Ғылым мен бiлiм саласындағы барымыз бен жоғымыз

Ғылым және бiлiм министрi Жансейiт Түймебаев өткен жұмада бiлiм ошақтарының және қоғам қайраткерлерiнiң басын қосып, үлкен кеңес өткiздi. Онда бiлiм саласындағы қазақ тiлiнiң жай-күйi сөз етiлдi. Ақын, қоғам қайраткерi Мұхтар Шаханов, ғалым, сенатор Ғарифолла Есiм, жазушы Смағұл Елубай, “Ұлт тағдыры” қозғалысының басшысы Дос Көшiм, Қазақ қыздар педагогикалық университетiнiң ректоры Шәмша Беркiмбаева және басқа да азаматтар сөз алды. Жиында айтылған деректер жиырма жыл iшiндегi жеткен жетiстiктерiмiз бен кемшiлiктерiмiздi қолмен қойғандай етiп ашып көрсетiп беретiн тәрiздi. Қалай десек те, мұның жақсы бастама екенiн ешкiм жоққа шығармаса керек. “Заман-Қазақстан” газетiнiң бас директоры Ахмет Аляз бұдан билiктiң халықпен санаса бастағанын көредi. Ал “Ұлт тағдыры” қозғалысының төрағасы Дос Көшiм мұны “Ел бiрлiгi доктринасынан” кейiнгi билiктiң жұмсарту саясаты деп бiледi. “Кездесу өткiзiп жүргендер – қазаққа жұмыс iстейдi-ау деп ел күткен министрлер. Бұл – кезектi үгiт-насихат жұмысы”, – дейдi ол.
Министр елiмiздiң ұлттық бiлiм саласындағы мемлекеттiк тiлдiң даму болашағына қатысты ой тiлектердi, ұсыныстарды ортаға салып, пiкiр алмасуды ұсынды. Ж.Түймебаев өзi басқарып отырған саланың жетiстiктерiн санамалап өттi. Айталық, қазақ тiлiнде тәлiм-тәрбие беретiн балабақшалар мен мектептердiң саны өсiп келедi.
Министр келтiрген деректер мынадай: 1991 жылы 8146 мектептiң 2768-i ғана қазақ мектебi болса, қазiр 7576 мектептiң 3811-i – қазақ мектебi. Қазақ мектептерi – 50,03 пайыз. Аралас мектептегi оқушылардың үлесiн қосып есептегенде, 77,9 пайызға жетедi. Балабақша саласында 1999 жылдан 2009 жылға дейiн 648 қазақ тiлiндегi балабақша iске қосылған. Елiмiздегi барлық бiлiм беру ұйымдарында мемлекеттiк тiл оқытылады. Қазақ тiлiн оқыту сағаттары көбейтiлген. Басқа тiлдерде жұмыс iстейтiн балабақшаларда 2-3 сағаттан тiл үйретуге арнайы сағаттар бөлiнiп отыр.
2007 жылы министрлiкте арнайы бекiтiлген шаралар жүзеге асырылған. Соның бiрi – қазақтiлдi емес мектептерде қазақ тiлiнiң апталық сағаты 2 сағатқа көбейтiлдi. Осының негiзiнде, мемлекеттiк стандартқа толықтыру енгiзiлдi. 2007 жылдан бастап республикадағы мектептердiң 9-сыныптарында жыл сайын мемлекеттiк бақылау тұрақты түрде өткiзiлiп тұрады. Сондай-ақ 2007 жылы арнайы бұйрықпен Бiрыңғай ұлттық тестiлеу бағдарламасына қазақ тiлi мiндеттi пән ретiнде енгiзiлген. Содан берi қазақтiлдi емес мектеп бiтiрушiлер және жоғары оқу орнын тәмамдаушылар мемлекеттiк тiлден емтихан тапсырады.
Биылғы жылы Ғылым және бiлiм министрлiгiнiң бұйрығы бойынша, “Болашақ” халықаралық бағдарламасына да арнайы сынақ енгiзiлдi. Сол кезеңнен бастап шетелге оқуға баратын қазақ тiлдi емес мектептi бiтiрген жастар да қазақ тiлiнен емтихан тапсырады.
Кәсiптiк мектептерде – лицейлер мен колледждерде, мiндеттi стандарттарға сәйкес, қазақ тiлi – 156 сағат, кәсiби қазақ тiлi – 137 сағат, қазақ әдебиетi – 126 сағат көлемiнде оқытылды. Және қазақ тiлiнде iс-қағаздарын жүргiзу 68 сағат көлемiнде оқытылуда. Жоғарғы оқу орындарында да қазақ тiлi сағаттары 270 сағатқа көбейтiлдi. Жоғары оқу орындарында оқитын студенттерiмiздiң 50 пайызы қазақ тiлiнде бiлiм алады. 2000 жылдың өзiнде қазақ тiлiнде оқитын студенттер бар-жоғы 20 пайыздың үстiнде едi. Қазақ бөлiмдерiнде мамандар даярлау қазiргi таңда 65 пайызға жеткен.
Мемлекеттiк тiлдi қазақтiлдi емес орталарға, мектептерге, орта және жоғарғы оқу орындарына, сондай-ақ шетелдiктерге оқыту үшiн көп деңгейлi арнайы бағдарлама дайындалған. Ол әлемде қабылданған IELTS TOEFL үлгiсi бойынша жасалды. Алты деңгейден тұрады. Қазiр арнайы жұмыс тобы құрылды.
“Бұл қазақ тiлiн шетел тiлi ретiнде оқытатын жаңа бағыт. Жасыратыны жоқ, басқа ұлт өкiлдерi пәлен жыл мектепте, университетте оқып қазақ тiлiн бiлмей шығып жатыр. Осы олқылықты жөндеу үшiн халықаралық қалыптасқан дәстүр бойынша 4-5 деңгейлi қазақ тiлi бағдарламалары мен оқу құралдары дайындалды. Бұдан былай “5 сыныпта 4 алды, 6 сыныпта 5 алды” деп емес, бiтiрушiлер қазақ тiлiн қай деңгейде меңгергенiне қарай сертификат алады. Бұл тiлдi игеруге деген талапты да, сұранысты да күшейтедi”, – дейдi министр.