Қазақстандағы педагогика ғылымының дамуы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:

1 Лекция

Қазақстан Республикасы егемен ел болғалы педагогикалық білім беру мазмұнына да біршама өзгерістер енуде. Қоғамдағы жаңа әлеуметтік-саяси және мәдени жағдайларға байланысты оқу пәндерінің барлық түрлеріне де жаңаша талап қойылуда. «Қазақстандағы педагогика ғылымының дамуы»-кәсіби-педагогикалық білім беру жүйесіндегі оқу пәндерінің бірі болып табылады.

Курстың мақсаты-магистрлердің бойында педагогикалық құбылыстарға тарихи жағынан түсіне алуын қамтамасыз ететін ғылыми дүниетанымын, педагогикалық категориялармен ойлап, олардың генезисін түсіне алу қабілетін қалыптастыру.

Курстың міндеттері:

-Магистрлерді тарихи мен қазіргі заманның ара қатынасы туралы негізгі әдіснамалық ережелермен таныстыру;

-педагогика тарихын магистрдің меңгеруінде-білім беру жүйесін дамытушы;

-тарихи тұрғыдан педагогикалық ғылымның қазіргі жай-күйі мен дамуын, білім беру жүйелерін олардың тарихи дамуы, заңдылықтары, кезеңдері мен ерекшеліктері негізінде бағалауды үйрету;

-әрбір халықтың мәдени дамуын тұтас адамзат қоғамының дамуымен салыстыра отырып, қазіргі заман мектебінің даму сабақтастығын айқындау;

Дүниежүзілік және отандық тарихи-педагогикалық теория мен тәрбие-білім беру тәжірибесін тарихи динамикада меңгеру, болашақ мұғалімге оның кәсіби және адамгершілік жағынан жетілуіне көмектесіп, оқушылармен жұмысы кезінде өзіндік шығармашылық стилін табуға ықпал етеді. Бұл ретте педагогика тарихы курсының мамандарды кәсіби дайындаудағы алар орны ерекше болып келеді.

Жоғары кәсіби білім берудің мемлекеттік стандартына сәйкес педагогикалық пәндерді оқу барысында магистрлер тәрбие теориясы мен тәжірибесінің, мектептік білім берудің, педагогикалық көзқарастың, қалыптасуы мен даму тарихы бойынша айтарлықтай білім алып, әртүрлі заманның және әртүрлі халықтың, соның ішінде өз халқының ағартушылары мен педагогтардың идеяларымен танысады.

«Қазақстандағы педагогика ғылымының дамуы» пәнінің барысында магистрлер мынадай білімдерді игеруі тиіс: көптеген жылдар бойындағы әлеуметтік-таптық көзқарастардың абсолюттігі туралы; мектеп тарихындағы және педагогикалық ойдың бағыттарының бұрмалануы мен теріс бағалануына әкелген мәдени-тарихи және әдістемелік көзқарастардың терістігі туралы.

Сондай-ақ келесі біліктерді игерулері тиіс:

тарихи білімдердің қоғамның мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпалына талдау жасау;
отанымыздағы мектеп пен педагогиканың тарихын дұрыс түсініп, объективті баяндау, тұтас дүниежүзілік тарихи-педагогикалық процеспен байланысын игеру;
қоғамның қазіргі заманғы дамуы жағдайында өткен кезеңнің тәжірибесін шығармашылық түрде қолдану.

Бағдарлама мазмұны

I бөлім. Педагогика тарихының теориялық-әдіснамалық негіздері.

I-тақырып. Педагогика тарихы: тақырыбы, міндеттері, әдіснама, тарихи-педагогикалық зерттеу әдістері.

Педагогика тарихы тәрбиенің, мектеп және педагогикалық теорияның әртүрлі тарихи кезеңдерде, ерте заманнан бүгінгі күнге дейінгі, дамуын зерттейтін ғылым ретінде.

Педагогика тарихының негізгі ұғымдары: тәрбие, білім беру, оқыту, ағарту, білім беру жүйесі, мектеп, педагогикалық ой, педагогикалық идеялар, педагогикалық көзқарастар, педагогикалық теориялар, этнопедагогика, халықтық тәрбие.

