Коммерциялық банктердің қызыметі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... 3
I. тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ...5
1.1.Пассивті операцияларды сапалы басқару . банктің табысты қызмет етуінің кепілі ...5
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын қалыптастыру
көздерін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
II. тарау "ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң пассивті операцияларының басқарылуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1"ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң қаржылық қызметтерінің негізгі көрсеткіштерін
және меншікті капиталын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21 2.2"ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң депозитті және депозитті емес көздерін басқарудағы
негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
III.тарау Пассивті операцияларды басқару тиімділігін жоғарлату жолдары ... ... ..44
3.1 Банк қорларын басқару стратегиялары мен әдістері ... 44
3.2 Банк қаражаттарын игерүіндегі шетелдік тәжірибенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... 55
ҚОСЫМША ... 57
КІРІСПЕ ... 3
I. тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ...5
1.1.Пассивті операцияларды сапалы басқару . банктің табысты қызмет етуінің кепілі ...5
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын қалыптастыру
көздерін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
II. тарау "ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң пассивті операцияларының басқарылуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.1"ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң қаржылық қызметтерінің негізгі көрсеткіштерін
және меншікті капиталын бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21 2.2"ТұранӘлем Банкі" АҚ.ң депозитті және депозитті емес көздерін басқарудағы
негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
III.тарау Пассивті операцияларды басқару тиімділігін жоғарлату жолдары ... ... ..44
3.1 Банк қорларын басқару стратегиялары мен әдістері ... 44
3.2 Банк қаражаттарын игерүіндегі шетелдік тәжірибенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... 55
ҚОСЫМША ... 57
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның банк аясы бұл - экономиканың аса қарқынды дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Бұрын қатаң реттелетін коммерциялық банктер қазіргі таңда дербестікке жетіп, күшейіп келе жатқан банкаралық бәсеке жағдайларында қызмет етуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің рөлі артуда. Банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюі нәтижесінде, банктің басқару үрдісін ұтымды ұйымдастыру өзекті мәселеге айналды. Әр бір банк өзіндік пайданы максимизациялау мен шығындарды минимизациялау үшін пассивті және активті операцияларды жоғары дәрежеде басқаруды ұйымдастыру керек. Пассивті операцияларды басқару негізінен банк меншікті капиталын құру мен үлғайтуды басқаруды, банктің депозитті және депозитті емес қаражат көздерін қалыптастыруды және басқаруды қарастырады. Банктің меншікті капиталы, банкті алуан түрлі тәуекелдерден сақтау қүралы болып келеді. Меншікті капитал басқа ұзақ мерзімді қаражаттарға қосымша ретінде банктің несиелік қызметін қолдайтын негіз болып табылады.
Қазақстанның экономикалық өсімі және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сындарлы саясаты қоғамдық сенімділіктің өсуін күшейтті және елдің банк секторын қарқынды дамытуға мүмкіндік берді. Ірі корпорациялар_мен жеке тулғалар өзіндік уақытша бос қаражаттарды банкке салуды жөн көре бастады. Бұл өз кезегінде банктерді қосымша қаражаттармен қамтамассыз етеді және активті операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндікті туғызады.
Тартылған қаражаттар банк капиталының негізгі көзі болып табылады және олар бүкіл пассивтердің 85-90% құрайды. Олар мерзімді өсуді қамтамассыз ететін, банк несиелерін және бағалы қағаздарды сатып алуды қаржыландыратын негізгі капитал көзі болып келеді. Депозиттердің талап еткенге дейінгі, мерзімдік және жинақы сияқты түрлері бар. Олар салыну мерзімдеріне, пайыздық мөлшерлемелеріне және депозиттерді жүргізу шарттарына қарай ерекшеленеді. Әр бір банк өзіндік депозит портфелін халықтың депозит бойынша қызметтерге сұранысын ескере отырып құрастырады. Депозиттерді басқару кезінде менеджерлер алдында екі негізгі мәселе туындайды: қаражаттарды тартумен байланысты депозиттердің қай түрлері банк шығындарын минимизациялауға көмектеседі; банк өзінің қаражат қажеттілігін қанағаттандыра алатындай депозит қоржынын қалай құрастыру керек.
Қазіргі таңда банктер өзінің депозиттерін қысқа мерзімді депозит нарығының депозитті емес қарыздармен қостайды. Оларға негізінен банкаралық нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды сату туралы келісімдер, Орталық банктің қарыздары, банктік облигациялардың эмиссиясы жатады. Банкирлер осындай қарыздарды қолданбас бұрын банктің жалпы ресурстық қажеттіліктерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты коммерциялық банктің пассивті операцияларды басқарудың өзекті мәселелерін ашу, пассивті операциялардың жеке түрлерін қарастыру, олардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын айқындау, менеджердің пассивті операцияларды басқару кезінде қарастыруға тиісті мәселелерді, қабылдайтын шешімдерді анықтау болып келеді. Сонымен қатар банк басқарушысы, банкті арзан немесе қысқа мерзімді не утымды қаражаттармен қамтамассыз ету үшін, капиталды қалыптастырудың қай көздерін қолдану керек екендігін айқындау. Қандай жағдайда банк қорларын қалыптастырудың депозитті не депозитті емес көздеріне артықшылық берілетінін анықтау.
Бұл мәселелердің актуалдылығы мен тәжірибелік маңыздылығы дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауға негіз боды.
Дипломдық жұмысымның объектісі "Тұран Әлем Банкі" Ашық типті Акционерлік Қоғам болып табылады.
Осы дипломдық жұмысымды жазудың мақсаты банктің қаржылық жағдайына, пассивті операцияларды басқару жолдарына талдау жүргізу. Депозитті және депозитті емес тартылған көздерді, меншікті капиталды басқарудан пайда болуы мүмкін мәселелерді шешудің бағыттарын ойластыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттердің орындалуы қарастырылады:
• коммерциялық банктің меншікті капиталын бағалау;
• "ТұранӘлем Банк" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқаруды талдау;
• банк қорларын басқару стратегиясын ұсыну.
Дипломдық жұмысты орындау барысында зандық және нормативтік актілер, әдістемелік нүсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің ғылыми еңбектері, "ТұранӘлемБанкі" АҚ-ның жылдық есебі және тағы басқа ресми әдебиеттер қолданылды.
Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның банк аясы бұл - экономиканың аса қарқынды дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Бұрын қатаң реттелетін коммерциялық банктер қазіргі таңда дербестікке жетіп, күшейіп келе жатқан банкаралық бәсеке жағдайларында қызмет етуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің рөлі артуда. Банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюі нәтижесінде, банктің басқару үрдісін ұтымды ұйымдастыру өзекті мәселеге айналды. Әр бір банк өзіндік пайданы максимизациялау мен шығындарды минимизациялау үшін пассивті және активті операцияларды жоғары дәрежеде басқаруды ұйымдастыру керек. Пассивті операцияларды басқару негізінен банк меншікті капиталын құру мен үлғайтуды басқаруды, банктің депозитті және депозитті емес қаражат көздерін қалыптастыруды және басқаруды қарастырады. Банктің меншікті капиталы, банкті алуан түрлі тәуекелдерден сақтау қүралы болып келеді. Меншікті капитал басқа ұзақ мерзімді қаражаттарға қосымша ретінде банктің несиелік қызметін қолдайтын негіз болып табылады.
Қазақстанның экономикалық өсімі және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сындарлы саясаты қоғамдық сенімділіктің өсуін күшейтті және елдің банк секторын қарқынды дамытуға мүмкіндік берді. Ірі корпорациялар_мен жеке тулғалар өзіндік уақытша бос қаражаттарды банкке салуды жөн көре бастады. Бұл өз кезегінде банктерді қосымша қаражаттармен қамтамассыз етеді және активті операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндікті туғызады.
Тартылған қаражаттар банк капиталының негізгі көзі болып табылады және олар бүкіл пассивтердің 85-90% құрайды. Олар мерзімді өсуді қамтамассыз ететін, банк несиелерін және бағалы қағаздарды сатып алуды қаржыландыратын негізгі капитал көзі болып келеді. Депозиттердің талап еткенге дейінгі, мерзімдік және жинақы сияқты түрлері бар. Олар салыну мерзімдеріне, пайыздық мөлшерлемелеріне және депозиттерді жүргізу шарттарына қарай ерекшеленеді. Әр бір банк өзіндік депозит портфелін халықтың депозит бойынша қызметтерге сұранысын ескере отырып құрастырады. Депозиттерді басқару кезінде менеджерлер алдында екі негізгі мәселе туындайды: қаражаттарды тартумен байланысты депозиттердің қай түрлері банк шығындарын минимизациялауға көмектеседі; банк өзінің қаражат қажеттілігін қанағаттандыра алатындай депозит қоржынын қалай құрастыру керек.
Қазіргі таңда банктер өзінің депозиттерін қысқа мерзімді депозит нарығының депозитті емес қарыздармен қостайды. Оларға негізінен банкаралық нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды сату туралы келісімдер, Орталық банктің қарыздары, банктік облигациялардың эмиссиясы жатады. Банкирлер осындай қарыздарды қолданбас бұрын банктің жалпы ресурстық қажеттіліктерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты коммерциялық банктің пассивті операцияларды басқарудың өзекті мәселелерін ашу, пассивті операциялардың жеке түрлерін қарастыру, олардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын айқындау, менеджердің пассивті операцияларды басқару кезінде қарастыруға тиісті мәселелерді, қабылдайтын шешімдерді анықтау болып келеді. Сонымен қатар банк басқарушысы, банкті арзан немесе қысқа мерзімді не утымды қаражаттармен қамтамассыз ету үшін, капиталды қалыптастырудың қай көздерін қолдану керек екендігін айқындау. Қандай жағдайда банк қорларын қалыптастырудың депозитті не депозитті емес көздеріне артықшылық берілетінін анықтау.
Бұл мәселелердің актуалдылығы мен тәжірибелік маңыздылығы дипломдық жұмысымның тақырыбын таңдауға негіз боды.
Дипломдық жұмысымның объектісі "Тұран Әлем Банкі" Ашық типті Акционерлік Қоғам болып табылады.
Осы дипломдық жұмысымды жазудың мақсаты банктің қаржылық жағдайына, пассивті операцияларды басқару жолдарына талдау жүргізу. Депозитті және депозитті емес тартылған көздерді, меншікті капиталды басқарудан пайда болуы мүмкін мәселелерді шешудің бағыттарын ойластыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттердің орындалуы қарастырылады:
• коммерциялық банктің меншікті капиталын бағалау;
• "ТұранӘлем Банк" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқаруды талдау;
• банк қорларын басқару стратегиясын ұсыну.
Дипломдық жұмысты орындау барысында зандық және нормативтік актілер, әдістемелік нүсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің ғылыми еңбектері, "ТұранӘлемБанкі" АҚ-ның жылдық есебі және тағы басқа ресми әдебиеттер қолданылды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1.1995 жылдың 31 тамызынан № 2444 өзгерістер мен қосымшалар
енгізілген "Қазақстан Республикасындағы банктер және олардың қызметі
туралы" зандық күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
1. "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ның ішкі несиелік саясатының Ережелері.
2. "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ның шоғырландырма жылдық есеп беруі.
3. Большой экономический русско-казахский словарь Сүлеймен
Рыхымжанулы Тоқсанбай. - Алматы: Сөздік-словарь, 1999.-809 с.
5.Банковское дело: Учебник / Под ред. проф. В.И.Колесникова, проф.
Л.П.Кроливецкой. - М.: Финансы и статистика, 1996.- 480 с.
5. Банковское дело: Учебник / Под ред. Г.С.Сеиткасимова - Алматы:
Каржы - қаражат, 1998.- 576 с.
6. Банковское дело: Учебник / Под ред. О.И.Лаврушина. - М.:
Финансы и статистика, 1999.- 576 с.
7. Банковское дело: Стратегическое руководство. - М.: Консалтбанкир,
1998г.
8. Гамидов Г.М. Банковское и кредитное дело. - М.: Изд. объеденение
"ЮНИТИ", 1994-94с.
9. Роуз ПитерС. Банковский менеджмент.Пер. с англ.со 2-го изд. - М.:
"ДелоЛтд", 1995.-768с.
И.Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Г.С.Сеиткасимова -Алматы: Экономика, 1999 - 432 с.
12. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Е.Ф.Жукова - М.: Банки
ибиржи, 1999-622 с.
13. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. О.И.Лаврушина - М.:
Финансы и статистика, 1999 - 622 с.
14.Постоновление правления Нацианального Банка РК, Правила провидения конвертации тенговых депозитов в связи с переходом к режиму свободно плавающего обменного курсатенге от 12.04.99г.
15. Бухгалтерский учет и отчетность в банках/ Под ред. Сейткасимова Г.С. - Алматы: Қаржы-қаражат; Раритет, 2001. - 456с.
16. Саниев М.С. Дентги,кредит, банки: Учебник. - Алматы, 2001 - 198 с.
17. П.Махмудов X., Мусабаев Г. Қазақша-орысша сөздік: Казахско-русский словарь. - Алматы: Өнер, 1998 г.-488с.
18.Сборник нормативных законодательных актов по рынку ценных бумагвРк-1997
19.Созаков С. "Банковский менеджмент"-1997г
20.Банковское дело: Учебник.4-е изд., перераб. И доп./Под ред.проф. В.И. Колесникова, проф. Л.П. Кроливецкой. - М.: Финансы и статистика,2001.-464с.,
21.Ковалев В.В. "Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетностей" Москва "Финансы и статистика"-1993г. 512с.
22.Общее положение выпуска и обращения депозитных сертификатов (утверждены постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 19 сентября 1996 г.№214)
1.1995 жылдың 31 тамызынан № 2444 өзгерістер мен қосымшалар
енгізілген "Қазақстан Республикасындағы банктер және олардың қызметі
туралы" зандық күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.
1. "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ның ішкі несиелік саясатының Ережелері.
2. "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ның шоғырландырма жылдық есеп беруі.
3. Большой экономический русско-казахский словарь Сүлеймен
Рыхымжанулы Тоқсанбай. - Алматы: Сөздік-словарь, 1999.-809 с.
5.Банковское дело: Учебник / Под ред. проф. В.И.Колесникова, проф.
Л.П.Кроливецкой. - М.: Финансы и статистика, 1996.- 480 с.
5. Банковское дело: Учебник / Под ред. Г.С.Сеиткасимова - Алматы:
Каржы - қаражат, 1998.- 576 с.
6. Банковское дело: Учебник / Под ред. О.И.Лаврушина. - М.:
Финансы и статистика, 1999.- 576 с.
7. Банковское дело: Стратегическое руководство. - М.: Консалтбанкир,
1998г.
8. Гамидов Г.М. Банковское и кредитное дело. - М.: Изд. объеденение
"ЮНИТИ", 1994-94с.
9. Роуз ПитерС. Банковский менеджмент.Пер. с англ.со 2-го изд. - М.:
"ДелоЛтд", 1995.-768с.
И.Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Г.С.Сеиткасимова -Алматы: Экономика, 1999 - 432 с.
12. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. Е.Ф.Жукова - М.: Банки
ибиржи, 1999-622 с.
13. Деньги, кредит, банки: Учебник / Под ред. О.И.Лаврушина - М.:
Финансы и статистика, 1999 - 622 с.
14.Постоновление правления Нацианального Банка РК, Правила провидения конвертации тенговых депозитов в связи с переходом к режиму свободно плавающего обменного курсатенге от 12.04.99г.
15. Бухгалтерский учет и отчетность в банках/ Под ред. Сейткасимова Г.С. - Алматы: Қаржы-қаражат; Раритет, 2001. - 456с.
16. Саниев М.С. Дентги,кредит, банки: Учебник. - Алматы, 2001 - 198 с.
17. П.Махмудов X., Мусабаев Г. Қазақша-орысша сөздік: Казахско-русский словарь. - Алматы: Өнер, 1998 г.-488с.
18.Сборник нормативных законодательных актов по рынку ценных бумагвРк-1997
19.Созаков С. "Банковский менеджмент"-1997г
20.Банковское дело: Учебник.4-е изд., перераб. И доп./Под ред.проф. В.И. Колесникова, проф. Л.П. Кроливецкой. - М.: Финансы и статистика,2001.-464с.,
21.Ковалев В.В. "Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ отчетностей" Москва "Финансы и статистика"-1993г. 512с.
