен
жасөспірімдердікі, қалған 10-ы үлкендерге арналған. Осы санаторийлердің
барлығы бір ережеге бағынады. Республикалық, облыстық, қалалық
деңгейлердегі туберкулезге қарсы санаторийлар белгіленген тәртіппен
ұйымдастырылған және мамандандырылған мекеме болып табылады.
Санаторий Қазақстан Республикасының Конституциясына, нормативтік құқықтық
актілерге сәйкес жұмыс істейді. Олардың негізгі міндеттері: бактерия
бөлмейтін туберкулезбен ауыратын науқастарды одан әрі емдеу; тұрақты
өзгерістері бар туберкулездің компенсацияланған нысандары болған жағдайда
алдын алу іс-шараларын өткізу; науқасты медициналық-әлеуметтік сараптамаға
жіберу; туберкулезбен ауыратын науқастарды немесе туберкулез ауруымен
ауырған адамдарды кешенді оңалтуға бағытталған іс-шараларды өткізу болып
табылады.
Әрине, мұндай жағдай жалғыз Қазақстанда ғана емес, дүние жүзінде
қалыптасып отыр.
Бұл қатерлі дерт, яғни әлеуметтік маңызға ие болған құрт ауруы, атап
айтар болсақ сонау 1996 жылмен салыстырғанда 2001 жылы туберкулез ауруы
78,3 %- ға өскен.
Мысалы, біздің елімізде әрбір 100 мың тұрғынға шаққанда, орта есеппен
147,4 адам қан түкіреді.
Қысқасы, қазіргі уақытта елімізде туберкулез ауруына шалдыққан 80
мыңдай адам тіркеліп, бұл дерт шегіне жеткен. Ал, Бүкіл дүниежүзілік
денсаулық сақтау ұйымы аурулар саны 100 мың адамға шаққанда 50-ден асса,
эпидемия деп мәлімдеген. Біз ол көрсеткіштен әлдеқайда асып кеттік.
Сөйтіп, туберкулез ауруымен күрес бүгінгі күні аса маңызды әлеуметтік
мәселенің бірі боып қалып отыр және Қазақстанда туберкулезбен күресу
туралы тиісті бағдарлама белсенді түрде енгізілуде. Алайда, жеке
жағдайдағы және жеке топтағы адамдардың әлеуметтік-медициналық статусы мен
өмірінің сапасы арасындағы байланысты ескеру көзделмеген. Туберкулездің
таралу көрсеткіші 100 мың адамға шаққанда ауырғандар саны 1994жылдан бастап
2002 жылға дейін 2,8 есеге өскен. Бірақ 2003 жылдан бастап, туберкулез
ауруының таралуының төмендегені белгіленген. Соңғы уақытта, атап айтар
болсақ, сонау 1998 жылғы қабылданған мемлекеттік Халық денсаулығы атты
бағдарламаның осы жылдар аралығында іске шын мәнісінде асуының арқасында
туберкулез ауруынан қайтыс болатындардың саны азая бастады. [33;16б].
Ал жас шамасына келер болсақ, төмендегідей көрсеткішті көруге болады.
Яғни 2001 жылғы көрсеткіштен анық болып отырғандай, 15-17 жас аралығындағы
туберкулезбен ауыратын 54 %- ды, 15-17 жас аралығы әйел жынысты құраса, ал
ер жыныстының 66 %- ын, 35-64 жас аралығын қамтыды. Ал бес жыл аралығын
салыстырып қарап отырсақ, 52,8 %- ын, сол 15-17 жас аралығын, ал ер
жыныстының 68,1 %- бен, 55-64 жас аралығын қамтыған.
Міне осындай жанды күйзелткен осынау қатерлі құрт ауруына келсек, ол
әйгілі Кох таяқшасының асқынуы салдарынан болатын ауру екендігі баршамызға
аян. Әдетте, бұл таяқша кез келген адамның ағзасында кездеседі. Әрине, адам
әлеуметтік жағдайы нашарлап, дұрыс тамақтанбаған т.б. жағдайларда әлгі Кох
таяқшасы қозады. Сөйтіп, адам біртіндеп ауруға шалдығады. Тіпті бір
таңданарлығы, мұндай аурулар кейде тұрмыс жағдайы жақсы банкирлердің де,
бизнесмендердің де арасында кездесіп қалады.
Сондай-ақ, өткен жылдарда қаржы тапшылығынан түрмеде отырғандарға
амнистия жарияланған болатын. Ал, ондағы 75 мың тұтқынның 16-17 мыңы
туберкулездің екпінді түрімен ауыратындар болған еді. Міне, осындай
немқұрайлылықтың салдарынан туберкулез бүгінде республикамыздың барлық
жеріне бой бермейтіндей апатты сипат алып бара жатыр.
Ал енді оған тосқауыл қою үшін алдымен экономикамыз жақсарып,
халықтың әл-ауқаты жоғары, экологиямыз таза болуы керек, сондай-ақ, оған
тосқауыл қою үшін тубдиспансер, санаторийлерді қайта ашып, тұрғындарды
жаппай жылына бір рет өкпесін рентген-суретке түсіріп, бала-шағаларға
мезгілінде туберкулезге қарсы алдын алу шараларын жүргізу қажет.
Туберкулездің таралу деңгейі соңғы кездері эпидемияның басталу
қауіпін көрсетеді. Ауру, сонымен қатар сау адамдар бұл дерттен айығу
мүмкін емес немесе қиын емделетін аурулар категориясына жатқызады. Бұл
дерттің ауыр жағдайы ауруларды емдеу барысында тиімді, сапалы әдіс-
тәсілдерді жасап оны пайдалануға итермелейді. Бұл мәселені шешуде
комплексті келіс қажет. Бұл дегеніміз – тек қана медициналық, экономикалық
тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік психологиялық жағынан туберкулез дертіне
шалдыққан жеке тұлғаны зерттеуге арналған стандартталған көпфункционалды
әдістерді, туберкулезбен ауыратын адамның өмірінің сапасын анықтайтын
түрлі сауалнамаларды пайдалану болып табылады.
Қазіргі егеменді Қазақстанда қайырымдылық, әсіресе әлеуметтік жәрдем
көрсету мәселелердің біріне айналды.
Егемендік алған елімізге белгілі реформалар басталған кезеңде,
республика жаңа саяси-экономикалық, әлеуметтік, рухани құрылымдарды іске
асыра бастады. Жаңа қоғамды, нарықтық экономиканы құру республика
азаматтарын біраз қиыншылықтарға әкеліп соқтырды.
Нарықтық экономикаға бет алған алғашқы жылдары елімізде жұмыс
орындарының жабылуы біраз қиындықтарды туғызды. Осы кезеңде жұмыссыз
қалған, сондай-ақ денсаулығы нашар мүгедек жандардың бәріне бірдей
материалдық көмек беру мемлекет тарапынан қиынға түсті. Осындай және басқа
да себептердің салдарынан елімізде материалдық көмекті қажет ететін адамдар
тобы көбейіп кетті. Әрине мүгедек жандары жаралы науқас адамдардың
жағдайлары қиындап, кейбіреулері тіпті кедейлер тобына қосылуы да
туындады.
Әрине уақыт өте келе елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың жүргізген саясатының
арқасында бүгінгі күні экономикамыз дамыған, халықтың әл-ауқаты да
көтеріліп отыр.
Оған мысал ретінде, бұрынғы кеңестік жүйенің құрамында болған Орта
Азия мемлекеттерінің ішінен экономикалық дамуы жағынан алға шығып
отырғанымызды айтуымызға болады.
Әрине атап айтар болсақ, бүгінгі күнге дейінгі Қазақстан Республикасы
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектері және халыққа Жолдаулары мен сөйлеген
сөздерінде осы қайырымдылық, әсірісе әлеуметтік көмекке зәру науқан
адамдардың түрлі топтарына көмек көрсету және оларды әлеуметтік жағынан
қолдау жайына басты назар аударуда.
Сөйтіп қайырымдылық, жәрдем беру әлеуметтік саясаттың бір саласы
тұрғысында Қазақстан Республикасы Конституциясында және басқа да заң
актілерінде негізделді. Елімізде қайырымдылықтың заңдылық негізі қаланды.
Қазақстан Республикасының ата заңында түгел бір бөлім " адам және
азамат" деп аталып, осы заңнама негізінде бүгінгі күні елімізде мүгедек
және науқас жандардың құқықтық жағынан қорғалуына зор игі әсерін тигізіп
отыр.
Балалар құқықтарын қорғау комитетінің бірінші алқа отырысында
Елбасының 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы Жолдауының бесінші
басымдығындағы балаларды әлеуметтік кепілдікпен қамтамасыз ету мен
әлеуметтік жетімдіктің алдын алу барысында және туберкулезге шалдыққан
балалардың әлеуметтік жағынан қорғалу мен оларды әлеуметтік қолдау жайы,
отбасы тәрбиесінің баламалы нысанын дамыту мәселелерін шешуде Үкіметтік
емес ұйымдарды тарту туралы сұрақтарды жүзеге асыру тақырыбы қарастырылған
болатын.
Әрине бұл комитет функцияларының бірі балалар құқықтарын қорғау
саласында үкіметтік емес қоғамдық ұйымдардың, түрлі атқарушы органдардың
қызметін үйлестіру және бағыттау болғандықтан Қазақстан Республикасы Н.Ә.
Назарбаевтың өткен 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге
барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан өз
дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Жолдауының Бесінші
басымдығындағы және биылғы жылғы халқына арнаған жолдауындағы басымдықпен
атап айтылған еліміздің әлеуметтік саланы дамыту мәселелерін шешуде
Үкіметтік емес Ұйымдарды тартуды жүзеге асыру болып отыр.
Әрине осы балалар денсаулығы мен құқықтарын қорғау мәселелерімен
айналысатын үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар БҰҰ-ның ЮНИСЕФ балалар қоры,
Қазақстан Республикасы балалар қорлары Кеңесі АЮЛ, Әйелдердің
творчестволық бастамалық лигасы, Еуразия қоры, қазіргі заманғы саясаттың
Халықаралық институты, Қазақстан дағдарыс орталықтарының Одағы, Медиа
Орталық, Алматы қаласының балалар құқықтары жөніндегі Бюро, Үміт қоғамдық
қоры, Қазақстанның балалар қоры, Оңтүстік Қазақстан облысы психологтарының
ассоциациясы, МОТ кеңсесі, Филипп Морис ААҚ-ның жұмысын ерекше атап
айтуымызға болады. [15;31б].
Жалпы алғанда осы елімізде өз жұмысын атқарып отырған түрлі
халықаралық және отандық ұйымдар мен әлеуметтік қолдау қорларының алдына
қойған басты бағыты – еліміздің көмекке зәру азаматтарының, әсіресе
туберкулезбен ауыратындардың әлеуметтік жағынан қорғау және әлеуметтік
қолдау әрі оларды құқықтық кепілдікпен қамтамасыз ету, әлеуметтік
жетімдіктің алдын алу, отбасы тәрбиесінің баламалы нысанын дамыту
мәселелерін шешу.
Әрине әр кезеңде де туберкулезге шалдыққан науқастарға көрсетілетін
әлеуметтік көмектің аумағы шексіз, әрі үздіксіз болуы аса қажет.
Еліміздегі қоғамдық және ұлттық келелі мәселелерді шешу мақсатында
оған қол үшін беру үшін, Республикамызда көптеген қайырымдылық қорлары мен
түрлі мемлекеттік емес ұйымдардың әлеуметтік көмекке зәру топтарына жәрдем
беруге ұмтылып, өз жұмыстарын атқаруда. Міне осылардың атқарып отырған
қызметі, алдына қойған мақсаты мен міндеттеріне қарай олар топтастырылды.
Олардың ішінен нақты алып қарастыратын болсақ, денсаулығы нашар науқас
жандар мен мүгедектерге қайырымдылық көмек қоры: Тұрмысы төмен азаматтарды
қолдау жалпы Ұлттық қайырымдылық қоры; Республикалық "Бибі-ана" мүгедек
әйелдер қоры; "Жан" атты мүгедек балалары бар отбасына көмек қоры;
Республикалық мүгедектер қайырымдылық қоғамы; "Эльдорода" қайырымдылық
қоры; Алматы қаласы Бостандық ауданы мүгедектер қайырымдылық қоғамы.
Рухани қорлар "Шапағат", "Иман", "Қазығұрт", Қазақстан Мұсылман Орта
Азия комитеті, "Фатима" мұсылман әйелдерінің діни қайырымдылық қоры,
"Ақниет", Халықаралық рухани бірлестік конгресі, "Ардагер қаламгер", "Абу-
Даби", "Қоныс", "Қожа Ахмет Иассауи", "Нәзір", Домалақ ана" тағы басқа да
қайырымдылық қорларын ерекше айтуымызға болады.