Ғылым мен оқу пәні ретінде педагогика тарихының тақырыбы мен міндеттері. Оның басқа ғылымдармен байланысы (жалпы тарих, философия, мәдениеттану, филология т. б. ) Педагогика тарихының әдіснамасы, оның көздері мен әдістері. Педагогика тарихы мен қазіргі заман.

II бөлім. Шетелдегі мектеп пен педагогикалық ой

I тақырып. Алғашқы қауымдағы тәрбие

Тәрбиенің пайда болуы, оның алғашқы қауым адамдарының еңбек іс-әрекетімен байланысы. Осы қоғамдағы тәрбиенің ерекшелігі. Жанұяның пайда болуы. Тәрбиенің ұйымдасқан формаларының пайда болуы.

Жазудың және алғашқы мектептердің пайда болуы. Педагогикалық тәжірибе мен білімді жеткізудің жазбаша педагогикалық дәстүрі.

Этнопедагогика. Педагогикалық білім, оның құрылысы, құрамы.

Қазақстандағы педагогика ғылымының даму тарихы.

Қазақстан жоғары мектебінің 1931-1940 жылдарда іс тәжірибесін зерттеуде және теориялық-әдіснамалық тұрғыдан пайымдауда және бұл кезеңде қалыптасқан тәжірибені жинақтауда тарих-педагогикалық еңбектер басшылыққа алынды (Х. Әбжанов, Ш. Әлжанов, Қ. Б. Бержанов, П. П. Блонский, А. С. Бубнов, К. И. Васильев, Р. Б. Вендровская, А. С. Выготский, Қ. Жаманбаев, Қ. Б. Жарықбаев, Т. Жүргенов, С. Қалиев, К. К. Құнантаева, М. Қозыбаев, А. П. Колмаков, И. Б. Мадин, Р. Г. Лемберг, К. Нүрпейісов, Г. П. Паначин, Т. С. Садықов, Ә. И. Сембаев, Р. Б. Сүлейменов, М. Татинов, Г. М. Храпченков және т. б. )

Педагогикалық оқу орындарының білім беру мазмұнын жетілдіруде КСРО Орталық, Атқару Комитетінің 1932 жылғы 19 қыркүйектегі «Жоғарғы мектеп пен техникум бағдарламалары мен режим туралы» қаулысы ерекше роль атқарды. Бұл қаулыдан кейін барлық оқу орындары басшыларының, кафедраларының, профессор-оқытушыларының оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда жауапкершілігі мен құқы қарастырылады, институттарда тәртіп күшейтілді, жоғары оқу орындары мен техникумдардың бірыңғай типтік жарғысы әзірленді.

Республикада алғаш ұйымдасқан Қазақ педагогикалық институты 1931 жылы бірінші рет өз түлектеріне жолдама берді. Бірақта республикада бір ғана педагогикалық жоғары оқу мұғалім кадрларын даярлау мәселесін шеше алмады. Сол себептен де 30-жылдардың бас кезінде бірнеше педагогикалық институт ашылды.

Студенттердің әлеуметтік құрамын жақсарту мақсатында педагогикалық институттардың жанынан арнаулы жұмысшы факультеттері ұйымдастырылды. Жұмысшы факультеттерін бітіргендердің саны 1931 жылы институтқа қабылданғандардың 11, 5 пайызы болса, 1932 жылы институтқа қабылданғандар саны 16, 8 процентін құрады.

1934 жылы Алматыда Қазақтың мемлекеттік университетінің ашылуы қазақ халқының өміріндегі ерекше оқиға болды. Оның негізгі мақсаты-Республика және арнаулы оқу орындары үшін жоғары білімді ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлау. Университет өз жұмысын бастағанда 5 профессор, 10 доцент және 10 ассисент, барлығы 25 оқытушы-профессор құрамымен жұмыс істеді. Алғашқы ұйымдасқанда институт физика-математика және биология факультеттері болса, кейін оларға химия және филология факультеттері қосылады. Университеттің тұңғыш ректоры болып, халық ағарту ісінің көрнекті қайраткері Ф. И. Оликов жұмыс істеді.

Қазақ университеті алғаш ұйымдасқан кезінде Москва университетінен белгілі ғалымдар И. Д. Молюков, Д, В. Сокольский, Қазақ университетінен профессор-К. Д. Персидский, басқа жоғары оқу орындарының профессорлары А. И. Бартенев, П. Н. Мишенко, В. П. Литвинов т. б. жұмысқа келді. Университет қабырғасында қазақ әдебиетінің классигі, заманымыздың заңғар жазушысы, академик Мұхтар Әуезовтың, ғұлама ғалым, Қазақ КСРО Ғылым академиясының бірінші президенті, академик Қаныш Сатпаевтің және басқа да республиканың ғылымы мен мәдениеті саласындағы көрнекті қайраткерлер еңбек етті.

Егер де 20 жылдардың аяғында Қазақстандағы бір ғана Абай атындағы Қазақтың педагогикалық институты жұмыс істесе, 30-жылдардың бас кезінде Орал, Семей педагогикалық институттары, Қазақ мемлекеттік университеті шаңырақ көтерді, 30-жылдардың екінші жартысында Қызылорда педагогикалық институты және облыс орталықтарында Алматыда, Ақтөбеде, Семейде, Оралда, Петрапавлда, Шымкентте, Қарағандыда мұғалімдер институттары ашылды.

1937 жылғы оқу жоспарында педагогика-психология цикліндегі пәндерінің сағат саны арттырылды. 1937 жылғы оқу жоспарынан бастап, педагогика және психология пәндері бойынша курстан курсқа көшіру және институтты бітіру мемлекеттік емтихандар енгізілді.

1936 жылы тамыздың 31-нен қыркүйектің 2-не дейін педагогикалық институттардың педагогика және психология кафедрасы меңгерушілердің РСФСР халық ағарту Коммиссариатында педагогикалық институттар мен техникумдардың педагогикалық пәндер бағдарламаларын талқылау жөнінде кеңесі өткізілді. Педагогика пәні бағдарламасы (Пинкевич, Пистрак, Каменев) Педагогика тарихы бағдарламасын А. П. Пинкевич пен Е. Н. Медынский құрастырды. Бұл кеңеске Қазақстаннан профессор Ш. Әлжанов қатысып, республикада педагогикалық ой-пікірдің дамуы туралы өз ойын ортаға салды.

30-жылдарда педагогикалық институттарға арналған психология пәнінің бағдарламасы профессорлар С. Рубинштейн мен К. Корниловтың жетекшілігімен жасалды. 1935 жылы профессор Ш. Әлжановтың «Марксистік педагогика» оқу құралы баспадан шықты. Кейбір әдіснамалық кемшіліктерге қарамастан, оны педагогикалық институттардың студенттерді оқу құралы ретінде пайдаланды.

Ғылыми зерттеу институтының бірінші директоры болып, республиканың белгілі педагог-ғылымы профессор Ш. Әлжанов жұмыс істеді. Ш. Әлжанов 1932 жылдан 1938 жылға дейін КазПИ-де алғашында педагогика және педология, ал кейіннен педагогика және психология кафедраларын басқарды.

1944 жылы Қазақтың қыздар педагогикалық институты алғаш рет шаңырақ көтерді. Сонымен қатар соғыс жылдары Қазақ мемлекеттік консерваториясы, дене шынықтыру институты ашылды.

Соғыс жылдарында жоғары педагогикалық оқу орындарының жұмысында шешуші роль атқарған профессор-оқытушы құрамын ерекше атаған жөн. Бүкіл республика Халық ағарту коммиссариаты жүйесі бойынша 1941 жылы 501 адам жұмыс істеді: оның ішінде 17 профессор, 5 ғылым докторы, 61 доцент, 46 ғылым кандидаты болды.

Сонымен қатар жоғары педагогикалық оқу орындары майдан мен тылға материалдық жағынан көмек беруде игі істерді атқарды. Осының бәрі майдан мен тыл бірлігінің нығаюына жәрдемдесіп, кеңес адамдарының жеңіске деген сенімін күшейтті.

Бүкіл одақтық жоғары мектеп комитеті мен Қазақтың Халық ағарту комиссариатының ұсынуымен республика жоғары оқу орындары ғылыми-зерттеу жұмысын қайта құруға ерекше мән берді. Жоғары оқу орындарында ғылыми-зерттеу жұмысының жоспары қайта қаралып, қорғаныс және халық шаруашылық мәні бар тақырыптарға ерекше мән берілді.

1942 жылы Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтында және С. М. Киров атындағы мемлекеттік университетінде асперантура қайта ашылды. Халық ағарту комиссариаты жүйесі бойынша бір жылдың ішінде 30-дан астам адам кандидаттық диссертация қорғады.

Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институты студенттерге дәріс беруге Алматыға эвакуациямен келген атақты ғалымдарды кеңінен тартты. Олардың қатарында орыс тілінен академик И. Н. Мещанинов, физикадан академик В. Г. Фесенко сабақ берсе, КСРО Ғылым Академиясының корроспондент-мүшесі В. И. Чернышев орыс тілі кафедрасын басқарады, КСРО ғылымына еңбек сіңірген қайраткер Н. И. Баранский экономикалық және география кафедрасының меңгерушісі болса, ғылым докторлары, профессорлар А. А. Глаголев, П. М. Рубинштейн, Н. Ф. Бельчиков, Ц. А. Фридман, Д. И. Макеев, Г. А. Капиев кафедра меңгерушілер қызметін атқарды.

Қазақстанға қоныс аударған ғылыми-зерттеу институттары мен жоғары оқу орындары ерекше қорғаныс және халық шаруашылық мәні бар орасан зор жұмыс атқарды.

Республика алғаш рет психолг-маман кадрларын белгілі ғалым Төлеген Тәжібаевтің еңбегі ерекше еді. Бірақ та педагогика және психология бөлімі бар болғаны 1951-53 жылдардың арасында 3 рет өз түлектеріне жолдама берді. Бұл кезеңде жоғары педагогикалық мектептің екі жүйесі қалыптасты. Педагогикалық және мұғалімдер институттары. 1952 жылдан бастап, мұғалімдер институттары педагогикалық институттарға айнала бастады. Демек, орта мектептердің 5-10 сыныптарға мұғалім даярлау жүйесінің бірыңғай жүйесі қалыптасты.

Сонымен, 1954-55 оқу жылы басында республикада 10 педагогикалық және 3 мұғалімдер институттары жұмыс істесе, 1955-56 оқу жылынан бастап, педагогикалық институттардың саны 13-ке жетті. Педагогикалық институттарда оқитын студенттердің саны 1940 жылмен салыстырғанда 2-2, 5 есе артты.

Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институты мен Қазақтың С. М. Киров атындағы мемлекеттік университетінде психология мамандығы бойынша аспирантура ашылды.

Педагогикалық институттарды ғылыми жұмысты дамытуда «Ғылыми жинақтау» шығару ерекше роль атқарады. Ғылыми жинақтар Гурьев, Семей, Орал педагогикалық институттарында жарық көрді.

Сонымен, соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстанда педагогика-психология ғылымдары жедел қарқынмен дамыды. Педагогика және мұғалімдер институттары соғыстан кейінгі жылдарда оқу бағдарламасымен қамтамасыз етілмеді. Әсіресе, мұғалімдер институтының жағдайы өте қиын болды. Себебі олар педагогикалық институттардың оқу бағдарламасымен жұмыс істеуге тура келеді.

Сонымен қатар 50-жылдардың ішінде оқу бағдарламасының мазмұнын жетілдіруге және болашақ мұғалімнің ғылыми-теориялық және кәсіби деңгейін арттыруға арналған бірнеше байқау қадамдар жасалды. Жалпы оқу жоспары мен бағдарламаларында болашақ ұстаздар кәсіби-педагогикалық жағынан даярлауға жете мән берілді. Педагогика, психология, әдістеме пәндері және педагогикалық практика сағаттары арттырылды. Бірақ та педагогика-психология цикліндегі пәндер университеттердің оқу жоспарында өзінің тиісті орнын ала алмады. Оның сағат саны сан рет өзгеріске ұшырады. Соғыстан кейінгі жылдары педагогикалық институттар мен университеттердің студенттеріне арналған педагогика және психология оқулықтары жарық көрді. Бұл оқулықтар пайдаланылды. Педагогика және психологиядан алғашқы қазақ тіліндегі оқулықтар 60-70 жылдары дүниеге келді.

Педагогикалық білім беру проблемалары белсенді зерттеле бастады. Бұл проблеманы талқылауда педагогика ғылымының көрнекті ғалымдары проблемалық (мазмұндармен) мәселелермен айналысты. (Н. В. Дмитриев, Н. В. Кузьмина, К. Кузьмин, М. құдайқұлов, Р. Г. Лемберг, И. Т. Огоролников, Р. В. Петровский, А. И. Пискунов, В. К. Розов, А. В. Сластенин, Н. Д. Хмель, Г. А. Уманов) .

Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтының педагогика кафедрасының мүшелері профессор Р. Г. Лембергтің жетекшілігімен кешенді ғылыми тақырыппен айналысты. Оның ғылыми жетекшілігімен «Мектептегі оқыту әдістері», «Сабақтың психологиялық мәселелері», «Оқушылардың білімі мен ептілігін есепке алу» тақырыптарында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді.

Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институты мен Қазақтың мемлекеттік университеті педагогика және психология кафедралары республикамыздағы педагогика және психология ғалымының қалыптасып, дами түсуіне ықпал жасаған ғылыми орталыққа айналды.

Академик Т. Тәжібаев-тұңғыш рет республика педагогика ғылымы саласында докторлық диссертация қорғаған белгілі ғалым. Оның Қазақстанда халық ағарту ісі мен педагогикалық ой-пікірдің даму тарихына арналған, әр жылдары жарық көрген монографиялық еңбектері жалпы білім беретін мектептер мен арнаулы орта және жоғары оқу орындарында педагогикалық ой-пікірдің теориясы мен тарихына арналған көкейкесті проблемаларды зерттеуге негіз болды.

Ә. І. Сембаев «Қазақстанда кеңес мектебінің даму тарихы», Қ. Б. Бержанов «Халық ағарту саласындағы орыс-қазақ ынтымағы» тақырыптарында педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады. Қазақтың Абай атындағы педагогика институтының профессоры Г. А. Уманов «Қиын балаларды тәрбиелеу» проблемаларына арналған бірнеше еңбектерге ғылыми жетекшілік етті. Бұл проблемамен Г. А. Умановтың жетекшілігімен аспиранттармен, оқытушылармен қатар студенттер де айналысты.

Осы институттың жоғары мектеп педагогикасы проблемасы бойынша профессор Н. Д. Хмельдің жетекшілігімен комплексті ғылыми-зерттеу жұмысы жүргізілді. Оған республика жоғары оқу орындары оқытушылары мен аспиранттары кеңінен қатыстырылды.

Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтында профессор М. А. Құдайқұловтың жетекшілігімен техникалық құралдар мен программалар оқытудың физик-студенттері кәсіптік-педагогикалық даярлау жүйесі жасалып, зерттеу жұмысы жүргізілді.

Қазақ тілінде оқу-әдістемелік материалдар даярлауда және басып шығаруда Алматының Абай атындағы мемлекеттік университеті педагогика кафедрасының іс-тәжірибесі туралы кафедра меңгерушісі, профессор Г. А. Умановтың хабарламасын Білім миниситрлігінің алқасында (31 шілде 1992 жылы) тыңдап, мақұлдап және оны республика жоғары оқу орындарында кеңінен тарату жөнінде ұсынылды. Сонымен қатар педагогика теориясының өте күрделі тарауларынан, «Қиын балалар және олармен жұмыс» профессор Л. К. Керимов), «Қазақтың ұлттық өнері құралдары арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру» (проф. С. А. Ұзақбаев), «Оқушылардың әлеуметтік белсенділігін тәрбиелеу» (проф. Б. И. Мұқанова) және т. б. оқу-әдістемелік құралдары баспадан шықты.

Қазақ тілінде оқулық пен оқу-әдістемелік құралдары дайындауда және баспадан басып шығаруда Әл-Фараби атындағы Қазақтың ұлттық университетінің профессоры Қ. Жарықбаев пен Ы. Алтынсарин атындағы білім проблемалары ғылыми-зерттеу институтының профессоры С. Қалиевтің еңбектері өзіндік орын алады.

2-лекция

Әбу Насыр Әл-Фараби

(870-950)

Қасиетті қазақ даласы талай ұлы ғұламаларды дүниеге алып келді. Қазақ топырағынын көкіреп ояу, көзі ашық, ойшыл азаматтарм бүкіл шығыс араб-парсы мәдениетін меңгеріп, өз шығармаларын көпке ортақ тілде жаза біліп, кейінгі ұрпақтарына мұра етіп қалдыра білді. Олардың ішінде аты әлемге жайылғандары да аз емес. Солардың бірі - күллі әлемге танымал ұлы жерлесіміз - Әбу Насыр әл-Фараби.

Әл-Фараби түрік тайпасының дәулетті бір ортасынан шыққаны бізге мәлім, бұған дәлел оның толық аты жөнінде "Тархан" деген атаудың болуы. Әл-Фараби 870 жылы Сыр бойындағы Арыс өзені Сырға барып құятын өңірдегі, Фараб қаласында дүниеге келді. Фарабидің то-лық аты-жөні Әбу-Насыр Мұхаммед Иби Мұхаммед ибн Ұзлағ ибн Тархан Әл-Фараби, яғни әкесі Ұзлағ, арғы атасы Тархан. Туған жері қазақтың ежелгі қаласы Отырарды арабтар Барба-Фараб деп атап кеткен, осыдан барып ол Әбунасыр Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбунасыр атанған. Бұл қаланың орны қазіргі Шәуілдір ауданы, Шымкент облысының территориясында. Сол түста өмір сүргендердің қалдырған нұсқаларына карағанда, Отырар қаласы IX ғасырда тарихи қатынастар мен сауда жолдарының торабындағы аса ірі мәдениет орталығы болған. Замандастары жазған шежірелер бойынша алғанда, оның арғы аталарының есімдері таза Түркі тілінде келтіріледі.

Әл Фараби, Әбу-Насыр (Әбу-Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн Ұзлақ әл-Фараби ат-Түрки) (870-950) - Аристотельден кейін дүниежүзі білімі мен мәдениетінің екінші ұстазы атанған данышпан, энциклопедист ғалым. Энциклопедист, ғалым, ойшыл, философ, математик, астролог, музыка теоретигі - ғалымның жан-жақты тұлғасын көрсетеді. Деректерде сауатын Түрікше ашқаны, өзін ақын және күйші, әнші ретінде танытқаны айтылады. Оның өлеңдерінан үзінділер де сақталған. Фарабидің күйшілік өнері туралы әңгімелер көптеп кездеседі.

Туған жері Сырдария бойындағы ерте заманда түркі халықтарының орталығы болған Отырар қаласы. Отырарды арабтар «Фараб» деп атаған. Қай жерден шыққанын білдіру үшін аты жөніне өзінің туған мекенінің атауын тіркейтін сол заманның дәстүрімен ұлы ұстаз Фараби аталған. Махмұд Қашқари «Диуани лұғат ат түрк» атты еңбегінде Фараб қаласының түрікше аты «Қарышоқы» деп көрсетеді.

Әл Фараби заманында бүкіл ОртаАзия мен Түркістан Араб халифатының ықпалында болған. Соған байланысты қала халқы сауда саттық мәселесінде ислам қалыптасып, дамуына зор үлес қосқан араб, парсы, түркі тілдерін қатар қолданған. Соның ішінде рухани, ғылыми тіл араб тіл болған. Сондықтан осы қалада сауат ашып, осы қалада білімге, ғылымға деген құмарлығы оянған Әл Фарабидің осы үш тілді жетік білуі заңдылық еді. Ол кейін білім ғылым іздеп, көп жерді аралайды. Ақыры сол кезде әлемнің ғылым дүниесінің орталығы болған Бағдадқа келіп, сонда тұрақтап қалады. Сол кездің әйгілі ғалымдарымен кездесіп, олармен сырлас болады.

Одан кейін ғылыми жолға түсіп, Грек, латын, санскрит және басқа тілдердіүйренеді. Ол өз заманындағы дамыған ғылым салаларының бәріне, өнеріне өзіндік үлес қосып, елеулі із қалдырады. Одан қалған ғылыми еңбектердің өзінің саны жүзден астам. Сол еңбектерді ғылым салаларына қарай бөлетін болсақ, олар мынандай: астрономия, астрология, математика, логика, музыка, медицина, табиғат ғылымдары, социология, лингвистика, поэзия риторика, философия болып келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.