22.Общее положение выпуска и обращения депозитных сертификатов (утверждены постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 19 сентября 1996 г.№214)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... 3
I. тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ...5
1.1.Пассивті операцияларды сапалы басқару - банктің табысты қызмет етуінің
кепілі ...5
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару
... ... ... ... ... ... ... 9
1.3Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын
қалыптастыру
көздерін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...15
II. тарау "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң пассивті операцияларының басқарылуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1"ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң қаржылық қызметтерінің негізгі
көрсеткіштерін
және меншікті капиталын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
2.2"ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқарудағы
негізгі мәселелер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
III.тарау Пассивті операцияларды басқару тиімділігін жоғарлату
жолдары ... ... ..44
3.1 Банк қорларын басқару стратегиялары мен әдістері ... 44
3.2 Банк қаражаттарын игерүіндегі шетелдік тәжірибенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... 55
ҚОСЫМША ... 57
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның банк аясы бұл - экономиканың аса
қарқынды дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Бұрын қатаң
реттелетін коммерциялық банктер қазіргі таңда дербестікке жетіп, күшейіп
келе жатқан банкаралық бәсеке жағдайларында қызмет етуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің рөлі
артуда. Банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюі нәтижесінде, банктің
басқару үрдісін ұтымды ұйымдастыру өзекті мәселеге айналды. Әр бір банк
өзіндік пайданы максимизациялау мен шығындарды минимизациялау үшін пассивті
және активті операцияларды жоғары дәрежеде басқаруды ұйымдастыру керек.
Пассивті операцияларды басқару негізінен банк меншікті капиталын құру мен
үлғайтуды басқаруды, банктің депозитті және депозитті емес қаражат көздерін
қалыптастыруды және басқаруды қарастырады. Банктің меншікті капиталы,
банкті алуан түрлі тәуекелдерден сақтау қүралы болып келеді. Меншікті
капитал басқа ұзақ мерзімді қаражаттарға қосымша ретінде банктің несиелік
қызметін қолдайтын негіз болып табылады.
Қазақстанның экономикалық өсімі және Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің сындарлы саясаты қоғамдық сенімділіктің өсуін күшейтті және елдің
банк секторын қарқынды дамытуға мүмкіндік берді. Ірі корпорациялар_мен жеке
тулғалар өзіндік уақытша бос қаражаттарды банкке салуды жөн көре бастады.
Бұл өз кезегінде банктерді қосымша қаражаттармен қамтамассыз етеді және
активті операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндікті туғызады.
Тартылған қаражаттар банк капиталының негізгі көзі болып табылады және
олар бүкіл пассивтердің 85-90% құрайды. Олар мерзімді өсуді қамтамассыз
ететін, банк несиелерін және бағалы қағаздарды сатып алуды қаржыландыратын
негізгі капитал көзі болып келеді. Депозиттердің талап еткенге дейінгі,
мерзімдік және жинақы сияқты түрлері бар. Олар салыну мерзімдеріне,
пайыздық мөлшерлемелеріне және депозиттерді жүргізу шарттарына қарай
ерекшеленеді. Әр бір банк өзіндік депозит портфелін халықтың депозит
бойынша қызметтерге сұранысын ескере отырып құрастырады. Депозиттерді
басқару кезінде менеджерлер алдында екі негізгі мәселе туындайды:
қаражаттарды тартумен байланысты депозиттердің қай түрлері банк шығындарын
минимизациялауға көмектеседі; банк өзінің қаражат қажеттілігін
қанағаттандыра алатындай депозит қоржынын қалай құрастыру керек.
Қазіргі таңда банктер өзінің депозиттерін қысқа мерзімді депозит
нарығының депозитті емес қарыздармен қостайды. Оларға негізінен банкаралық
нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды сату туралы
келісімдер, Орталық банктің қарыздары, банктік облигациялардың эмиссиясы
жатады. Банкирлер осындай қарыздарды қолданбас бұрын банктің жалпы
ресурстық қажеттіліктерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты коммерциялық банктің пассивті
операцияларды басқарудың өзекті мәселелерін ашу, пассивті операциялардың
жеке түрлерін қарастыру, олардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын
айқындау, менеджердің пассивті операцияларды басқару кезінде қарастыруға
тиісті мәселелерді, қабылдайтын шешімдерді анықтау болып келеді. Сонымен
қатар банк басқарушысы, банкті арзан немесе қысқа мерзімді не утымды
қаражаттармен қамтамассыз ету үшін, капиталды қалыптастырудың қай көздерін
қолдану керек екендігін айқындау. Қандай жағдайда банк қорларын
қалыптастырудың депозитті не депозитті емес көздеріне артықшылық
берілетінін анықтау.
Бұл мәселелердің актуалдылығы мен тәжірибелік маңыздылығы дипломдық
жұмысымның тақырыбын таңдауға негіз боды.
Дипломдық жұмысымның объектісі "Тұран Әлем Банкі" Ашық типті
Акционерлік Қоғам болып табылады.
Осы дипломдық жұмысымды жазудың мақсаты банктің қаржылық жағдайына,
пассивті операцияларды басқару жолдарына талдау жүргізу. Депозитті және
депозитті емес тартылған көздерді, меншікті капиталды басқарудан пайда
болуы мүмкін мәселелерді шешудің бағыттарын ойластыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттердің орындалуы
қарастырылады:
* коммерциялық банктің меншікті капиталын бағалау;
* "ТұранӘлем Банк" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқаруды талдау;
* банк қорларын басқару стратегиясын ұсыну.
Дипломдық жұмысты орындау барысында зандық және нормативтік актілер,
әдістемелік нүсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің ғылыми
еңбектері, "ТұранӘлемБанкі" АҚ-ның жылдық есебі және тағы басқа ресми
әдебиеттер қолданылды.
I.Тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ.
1.1 Пассивті операцияларды сапалы басқару - банктің табысты қызмет
етуінің кепілі
Пассивті операцияларды басқарудың кең мағынасы бұл - салымшылардың және
несие берушілердің қаражаттарын тартумен байланысты банктің іс-әрекеті. Ал
тар мағынада бұл - банк ұтымдылығын сақтауға және нарықтағы несие
ресурстарын мобилизациялауға бағытталған іс әрекет.
Банктің қаржылық ресурстары өте күрделі құрылым болып табылады. Олардың
негізгі бөлігін банктің меншікті қаражаттары құрайды, бірақ-та тартылған
қаражаттың үлесі де жоғары. Олар банктің қаржылық ресурстарының маңызды
көзі болып табылады. Сол себепті банктің қаржылық ресурстарын қалыптастыру
үрдісін басқару өзіне, меншікті капиталды құру мен пайдалану механизімін
басқару мен қарыз қаражаттарды басқаруды енгізеді. Осы екі басқару түрін
тереңірек қарастырайық. Банк капиталы - бұл негізінен жарғылық және басқа
қорлардан, резервтерден, бөлінбеген пайдадан тұратын банк иелерінің
қаражаттары.
Капитал - жаңа банктің өз жұмысын бастауына қажетті ресурстармен қамту,
банк қызметінің кеңею мен өсуін қамтамассыз ететін қорларды құру,
тәуекелден сақтау, банкке және оның менеджментіне сенімділікті ұстап тұру
сияқты маңызды функцияларды атқарады.
Меншікті капиталды басқарудың маңызды нысаны, оның жеткілікті екенін
дәлелдеу, сонымен қатар жеткіліктілікті бағалауға мүмкіндік беретін
көрсеткіштерді анықтау болып табылады. Тәжірибе көрсеткендей, меншікті
капиталдың жеткіліктілік шамасына активті операциялардың көлемі, құрылымы
және құрамы әсер етеді. Осылайша банк тәуекелі жоғары операцияларды
жүргізуге бағытталуы, меншікті қаражаттардың көп болуын қажет етеді.Төмен
меншікті қаражатпен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
Меншікті капиталдың мөлшері, банктің клиенттер сапасы мен санына да
байланысты болып келеді. Банк клиентері арасында сенімді қарыз алушылардың
көп болуы, ірі меншікті капиталдың болуын талап етеді.
Меншікті капиталдың жеткіліктілік мәселесін шешудің басты мақсаты, бір
жағынан максималды пайданы, екінші жағынан өтімділікті қамтамассыз
ететіндей мөлшеді ұстап тұру болып келеді.
Банкке қажетті капитал көлемін анықтау, банк ісінің теориясында даулы
сұрақтардың бірі болып келеді. Айтарлықтай жан-жал туғызатын мәселе, кім
банктерге капиталдың қоғамдық мөлшерін орнату керек, мемлекет әлде нарық
және капиталдың коғамдық мөлшері кандай болу керек.
Банктік капитал қызмет етудің әлемдік тәжірибесі, банкроттыққа ұшырау
тәуекелін шектеу мақсатында және банктерге сенімділікті ұстап түру үшін
банк капиталын реттейтін нақты мемлекеттік жүйе қажет екенін көрсетеді. Әр
ел өзінің нақты шарттарына сәйкес, жарғылық капиталдың минималды мөлшерін
орнатады.
Сенімділік пен тұрақтылыкқа жету мақсатында, сонымен катар табысты
активті операцияларды кеңейту мүмкіндігін тұғызу үшін, көп банктер меншікті
капиталды өсіруге тырысады. Бұл үрдіске банкирлерді бірқатар маңызды
экономикалық факторлар итермелейді. Ең басты - инфляция, ол активтер мен
пассивтердің мөлшерін үлкейтіп, меншікті капиталды азайтады. Екінші
факторға экономиканың тұрақсыздық сипаты жатады, ол банктік табыстарды
жоғалту тәуекелін тудырады. Алайда капитализация дәрежесі жоғары банктер
сенімді және бәсекеге жарамды болып келеді.
Меншікті капиталды өсірудің екі түрлі көзі бар: ішкі және сыртқы. Банк
капиталын өсірудің негізгі ішкі көзіне акционерлерге төленбей, банкте
қалдырылған бөлінбеген пайда жатады. Бұл көздің маңызды артықшылығына, оның
ашық нарықтағы алынатын қаражаттардан тәуелсіз болуы жатады, сонымен қатар
ол арзан және акционерлердің мүдделеріне қатер төндірмейді.
Ал кемшілігіне пайдаға салык салынатыны, және оның макроэкономикалық
факторларға тәуелді болуы жатады.
Пайданы капитализациялау мүмкіндігі дивидендтік саясатпен тура және
тікелей байланысты. Дивиденд - бұл, банк пайдасының көзі болып табылатын,
акцияға табыс. Сондықтан неғұрлым пайданың көп бөлігі дивиденд ретінде
төленсе, соғұрлым онын аз бөлігі капитализацияланады. Ал капитализацияның
төмен қарқындары банкротқа ұшырау тәуекелін өсіреді, және табыс әкелетін
банк активтерінің өсуін тежейді. Басқа жағынан дивидендтертің тым аз үлесі.
банк акцияларының нарықтық бағасының төмендеуіне әкелу мүмкін.
Осылайша банк пайдасын басқарудың өнері, пайданы дивидендтерге және
капитализацияланатын бөлікке үлестірудегі оңтайлы пропорцияны табуда жатыр.
Пайданы үйлестіру туралы басқарушылык шешімге әсер ететін факторға, банк
өзінің активтерінің қаншалықты тез өсуін қамтамассыз ете алатыны жатады.
Басқа сөзбен айтқанда, егер де банк өзінің акционерлерге тұракты мөлшерлеме
бойынша дивиденд төлеуді жалғастырса, меншікті капиталдың активтерге
қатынасы тұрақты болып сақталу үшін, банк пайдасынын; өсу қарқыны қандай
болу керек.
Меншікті капиталдың өсу көзі ретінде пайданың жоғары маңыздылығына
қарамастан, ол бұл мәселені толық шеше алмайды. Осыған орай банктер өз
капиталын сыртқы көздер есебінен өсіруге мәжбүр болады. Олар: акцияларды
сату, қарыздық міндеттемелердің эмиссиясы, активтерді сату, негізгі
қорладың кейбір түрлерін жалға беру және тағы басқалары.
Сыртқы капиталды тартудың ең қымбат түрі, акциялардың эмиссиясы болып
табылады. Өйткені ол жоғары тәуекелді және көп шығынды қажет етеді.
Меншікті капиталмен қатар банктің қаржылық ресурстарының маңызды көзі
ретінде, клиенттердің және несиелік мекемелердің тартылған қаражаттары
карастырылады. Сондықтан банкті басқару тиімділігі, пассивті операцияларды
басқару сапасымен анықталады, оның негізгі бабы депозиттер болып табылады.
Осы жағдайда екі негізгі мәселе шешіледі: 1) банк қандай қаражаттарды
айтарлықтай аз шығынмен алады және 2) қажетті несие көлемі мен басқа
қаржылық қызметтерді қамтамасыз етуге, жеткілікті депозиттерді банк
басшылығы қалай кепілдендіре алады. Бұл мәселелерді шешу, әсіресе қаржылық
нарықтың тұрақсыздығы және терең құрылымдық экономикалық дағдарыс кезінде
банкирлерге қиынға түседі.
Ақырында пассивті операцияларды басқару келесі екі негізгі талапқа
тіреледі: 1) пайыздық шығындарды минимизациялау және 2) клиенттермен қарым-
катынас маңыздылығын мойындау. Депозиттер бойынша пайызды шығындарды
минимизациялау мүмкіндігі салымшылардың жеке топтарының, депозиттер бойынша
мөлшерлемелердің өзгеруіне деген, қатынасқа байланысты болады. Мөлшерлемеге
сезімталдық дәрежесі бойынша депозиттерге сұранысты анықтауға, депозиттік
қызмет нарығын сегментациялау көмектеседі. Банк түрлі сегменттер бойынша
пайыздык мөлшерлемелерді өзгертіп, депозиттер бойынша шығындарды азайтуға
мүмкіндік туғызады.
Банктердің қарыз қаражаттарды тарту үшін қымбат бағаны төлеуге дайын
болуды түсіндіретін, пассивтерді басқарудың екінші маңызды жағы бұл
клиенттерге қызмет көрсетудің сапасы. Банкирлер ең жақсы клиенттермен
формальды және формальды емес келісімдерге отырады, Бұл клиенттердің
несиеге ғана емес, басқа да банк қызметіне сұранысты өсіреді де, банкке
косымша табысты алуға мүмкіндік туғызады.
Дамыған елдерде банк менеджментінің маңызды элементі, банк пен клиент
арасындағы өзара қатынас сипатын анықтайтын концепция болып табылады. Бұл
концепция пассивтерді басқару стратегиясының негізі болып табылады.
Банктер мен басқа қаржылық құрылымдар арасындағы, заңды және жеке
тұлғалардың салымдары үшін қатал бәсекелестіктің күшеюі, депозиттердің,
оларға қызмет етудің және бағалардың алуан түрлерінің пайда болуына әкелді.
Қазіргі кездегі дамыған елдердің банк салымдарының саны отыздан асады.
Осыған орай әрбір клиент талабына жауап беретіндей ақша-каражаттарды
сақтау формасын және тауарлар мен қызметтерге төлем жүргізудің нысанын
таңдай алады. Депозиттердің жалпы классификациясы (ҚОСЫМША А), ал жеке
тұлғалар депозиттерінің классификациясы (ҚОСЫМША Ә) келтірілген.
Активті операцияларды кеңейтіп, банк қосымша табыс алу үшін пассивтерді
баскару жағынан ең қолайлы әдіс, негізгі депозит түрлерінің өсуі мен
диверсификация болып табылады, оларға мерзімді және талап етуге дейінгі
депозиттер жатады. Мерзімді депозиттерді тарту арқылы банк балансының
өтімділігін қамтамасыз ету мәселесі шешіледі, ал талап еткенге дейінгі
салымдардың көмегімен пайда алынады, өйткені олар ең арзан банк
ресурстарына жатады. Сонымен қатар клиенттердің ағымдық және есептік
шоттарға қызмет көрсету бойынша банк шығындары минималды болып келеді.
Банктің қаржылық ресурстарында талап еткенге дейінгі депозиттердің үлесін
үлкейту, банктің пайыздық шығындарын азайтады да, бұл қаражаттарды банк
активінде қолдану жоғары пайданы алуға мүмкіндік береді. Бірақ есептік
шоттар пассивтердің алдын ала болжауға жатпайтын элементтерінің бірі болып
табылады. Сол себепті, қарыздық капиталдағы олардың көп бөлігі банк
өтімділігін әлсіретеді.
Осыған орай пассивтерді басқарудың маңызды міндеті - банк депозит
базасының оңтайлы кұрылымын анықтау болып табылады.