"Қазығүрт", "Арыс", "Фатима ", "Қоныс" қорлары да белгілі дәрежеде
қайырымдылық қызметтер атқарып, әлеуметтік мәселелерді шешуге өз үлестерін
қосуда.
Сонымен қатар еліміздегі шыққан мүгедек, науқас жандарды әлеуметтік
жағынан қорғау заңдылықтардың басты мақсаты да түпкілікті осы аталған
топтарды құқықтық-әлеуметтік жағынан қорғауды көздейді. Осының негізі де
төмендегі мына заңдардың бүгінгі күні жүзеге асырылып отырғандығын атап
айтуымызға болады. Бұлар, "Міндетті әлеуметтік сақтандыру", Қазақстан
Республикасының тұрмысы төмен, мүгедек жандарды қолдау жөніндегі "Жалпы
Ұлттық қор" туралы жарлығы, ҚР-ында халықты туберкулезден қорғаудың шұғыл
шаралары туралы 1998 жылғы 4 қыркүйектегі ҚР Үкіметінің қаулысы, әрі ҚР-
да туберкулезбен күресті күшейтудің 2004-2006 жылдарға арналған
бағдарламасын бекіту туралы ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 13 тамыздағы
қаулысы, балалар құқықтары туралы Конвенция, сондай ақ "ҚР-да
туберкулезбен күресті күшейтудің 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы"
бағдарламасы т.б. заңдар мен заң актілері қабылдандығын атап айтамыз.
Қазіргі кезде денсаулық сақтау саласының жекелеген бағыттары бойынша
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы №905 қаулысымен бекітілген
Салауатты өмір салты кешенді бағдарламасы, Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2004 жылғы 13 тамыздағы №850 қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасында 2004-2006 жылдары туберкулезге қарсы күресті күшейту
бағдарламасы іске асырылуда.
Жалпы алғанда, денсаулық сақтау саласындағы бюджеттік саясат
халықтың салауатты өмір салтын ұстануына, халықтың оның артықшылығы туралы
хабардар болуына, мемлекеттік және азаматтың бірлескен жауапкершілігіне,
денсаулықты және алғашқы медициналық-әлеуметтік көмек деңгейінде аурудың
алдын-алу жүйесін нығайтуға, азаматтардың сапалы медициналық және дәрі-
дәрмек көмегіне қол жеткізу арқылы халықтың денсаулығын жақсартуға,еркін
түрде медициналық сақтандыруды дамытуды ынталандыруға бағытталауда.
Еліміздегі әсіресе үкiметтiк емес ұйымдардың туберкулез ауруына
шалдыққан науқастарды қолдаудағы ролі ерекше болып отыр.
Yкiметтiк емес ұйымдар (YЕҰ) әлеуметтiк мәнi бар шын мәнiнде алуан
түрлi бағдарламаларды, оның iшiнде науқастарға тiкелей немесе
жанама бағытталған бағдарламаларды iске асырумен айналысады.
YЕҰ қайырымдылық жасау, халықтың мұқтаж топтарына, әсіресе осы науқас
адамдарға әлеуметтiк қолдау көрсету, оларың ойларын дендеген түрлі
әлеуметтік-психологиялық проблемаларынан оңалтуға, әсіресе бұл үмiтсiз
ауру адамдармен, қатер топтарымен жұмыс жүргiзу (туберкулез ауруына
шалдыққан науқастар, нашақорлар, маскүнемдер, қараусыз балалар), адам
құқығын қорғау, экология сияқты және басқа да бағдарламаларды iске асыруға
қатысады.
Олар Қазақстанда әлеуметтiк реформаларды енгiзуге бағытталған
жұмыстарға келiсiмдер және келiссөздер арқылы қатысады. Қазiргi кезде
адамдардың әлеуметтiк-экономикалық құқықтарын қорғау жөнiндегi шаралар
жүйесiнің маңызы ерекше.
Әрине осы аталмыш түрлі үкіметтік емес ұйымдардың баршасын толғандырып
отырған төмендегі көрсеткіш болып отыр.
Бұл көрсеткішке назар аударар болсақ, бұл тек осындай ұйымдардың ғана
емес барша қазақстандық азаматтарды толғандыруы керек.
Әрине еліміздегі туберкулез ауруына шалдыққан науқастарды әлеуметтік
жағынан қолдау көрсету барысында Әйелдердің шығармашылық бастамалық
лигасы Қазақстан Республикасында ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған
және денсаулығы нашар туберкулезге шалдыққан балалардың, жетім балалардың
институттандырылмау саясатын жүзеге асыру туралы стратегияның негізгі
компоненттерін анықтаудың маңызы зор болды.
Әрине бұл қор БҰҰ-ның ЮНИСЕФ балалар қорымен бірлесе отырып,
отбасыларды әлеуметтік-медициналық жағынан қолдау қызметтерін дамыту үшін
әдістемелік және құқықтық ақпаратты тарату үшін ақпаратты жүйені құру
туралы шешім қабылдады.
Сонымен қатар елімізде бұдан басқа да түрлі қоғамдардың жұмыс істеп
жатқандығын айтуымызға болады. Атап айтар болсақ, Алматы қаласында
ұйымдастырылған Ақ-бота – мүгедек балаларға қамқорлық одағы мүгедек
балаларды қорғау мен оларға әлеуметтік және медициналық жағынан қамқорлық
көрсетуді мақсат еткен.
Мүгедектердің Кеңес қоғамдық бірлестігі негізінен мүгедек балаларды
қамқорлыққа алу мәселесін қолға алған.
Special Olympics Kazakhstan мүгедек балаларға арналған спорт
қауымдастығы олардың денсаулығын сақтауларына басты назар аударылған.
Ал Теңбе-тең атты келесі бір қоғамдық ұйымы СПИД, наркомания
және туберкулез аурулары және олардың жұғуы жайлы балалар мен
жасөспірімдердің көңілдерін толқытқан сұрақтарына жауап қайтара отырып,
сол жастар және жасөспірімдермен әлеуметтік жұмыс жүргізуді қолға алып
отыр.
Эльдани – балалар қайырымдылық қорының біздің елімізде атқарып
отырған жұмысы ұшан теңіз. Әрине бұл қоғамның да негізгі көздеген мақсаты -
мүгедек балаларды қамқорлыққа алу, олардың денсаулығының жақсаруына
қолғабыс тигізу әрі әлеуметтік жағынан жәрдем көрсету жайы қарастырылған.
Сонымен қатар балалардың алдағы өміріне сеніммен қарауына әлеуметтік-
психологиялық жағынан көмек беру. Әрине баланың өмірлік көзқарасының
дамуына әсіресе айналасындағы жақын адамдарының тигізер әсері аса зор. Олай
болса, өзінің айналасындағы қоршаған адамдарының өзіне деген сенімін
артуына және дұрыс тәрбиеленіп, денсаулықтарының жақсаруына қажетті
жағдайларды туғызу осы Эльдани қайырымдылық қорының басты назарында демек
артық айтқандық болмас. [17;28б].
Алматы қаласында ұйымдастырылған Денсаулық зор байлық қоғамдық
орталығының көздеген басты мақсаты түрлі жұқпалы ауруларды жұқтырған науқас
жандардың өмірлік көзқарастарының дұрыс қалыптасуына, өзінің өмірге деген
сенімінің анық қалыптасуына әлеуметтік және психологиялық жағынан қолдау
көрсетіп қана қоймай науқастарынан жазылуына қажетті дәрі-дәрмекпен
қамтамасыз ету болып отыр.
Жас ұрпақ – өз атынан айқын болғанындай бұл балалар қоры ата-
аналарының қамқорлығынсыз қалған және жетім балаларға қолайлы жағдай
жасауға, дендері сау болып өсіп-өнулеріне қолқабыс тигізуді мақсат тұтқан
бірден-бір еліміздегі балалар қоры.
Әрине осы қорлардың қай-қайсысын алсақ та барлығының көздеген түпкі
мақсаты - еліміздің ертеңі болатын бүгінгі ұрпақ жайын, олардың дендерінің
сау, білімді де білікті елінің ертеңгі азаматының қалыптастыру, яғни жеке
тұлғаны тәрбиелеу, оларға жан-жақты әлеуметтік қолдау көрсету.
Сонымен қатар, ортамерзімдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz