Қазақ күресінің оқу пәні ретінде дамуы

КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Қазақ күрестің осы спорт түрінен мамандар дайындаудағы оқу пәні ретінде қалыптасу кезеңдері

Қазақстанда қазақ күресінің кең танымалдығы осы ұлттық спорт түрін сауықтыру мақсатында жаппай айналысуды дамыту үшін маңызды етеді. Қозғалу белсендігінің танымал түрлерін қолдану, көпшіліктің шұғылдануы үшін көптеген секциялар құру, әсіресе, адамның қозғалу белсендігі техникалық ілгерілеу, ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың даму мен білім беру жүйесі салдарынан әлсіреген қазіргі таңда өзектілігі зор. Гиподинамия қарқынды өсуі мен дене дамуы кезеңінде, яғни балалық және жасөспірімдік шақта адам денсаулығына айқын кері әсер етеді. Ағзаның тіршілікті қамтамасыз ету жүйесінің, нерв жүйесінің, тіреуіш-қозғалу аппаратының және т.б. қалыптасуы мен дамуы үдерісінде жинақталған кері құбылыстар мен бұзылулар гиподинамияның әсерінен болашақ ұрпақтың, яғни тұқым қуалауда көрініс тауып, адамның барлық кейінгі ғұмырында денсаулықтың нашарлауына жол береді [Я.С. Вайнбаум, 1993; А.А. Виру, 1991; Ө.Е. Бектұрғанов және т.б., 2006 және т.б.].
Қазақ күресінің кең танылуы, түрлі қолданбалы дағдыларды қалыптастырудағы білімдік тиімділігі, дене шынықтыруға енгізілуі, ерік-күші мен басқа да психологиялық сапаларын тәрбиелеу, денсаулықты нығайту тәсілінің сауықтыру тиімділігі мен жастардың дене тәрбиесі көп жағдайда осы күрес түрінің орта мектептегі дене шынықтыру пәні бойынша оқу және сыныптан тыс сабақтар бағдарламасына енгізілуіне ықпал етеді.
Казіргі жасөспірімдер мен жастардың ұлттық ойындарға қызығушылықтарын ескере отырып, орта мектептер мен колледждерде дене тәрбиесіне және сыныптан тыс қосымша сабақ кезінде тек бағдарламадағы жаттығуларды ғана емес, ұлттық спорт түрлері мен ойындарын оқу жоспарына енгізуге болады.
Кеңестік Қазақстанда қазақ күресінен жарыстар олимпиадалық және халықаралық спорттық күрес түрлерінен бірнеше онжылдық бұрын өткізіле бастады. Әдеби деректерге сілтемелердің өзінде қазақ күрестен мына Бүкілқазақстандық спартакиада бағдарламасымен және жеке республикалық жарыстарды өткізу кезеңдерді атап көрсетуге болады: 1928, 1936, 1938, 1939 жж. [М. Тәникеев, 1957; М.Х. Болғамбаев, 1983; Е. Мұхитдинов, 1999; Е. Әлімханов, 1997, 2008; Б.М. Досқараев, 2009 және т.б.].
Ал грек-рим күресі Қазақстанда тек екінші дүниежүзілік соғыстан кейін дами бастады (алғашқы Қазақстан біріншілігі 1948 жылы өтті), дзюдо Олимпиада ойындарының бағдарламасына енгізгеннен кейін ғана, 1960 ж. дами бастады, самбо жастар шұғылдануға болатын спорттық күрес түрі ретінде 1949 жылы ғана А.А. Харлампиевтің жұмысынан басталды. Қазақстанда еркін күрестін дамуы 1955 жылы грек-рим күресінен тәжірибелі жаттықтырушы П.Ф. Матущактың еркін күрестін бас бапкерлігіне тағайындалумен байланысты. Самбо мен еркін күрес Қазақстанға бірінші әкелінген уақыты 1950 ж. [Е. Әлімханов, 1997; П.Ф. Матущак, 2009 және т.б.].

1 Бектурганов О.Е., Донбаев А.Б., Камбаров Н.К., Агадилов А.Е. Техника, применяемая на соревнованиях по борьбе казах-курес // Ұлттық спорт пен ойындардың бүгінгісі мен болашағы: респ.ғыл.тәжір.конф.мат. (20-21 мамыр 2010 ж.). – Алматы: ҚазСТА, 2010. – 220-224 бб.
2 Донбаев А.Б., Саутов Р.Т. Национальные виды спорта в системе физического воспитания молодежи Казахстана // Ұлттық спорт пен ойындардың бүгінгісі мен болашағы: респ.ғыл.тәжір.конф.мат. (20-21 мамыр 2010 ж.). – Алматы: ҚазСТА, 2010. – 95-98 бб.
3 Курманалиев А.Т., Донбаев А.Б. Гигиенические требования к профилактике травматизма в зале борьбы // Вестник физической культуры. – 2010. – №2. – С. 80-82.
4 Донбаев А.Б. Анализ технико-тактических действий борца // Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта: материалы 3 междунар.научно-прак.конф. (8-10 сентября 2010 г., Чолпон-Ата). – Бишкек, 2010. – С. 82-84.
5 Донбаев А.Б. Народные игры и состязания как средство популяризации физической культуры и спорта // Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта: материалы 3 междунар.научно-прак.конф. (8-10 сентября 2010 г., Чолпон-Ата). – Бишкек, 2010. – С. 114-116.
6 Донбаев А.Б. Становление казах-курес как средства физического воспитания молодежи // Вестник физической культуры. – 2010. – №3. – С. 23-24.
7 Бектұрғанов Ө.Е., Дөңбаев Ә.Б., Ағаділов Ә.Е. Жастардың дене тәрбиесіндегі күрес тәсілінің қалыптасуы // Дене тәрбиесінің жаршысы. – 2010. – №3. – 73-75 бб.
8 Доскараев Б.М., Курманалиев А.Т., Донбаев А.Б., Айтпанбет А.А. Становление педагогической методологии казахской национальной борьбы казахша-курес // Олімпійський спорт і спорт для всіх: тези доповідей міжнародний науковий конгресс (5-8 октября 2010 г.). – Киев, Украина, 2010. – С. 669.
9 Дөңбаев Ә.Б. Қазақтың ұлттық жарыстары мен ойындары дене тәрбиесі мен спортты танымал етудің құралы ретінде // Дене тәрбиесі және еліміздің бәсекелестік мүмкіндігі: халық.ғылыми практ.конф.матер. (14-16 қазан 2010 ж.). – Алматы, 2010. – 204-206 бб.
10 Дөңбаев Ә.Б. Қазақ күресі жарысында алысу әдәстерін талдау // Дене тәрбиесі және еліміздің бәсекелестік мүмкіндігі: халық.ғылыми практ.конф.матер. (14-16 қазан 2010 ж.). – Алматы, 2010. – 207-209 бб.