Депозиттердің сапасы мен саны банк кызмет нәтижесіне маңызы ерекше
болғандыктан, олар қатаң бәсекелестіктің объектісі болып келеді. Банк
жүйесінде депозиттердің көлемі мен кұрылымына, үкіметтің ақша-несие және
салык саясаты шешуші әсер етеді. Банк менеджментінің сапасы да өте маңызды
болып келеді. Әдетте адамдар ыңғайлы және әдемі офистері бар қызметкерлері
кәсіпқой зейінді және сүйкімді фирмалармен іс жүргізуді қалайды. Алуан
түрлі және ең жақсы қызметтерді ұсынатын банктердің, қызмет қатары шектеулі
банктерден артыкшылығы бар.
Депозиттерді басқарудын тиімді инструменті депозитті пайыз, жөне оньң
салым мерзімі мен сомасына қарай өзгерісі болып табылады. Неғұрлым депозит
мезімі ұзақ болса, соғүрлым Бұл депозит бойынша салымшылар жоғары пайыздық
табыспен қамтамассыз етілу керек. Депозиттерге пайыздық ресурстарға
карағанда төмен болады.
Депозитті емес каражат көзін таңдағанда менеджер келесі негізгі
факторларды ескеру қажет: әрбір депозитті емес көздерден құрастырылатын,
қаражаттардың салыстырмалы құны, әр көздің тәуекелі, өтеу мерзімі,
қорлардың депозитгі емес көздерін қажет еткен банк көлемі, қаражаттарды
қалыптастыруда балама көздерді қолдануды шектейтін, ережелерді шығару.
Банктін қаржылық рессурстарды басқару тиімділігі, активті және пасивті
операциялардың мерзімі бойьшша сәйкестігін қамтамассыз етумен анықталады.
Өкінішке орай, банктердің көбісі бұл ережені бұзады. Қыска мерзімге алынған
каражаттар үзак мерзімді салымдар ретінде жиі қолданылады, осынық
нәтижесінде активтер мен негізгі міндетгемелер бойынша жабулар сәйкес
келмейді. Активтерді өткізуден қолма-қол қаражаттардын түсуі, мерзімдер
бойынша қарызды жабуға қажетті ақша-қаражаттың мөлшерімен сәйкес келмейді.
Бұл мерзімдердің дәл келмеуінде туындайтын тауқымет, тез арада жүзеге
асыруды талап ететін, ақша нарығының қарыздары және талап еткенге дейінгі
салымдар сияқты міндеттемелердің көп бөлігінін бар болуы. Осылайша, банк
әрдайым ақша-қаражат сұранысын қанағаттандыруға дайьш болу керек. Банктің
өз міндеттемелері бойынша жауап беруге дайын болуы, оның өтімділігін
анықтайды.
Ұтымдылық мәселесіне әсер ететін келесі фактор бұл - банктің пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісіне сезімталдығы. Пайыздық мөлшерлемелердің
өзгерісі, клиенттердін депозиттерге және несиелерге сұранысынан көрініс
табады, бұл банк өтімділігінің деңгейіне қатты әсер етеді.
Кез келген банкті басқарудың маңызды мәселе, өтімділіктің қажетті
денгейін қамтамассыз ету болып табылады. Егер банк қажет болған уақытта
тиімді бағамен қаражаттарды ала алса, ол өтімді болып есептеледі. Яғни
банктің қолында өтімді қаражаттар соммасы бар, немесе ол оны активтерді
сату немесе қарыздар арқылы лезде ала алатынын білдіреді.
Әрбір каржыландыру көзіне клиент сұранысының пайыздык икемділігі өте
маңызды болып келеді. Шын мәнісіде банк, клиенттер пайыздық мөлшерлемеге
сезімтал емес болуын қалайды. Осыған, депозитті өнімдерді, басқа қызметтер
мен артықшылықтарды бір "пакетке" біріктіру арқылы жетуге болады. Мысалға
депозиттерді алған кезде, клиент басқа банк қызметтерінен айрылады, осындай
әдістерді қолдану арқылы банк басшылығы одан төмен баланстар төлемге
жіберілмеу тиіс, негізгі қаржыландыру деңгейді анықтай алады.
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару
Салымдар - бұл банктердің дамуына және тиімді қызмет етуіне қажетті
негіз болып табылады. Салымдар банк балансындағы айрықша бап болып келеді
және олар банктік қызметті басқа бизнес түрлерінен ерекшеленеді. Салымдар
банкті несиелеу көздерімен қамтамассыз етеді де, пайданың өсуіне әкеледі.
Сонымен қатар салымдар заң шығарушылықтың талабына сәйкес резервтерді
құруға мүмкіндік береді.
Банктермен ұсынылатын депозиттердің түрлері. Қазіргі кезде депозиттерді
жүргізу бойынша ұсынылатын банк қызметінің ауқымы клиенттерді таң
қалдырады. Олардың саны 31-ден асып, фирмалар мен үй шаруашылықтардың
талаптарын қанағаттандыра алады.
Трансакциондық (төлемдік) депозиттер. Банк клиенттің атынан жасалынатын
төлемдерге негізделген депозиттерді жүргізу бойынша банк қызметінің ең көне
түрі. Трансакциондық депозиттерге, немесе талап еткенге дейінгі
депозиттерге қызмет көрсеткенде, банк клиент сұрауымен шоттан кез келген
соманы алып беруге міндетті. Трансакциондық депозиттер өзіне кәдімгі
пайызсыз талап еткенге дейінгі депозиттерді енгізеді, олар клиенттерге
пайыз ретіне пайда әкелмейді, бірақ есептеулерді жүргізуді жеңілдетеді және
каражат сақталымын қамтамассыз етеді.
Пайызсыз талап еткенге дейінгі салымдар. Бұл салымдарды тұрақсыз және
алдын ала болжауға жатпайтын депозит түріне жатқызуға болады, өйткені
шоттағы қаражаттар кез келген уақытта клиентпен алыну мүмкін. Пайызсыз
депозиттердің маңызды бөлігі коммерциялық фирмалармен ашылып, кейін
пайыздық табысты әкелетін басқа чектік депозиттердің түрлеріне аударылады.
Пайыздарды төлеуді ескеретін талап етуге дейінгі депозиттер. Бұл
депозитерді чектік және жинақы депозиттерінің гибриді деп те атауға болады.
Оларға НАУ-шоты жатады, ол жинақты депозит болғандықтан, клиентті пайыздық
табыспен қамтамассыз етеді. Клиент НАУ-шотынан қаражатты алмас бұрын банке
хабарлама қағаз ұсыну керек. Автоматты түрде қаражаттарды аудару жүйесінің
(АТS) көмегімен клиент өз банкіне жинақы қордан чектік шотына ақша
қаражаттарды аудару үшін тапсырыс бере алады. Нәтижесінде пайыздар
трансакциондық шоттың қалдығына есептеледі, және олар жинақты шотқа
есептелетін пайыздарға сәйкес болады.
Мерзімдік депозиттер. Жинақтық немесе мерзімдік депозиттер уақытша бос
ақшаларын белгілі бір уақыт аралығында сақтағысы келетін, клиенттер
қаражаттарын тартуға негізделген шоттар. Осындай депозиттерге
трансакциондық шоттармен салыстырғанда айтарлықтай жоғары пайыздық
мөлшерлеме орнатылады. Мерзімдік депозиттердің пайыздық мөлшерлемесі жоғары
болғанымен, оларға қызмет көрсету банкке арзанға түседі. Осындай
депозиттерді негізінен жеке тұлғалар мен кәсіпорындар ашады. Мерзімдік
депозиттердің бекітілген мерзімі мен пайыздық мөлшерлемесі болады. Осы
депозиттерден қаражатты тек мерзімі келгенде ғана алуға болады.
Түрлі депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелер. Депозиттердің пайыздық
мөлшерлемелері депозит мерзіміне тікелей байланысты, неғұрлым мерзімі ұзақ
болса, соғүрлым әкелетін пайыздық табысы жоғары болады. Мысалға НАУ-шотынан
және жинақтық депозиттерден, клиент банкті алдын ала хабарламай ақша-
қаражаттарын ала алады, сол себепті бұл депозиттер бойынша пайыздық
мөлшерлеме ең төмен болып келеді. Мерзімі бір жылдан асатын депозиттердің
пайыздық мөлшерлемесі аздап жоғары болады. Депозиттерге пайыздық
мөлшерлемені қалыптастыруда банктің өз мойнына алатын тәуекел деңгейі де
маңызды роль ойнайды. Маркетингтік бағдарлама мен банк мақсаттары
мөлшерлеме қалыптастыруда салмақты факторлар болып келеді. Егер банк
нарықта салымдар үшін күрессе, жоғары пайыздық мөлшерлемелерді орнатады. Ал
керісінше кейбір депозит түрлерін ұсынуды тоқтатқысы келсе, ол
депозиттердің пайыздарын бәсекелес банктердің мөлшерлемелеріне сәйкес
төмендетеді.
Банк депозиттерінің құрылымы. Кез келген уақыттағы банк депозиттерінің
қоржыны, халықтың депозиттер бойынша қызметтерге деген сұранысына тікелей
байланысты. Екінші маңызды фактор - банктің каражат тарту тәсілі болып
табылады. Оның ішіне, қызметтерге төлем және әртүрлі депозиттердің пайыздық
мөлшерлемелерді, депозит шоттарды қолданатын клиенттерді ұстап қалуға
кететін уақыт пен ресурстарды жатқызуға болады.
Егер де банктер өзіндік депозит қоржынының құрамы жайында өз бетімен
шешім қабылдай алса, олар талап етуге дейінгі депозиттердің артық болуын
қалаушы еді. Бұл шоттар арзан банк қаражат көздеріне жатады және негізгі
депозиттердің маңызды бөлігін құрайды, олар нарықтық пайыз мөлшерлемелер
өзгерісіне жоғары табысты депозиттерге қарағанда сезімтал емес.
Басқа банктердің салымдары. Бұл депозиттердің соңғы маңызды категориясы
болып табылады. Оларға корреспонденттік шотар жатады. Бұл шоттарды банктер
корреспондентік қызметтерге төлем жүргізу үшін қолданады. Басқа банктердің
салымдарын ұстаушы банк, өз балансында оларды "лоро" шоттар бойынша қарыз
ретінде есептейді. Осындай депозиттерді басқа банктерде ұстаушы банк оларды
"ностро" шоттар бойынша актив ретінде есептейді.
Түрлі депозиттік шоттар бойынша шығындардыц функционалдық талдауы.
Банктер қаражаттарды арзан депозиттерді сату арқылы алуға тырысады. Егер
банк өзіндік капитал қаражаттарын арзан депозиттерді сату арқылы алса, одан
кейін оларды айналымға жіберсе, ол жоғары табысты активтерді ала алады.
Алынған қаражат және берілген қарыз арасындағы пайыздық айырмашылықты
үлкейтеді. Қандай депозиттер банк үшін ең арзан болып келеді? Және қай
депозиттер таза табыстың ең көп мөлшерін әкеледі?
Айтарлықтай арзан депозиттерге түрғындардың чектік депозиттері мен
қарапайым пайызсыз мерзімдік депозиттер жатады. Чектерді өңдеу мен есепке
алуға кеткен шығындар ірі шығын бабын құраса да, кәдімгі чекттік депозиттер
бойынша салымшылар төмен пайыздық табыс алады (немесе тіптен алмайды), бұл
банктің басқа қаражат көздеріне қарағанда шығындарды азайтуға мүмкіндік
туғызады.
Коммерциялық фирмаларға ашылған чектік шоттар, тұрғындарға ұсынылатын
чектік шоттарға қарағанда банкке арзанға түседі. Дербес чектік шоттың
орташа мөлшері коммерциялық шоттың орташа мөлшерінің 13 бөлігінен аспайды,
яғни банк инвестицияға жұмсайтын қаражаттың көп мөлшерін коммерциялық
салымдардан алады.
Мерзімдік депозиттер және жинақы салымдар арзандығына қарай, талап
еткенге дейінгі депозиттерден кейін екінші орын алады. Жинақы салымдардың
банкке айтарлықтай қымбат емес болуы, төмен пайыздық мөлшерлемеге
байланысты. Бірақ та жинақ кітапшалы шоттар бойынша, қаражаттарды алу мен
салу сияқты көптеген операциялар жүргізіледі, өйткені салымшылар осы
шоттарды чектік шоттар ретінде қолдануға тырысады. Сол себепті банктер,
өзіндік жинақы депозиттердің ағымдылығын болдыртпау үшін, шоттардан
қаражатты алудың шегін қояды және көрсетілетін қызметтерге төлем ақыны
орнатады.
Банктер арзан депозиттерді қалағанмен, тек көпшілік қандай депозиттер
ұсынылатынын анықтайды. Өз клиенттерінің қалауын ескермейтін банктер көп
депозиттерді жоғалтады.
Банктік депозиттерге баға қалыптастыру әдістері. Депозиттерге баға
қалыптастырғанда банк басшылығы екі мәселені шешуге мәжбүр болады.
Біріншіден банктер салымдарды тарту және ұстап қалу үшін клиенттерді
айтарлықтай жоғары пайыздық табыстармен қамтамассыз ету керек. Бірақ өте
жоғары пайыздық мөлшерлемелер, депозиттік қаражаттарды қолданудан алған кез
келген пайданы өзіне сіңіріп алу мүмкін. Нарықтағы депозиттер үшін қатаң
бәсекелестік күрес осы мәселелерді шешуді қиындатады. Өйткені бәсеке,
депозиттер бойынша пайыздық шығындардың өсуіне әкеледі де, тартылған
қаражат айналымынан күтілетін пайданы төмендетеді.Шындығында қаржылық
нарықта жеке банктер ұзақ мезімді депозиттер бағаларына шағын бақылау
жүргізе алады. Нәтижесінде жеке банктер емес, жалпы нарық барлық бағалар
дәрежесін бекітеді. Осы нарықта банк басшылығы келесі мәселелерді шешуге
мәжбүр болады:
1. ол нарықпен анықталған бағаны салымшыларға ұсынып, көп
депозиттерді тартып ұстағысы келе ме? немесе
1. ол клиенттерге нарықтық жағдайынан төмен депозиттерді ұсынып,
олардан құтылғысы келе ме?
Банк басшылығы өсу мен пайдалылықтың арасынан біреуін таңдау керек.
Қымбат депозиттер үшін қайсарлы күрес банктің жылдам өсуіне түрткі болады,
бірақ банк ондай жағдайда өз пайдасын жоғалтады.
Депозиттерге баға қалыптастыру. "Шығын қосылған пайда " әдісі. Бұл әдіс
бойынша депозиттерге пайыздық мөлшерлемелер, несиелерге қойылған пайыздық
мөлшерлемелерге және басқа банк қызметінің бағаларына қарамастан
бекітіледі. Депозиттерді жүргізу бойынша әрбір қызмет оны көрсетумен
байланысты шығындардың көп бөлігін жабу үшін, айтарлықтай жоғары
бағаланады.
Депозит бағасы мен банк шығындары арасындағы байланыс банктерге алдынғы
уақытта ұсынылған ақысыз қызметтердің санын шектеуге мүмкіндікті туғызады.
Мысалға соңғы кездері көп банктер, жинақы шоттардан клиент қаражатын алған
кезде одан сыйақыны үстап қалады, шоттардағы қалдық туралы ақпарат беруді
шектей бастады, автоматты түрде қаражат аудару жүйесі арқылы шоттан көшірме
үшін және шоттан ақша-қаражатты алғаны үшін клиенттен төлем ақыны алады,
кішігірім жинақы депозиттерді сақтау үшін ай сайын төлем алып отырады,
шоттардағы қалдықтың міндетті минималды мөлшерін көтере бастады.
Нәтижесінде қызметтер үшін алынатын комиссия есесінен банк пайдасы өсе
бастады, бұл клиенттер өз шоттарын жабқан кезде туындайтын банк шығындарын
жабады.
Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтердің орташа құнын анықтау. "Шығын
қосылған пайда" әдісі бойынша баға қалыптастыру, депозиттер бойынша әрбір
қызмет түрінің бағасын нақты есептеуді талап етеді. Осыны қалай жүзеге
асыруға болады? Бұл үшін банкке:
1) банктің әрбір қаражат көзі бойынша қосымша
шығындардың
мөлшерлемесін есептеу;
2) әрбір қаражат көзінен түсетін банк капиталының
салыстырмалы
мөлшеріне, қосымша шығындардың әрбір мөлшерлемесін көбейту;
3) банк қаражаттарының орташа есепті қүнын анықтау үшін барлық
алынған шамаларды сомалау керек. Бұл қаражаттың жалпы қоры
әдісі болып табылады.
Ол депозиттің жеке құнына емес, банктің барлық қаржылық көздерінің
орташа есепті құнына негізделген. "Қаражаттың жалпы қоры" әдісі бойынша
бағаны есептеу банк басқармаларына, депозиттер бойынша қаржылық шығындардың
немесе пайыздық мөлшерлемелердің әрбір өзгерісінің банк қызметінің
нәтижесіне әсер ету дәрежесін анықтауға жол береді. Осы мақсатпен банк
басшылығы клиенттерге депозиттің әрбір түріне салымдардың балама шарттарын
(басқа пайыздық мөлшерлемелерді, тарифтерді, шоттардағы минималды қалдық
талаптарын) ұсына алады. Әрине менеджерлер клиент шоттарында қанша
қалдықтары бар екені және олар банкке қандай пайданы әкеле алатынын білмей
депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді қоя алмайды.
"Шекті шығындар " әдісі бойынша депозиттерге пайыздъқ мөлшерлемені
орнату. Қаржылық мамандардың көбісі келесі ортақ көзқарасты ұсталады,
депозиттердің бағасын анықтауда орташа есеппен алынған шығындар емес,
шекті, яғни жаңа қаражаттарды тартумен байланысты қосымша шығындар
қолданылу керек. Өйткені пайыздық мөлшерлемелердің жиі өзгерісі орташа
шығын массасын депозитерге баға қалыптастыруда сенімсіз негіз етеді.
Мысалға егер пайыздық мөлшерлемелер төмендесе, банкпен жиналған барлық
қаражаттың орташа шығындарына қарағанда, жаңа ақша-қаражат алу шекті
шығындары төмен түседі. Және керісінше егер пайыздық мөлшерлемелер өссе,
жаңа ақша-қаражаттың бүгінгі шекті бағасы қаражаттың орташа құнынан жоғары
болады. Егер басшылық жаңа қарыздарды орта шығындар негізінде есептесе,
олар жоғары шекті шығындарды пайдалану арқылы бағаланғанда тиімсіз болып
шығу мүмкін.
"Шекті шығындар" әдісі бойынша бағаны қалыптастыру банк басшылығына,
салымдарға пайыздық мөлшерлемелер туралы және банк қай уақытқа дейін өзінің
депозиттік базасын үлкейте алатыны туралы құнды ақпарат береді. Пайда
төмендеген кезде, басшылық шекті шығыны төмендеу жаңа қаражат көзін іздеу
І__Ђid5260443 керек, немесе жоғары шекті табыс әкелетін жаңа қарыздар мен
инвестицияларды жүзеге асыру керек.
Нарыққа енуді қамтамассыз ету ушін депозиттер бойынша пайыздарды
белгілеу. Бұл әдіс қысқа мерзімді болашақта банктің шығындар мен пайда
мөлшерін ескермей баға қалыптастыруды қарастырады. Бұл әдістің басты
мақсаты жоғары пайыздық мөлшерлемелерді және комиссиондық терімдердің төмен
тарифын белгілеу арқылы көп жаңа клиенттерді тарту. Осы жағдайда басшылық
салымдардың, демек несиелердің үлкен көлемі пайданың төмендеуін өтейді деп
үміттенеді.
Табыстары жоғары клиенттерді тартуға бағытталған баға қалыптастыру
әдісі. Көптеген, әсіресе ірі қалалық банктер осы баға қалыптастыру әдісін
қолданады. Олар табыстары жоғары клиенттерді банк қызметімен және қызмет
бағаларымен таныстырып өту үшін, жан-жақты қарастырылған жарнамалық
бағдарламаны пайдаланады. Банк қалдық мөлшері төмен және жүргізілетін
операция саны жоғары депозиттік шоттарға бағаны қымбаттатып, олардан
құтылады. Орташа деңгейден жоғары бағаларды белгілеу стратегиясы банктің
стратегиялық бағдарламасына жатады. Бұл бағдарлама бойынша әрбір дәулетті
клиент жеке банк қызметкеріне тіркеледі, және ол клиенттің барлық банктегі
істерін жүргізеді. Жергілікті депозит нарығында табыстары жоғары
клиенттерді тартуға бағытталған қызметтер мен бағалар түрлері кең
қолданылады, осыған байланысты банктер арсында бәсеке күшейіп, ең жақсы
жағдайды қалайтын клиенттердің саны өсуде.
Жеке салымшылар үшін тарифтік мөлшерлемелердің жіктелуі. Көптеген
экономистер осы әдісті шартқа байланысты баға қалыптастыру деп те атайды.
Өйткені банктер қазметтерге бағаны клиенттің өз шотын калай пайдаланғанына
қарай қояды. Егер клиент шотындағы қалдық соммасы минималды деңгейден
жоғары болса, клиенттен қызмет үшін аз төлем алынады немесе тіптен
алынбайды және керісінше.
Депозиттер бойынша қызметтер тарифтердегі айырмашылык келесі
факторларға байланысты:
1. Шот бойынша жүргізілген операциялар саны;
1. Белгілі бір уақыт аралығында (әдетте 1 ай) шоттағы орташа қадлык;
1. Салым мерзімі (күндер, апталар, айлар)
Клиент әдетте қызмет үшін комиссиондық терімдері минималды мөлшерде
болатын жәненемесе пайыздык табысы максималды болатын салым түрін және
банкті таңдайды.
Шартқа байланысты депозиттерге еркін бағалар банк қызметі нарығында
кеңінен қолданады. Олар ірі салымдарға өте қолайлы, өйткені егер шоттағы
калдық минималды деңгейден жоғары болса, банк ақысыз қызмет көрсетеді.
Осындай баға қатыстыру әдісінің артықшылығы, банктік емес клиенттің салым
түрін таңдауда болып келеді. Бұл процесс банкке оның депозит қоржынының
мазмұны мен бағасы туралы құнды акпарат береді. Еркін бағалар шоттарға
байланысты банкке, өз депозит нарығын екі бөлікке бөлуге көмектеседі,
операция саны аз және шоттағы қалдығы көп депозитер және керісінше,
операция көлемі үлкен де, шоттағы қалдығы аз депозиттер.
Клиенттерге ұсынатын қызметтер санына негізделген депозиттерге
бағаларды бекіту. Бұл әдіс банкттің ең жақсы клиенттерін бекітуге және
әрбір клиентке ұсынатын қызмет сапасы мен санына сәйкес депозиттерге бағаны
анықтауға негізделген. Банктің екі немесе одан көп қызметін сатып алған
клиенттер, банкпен шектеулі қатынаста болатын клиенттермен салыстырғанда,
қызметтерге төмен тарифтермен немесе төлемді кейінге қалдырумен
көтермеленеді. Яғни неғұрлым клиент көп банк қызметін сатып алса, соғұрлым
банкке тәуелді болады.
Банк мақсатына жету үшін депозит бағаларын қолдану. Соңғы кездері
банктер депозит бағаларын әрбір банк қызметінің түріне клиенттер қоржынының
құрастыру үшін колдануға болатынын түсінді. Депозиттерге бағалардың
өзгерісі несие мен депозит ставкалары арасындағы айырмашылықты үлкейтеді
және клиенттер құрамы мен салымдар құрылымына әсер етеді. Бұл өз кезегінде
дамудың стратегиясын және банк пайдасын анықтайды.
Сонымен қатар несиелердің және депозиттердің пайыздык мөлшерлемелері
арасындағы айырмашылық неғұрлым аз болса, соғұрлым банк пайдасының депозит
бағаларының өзгерісіне сезімтал болады.
Депозит бағаларын тек клиенттерді тартуға және бәсекелестермен күресу
үшін емес, сонымен катар банк пайдалылығын сақтап қалу мен ұлғайту үшін
қолдану керек. Әрине жаңа салымдар түрі ұсынылғанда мол сұраныс және
жетістік банкте салымдары бар клиенттер арасында туындайды. Бірақ та олар
депозиттерге қызмет көрсету үшін жоғары тарифтерді бірден төлемейді, егер
олардың пайдасы депозит бағаларына қарағанда төмендесе, банкпен қоштасады.
Банктер келешек уакытта салымдарды тарту үшін бәсекелестердің жасайтын
әрекеттеріне үлкен назар аудару керек, өйткені бәсекенің өсу тенденциясы
сакталып келеді. Технологиялык және маркетингтік жаңа енгізулер жиі
кездесетін болады, себебі банктер өз клиенттерін салымдардын жаңа
түрлерімен қызыктыруға тырысады.
1.3 Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын
қалыптастыру көздерін басқару
Банк қаражаттарын қалыптастырудың дәстүрлі көзі депозит (салым)
болып табылады. Банктің жинақы салымдарға деген тұрғындардың қажеттілігі,
банктің инвестициондық және несиелі қызметінің, нәтижесінде пайданың
"шикізаты" болып табылады. Салымдардың сомасы және олардың өсуі банктің
жүзеге асырам деген барлық несиелер мен инвестицияларды жабуға жеткіліксіз
болғанда банк менеджерлері қандай шешім қабылдау керек?
Банкирлердің клиенттермен қарым қатынас докторинасының маңыздылығына
баяғыдан бері көздері жетті. Оның нысаны, таза пайданы алуға үміттенетін
клиенттерге банк несие берудің артықшылықты жағдайларды ұсыну керек. Яғни
менеджерлердің несие беру шешімі, банк қаражатын құрастырумен байланысты
шешімінің алдында жүру керек. Және әкелетін табыстары банк шығындарын
жабатын барлық несиелер мен инвестициялар жүзеге асырылу керек. Егер де
қолда бар депозиттер бұл несиелерді жүзеге асыруға жеткіліксіз болса,
клиент қажеттілігін қанағаттандыру үшін, банк басшылығы қарыз қорларын
қалыптастырудың арзан көздерін табу керек.
Клиенттермен қатынас докторинасы пассивтерді басқару атпен әйгілі
банктің менеджмент стратегиясының дамуына әсер етті. Бұл стратегияның
негізгі мақсаты жоғары класты қарыздарға сұранысты қанағаттандыру және
резервтік талаптарды жүзеге асыру үшін басқа қаржылық мекемелерден қорларды
сатып алу болып табылады.
Пассивтерді басқару банктердің несиелік қызметін ұстап тұрудың маңызды
амалы болып табылады. Бірақ та Бұл банктің қаржылық қамсыздандыруын нығайту
үшін, нарықпен қарым-қатынастарды дамытуға бағытталған банкирлердің жан-
жақты қызмет етуін талап етеді. Банк қаражатын қалыптастыру әдісі ретінде
пассивтерді басқару, пайыздық құбылуларға сезімтал болады. Егер пайыздық
мөлшерлемелер өсіп, банк жоғары пайыздарды төлегісі келмесе, онда қысқа
мезімді капитал нарығында қарызға берілетін қаражаттар лезде сатылады,
өйткені несие берушілер нарықтық пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне
сергек болады.
Басқа сөзбен айтқанда банк қаражаттарын қалыптастыру үшін пассивтерді
басқару әдісі өте икемді болып келеді. Банк қосымша қаражаттың мөлшері мен
қандай мерзімге қажет екенін тура анықтай алады, және осы қажеттіліктерді
қанағаттандыра алатындай қаржы көзін де таба алады. Ал банк өз қаражаттарын
қалыптастыру үшін депозиттерді сатқанда басқа жағдай
туындайды, өйткені бұл кезде тек салымшы қандай соммада және қандай
мерзімге салымды банкте қалдыратынын шешеді.
Банк қаражатын қалыптастырудың депозитті емес көздері. Коммерциялық
банктер өз шешулері бойынша депозитті емес ресурстарды іске қосады. Бұл
қаражаттар міндеттемелер немесе тартылған қаражаттар деп аталады. Оларға:
банкаралық нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды
сату туралы келісімдер, вексельді есепке алу және орталық банктен
қарыздарды алу, банктік облигациялардың эмиссиясы және тағы басқалары
жатады.
Банкаралық нарықта орталық банктің резервтік шоттарында сақталынатын
депозиттер сатып алынады және сатылады. Көптеген банктер резервтік
шоттарында міндетті минимумнан салыстырмалы түрде артық қаражаттарын
қосымша пайда алу үшін, қысқа мерзімді қарыздарға жұмсайды. Банкаралық
қарыздар корреспонденттік қарым-қатынас ретінде жүзеге асырылады, және банк
ресурстарының басқа көздерімен салыстырғанда қымбат болып келеді.
Банкаралық қарыздардың басқа қарыздардан айырмашылығы: біріншіден
банкаралық ресурстар банкаралық ақша нарығынан тартылады, екіншіден
банкаралық несиелерді тарту, әдетте корреспонденттік шоттардағы ақша-
қаражат қалдығы шегінде жүзеге асырылады.
Банкаралық ақша нарығында несиелік келісімдердің алуан түрлі шарттары
кең таралған. Депозиттерді ұсыну және қайтару мерзімдері қыйлы болып
келеді. Ең қысқа мерзімді қарыздарға "бір күндік қысқа ақшалар" мен
"овернайт" депозиттері жатады. "Бір күндік ақшалар" ақша нарығында жоғары
сұранысқа ие, сол себепті Бұл қарыздар бойынша пайыздық мөлшерлемелер,
мерзімдері үзақ несие ресурстарының мөлшерлеме деңгейінен жоғары болады.
Нақты тартылған ресурстардың шегінде банк қызметі, банкаралық
несиелендірудегі автоматизімді жоққа шығарды. Коммерциялық банктермен бір
күндік мерзімге несиелік ресурстарды тарту да, сәйкесінше келісімді
толтыруды талап етеді. Нарықта еркін несиелік ресурстарды табу және оларды
уақытылы корреспонденттік шоттарға "тіркеу", өз кезегінде банк балансы
құрылымының өтімділігін ұстап тұруға мүмкіндік береді. Бұл келесі ара
қатынастың сақталуын үйғарады, яғни жабылған талаптар бойынша ағымдық
түсімдер есесінен банктің өз міндеттемелері бойынша төлемдерді уақытылы
қамтамасыз ету.
Банкаралық ақша нарығында еркін несиелік қаражаттар жеткіліксіз болған
жағдайда, коммерциялық банк орталық банктен қысқа мерзімді несиені ала
алады. Бұл жағдайда орталық банк, банк жуйесінің "соңғы сатыдағы несие
беруші" қызметін атқарады, және коммерциялық банкке уақытша өтімділік
дағдарысынан шығуға көмектеседі. Екінші деңгейлік банктердің арасында
банкаралық несие ресурстарының қозғалысы, айналымдағы акша массасының
көлемін өзгертпейді, өйткені коммерциялық банктер тартылған несиелік
ресурстар негізінде ғана келісімдерді жүзеге асырады.
Коммерциялық банктер бағалы қағаздарды, акцияларды, облигацияларды,
депозитті және жинақы сертификаттарды шығару және орналастыру жолымен өз
ресурстарын іске қоса алады.
Депозитті сертификаттар. Бұл - банк қаражаттарын калыптастырудың көзі,
шын мәнісінде гибридті шот болып табылады, ресми түрде ол депозит, ал
нақты жағдайда депозитті сертификат қарыздық қолхаттың бір түрі IOҮ ("I оwе
уои"- -"Мен сізге қарызбын"). Ол артық капиталы бар ірі компаниялардан,
табыстары жоғары жеке тұлғалардан және үкіметтік орындардан уақытша
қаражаттарды алу үшін беріледі. Депозитті сертификат -бұл акцепті банкке,
белгілі бір мерзімге және бекітілген пайыздық мөлшерлемесі бар, корлар
салымын растайтын пайыздық қолхат. Бекітілген пайыздық мөлшерлемелі
депозитті сертификаттар пайыздық-пайдалылық негізде орнатылады. Жабылу
мерзімі бір жылдан асатьн депозитті сертификаттар, әдетте депозиторға әр
алты ай сайын пайыздар әкеледі. Айнымалы пайызды депозитті сертификаттар
бойынша пайыздык мөлшерлеме белгілі бір уақыт аралығынан (лаг-период) кейін
қайта қаралады.
Банктің негізгі сатып алушыларға депозитті сертификаттарды сатудың тура
нәтижесі, сол банктегі корлардың бір депозиттен екішіге, әсіресе чектік
депозиттерден депозитті сертификаттарға аударылуы болып табылады. Депозитті
сертификаттарды сататын банк, қарапайым аударудан да қарыз қаражаттарын
өзіндік пайдамен алады, өйткені олардың ресми резервтік талаптары жоқ.
Сонымен қатар банк депозиттерінің тұрақтылығы айтарлықай жоғары, өйткені ДС
түрлі жабу мерзімдерге ие және әдетте Бұл мерзім келмейінше айналымнан шыға
алмайды.
Банк қаражаттарын қалыптастырудың көзі ретінде бағалы қағаздарды қайта
сатып алу туралы келісім. Бұл банк қаражаттарын қалыптастырудың тағы бір
депозитті емес көзі болып табылады, оның басты мақсаты қысқа мерзімді
қарыздарды жүзеге асыру үшін кепіл ретінде қолданатын тәуекелі төмен банк
активтерін пайдалану. Ол қайта сатып алу келісімінің көмегімен жүзеге
асырылады. Операцияның міндетті шарты - қатаң белгіленген мерзімде және
алдын ала анықталған баға бойынша бағалы қағаздарды банкпен кайта сатып алу
міндеттемесі болып табылады. Қайта сатып алу келісімнің мерзімі овернайт
операциясынан бірнеше айға дейін құбылады. Келісімдердің көбісі бірнеше
күндік мерзімге жасалады, бірақ соңғы кездері мерзімсіз келісім шарттардың
таралуының тенденциясы байқалады.
Қаражат қалыптастырудың депозиті емес көзі ретінде кайта сатып алу
келісімі бойынша бағлы қағаздарды сату біршама артықшылықтарға ие. Егер
қайта сатып алу келісімі қарызға алушы банкте чектік депозиті бар клиентпен
жасалса, клиент өзінің депозиттік шотына қарсы чек жазып, бағалы қағаздарды
сатып алады. Осылайша ол банктің депозиттер көлемін және резервтік
талаптарды төмендетеді. Сонымен қатар банк жаңа несиелерді ұсынуға
қолданатын қосымша қаражаттарды алады. Қайта сатып алу келісімі жоғары
сапалы банк активтерін қолдануға мүмкідік береді. Бұл қарыз бойынша банк
төлеуге тиіс пайыздық мөлшерлеме төмен, өйткені қайта сатып алу келісімі
жоғары сапалы кепілмен қамтамассыз етіледі. Осындай келісімдердің мерзімі,
қарыз алушының және несие берушінің өтімділік қажеттіліктерімен тура келісе
алады. Қайта сатып алу келісімінің төмен пайыздық мөлшерлемелеріне
байланысты банк, несиелерден жоғары пайданы ала алады. Банк қаражаттарын
қалыптастырудыц узақ мезімді депозитті емес көздері. Жоғарыда қарастырылған
кор көздері негізінен қысқа мерзімді қарыздар болып келеді. Осындай
қарыздардың мерзімі бірнеше сағаттан бірнеше айға дейін жетеді. Банктер өз
қызметі барысында мерзімі бір жылдан асатын депозитті емес қорларды да
қолданады. Оларға ипотекалар, ұзақ мерзімді капиталдың қарыздық және
кепілдік міндеттемелері жатады.
Қорлардың ұзақ мерзімді депозитті емес көздері шектеулерге және олардан
туындайтын тәуекелдерге байланысты кең қоданбайды. Бірақ та, соңғы кездері
бұл міндеттемелердің пайдалылығы оларға ірі банктік мекемелердің назарын
аударды.
Банк басшылығы алуан түрлі депозитті емес қорлар көздерінен дұрыс
таңдауды жасай білу керек. Депозитті емес қаражаттарды қолдану барысында,
ол келесі негізгі сұрақтарға жауап беру керек:
1. Осы көздерден банк қажеттілігі үшін қаншама қаражат қарызға алыну
керек?
1. Қазіргі уақытта депозитті емес қаражат көздерінің қайсысы банк
мақсаттарына сәйкес келеді?
Депозитті емес қаражаттарға банктің жалпы қажеттілігін бағалау.
Депозитті емес көздерге банктің әрбір қажеттілігі, талап етілетін несиелер
сомасы мен депозиттер сомасының арасындағы негізінен үзіліс мөлшерімен
анықталады. Активтердің көлеміне жауап беретін банк басқарушылары, банктің
барлық клиентердің ішінен кімге несие беруді шешу (таңдау) керек. Банк
басқармасы бүгінгі несиелері ғана емес, келешек несиелерді де ұсынуға дайын
болу керек. Ағымдық және болашақ несиелерді болжау, қазіргі және келешекте
туындайтын банк клиенттерінің корларға қажеттіліктерін білуге негізделу
керек.
Сонымен қатар банк басшылығы келесі мәселені шешу керек, яғни бағалы
қағаздар инвестициясы мен қарыздардың қажетті көлемін қаржыландыру үшін
банкке депозиттердің қандай соммасы қажет болады. Депозиттер мөлшеріне
болжам жасағанда ағымдық және болашақ экономикалық жағдайларды, банктің ірі
салымшылардың ақша массасының ағымына коятын талаптарды және пайыздық
мөлшерлемелерді ескеру қажет.
Несиелер мен депозиттердін ағымдық және жорамалды ағымының
айырмашылығы жеке банктің қорлар үзілісін анықтауға мүмкіндік береді.
Осылайша, қорлар үзілісі бұл - Банк жүзеге асырайын деген ағымдык және
болжамды қарыздар мен инвестициялар мен ағымдык және күтілетін депозиттер
ағымдарының айырмасы.
Көптеген банктер осындай әдіспен анықталған қорлар үзілісіне,
күлтілмеген несиеге деген қажеттілікті және депозит тапшылығын жабу үшін
біршама сомманы косады. Және нәтижесінде есептелген қорлар үзілісін жабу
үшін, қорлардың депозитті емес көздері қолданылады.
Қаражат қалыптастырудың депозитті емес көздері: ескеруге қажетті
факторлар. Болжалды қорлар үзілісін жабу үшін банк менеджерлері депозитті
емес каражат көздерінің қайсысын қолданады? Бұл сұрактың жауабы келесі бес
факторға байланысты болады:
1. Әрбір депозитті емес көздерінен құрастырылатын,
қаражаттардың
салыстырмалы құны.
1. Әр қор көзінің тәуекелі (тұрақсыздығы және сенімділік дәрежесі).
1. Қажетті каражаттардың қайтару мерзімі.
1. Депозитті емес корлар көздерін кажет еткен банк көлемі.
1. Қаражаттарды қалыптастырудың балама көздерді
қолдануды
шектейтін, ережелер.
Салыстырмалы құн. Пассивтерді басқарумен айналысатын банкирлер, қарызға
алатын түрлі қорлар көздерінің нарықтық пайыздық мөлшерлемелерін білу тиіс.
Негізгі несие берушілер косымша ресурстарды қажет ететін банктерге
қаражаттарды сатуға үміттенетін, пайыздык мөлшерлемелерді күн сайын
орнатады. Негізінен, банк басқарушылары басқа факторларды ескергенмен.
айтарлықтай арзан көздерден карызға алуды артық көреді. банк үшін қарызға
алынатын депозитті емес қорладың негізгі құны болып табылады. Депозитті
емес қорлардың нақты қарызға алу құнын анықтағанда пайызсыз шекті
шығындарды ұмытуға болмайды. Кіші банктер депозитті емес қаражаттарды, ірі
банктерге қарағанда, аз шығындалып құрастырады, бірақ депозиттердің ара
қатынасы керісінше болып табылады. Депозитті емес қарыздардың айрықша
белгісі, олардың оңай қолға жететіндігі болып табылады, бұл чектік шоттарға
қарағанда жоғары құнды өтеуге көмектеседі
Тәуекел факторы. Банк менеджерлері түрлі депозитті емес көздерден
қорларды таңдағанда, кем дегенде, екі тәуекел түрін ескеру керек. Осылайша
бірінші несиелік құнның тұрақсыздығы, яғни пайыздық мөлшерлеме тәуекелі.
Барлық пайыздық мөлшерлемелер ашық нарықтағы сұраныс пен ұсыныс деңгейіне
қарай анықталады және олар кездейсоқ тербелістерге душар болады. Қарызды
жабу мерзімі неғүрлым қысқа болса, соғұрлым оның пайыздық мөлшерлемесі
түрақсыз болады.
Екінші тәуекел түрі несиенің қол жететіндік тәуекелі. Әрбір несиелік
нарықта несие берушілер әр қарыз алушыға қарыз береді деп ешкім кепіл бере
алмайды. Ортақ несиелік шарттар қолайсыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... 3
I. тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ...5
1.1.Пассивті операцияларды сапалы басқару - банктің табысты қызмет етуінің
кепілі ...5
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару
... ... ... ... ... ... ... 9
1.3Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын
қалыптастыру
көздерін басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ...15
II. тарау "ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң пассивті операцияларының басқарылуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.1"ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң қаржылық қызметтерінің негізгі
көрсеткіштерін
және меншікті капиталын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
2.2"ТұранӘлем Банкі" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқарудағы
негізгі мәселелер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
III.тарау Пассивті операцияларды басқару тиімділігін жоғарлату
жолдары ... ... ..44
3.1 Банк қорларын басқару стратегиялары мен әдістері ... 44
3.2 Банк қаражаттарын игерүіндегі шетелдік тәжірибенің алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
ҚОРЫТЫНДЫ ... 51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... 55
ҚОСЫМША ... 57
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның банк аясы бұл - экономиканың аса
қарқынды дамып келе жатқан секторларының бірі болып табылады. Бұрын қатаң
реттелетін коммерциялық банктер қазіргі таңда дербестікке жетіп, күшейіп
келе жатқан банкаралық бәсеке жағдайларында қызмет етуде.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің рөлі
артуда. Банктер арасындағы бәсекелестіктің күшеюі нәтижесінде, банктің
басқару үрдісін ұтымды ұйымдастыру өзекті мәселеге айналды. Әр бір банк
өзіндік пайданы максимизациялау мен шығындарды минимизациялау үшін пассивті
және активті операцияларды жоғары дәрежеде басқаруды ұйымдастыру керек.
Пассивті операцияларды басқару негізінен банк меншікті капиталын құру мен
үлғайтуды басқаруды, банктің депозитті және депозитті емес қаражат көздерін
қалыптастыруды және басқаруды қарастырады. Банктің меншікті капиталы,
банкті алуан түрлі тәуекелдерден сақтау қүралы болып келеді. Меншікті
капитал басқа ұзақ мерзімді қаражаттарға қосымша ретінде банктің несиелік
қызметін қолдайтын негіз болып табылады.
Қазақстанның экономикалық өсімі және Қазақстан Республикасы Ұлттық
Банкінің сындарлы саясаты қоғамдық сенімділіктің өсуін күшейтті және елдің
банк секторын қарқынды дамытуға мүмкіндік берді. Ірі корпорациялар_мен жеке
тулғалар өзіндік уақытша бос қаражаттарды банкке салуды жөн көре бастады.
Бұл өз кезегінде банктерді қосымша қаражаттармен қамтамассыз етеді және
активті операцияларды жүзеге асыруға мүмкіндікті туғызады.
Тартылған қаражаттар банк капиталының негізгі көзі болып табылады және
олар бүкіл пассивтердің 85-90% құрайды. Олар мерзімді өсуді қамтамассыз
ететін, банк несиелерін және бағалы қағаздарды сатып алуды қаржыландыратын
негізгі капитал көзі болып келеді. Депозиттердің талап еткенге дейінгі,
мерзімдік және жинақы сияқты түрлері бар. Олар салыну мерзімдеріне,
пайыздық мөлшерлемелеріне және депозиттерді жүргізу шарттарына қарай
ерекшеленеді. Әр бір банк өзіндік депозит портфелін халықтың депозит
бойынша қызметтерге сұранысын ескере отырып құрастырады. Депозиттерді
басқару кезінде менеджерлер алдында екі негізгі мәселе туындайды:
қаражаттарды тартумен байланысты депозиттердің қай түрлері банк шығындарын
минимизациялауға көмектеседі; банк өзінің қаражат қажеттілігін
қанағаттандыра алатындай депозит қоржынын қалай құрастыру керек.
Қазіргі таңда банктер өзінің депозиттерін қысқа мерзімді депозит
нарығының депозитті емес қарыздармен қостайды. Оларға негізінен банкаралық
нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды сату туралы
келісімдер, Орталық банктің қарыздары, банктік облигациялардың эмиссиясы
жатады. Банкирлер осындай қарыздарды қолданбас бұрын банктің жалпы
ресурстық қажеттіліктерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты коммерциялық банктің пассивті
операцияларды басқарудың өзекті мәселелерін ашу, пассивті операциялардың
жеке түрлерін қарастыру, олардың ерекшеліктері мен артықшылықтарын
айқындау, менеджердің пассивті операцияларды басқару кезінде қарастыруға
тиісті мәселелерді, қабылдайтын шешімдерді анықтау болып келеді. Сонымен
қатар банк басқарушысы, банкті арзан немесе қысқа мерзімді не утымды
қаражаттармен қамтамассыз ету үшін, капиталды қалыптастырудың қай көздерін
қолдану керек екендігін айқындау. Қандай жағдайда банк қорларын
қалыптастырудың депозитті не депозитті емес көздеріне артықшылық
берілетінін анықтау.
Бұл мәселелердің актуалдылығы мен тәжірибелік маңыздылығы дипломдық
жұмысымның тақырыбын таңдауға негіз боды.
Дипломдық жұмысымның объектісі "Тұран Әлем Банкі" Ашық типті
Акционерлік Қоғам болып табылады.
Осы дипломдық жұмысымды жазудың мақсаты банктің қаржылық жағдайына,
пассивті операцияларды басқару жолдарына талдау жүргізу. Депозитті және
депозитті емес тартылған көздерді, меншікті капиталды басқарудан пайда
болуы мүмкін мәселелерді шешудің бағыттарын ойластыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттердің орындалуы
қарастырылады:
* коммерциялық банктің меншікті капиталын бағалау;
* "ТұранӘлем Банк" АҚ-ң депозитті және депозитті емес көздерін
басқаруды талдау;
* банк қорларын басқару стратегиясын ұсыну.
Дипломдық жұмысты орындау барысында зандық және нормативтік актілер,
әдістемелік нүсқаулықтар, отандық және шетел экономистерінің ғылыми
еңбектері, "ТұранӘлемБанкі" АҚ-ның жылдық есебі және тағы басқа ресми
әдебиеттер қолданылды.
I.Тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ПАССИВТІ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ.
1.1 Пассивті операцияларды сапалы басқару - банктің табысты қызмет
етуінің кепілі
Пассивті операцияларды басқарудың кең мағынасы бұл - салымшылардың және
несие берушілердің қаражаттарын тартумен байланысты банктің іс-әрекеті. Ал
тар мағынада бұл - банк ұтымдылығын сақтауға және нарықтағы несие
ресурстарын мобилизациялауға бағытталған іс әрекет.
Банктің қаржылық ресурстары өте күрделі құрылым болып табылады. Олардың
негізгі бөлігін банктің меншікті қаражаттары құрайды, бірақ-та тартылған
қаражаттың үлесі де жоғары. Олар банктің қаржылық ресурстарының маңызды
көзі болып табылады. Сол себепті банктің қаржылық ресурстарын қалыптастыру
үрдісін басқару өзіне, меншікті капиталды құру мен пайдалану механизімін
басқару мен қарыз қаражаттарды басқаруды енгізеді. Осы екі басқару түрін
тереңірек қарастырайық. Банк капиталы - бұл негізінен жарғылық және басқа
қорлардан, резервтерден, бөлінбеген пайдадан тұратын банк иелерінің
қаражаттары.
Капитал - жаңа банктің өз жұмысын бастауына қажетті ресурстармен қамту,
банк қызметінің кеңею мен өсуін қамтамассыз ететін қорларды құру,
тәуекелден сақтау, банкке және оның менеджментіне сенімділікті ұстап тұру
сияқты маңызды функцияларды атқарады.
Меншікті капиталды басқарудың маңызды нысаны, оның жеткілікті екенін
дәлелдеу, сонымен қатар жеткіліктілікті бағалауға мүмкіндік беретін
көрсеткіштерді анықтау болып табылады. Тәжірибе көрсеткендей, меншікті
капиталдың жеткіліктілік шамасына активті операциялардың көлемі, құрылымы
және құрамы әсер етеді. Осылайша банк тәуекелі жоғары операцияларды
жүргізуге бағытталуы, меншікті қаражаттардың көп болуын қажет етеді.Төмен
меншікті қаражатпен жұмыс істеуге мүмкіндік туғызады.
Меншікті капиталдың мөлшері, банктің клиенттер сапасы мен санына да
байланысты болып келеді. Банк клиентері арасында сенімді қарыз алушылардың
көп болуы, ірі меншікті капиталдың болуын талап етеді.
Меншікті капиталдың жеткіліктілік мәселесін шешудің басты мақсаты, бір
жағынан максималды пайданы, екінші жағынан өтімділікті қамтамассыз
ететіндей мөлшеді ұстап тұру болып келеді.
Банкке қажетті капитал көлемін анықтау, банк ісінің теориясында даулы
сұрақтардың бірі болып келеді. Айтарлықтай жан-жал туғызатын мәселе, кім
банктерге капиталдың қоғамдық мөлшерін орнату керек, мемлекет әлде нарық
және капиталдың коғамдық мөлшері кандай болу керек.
Банктік капитал қызмет етудің әлемдік тәжірибесі, банкроттыққа ұшырау
тәуекелін шектеу мақсатында және банктерге сенімділікті ұстап түру үшін
банк капиталын реттейтін нақты мемлекеттік жүйе қажет екенін көрсетеді. Әр
ел өзінің нақты шарттарына сәйкес, жарғылық капиталдың минималды мөлшерін
орнатады.
Сенімділік пен тұрақтылыкқа жету мақсатында, сонымен катар табысты
активті операцияларды кеңейту мүмкіндігін тұғызу үшін, көп банктер меншікті
капиталды өсіруге тырысады. Бұл үрдіске банкирлерді бірқатар маңызды
экономикалық факторлар итермелейді. Ең басты - инфляция, ол активтер мен
пассивтердің мөлшерін үлкейтіп, меншікті капиталды азайтады. Екінші
факторға экономиканың тұрақсыздық сипаты жатады, ол банктік табыстарды
жоғалту тәуекелін тудырады. Алайда капитализация дәрежесі жоғары банктер
сенімді және бәсекеге жарамды болып келеді.
Меншікті капиталды өсірудің екі түрлі көзі бар: ішкі және сыртқы. Банк
капиталын өсірудің негізгі ішкі көзіне акционерлерге төленбей, банкте
қалдырылған бөлінбеген пайда жатады. Бұл көздің маңызды артықшылығына, оның
ашық нарықтағы алынатын қаражаттардан тәуелсіз болуы жатады, сонымен қатар
ол арзан және акционерлердің мүдделеріне қатер төндірмейді.
Ал кемшілігіне пайдаға салык салынатыны, және оның макроэкономикалық
факторларға тәуелді болуы жатады.
Пайданы капитализациялау мүмкіндігі дивидендтік саясатпен тура және
тікелей байланысты. Дивиденд - бұл, банк пайдасының көзі болып табылатын,
акцияға табыс. Сондықтан неғұрлым пайданың көп бөлігі дивиденд ретінде
төленсе, соғұрлым онын аз бөлігі капитализацияланады. Ал капитализацияның
төмен қарқындары банкротқа ұшырау тәуекелін өсіреді, және табыс әкелетін
банк активтерінің өсуін тежейді. Басқа жағынан дивидендтертің тым аз үлесі.
банк акцияларының нарықтық бағасының төмендеуіне әкелу мүмкін.
Осылайша банк пайдасын басқарудың өнері, пайданы дивидендтерге және
капитализацияланатын бөлікке үлестірудегі оңтайлы пропорцияны табуда жатыр.
Пайданы үйлестіру туралы басқарушылык шешімге әсер ететін факторға, банк
өзінің активтерінің қаншалықты тез өсуін қамтамассыз ете алатыны жатады.
Басқа сөзбен айтқанда, егер де банк өзінің акционерлерге тұракты мөлшерлеме
бойынша дивиденд төлеуді жалғастырса, меншікті капиталдың активтерге
қатынасы тұрақты болып сақталу үшін, банк пайдасынын; өсу қарқыны қандай
болу керек.
Меншікті капиталдың өсу көзі ретінде пайданың жоғары маңыздылығына
қарамастан, ол бұл мәселені толық шеше алмайды. Осыған орай банктер өз
капиталын сыртқы көздер есебінен өсіруге мәжбүр болады. Олар: акцияларды
сату, қарыздық міндеттемелердің эмиссиясы, активтерді сату, негізгі
қорладың кейбір түрлерін жалға беру және тағы басқалары.
Сыртқы капиталды тартудың ең қымбат түрі, акциялардың эмиссиясы болып
табылады. Өйткені ол жоғары тәуекелді және көп шығынды қажет етеді.
Меншікті капиталмен қатар банктің қаржылық ресурстарының маңызды көзі
ретінде, клиенттердің және несиелік мекемелердің тартылған қаражаттары
карастырылады. Сондықтан банкті басқару тиімділігі, пассивті операцияларды
басқару сапасымен анықталады, оның негізгі бабы депозиттер болып табылады.
Осы жағдайда екі негізгі мәселе шешіледі: 1) банк қандай қаражаттарды
айтарлықтай аз шығынмен алады және 2) қажетті несие көлемі мен басқа
қаржылық қызметтерді қамтамасыз етуге, жеткілікті депозиттерді банк
басшылығы қалай кепілдендіре алады. Бұл мәселелерді шешу, әсіресе қаржылық
нарықтың тұрақсыздығы және терең құрылымдық экономикалық дағдарыс кезінде
банкирлерге қиынға түседі.
Ақырында пассивті операцияларды басқару келесі екі негізгі талапқа
тіреледі: 1) пайыздық шығындарды минимизациялау және 2) клиенттермен қарым-
катынас маңыздылығын мойындау. Депозиттер бойынша пайызды шығындарды
минимизациялау мүмкіндігі салымшылардың жеке топтарының, депозиттер бойынша
мөлшерлемелердің өзгеруіне деген, қатынасқа байланысты болады. Мөлшерлемеге
сезімталдық дәрежесі бойынша депозиттерге сұранысты анықтауға, депозиттік
қызмет нарығын сегментациялау көмектеседі. Банк түрлі сегменттер бойынша
пайыздык мөлшерлемелерді өзгертіп, депозиттер бойынша шығындарды азайтуға
мүмкіндік туғызады.
Банктердің қарыз қаражаттарды тарту үшін қымбат бағаны төлеуге дайын
болуды түсіндіретін, пассивтерді басқарудың екінші маңызды жағы бұл
клиенттерге қызмет көрсетудің сапасы. Банкирлер ең жақсы клиенттермен
формальды және формальды емес келісімдерге отырады, Бұл клиенттердің
несиеге ғана емес, басқа да банк қызметіне сұранысты өсіреді де, банкке
косымша табысты алуға мүмкіндік туғызады.
Дамыған елдерде банк менеджментінің маңызды элементі, банк пен клиент
арасындағы өзара қатынас сипатын анықтайтын концепция болып табылады. Бұл
концепция пассивтерді басқару стратегиясының негізі болып табылады.
Банктер мен басқа қаржылық құрылымдар арасындағы, заңды және жеке
тұлғалардың салымдары үшін қатал бәсекелестіктің күшеюі, депозиттердің,
оларға қызмет етудің және бағалардың алуан түрлерінің пайда болуына әкелді.
Қазіргі кездегі дамыған елдердің банк салымдарының саны отыздан асады.
Осыған орай әрбір клиент талабына жауап беретіндей ақша-каражаттарды
сақтау формасын және тауарлар мен қызметтерге төлем жүргізудің нысанын
таңдай алады. Депозиттердің жалпы классификациясы (ҚОСЫМША А), ал жеке
тұлғалар депозиттерінің классификациясы (ҚОСЫМША Ә) келтірілген.
Активті операцияларды кеңейтіп, банк қосымша табыс алу үшін пассивтерді
баскару жағынан ең қолайлы әдіс, негізгі депозит түрлерінің өсуі мен
диверсификация болып табылады, оларға мерзімді және талап етуге дейінгі
депозиттер жатады. Мерзімді депозиттерді тарту арқылы банк балансының
өтімділігін қамтамасыз ету мәселесі шешіледі, ал талап еткенге дейінгі
салымдардың көмегімен пайда алынады, өйткені олар ең арзан банк
ресурстарына жатады. Сонымен қатар клиенттердің ағымдық және есептік
шоттарға қызмет көрсету бойынша банк шығындары минималды болып келеді.
Банктің қаржылық ресурстарында талап еткенге дейінгі депозиттердің үлесін
үлкейту, банктің пайыздық шығындарын азайтады да, бұл қаражаттарды банк
активінде қолдану жоғары пайданы алуға мүмкіндік береді. Бірақ есептік
шоттар пассивтердің алдын ала болжауға жатпайтын элементтерінің бірі болып
табылады. Сол себепті, қарыздық капиталдағы олардың көп бөлігі банк
өтімділігін әлсіретеді.
Осыған орай пассивтерді басқарудың маңызды міндеті - банк депозит
базасының оңтайлы кұрылымын анықтау болып табылады.
Депозиттердің сапасы мен саны банк кызмет нәтижесіне маңызы ерекше
болғандыктан, олар қатаң бәсекелестіктің объектісі болып келеді. Банк
жүйесінде депозиттердің көлемі мен кұрылымына, үкіметтің ақша-несие және
салык саясаты шешуші әсер етеді. Банк менеджментінің сапасы да өте маңызды
болып келеді. Әдетте адамдар ыңғайлы және әдемі офистері бар қызметкерлері
кәсіпқой зейінді және сүйкімді фирмалармен іс жүргізуді қалайды. Алуан
түрлі және ең жақсы қызметтерді ұсынатын банктердің, қызмет қатары шектеулі
банктерден артыкшылығы бар.
Депозиттерді басқарудын тиімді инструменті депозитті пайыз, жөне оньң
салым мерзімі мен сомасына қарай өзгерісі болып табылады. Неғұрлым депозит
мезімі ұзақ болса, соғүрлым Бұл депозит бойынша салымшылар жоғары пайыздық
табыспен қамтамассыз етілу керек. Депозиттерге пайыздық ресурстарға
карағанда төмен болады.
Депозитті емес каражат көзін таңдағанда менеджер келесі негізгі
факторларды ескеру қажет: әрбір депозитті емес көздерден құрастырылатын,
қаражаттардың салыстырмалы құны, әр көздің тәуекелі, өтеу мерзімі,
қорлардың депозитгі емес көздерін қажет еткен банк көлемі, қаражаттарды
қалыптастыруда балама көздерді қолдануды шектейтін, ережелерді шығару.
Банктін қаржылық рессурстарды басқару тиімділігі, активті және пасивті
операциялардың мерзімі бойьшша сәйкестігін қамтамассыз етумен анықталады.
Өкінішке орай, банктердің көбісі бұл ережені бұзады. Қыска мерзімге алынған
каражаттар үзак мерзімді салымдар ретінде жиі қолданылады, осынық
нәтижесінде активтер мен негізгі міндетгемелер бойынша жабулар сәйкес
келмейді. Активтерді өткізуден қолма-қол қаражаттардын түсуі, мерзімдер
бойынша қарызды жабуға қажетті ақша-қаражаттың мөлшерімен сәйкес келмейді.
Бұл мерзімдердің дәл келмеуінде туындайтын тауқымет, тез арада жүзеге
асыруды талап ететін, ақша нарығының қарыздары және талап еткенге дейінгі
салымдар сияқты міндеттемелердің көп бөлігінін бар болуы. Осылайша, банк
әрдайым ақша-қаражат сұранысын қанағаттандыруға дайьш болу керек. Банктің
өз міндеттемелері бойынша жауап беруге дайын болуы, оның өтімділігін
анықтайды.
Ұтымдылық мәселесіне әсер ететін келесі фактор бұл - банктің пайыздық
мөлшерлемелердің өзгерісіне сезімталдығы. Пайыздық мөлшерлемелердің
өзгерісі, клиенттердін депозиттерге және несиелерге сұранысынан көрініс
табады, бұл банк өтімділігінің деңгейіне қатты әсер етеді.
Кез келген банкті басқарудың маңызды мәселе, өтімділіктің қажетті
денгейін қамтамассыз ету болып табылады. Егер банк қажет болған уақытта
тиімді бағамен қаражаттарды ала алса, ол өтімді болып есептеледі. Яғни
банктің қолында өтімді қаражаттар соммасы бар, немесе ол оны активтерді
сату немесе қарыздар арқылы лезде ала алатынын білдіреді.
Әрбір каржыландыру көзіне клиент сұранысының пайыздык икемділігі өте
маңызды болып келеді. Шын мәнісіде банк, клиенттер пайыздық мөлшерлемеге
сезімтал емес болуын қалайды. Осыған, депозитті өнімдерді, басқа қызметтер
мен артықшылықтарды бір "пакетке" біріктіру арқылы жетуге болады. Мысалға
депозиттерді алған кезде, клиент басқа банк қызметтерінен айрылады, осындай
әдістерді қолдану арқылы банк басшылығы одан төмен баланстар төлемге
жіберілмеу тиіс, негізгі қаржыландыру деңгейді анықтай алады.
1.2 Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтерді басқару
Салымдар - бұл банктердің дамуына және тиімді қызмет етуіне қажетті
негіз болып табылады. Салымдар банк балансындағы айрықша бап болып келеді
және олар банктік қызметті басқа бизнес түрлерінен ерекшеленеді. Салымдар
банкті несиелеу көздерімен қамтамассыз етеді де, пайданың өсуіне әкеледі.
Сонымен қатар салымдар заң шығарушылықтың талабына сәйкес резервтерді
құруға мүмкіндік береді.
Банктермен ұсынылатын депозиттердің түрлері. Қазіргі кезде депозиттерді
жүргізу бойынша ұсынылатын банк қызметінің ауқымы клиенттерді таң
қалдырады. Олардың саны 31-ден асып, фирмалар мен үй шаруашылықтардың
талаптарын қанағаттандыра алады.
Трансакциондық (төлемдік) депозиттер. Банк клиенттің атынан жасалынатын
төлемдерге негізделген депозиттерді жүргізу бойынша банк қызметінің ең көне
түрі. Трансакциондық депозиттерге, немесе талап еткенге дейінгі
депозиттерге қызмет көрсеткенде, банк клиент сұрауымен шоттан кез келген
соманы алып беруге міндетті. Трансакциондық депозиттер өзіне кәдімгі
пайызсыз талап еткенге дейінгі депозиттерді енгізеді, олар клиенттерге
пайыз ретіне пайда әкелмейді, бірақ есептеулерді жүргізуді жеңілдетеді және
каражат сақталымын қамтамассыз етеді.
Пайызсыз талап еткенге дейінгі салымдар. Бұл салымдарды тұрақсыз және
алдын ала болжауға жатпайтын депозит түріне жатқызуға болады, өйткені
шоттағы қаражаттар кез келген уақытта клиентпен алыну мүмкін. Пайызсыз
депозиттердің маңызды бөлігі коммерциялық фирмалармен ашылып, кейін
пайыздық табысты әкелетін басқа чектік депозиттердің түрлеріне аударылады.
Пайыздарды төлеуді ескеретін талап етуге дейінгі депозиттер. Бұл
депозитерді чектік және жинақы депозиттерінің гибриді деп те атауға болады.
Оларға НАУ-шоты жатады, ол жинақты депозит болғандықтан, клиентті пайыздық
табыспен қамтамассыз етеді. Клиент НАУ-шотынан қаражатты алмас бұрын банке
хабарлама қағаз ұсыну керек. Автоматты түрде қаражаттарды аудару жүйесінің
(АТS) көмегімен клиент өз банкіне жинақы қордан чектік шотына ақша
қаражаттарды аудару үшін тапсырыс бере алады. Нәтижесінде пайыздар
трансакциондық шоттың қалдығына есептеледі, және олар жинақты шотқа
есептелетін пайыздарға сәйкес болады.
Мерзімдік депозиттер. Жинақтық немесе мерзімдік депозиттер уақытша бос
ақшаларын белгілі бір уақыт аралығында сақтағысы келетін, клиенттер
қаражаттарын тартуға негізделген шоттар. Осындай депозиттерге
трансакциондық шоттармен салыстырғанда айтарлықтай жоғары пайыздық
мөлшерлеме орнатылады. Мерзімдік депозиттердің пайыздық мөлшерлемесі жоғары
болғанымен, оларға қызмет көрсету банкке арзанға түседі. Осындай
депозиттерді негізінен жеке тұлғалар мен кәсіпорындар ашады. Мерзімдік
депозиттердің бекітілген мерзімі мен пайыздық мөлшерлемесі болады. Осы
депозиттерден қаражатты тек мерзімі келгенде ғана алуға болады.
Түрлі депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелер. Депозиттердің пайыздық
мөлшерлемелері депозит мерзіміне тікелей байланысты, неғұрлым мерзімі ұзақ
болса, соғүрлым әкелетін пайыздық табысы жоғары болады. Мысалға НАУ-шотынан
және жинақтық депозиттерден, клиент банкті алдын ала хабарламай ақша-
қаражаттарын ала алады, сол себепті бұл депозиттер бойынша пайыздық
мөлшерлеме ең төмен болып келеді. Мерзімі бір жылдан асатын депозиттердің
пайыздық мөлшерлемесі аздап жоғары болады. Депозиттерге пайыздық
мөлшерлемені қалыптастыруда банктің өз мойнына алатын тәуекел деңгейі де
маңызды роль ойнайды. Маркетингтік бағдарлама мен банк мақсаттары
мөлшерлеме қалыптастыруда салмақты факторлар болып келеді. Егер банк
нарықта салымдар үшін күрессе, жоғары пайыздық мөлшерлемелерді орнатады. Ал
керісінше кейбір депозит түрлерін ұсынуды тоқтатқысы келсе, ол
депозиттердің пайыздарын бәсекелес банктердің мөлшерлемелеріне сәйкес
төмендетеді.
Банк депозиттерінің құрылымы. Кез келген уақыттағы банк депозиттерінің
қоржыны, халықтың депозиттер бойынша қызметтерге деген сұранысына тікелей
байланысты. Екінші маңызды фактор - банктің каражат тарту тәсілі болып
табылады. Оның ішіне, қызметтерге төлем және әртүрлі депозиттердің пайыздық
мөлшерлемелерді, депозит шоттарды қолданатын клиенттерді ұстап қалуға
кететін уақыт пен ресурстарды жатқызуға болады.
Егер де банктер өзіндік депозит қоржынының құрамы жайында өз бетімен
шешім қабылдай алса, олар талап етуге дейінгі депозиттердің артық болуын
қалаушы еді. Бұл шоттар арзан банк қаражат көздеріне жатады және негізгі
депозиттердің маңызды бөлігін құрайды, олар нарықтық пайыз мөлшерлемелер
өзгерісіне жоғары табысты депозиттерге қарағанда сезімтал емес.
Басқа банктердің салымдары. Бұл депозиттердің соңғы маңызды категориясы
болып табылады. Оларға корреспонденттік шотар жатады. Бұл шоттарды банктер
корреспондентік қызметтерге төлем жүргізу үшін қолданады. Басқа банктердің
салымдарын ұстаушы банк, өз балансында оларды "лоро" шоттар бойынша қарыз
ретінде есептейді. Осындай депозиттерді басқа банктерде ұстаушы банк оларды
"ностро" шоттар бойынша актив ретінде есептейді.
Түрлі депозиттік шоттар бойынша шығындардыц функционалдық талдауы.
Банктер қаражаттарды арзан депозиттерді сату арқылы алуға тырысады. Егер
банк өзіндік капитал қаражаттарын арзан депозиттерді сату арқылы алса, одан
кейін оларды айналымға жіберсе, ол жоғары табысты активтерді ала алады.
Алынған қаражат және берілген қарыз арасындағы пайыздық айырмашылықты
үлкейтеді. Қандай депозиттер банк үшін ең арзан болып келеді? Және қай
депозиттер таза табыстың ең көп мөлшерін әкеледі?
Айтарлықтай арзан депозиттерге түрғындардың чектік депозиттері мен
қарапайым пайызсыз мерзімдік депозиттер жатады. Чектерді өңдеу мен есепке
алуға кеткен шығындар ірі шығын бабын құраса да, кәдімгі чекттік депозиттер
бойынша салымшылар төмен пайыздық табыс алады (немесе тіптен алмайды), бұл
банктің басқа қаражат көздеріне қарағанда шығындарды азайтуға мүмкіндік
туғызады.
Коммерциялық фирмаларға ашылған чектік шоттар, тұрғындарға ұсынылатын
чектік шоттарға қарағанда банкке арзанға түседі. Дербес чектік шоттың
орташа мөлшері коммерциялық шоттың орташа мөлшерінің 13 бөлігінен аспайды,
яғни банк инвестицияға жұмсайтын қаражаттың көп мөлшерін коммерциялық
салымдардан алады.
Мерзімдік депозиттер және жинақы салымдар арзандығына қарай, талап
еткенге дейінгі депозиттерден кейін екінші орын алады. Жинақы салымдардың
банкке айтарлықтай қымбат емес болуы, төмен пайыздық мөлшерлемеге
байланысты. Бірақ та жинақ кітапшалы шоттар бойынша, қаражаттарды алу мен
салу сияқты көптеген операциялар жүргізіледі, өйткені салымшылар осы
шоттарды чектік шоттар ретінде қолдануға тырысады. Сол себепті банктер,
өзіндік жинақы депозиттердің ағымдылығын болдыртпау үшін, шоттардан
қаражатты алудың шегін қояды және көрсетілетін қызметтерге төлем ақыны
орнатады.
Банктер арзан депозиттерді қалағанмен, тек көпшілік қандай депозиттер
ұсынылатынын анықтайды. Өз клиенттерінің қалауын ескермейтін банктер көп
депозиттерді жоғалтады.
Банктік депозиттерге баға қалыптастыру әдістері. Депозиттерге баға
қалыптастырғанда банк басшылығы екі мәселені шешуге мәжбүр болады.
Біріншіден банктер салымдарды тарту және ұстап қалу үшін клиенттерді
айтарлықтай жоғары пайыздық табыстармен қамтамассыз ету керек. Бірақ өте
жоғары пайыздық мөлшерлемелер, депозиттік қаражаттарды қолданудан алған кез
келген пайданы өзіне сіңіріп алу мүмкін. Нарықтағы депозиттер үшін қатаң
бәсекелестік күрес осы мәселелерді шешуді қиындатады. Өйткені бәсеке,
депозиттер бойынша пайыздық шығындардың өсуіне әкеледі де, тартылған
қаражат айналымынан күтілетін пайданы төмендетеді.Шындығында қаржылық
нарықта жеке банктер ұзақ мезімді депозиттер бағаларына шағын бақылау
жүргізе алады. Нәтижесінде жеке банктер емес, жалпы нарық барлық бағалар
дәрежесін бекітеді. Осы нарықта банк басшылығы келесі мәселелерді шешуге
мәжбүр болады:
1. ол нарықпен анықталған бағаны салымшыларға ұсынып, көп
депозиттерді тартып ұстағысы келе ме? немесе
1. ол клиенттерге нарықтық жағдайынан төмен депозиттерді ұсынып,
олардан құтылғысы келе ме?
Банк басшылығы өсу мен пайдалылықтың арасынан біреуін таңдау керек.
Қымбат депозиттер үшін қайсарлы күрес банктің жылдам өсуіне түрткі болады,
бірақ банк ондай жағдайда өз пайдасын жоғалтады.
Депозиттерге баға қалыптастыру. "Шығын қосылған пайда " әдісі. Бұл әдіс
бойынша депозиттерге пайыздық мөлшерлемелер, несиелерге қойылған пайыздық
мөлшерлемелерге және басқа банк қызметінің бағаларына қарамастан
бекітіледі. Депозиттерді жүргізу бойынша әрбір қызмет оны көрсетумен
байланысты шығындардың көп бөлігін жабу үшін, айтарлықтай жоғары
бағаланады.
Депозит бағасы мен банк шығындары арасындағы байланыс банктерге алдынғы
уақытта ұсынылған ақысыз қызметтердің санын шектеуге мүмкіндікті туғызады.
Мысалға соңғы кездері көп банктер, жинақы шоттардан клиент қаражатын алған
кезде одан сыйақыны үстап қалады, шоттардағы қалдық туралы ақпарат беруді
шектей бастады, автоматты түрде қаражат аудару жүйесі арқылы шоттан көшірме
үшін және шоттан ақша-қаражатты алғаны үшін клиенттен төлем ақыны алады,
кішігірім жинақы депозиттерді сақтау үшін ай сайын төлем алып отырады,
шоттардағы қалдықтың міндетті минималды мөлшерін көтере бастады.
Нәтижесінде қызметтер үшін алынатын комиссия есесінен банк пайдасы өсе
бастады, бұл клиенттер өз шоттарын жабқан кезде туындайтын банк шығындарын
жабады.
Депозиттерді жүргізу бойынша қызметтердің орташа құнын анықтау. "Шығын
қосылған пайда" әдісі бойынша баға қалыптастыру, депозиттер бойынша әрбір
қызмет түрінің бағасын нақты есептеуді талап етеді. Осыны қалай жүзеге
асыруға болады? Бұл үшін банкке:
1) банктің әрбір қаражат көзі бойынша қосымша
шығындардың
мөлшерлемесін есептеу;
2) әрбір қаражат көзінен түсетін банк капиталының
салыстырмалы
мөлшеріне, қосымша шығындардың әрбір мөлшерлемесін көбейту;
3) банк қаражаттарының орташа есепті қүнын анықтау үшін барлық
алынған шамаларды сомалау керек. Бұл қаражаттың жалпы қоры
әдісі болып табылады.
Ол депозиттің жеке құнына емес, банктің барлық қаржылық көздерінің
орташа есепті құнына негізделген. "Қаражаттың жалпы қоры" әдісі бойынша
бағаны есептеу банк басқармаларына, депозиттер бойынша қаржылық шығындардың
немесе пайыздық мөлшерлемелердің әрбір өзгерісінің банк қызметінің
нәтижесіне әсер ету дәрежесін анықтауға жол береді. Осы мақсатпен банк
басшылығы клиенттерге депозиттің әрбір түріне салымдардың балама шарттарын
(басқа пайыздық мөлшерлемелерді, тарифтерді, шоттардағы минималды қалдық
талаптарын) ұсына алады. Әрине менеджерлер клиент шоттарында қанша
қалдықтары бар екені және олар банкке қандай пайданы әкеле алатынын білмей
депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді қоя алмайды.
"Шекті шығындар " әдісі бойынша депозиттерге пайыздъқ мөлшерлемені
орнату. Қаржылық мамандардың көбісі келесі ортақ көзқарасты ұсталады,
депозиттердің бағасын анықтауда орташа есеппен алынған шығындар емес,
шекті, яғни жаңа қаражаттарды тартумен байланысты қосымша шығындар
қолданылу керек. Өйткені пайыздық мөлшерлемелердің жиі өзгерісі орташа
шығын массасын депозитерге баға қалыптастыруда сенімсіз негіз етеді.
Мысалға егер пайыздық мөлшерлемелер төмендесе, банкпен жиналған барлық
қаражаттың орташа шығындарына қарағанда, жаңа ақша-қаражат алу шекті
шығындары төмен түседі. Және керісінше егер пайыздық мөлшерлемелер өссе,
жаңа ақша-қаражаттың бүгінгі шекті бағасы қаражаттың орташа құнынан жоғары
болады. Егер басшылық жаңа қарыздарды орта шығындар негізінде есептесе,
олар жоғары шекті шығындарды пайдалану арқылы бағаланғанда тиімсіз болып
шығу мүмкін.
"Шекті шығындар" әдісі бойынша бағаны қалыптастыру банк басшылығына,
салымдарға пайыздық мөлшерлемелер туралы және банк қай уақытқа дейін өзінің
депозиттік базасын үлкейте алатыны туралы құнды ақпарат береді. Пайда
төмендеген кезде, басшылық шекті шығыны төмендеу жаңа қаражат көзін іздеу
І__Ђid5260443 керек, немесе жоғары шекті табыс әкелетін жаңа қарыздар мен
инвестицияларды жүзеге асыру керек.
Нарыққа енуді қамтамассыз ету ушін депозиттер бойынша пайыздарды
белгілеу. Бұл әдіс қысқа мерзімді болашақта банктің шығындар мен пайда
мөлшерін ескермей баға қалыптастыруды қарастырады. Бұл әдістің басты
мақсаты жоғары пайыздық мөлшерлемелерді және комиссиондық терімдердің төмен
тарифын белгілеу арқылы көп жаңа клиенттерді тарту. Осы жағдайда басшылық
салымдардың, демек несиелердің үлкен көлемі пайданың төмендеуін өтейді деп
үміттенеді.
Табыстары жоғары клиенттерді тартуға бағытталған баға қалыптастыру
әдісі. Көптеген, әсіресе ірі қалалық банктер осы баға қалыптастыру әдісін
қолданады. Олар табыстары жоғары клиенттерді банк қызметімен және қызмет
бағаларымен таныстырып өту үшін, жан-жақты қарастырылған жарнамалық
бағдарламаны пайдаланады. Банк қалдық мөлшері төмен және жүргізілетін
операция саны жоғары депозиттік шоттарға бағаны қымбаттатып, олардан
құтылады. Орташа деңгейден жоғары бағаларды белгілеу стратегиясы банктің
стратегиялық бағдарламасына жатады. Бұл бағдарлама бойынша әрбір дәулетті
клиент жеке банк қызметкеріне тіркеледі, және ол клиенттің барлық банктегі
істерін жүргізеді. Жергілікті депозит нарығында табыстары жоғары
клиенттерді тартуға бағытталған қызметтер мен бағалар түрлері кең
қолданылады, осыған байланысты банктер арсында бәсеке күшейіп, ең жақсы
жағдайды қалайтын клиенттердің саны өсуде.
Жеке салымшылар үшін тарифтік мөлшерлемелердің жіктелуі. Көптеген
экономистер осы әдісті шартқа байланысты баға қалыптастыру деп те атайды.
Өйткені банктер қазметтерге бағаны клиенттің өз шотын калай пайдаланғанына
қарай қояды. Егер клиент шотындағы қалдық соммасы минималды деңгейден
жоғары болса, клиенттен қызмет үшін аз төлем алынады немесе тіптен
алынбайды және керісінше.
Депозиттер бойынша қызметтер тарифтердегі айырмашылык келесі
факторларға байланысты:
1. Шот бойынша жүргізілген операциялар саны;
1. Белгілі бір уақыт аралығында (әдетте 1 ай) шоттағы орташа қадлык;
1. Салым мерзімі (күндер, апталар, айлар)
Клиент әдетте қызмет үшін комиссиондық терімдері минималды мөлшерде
болатын жәненемесе пайыздык табысы максималды болатын салым түрін және
банкті таңдайды.
Шартқа байланысты депозиттерге еркін бағалар банк қызметі нарығында
кеңінен қолданады. Олар ірі салымдарға өте қолайлы, өйткені егер шоттағы
калдық минималды деңгейден жоғары болса, банк ақысыз қызмет көрсетеді.
Осындай баға қатыстыру әдісінің артықшылығы, банктік емес клиенттің салым
түрін таңдауда болып келеді. Бұл процесс банкке оның депозит қоржынының
мазмұны мен бағасы туралы құнды акпарат береді. Еркін бағалар шоттарға
байланысты банкке, өз депозит нарығын екі бөлікке бөлуге көмектеседі,
операция саны аз және шоттағы қалдығы көп депозитер және керісінше,
операция көлемі үлкен де, шоттағы қалдығы аз депозиттер.
Клиенттерге ұсынатын қызметтер санына негізделген депозиттерге
бағаларды бекіту. Бұл әдіс банкттің ең жақсы клиенттерін бекітуге және
әрбір клиентке ұсынатын қызмет сапасы мен санына сәйкес депозиттерге бағаны
анықтауға негізделген. Банктің екі немесе одан көп қызметін сатып алған
клиенттер, банкпен шектеулі қатынаста болатын клиенттермен салыстырғанда,
қызметтерге төмен тарифтермен немесе төлемді кейінге қалдырумен
көтермеленеді. Яғни неғұрлым клиент көп банк қызметін сатып алса, соғұрлым
банкке тәуелді болады.
Банк мақсатына жету үшін депозит бағаларын қолдану. Соңғы кездері
банктер депозит бағаларын әрбір банк қызметінің түріне клиенттер қоржынының
құрастыру үшін колдануға болатынын түсінді. Депозиттерге бағалардың
өзгерісі несие мен депозит ставкалары арасындағы айырмашылықты үлкейтеді
және клиенттер құрамы мен салымдар құрылымына әсер етеді. Бұл өз кезегінде
дамудың стратегиясын және банк пайдасын анықтайды.
Сонымен қатар несиелердің және депозиттердің пайыздык мөлшерлемелері
арасындағы айырмашылық неғұрлым аз болса, соғұрлым банк пайдасының депозит
бағаларының өзгерісіне сезімтал болады.
Депозит бағаларын тек клиенттерді тартуға және бәсекелестермен күресу
үшін емес, сонымен катар банк пайдалылығын сақтап қалу мен ұлғайту үшін
қолдану керек. Әрине жаңа салымдар түрі ұсынылғанда мол сұраныс және
жетістік банкте салымдары бар клиенттер арасында туындайды. Бірақ та олар
депозиттерге қызмет көрсету үшін жоғары тарифтерді бірден төлемейді, егер
олардың пайдасы депозит бағаларына қарағанда төмендесе, банкпен қоштасады.
Банктер келешек уакытта салымдарды тарту үшін бәсекелестердің жасайтын
әрекеттеріне үлкен назар аудару керек, өйткені бәсекенің өсу тенденциясы
сакталып келеді. Технологиялык және маркетингтік жаңа енгізулер жиі
кездесетін болады, себебі банктер өз клиенттерін салымдардын жаңа
түрлерімен қызыктыруға тырысады.
1.3 Депозитті емес пассивтерді және банк қаражаттарын
қалыптастыру көздерін басқару
Банк қаражаттарын қалыптастырудың дәстүрлі көзі депозит (салым)
болып табылады. Банктің жинақы салымдарға деген тұрғындардың қажеттілігі,
банктің инвестициондық және несиелі қызметінің, нәтижесінде пайданың
"шикізаты" болып табылады. Салымдардың сомасы және олардың өсуі банктің
жүзеге асырам деген барлық несиелер мен инвестицияларды жабуға жеткіліксіз
болғанда банк менеджерлері қандай шешім қабылдау керек?
Банкирлердің клиенттермен қарым қатынас докторинасының маңыздылығына
баяғыдан бері көздері жетті. Оның нысаны, таза пайданы алуға үміттенетін
клиенттерге банк несие берудің артықшылықты жағдайларды ұсыну керек. Яғни
менеджерлердің несие беру шешімі, банк қаражатын құрастырумен байланысты
шешімінің алдында жүру керек. Және әкелетін табыстары банк шығындарын
жабатын барлық несиелер мен инвестициялар жүзеге асырылу керек. Егер де
қолда бар депозиттер бұл несиелерді жүзеге асыруға жеткіліксіз болса,
клиент қажеттілігін қанағаттандыру үшін, банк басшылығы қарыз қорларын
қалыптастырудың арзан көздерін табу керек.
Клиенттермен қатынас докторинасы пассивтерді басқару атпен әйгілі
банктің менеджмент стратегиясының дамуына әсер етті. Бұл стратегияның
негізгі мақсаты жоғары класты қарыздарға сұранысты қанағаттандыру және
резервтік талаптарды жүзеге асыру үшін басқа қаржылық мекемелерден қорларды
сатып алу болып табылады.
Пассивтерді басқару банктердің несиелік қызметін ұстап тұрудың маңызды
амалы болып табылады. Бірақ та Бұл банктің қаржылық қамсыздандыруын нығайту
үшін, нарықпен қарым-қатынастарды дамытуға бағытталған банкирлердің жан-
жақты қызмет етуін талап етеді. Банк қаражатын қалыптастыру әдісі ретінде
пассивтерді басқару, пайыздық құбылуларға сезімтал болады. Егер пайыздық
мөлшерлемелер өсіп, банк жоғары пайыздарды төлегісі келмесе, онда қысқа
мезімді капитал нарығында қарызға берілетін қаражаттар лезде сатылады,
өйткені несие берушілер нарықтық пайыздық мөлшерлемелердің өзгерісіне
сергек болады.
Басқа сөзбен айтқанда банк қаражаттарын қалыптастыру үшін пассивтерді
басқару әдісі өте икемді болып келеді. Банк қосымша қаражаттың мөлшері мен
қандай мерзімге қажет екенін тура анықтай алады, және осы қажеттіліктерді
қанағаттандыра алатындай қаржы көзін де таба алады. Ал банк өз қаражаттарын
қалыптастыру үшін депозиттерді сатқанда басқа жағдай
туындайды, өйткені бұл кезде тек салымшы қандай соммада және қандай
мерзімге салымды банкте қалдыратынын шешеді.
Банк қаражатын қалыптастырудың депозитті емес көздері. Коммерциялық
банктер өз шешулері бойынша депозитті емес ресурстарды іске қосады. Бұл
қаражаттар міндеттемелер немесе тартылған қаражаттар деп аталады. Оларға:
банкаралық нарықтың қарыздары, қайта сатып алу шартымен бағалы қағаздарды
сату туралы келісімдер, вексельді есепке алу және орталық банктен
қарыздарды алу, банктік облигациялардың эмиссиясы және тағы басқалары
жатады.
Банкаралық нарықта орталық банктің резервтік шоттарында сақталынатын
депозиттер сатып алынады және сатылады. Көптеген банктер резервтік
шоттарында міндетті минимумнан салыстырмалы түрде артық қаражаттарын
қосымша пайда алу үшін, қысқа мерзімді қарыздарға жұмсайды. Банкаралық
қарыздар корреспонденттік қарым-қатынас ретінде жүзеге асырылады, және банк
ресурстарының басқа көздерімен салыстырғанда қымбат болып келеді.
Банкаралық қарыздардың басқа қарыздардан айырмашылығы: біріншіден
банкаралық ресурстар банкаралық ақша нарығынан тартылады, екіншіден
банкаралық несиелерді тарту, әдетте корреспонденттік шоттардағы ақша-
қаражат қалдығы шегінде жүзеге асырылады.
Банкаралық ақша нарығында несиелік келісімдердің алуан түрлі шарттары
кең таралған. Депозиттерді ұсыну және қайтару мерзімдері қыйлы болып
келеді. Ең қысқа мерзімді қарыздарға "бір күндік қысқа ақшалар" мен
"овернайт" депозиттері жатады. "Бір күндік ақшалар" ақша нарығында жоғары
сұранысқа ие, сол себепті Бұл қарыздар бойынша пайыздық мөлшерлемелер,
мерзімдері үзақ несие ресурстарының мөлшерлеме деңгейінен жоғары болады.
Нақты тартылған ресурстардың шегінде банк қызметі, банкаралық
несиелендірудегі автоматизімді жоққа шығарды. Коммерциялық банктермен бір
күндік мерзімге несиелік ресурстарды тарту да, сәйкесінше келісімді
толтыруды талап етеді. Нарықта еркін несиелік ресурстарды табу және оларды
уақытылы корреспонденттік шоттарға "тіркеу", өз кезегінде банк балансы
құрылымының өтімділігін ұстап тұруға мүмкіндік береді. Бұл келесі ара
қатынастың сақталуын үйғарады, яғни жабылған талаптар бойынша ағымдық
түсімдер есесінен банктің өз міндеттемелері бойынша төлемдерді уақытылы
қамтамасыз ету.
Банкаралық ақша нарығында еркін несиелік қаражаттар жеткіліксіз болған
жағдайда, коммерциялық банк орталық банктен қысқа мерзімді несиені ала
алады. Бұл жағдайда орталық банк, банк жуйесінің "соңғы сатыдағы несие
беруші" қызметін атқарады, және коммерциялық банкке уақытша өтімділік
дағдарысынан шығуға көмектеседі. Екінші деңгейлік банктердің арасында
банкаралық несие ресурстарының қозғалысы, айналымдағы акша массасының
көлемін өзгертпейді, өйткені коммерциялық банктер тартылған несиелік
ресурстар негізінде ғана келісімдерді жүзеге асырады.
Коммерциялық банктер бағалы қағаздарды, акцияларды, облигацияларды,
депозитті және жинақы сертификаттарды шығару және орналастыру жолымен өз
ресурстарын іске қоса алады.
Депозитті сертификаттар. Бұл - банк қаражаттарын калыптастырудың көзі,
шын мәнісінде гибридті шот болып табылады, ресми түрде ол депозит, ал
нақты жағдайда депозитті сертификат қарыздық қолхаттың бір түрі IOҮ ("I оwе
уои"- -"Мен сізге қарызбын"). Ол артық капиталы бар ірі компаниялардан,
табыстары жоғары жеке тұлғалардан және үкіметтік орындардан уақытша
қаражаттарды алу үшін беріледі. Депозитті сертификат -бұл акцепті банкке,
белгілі бір мерзімге және бекітілген пайыздық мөлшерлемесі бар, корлар
салымын растайтын пайыздық қолхат. Бекітілген пайыздық мөлшерлемелі
депозитті сертификаттар пайыздық-пайдалылық негізде орнатылады. Жабылу
мерзімі бір жылдан асатьн депозитті сертификаттар, әдетте депозиторға әр
алты ай сайын пайыздар әкеледі. Айнымалы пайызды депозитті сертификаттар
бойынша пайыздык мөлшерлеме белгілі бір уақыт аралығынан (лаг-период) кейін
қайта қаралады.
Банктің негізгі сатып алушыларға депозитті сертификаттарды сатудың тура
нәтижесі, сол банктегі корлардың бір депозиттен екішіге, әсіресе чектік
депозиттерден депозитті сертификаттарға аударылуы болып табылады. Депозитті
сертификаттарды сататын банк, қарапайым аударудан да қарыз қаражаттарын
өзіндік пайдамен алады, өйткені олардың ресми резервтік талаптары жоқ.
Сонымен қатар банк депозиттерінің тұрақтылығы айтарлықай жоғары, өйткені ДС
түрлі жабу мерзімдерге ие және әдетте Бұл мерзім келмейінше айналымнан шыға
алмайды.
Банк қаражаттарын қалыптастырудың көзі ретінде бағалы қағаздарды қайта
сатып алу туралы келісім. Бұл банк қаражаттарын қалыптастырудың тағы бір
депозитті емес көзі болып табылады, оның басты мақсаты қысқа мерзімді
қарыздарды жүзеге асыру үшін кепіл ретінде қолданатын тәуекелі төмен банк
активтерін пайдалану. Ол қайта сатып алу келісімінің көмегімен жүзеге
асырылады. Операцияның міндетті шарты - қатаң белгіленген мерзімде және
алдын ала анықталған баға бойынша бағалы қағаздарды банкпен кайта сатып алу
міндеттемесі болып табылады. Қайта сатып алу келісімнің мерзімі овернайт
операциясынан бірнеше айға дейін құбылады. Келісімдердің көбісі бірнеше
күндік мерзімге жасалады, бірақ соңғы кездері мерзімсіз келісім шарттардың
таралуының тенденциясы байқалады.
Қаражат қалыптастырудың депозиті емес көзі ретінде кайта сатып алу
келісімі бойынша бағлы қағаздарды сату біршама артықшылықтарға ие. Егер
қайта сатып алу келісімі қарызға алушы банкте чектік депозиті бар клиентпен
жасалса, клиент өзінің депозиттік шотына қарсы чек жазып, бағалы қағаздарды
сатып алады. Осылайша ол банктің депозиттер көлемін және резервтік
талаптарды төмендетеді. Сонымен қатар банк жаңа несиелерді ұсынуға
қолданатын қосымша қаражаттарды алады. Қайта сатып алу келісімі жоғары
сапалы банк активтерін қолдануға мүмкідік береді. Бұл қарыз бойынша банк
төлеуге тиіс пайыздық мөлшерлеме төмен, өйткені қайта сатып алу келісімі
жоғары сапалы кепілмен қамтамассыз етіледі. Осындай келісімдердің мерзімі,
қарыз алушының және несие берушінің өтімділік қажеттіліктерімен тура келісе
алады. Қайта сатып алу келісімінің төмен пайыздық мөлшерлемелеріне
байланысты банк, несиелерден жоғары пайданы ала алады. Банк қаражаттарын
қалыптастырудыц узақ мезімді депозитті емес көздері. Жоғарыда қарастырылған
кор көздері негізінен қысқа мерзімді қарыздар болып келеді. Осындай
қарыздардың мерзімі бірнеше сағаттан бірнеше айға дейін жетеді. Банктер өз
қызметі барысында мерзімі бір жылдан асатын депозитті емес қорларды да
қолданады. Оларға ипотекалар, ұзақ мерзімді капиталдың қарыздық және
кепілдік міндеттемелері жатады.
Қорлардың ұзақ мерзімді депозитті емес көздері шектеулерге және олардан
туындайтын тәуекелдерге байланысты кең қоданбайды. Бірақ та, соңғы кездері
бұл міндеттемелердің пайдалылығы оларға ірі банктік мекемелердің назарын
аударды.
Банк басшылығы алуан түрлі депозитті емес қорлар көздерінен дұрыс
таңдауды жасай білу керек. Депозитті емес қаражаттарды қолдану барысында,
ол келесі негізгі сұрақтарға жауап беру керек:
1. Осы көздерден банк қажеттілігі үшін қаншама қаражат қарызға алыну
керек?
1. Қазіргі уақытта депозитті емес қаражат көздерінің қайсысы банк
мақсаттарына сәйкес келеді?
Депозитті емес қаражаттарға банктің жалпы қажеттілігін бағалау.
Депозитті емес көздерге банктің әрбір қажеттілігі, талап етілетін несиелер
сомасы мен депозиттер сомасының арасындағы негізінен үзіліс мөлшерімен
анықталады. Активтердің көлеміне жауап беретін банк басқарушылары, банктің
барлық клиентердің ішінен кімге несие беруді шешу (таңдау) керек. Банк
басқармасы бүгінгі несиелері ғана емес, келешек несиелерді де ұсынуға дайын
болу керек. Ағымдық және болашақ несиелерді болжау, қазіргі және келешекте
туындайтын банк клиенттерінің корларға қажеттіліктерін білуге негізделу
керек.
Сонымен қатар банк басшылығы келесі мәселені шешу керек, яғни бағалы
қағаздар инвестициясы мен қарыздардың қажетті көлемін қаржыландыру үшін
банкке депозиттердің қандай соммасы қажет болады. Депозиттер мөлшеріне
болжам жасағанда ағымдық және болашақ экономикалық жағдайларды, банктің ірі
салымшылардың ақша массасының ағымына коятын талаптарды және пайыздық
мөлшерлемелерді ескеру қажет.
Несиелер мен депозиттердін ағымдық және жорамалды ағымының
айырмашылығы жеке банктің қорлар үзілісін анықтауға мүмкіндік береді.
Осылайша, қорлар үзілісі бұл - Банк жүзеге асырайын деген ағымдык және
болжамды қарыздар мен инвестициялар мен ағымдык және күтілетін депозиттер
ағымдарының айырмасы.
Көптеген банктер осындай әдіспен анықталған қорлар үзілісіне,
күлтілмеген несиеге деген қажеттілікті және депозит тапшылығын жабу үшін
біршама сомманы косады. Және нәтижесінде есептелген қорлар үзілісін жабу
үшін, қорлардың депозитті емес көздері қолданылады.
Қаражат қалыптастырудың депозитті емес көздері: ескеруге қажетті
факторлар. Болжалды қорлар үзілісін жабу үшін банк менеджерлері депозитті
емес каражат көздерінің қайсысын қолданады? Бұл сұрактың жауабы келесі бес
факторға байланысты болады:
1. Әрбір депозитті емес көздерінен құрастырылатын,
қаражаттардың
салыстырмалы құны.
1. Әр қор көзінің тәуекелі (тұрақсыздығы және сенімділік дәрежесі).
1. Қажетті каражаттардың қайтару мерзімі.
1. Депозитті емес корлар көздерін кажет еткен банк көлемі.
1. Қаражаттарды қалыптастырудың балама көздерді
қолдануды
шектейтін, ережелер.
Салыстырмалы құн. Пассивтерді басқарумен айналысатын банкирлер, қарызға
алатын түрлі қорлар көздерінің нарықтық пайыздық мөлшерлемелерін білу тиіс.
Негізгі несие берушілер косымша ресурстарды қажет ететін банктерге
қаражаттарды сатуға үміттенетін, пайыздык мөлшерлемелерді күн сайын
орнатады. Негізінен, банк басқарушылары басқа факторларды ескергенмен.
айтарлықтай арзан көздерден карызға алуды артық көреді. банк үшін қарызға
алынатын депозитті емес қорладың негізгі құны болып табылады. Депозитті
емес қорлардың нақты қарызға алу құнын анықтағанда пайызсыз шекті
шығындарды ұмытуға болмайды. Кіші банктер депозитті емес қаражаттарды, ірі
банктерге қарағанда, аз шығындалып құрастырады, бірақ депозиттердің ара
қатынасы керісінше болып табылады. Депозитті емес қарыздардың айрықша
белгісі, олардың оңай қолға жететіндігі болып табылады, бұл чектік шоттарға
қарағанда жоғары құнды өтеуге көмектеседі
Тәуекел факторы. Банк менеджерлері түрлі депозитті емес көздерден
қорларды таңдағанда, кем дегенде, екі тәуекел түрін ескеру керек. Осылайша
бірінші несиелік құнның тұрақсыздығы, яғни пайыздық мөлшерлеме тәуекелі.
Барлық пайыздық мөлшерлемелер ашық нарықтағы сұраныс пен ұсыныс деңгейіне
қарай анықталады және олар кездейсоқ тербелістерге душар болады. Қарызды
жабу мерзімі неғүрлым қысқа болса, соғұрлым оның пайыздық мөлшерлемесі
түрақсыз болады.
Екінші тәуекел түрі несиенің қол жететіндік тәуекелі. Әрбір несиелік
нарықта несие берушілер әр қарыз алушыға қарыз береді деп ешкім кепіл бере
алмайды. Ортақ несиелік шарттар қолайсыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz