Күрестің ұлттық түрі «қазақ күресі

Пән: Спорт
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

Қазақ күресінің даму тарихы

Қазақша күрестің пайда болуы және даму тарихы . . . 5

2. Қазақ күресі бойынша мамандар дайындау және пән ретінде қалыптасу кезеңдері . . . 17

3. Қазақ күресіндегі қолданылатын сөздер қоры . . . 22

Қорытынды . . . 27

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 29

Кіріспе

Күрестің ұлттық түрі «қазақ күресінің» даму тарихы қазақ халқының тамыры тереңнен тартылатын тарихымен тұтасып жатыр. Түрлі бас қосулар мен мереке тойлар спорттың осы түрінің сайысынсыз өткен емес. Күші басым түсіп, жеңіске жеткен балуандар халықтың төбесіне тұтар құрметті адамына айналған. Қазақтың ұлы батыры Қажымұқан есімі қазақ халқының тарихына ғана еніп қойған жоқ, сонымен бірге спортшылардың әлемдік элитасының қатарына кірді.

«Қазақша күрес» бойынша бірінші ірі жарыс 1938 жылы ауыл шаруашылығы аймақтары арасындағы спартакиада аясында өткен. Сол сәттен бастап жарыс дәстүрлі түрде республика қалаларында тұрақты өткізіліп келеді. Ірі Халықаралық турнирлер 1952 және 1975 жылдары Азия аймағы спортшыларының қатысуымен өткізілді. Ұлттық күрестің дамуы Қазақстан егемендік алғаннан кейін жаңа серпін алды. 1991 жылдан бастап республикалық чемпионаттар мен біріншіліктер жыл сайын өткізілетін болды.

2004 жылы Қазақтардың Берлиндегі Бүкіләлемдік Құрылтайында конференция болып, сонда «Қазақша күрес» күресі бойынша халықаралық федерация ұйымдастырылды. Федерацияның президенті - Түкиев Серік Адамұлы.

2005 жылы Ресейде (Алтай өлкесі) «Қазақша күрес» күресі бойынша І Азия Чемпионаты өтті. 2005 жылы қарашада Астанада ҚР Президентінің жүлдесіне «Қазақша күрес» күресі бойынша ірі халықаралық турнир болды. Оған әлемнің 25 елінен 100-ден аса спортшы қатысты. Олардың қатарында Германия, Түркия, Голландия, Франция және басқалары бар. Биылғы жылдың шілдесінде Монғолияда «Қазақша күрес» күресі бойынша ІІ Азия Чемпионаты өтті. 2011 жылы тамызда қазақша күрестен Қазақстан біріншілігі болып өтті.

Бұл ойын адамның денесін ширатып, бұлшық еттерді қатайтады, төзімділікке, батылдылыққа, ептілікке, керек кезінде тез ойланып, әдіс таба білуге машықтандырады. Қазақша күрес күш жетілдіретін спорт. Сонымен қатар ол қорғанудың ұлттық өнері («Самбо») . Қазақша күресте адам өзін еркін ұстап, өз бойындағы күшін, әдісін түгел пайдалана алады, мұнда шалу, жата тастау, арқалай тастау, қол байлап күресу, салмақпен басу, тіресу, ашадан алу, аяқтың басымен іліп тастау, жамбасқа алып иіре лақтыру, белінен қысып, тірсектен шалу сияқты әдістердің бәрін де қолдануға болады.

Палуандар кілем үстінде; арнаулы жазық жерде, тегістегі қар үстінде белдесіп күресе береді. Ойынның ережесі бойынша қимыл үстінде адамға зақым келтіре күш жұмсауға, дөрекілік жасауға болмайды. Күрес бір жақтың талассыз жығылуымен және жауырыны жерге тигізілуімен аяқталады.

Күресетін палуандар жаңадан енгізілген ереже бойынша жасына қарай 3 топқа, салмағына қарай 8 категорияға бөлінеді. Күрес мерзімі ересектер үшін 10 минут, жас өспірімдер үшін 5 минут. Кейде жығылған адамды басып жатып, жауырынын жерге тигізу шарт емес. Бұл күрестің басты шарты - күшін, әдісін асырып, талассыз жығу. Кейде жыққан адам жығылған адамның басынан аттап «күш алу» деген байырғы жеңіс белгісі жасалады. Қазақша күрес аудандың, облыстық, республикалық спартакиадалардың программаларына кіргізілген, спорттық командалары бар ресми түрде жұрт таныған өнер.

1. Қазақша күрестің пайда болуы және даму тарихы

Белбеу күрестің атасы баз біреудің атын жалпақ жұртқа дарынды шәкірті танытса, енді біреудің атақ-абыройын оның өз бойына біткен бапкерлік һәм ұс-таздық тума таланты биікке көтереді. Егер адам мұндай нәтижеге туған жерде емес, тарихи Отанынан жырақ жерде жүріп қол жеткізсе, ондай жанға екі есе артық құрмет көрсетуге тура келеді.: Сондай сый-құрметке ие болған білікті маман, білімдар ұстаз, доцент, тәжірибелі бапкердің бірі - Жұматай Махуұлы Нұршин десек, артық айтқандық болмайды. Қазіргі күні Алматы қаласындағы Туризм және спорт Академиясында ұстаздық етіп жүрген Жұмекең көп жылдар бойы көрші Өзбекстанда қазақша күресті дамытуға зор үлес қосты. Ол - күрес өнерін бағалай білетін ала шапанды акалардан «белбеу күрестің атасы» деген құрметті атаққа ие болған бірден-бір шетелдік азамат. Тарихи туған Отаны қазақ жері болған Жұмекең жел айдаған қаңбақтай өзбек жеріне қалай тап болды, өмірінің көп жылдары неліктен сонда өтті, соның бәрін енді ақсақалдың өз аузынан естісек. - Менің туған жерім - Ақтөбе облысы. 1936 жылы осы өңірде дүниеге келіппін. Сегізжыл-дық мектепті бітірісімен Ақтөбе қаласындағы темір жол техникумына түсіп, оны тәмамдағаннан кейін 1 жыл теміржолшы болып істедім. Техникумда спортқа аса қатты көңіл бөлінетін-ді. Оқу орнындағы күрес үйірмесінде Юрий Сам-сонов және Владимир Карасев деген жақсы жаттықтырушылар жұмыс істеді. Мен солар-дың қол астында жаттығып, классикалық күрестің қыр-сырын меңгердім. Содан соң мені Кеңес Армиясы қатарына шақырып, Приволжье әскери округында 3 жыл Отан алдындағы азаматтық парызымды өтедім. Әскерде күреспен айналысуды доғарған жоқпын. Әскери округта өтетін барлық жарыстарға қатысып, 52 келі салмақта классикалық күрестен де, еркін күрестен де ешкімге дес бермей, көптеген жарыстардың жеңімпазы атандым. Сол армия қатарында жүргенде алғаш рет КСРО спорт шебері атағына ие болдым. Кеңес дәуірінде ондай атаққа қол жеткізу екінің бірінің қолынан келмейтін, аса қиын шаруа болатын. Жаттығу залында шүмектетіп тер төккенімнің өтемі шығар, тағдыр маған әлгіндей атаққа ие болу бақытын жазды. Армияға кетпес бұрын Орынбордағы темір жол институтына сырттай оқуға түсіп кеткен едім. Әскери қызметімнің аяқталуына 2 ай қалғанда басшылардың рұқсатымен 1962 жылы Орынборға келіп, институттың күн-дізгі бөліміне ауысуға әрекет еттім. Одан түк шықпағаннан кейін Ташкент қаласындағы дәл осындай институтқа келдім. Бірақ, Ташкентте мені күндізгі бөлімге қабылдамай, тек сырттай оқуға ғана алды. Осыдан кейін спорт шебері екенімді дәлелдейтін куәлігімді көрсетіп, сол Ташкенттегі физкультура институтына түсіп, бір мезгілде екі бірдей жоғары оқу орнында оқыдым. Төртінші курсқа келгенде, темір жол институты егер менің осы салада жұмыс істегім келсе, тиісті анықтама қағазын алып келуімді талап етті. Ондай құжатты маған кім берсін? Сөйтіп, теміржолшы болу арманымен қош айтысуға тура келді. Есесіне, физкультура институтын бітіріп, сонда жұмысқа қалдым. Онда 1966 жылдан 2003 жылға дейін үзіліссіз еңбек еттім. Ұстаздық ете жүріп, бапкерлік жұмыспен де айналыстым. Белбеу күресіне арналған бірнеше кітап жаздым. Бұдан басқа, мақтанғаным емес, осы ұзақ жылғы бапкерлік өмірімде белбеу күрестен 100-ден астам спорт шеберін дайындадым. Олардың көпшілігі өзбек ұлтының өкілдері болса, арасында қазақ, аздаған татар ұлтының жастары да бар. Белбеу күрес тек Қазақстан мен Өзбекстанда ғана емес, түркі тектес Татар, Башқұрт, Қалмақ, Қарақалпақ, т. б. бірқатар елдерде ұлттық күрес түрінде кеңінен тараған. Өзбекстанда оны «кураш» деп атайды. Өзбек акалар оған айрықша көңіл бөліп, оның дамуына жан-жақты қолдау көрсетіп отырады. Соның нәтижесі болар, Өзбекстан белбеу күрестен өткен Орталық Азия мемлекеттері арасындағы халықаралық жарыстарда жалпыкомандалық есепте ылғи да жеңіс тұғырынан көрініп келеді. Институтқа баз бірде сырттан қонақтар келе қалса, олардың ең алдымен палау басып, Кәрім әка күтер еді. Оның осы еңбегін жоғары бағалаған мен өзім дайындаған шәкірттерімді соның атына жазып, ол кісінің Өзбекстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы атағын алуына көмектестім. Шәкіртім Азамат Шәкіржановты да дәл осындай жолмен Өзбекстанның еңбек сіңірген жаттықтырушы-сы етіп шығардым. Өзбекстанның спорт саласына жауап беретін билік басшылары сіңірген еңбектерімді бағалап «Өзбекстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы» деген құрметті атақ берді. Дегенмен, Отаннан шалғай жүру кімге де болса қиын тиеді екен. Қашан болсын, бүйрегің үнемі туған жерге қарай бұрып тұратынын мен осы көрші елде жүргенде анық сезіндім. Оның үстіне екі қызым есейе келе жат елде тұрғылары келмей, қопаңдай бастады. Ақыры балалар мен немеремнің қамы үшін өзім туып-өскен туған жерім - Қазақстанға біржолата көшіп келдім. Осында келгенде маған Туризм және спорт Академиясына жұмысқа орналасуға оқу орнының басшысы Қ. Закирьянов пен Ұлттық спорт түрлері кафедрасының меңгерушісі Е. Мұхиддиновтың көп көмегі тиді. Жағдайымды түсінген олар мені жұмысқа қабылдап, бүгінде сүйікті жұмысыммен айналысып жүрмін. Сол үшін де осы екі азаматқа үлкен алғысымды білдіремін. Қазіргі күні белбеу күресі туралы кітап жазуға кірістім. Құдай қаласа, биыл иә ендігі жылы жарық көріп қалар деп отырмын. Сөз соңында өзімді қатты мазалайтын бір жәйтті айта кетсем деймін. Айтайын дегенім - қазіргі күні ҚР қазақша күрес Федерациясы осы ұлттық күресті ұлттық ерекшелігінен алшақтатып, оны оған үш қайнаса сорпасы қосылмайтын самбо иә дзюдо сынды шығыс жекпе-жектеріне айналдырып жіберді. Кез келген ұлттық күрестің басқаларға ұқсамайтын, тек оның өзіне ғана тән өзіндік ерекшелігі, қайталанбайтын айла-тәсілдері болады. Егер күрес осы қасиетінен айырылса, ұлттық ерекшелігін де жоғалтады. Жоғарыда отырған шенеуніктер сын-ескертпе айтты екен деп мен секілді шал-шауқанға өкпелегенше, сол кемшілікті жойып, оның орнын толтыру жағын ойластырғаны жөн болар еді дегім келеді. Бұл - менің жеке пікірім. Лайым, ұлт мақтанышы - қазақша күрестің мерейі үстем болып, ел абыройы арта берсін деп тілейік.

Қазақ халқы қашаннан ұлттық спорт түрлеріне бай халық. Қазақша күрес, көкпар, қыз қуу, бәйге тағы басқа спорт түрлері бағзы заманнан бері халқымызбен бірге жасап келеді. Күні бүгін де олар өздерінің мән - мазмұнын жойған жоқ. Қайта партия мен үкіметтің қамқорлығының арқасында жаңарып, түрленіп келеді. Оған партия мен үкіметіміздің ұлттық спорт түрлерін дамыту жөніндегі алған документтері мен советтік дене шынықтыру жүйесіндегі қазақтың спорт түрлерінің алатын орны әбден дәлел бола алады. Өздерінің спорт жолдарын қазақша күрестен бастаған, републикамыздың мақтанышы, СССР-дің, СССР халықтары спартакиясының, әлем және олимпияда чемпионы Ж. Үшкемпіров, сондай-ақ қазақша күрестен Қазақ ССР-нің чемпионы, самбодан жастар арасындағы әлем чемпионы, ересектер арасындағы Европа чемпионы Қ. Байшолақов, самбодан әлем және Европа чемпионы А. Мұсабековтардың еңбектері куә. Ал А. Ғабсаттаров, К. Байдосов, А. Қазымбетов, Ә. Айханов, С. Өтенов сияқты спортшылар да қазақша күресті дамытуға атсалысқан абзал жандар.

Қазақтың ұлтық спорт түрлерінің дамуына 1978-1979 жылдардағы 1 спартакиядағы дайындық кезеңі үлкен серпіліс қосты. Әрбір колхоз - совхозда, мектептер мен училищелерде үйірмелер мен секциялар ұйымдастырылып, олардың қортындылары шопан тойларында, егін орағының соңында шығарылып отырады.

Партия мен үкіметтің ұлттық спорт түрлерін дамытуға деген қорлығы ұшан-теңіз. Мәселен КПСС Орталық Комитеті мен СССР Министрлер Советінің 1966 жылғы қаулысында ұлттық спорт түрлерін кеңінен өрістету жайы көрсетіледі. Ал 1965 жылы қазақ ССР Министрлер советінің жанындағы дене шынықтыру және спорт жөніндегі комитеті қазақша күрес үшін разряд нормалары мен талаптарын жасап, бекіткенді. 1971 жылы осы комитеттің коллегиясы «Қазақ ССР -нің спорт шебері» атағын белгіледі. Ал бәйге, көкпар, қыз қуу, күміс алу сияқты ұлттық спорт түрлері жыл сайын СССР Ауыл шаруашылығы министрлігі өткізетін ат спорттың Бүкіл одақтық жарысының программасына енгізілген.

Бірақ қазақша күрес пен тоғызқұмалақтан басқа ұлттық спорт түрлерінде разряд беру талаптарын әлі белгіленген жоқ. Келешекте қазақтың қыз қуу, бәйге, көкпар секілді ат спортына да көңіл аударылғаны жөн сияқты. Сондай-ақ қазақ халқында түйежарыс та болған. Ол кейбір жерлерде қазіргі кезде де өткізіледі. Болашақта бұған да көңіл бөлінеді деп сенеміз.

Қазақтың ұлттық спорт түрлерінің ішінде әзірге Одақ көлеміне белгілісі - қазақша күрес. Соған орай спорттың бұл түрі басқаларына қарағанда әбден қалыптасқан.

Қазақша күресті жетілдіріп, одақ көлеміне әйгі етуге атсалысқан М. Рақымқұлов Ж. Төлегенов, Ә. Бүркітбаев, Т. Асқаров, Д. Биткөзов, Ж. Сабыржанов, Н. Омаров, Р. Сапарғалиев сынды спортшылар есімдерін мақтанышпен атамасқа болмайды.

Қазақша күрес - көптеген тәсілдер, жасап орындалатын күрес. Оның ережесі бойынша самбоның, еркін және классикалық күрестің кейбір амалдарын қолдануға рұқсат етіледі. Мұнда белбеуден қос қолдап, бір қолмен ұстап немесе кеудеден қолдан, киімнен ұстап лақтыруға болады.

1928 жылға дейін күрестің бірыңғай ережесі болған жоқ. Жарысқа түсетін палуандардың салмағы ескерілмеді. Сондықтан көбінесе қарсыласынан күші ғана емес, салмағы да артық палуандар жеңіске жетіп келді. Жарыс жергілікті жерде ежелден қабылданған немесе алдын ала келісілген шартқа сәйкес ереже бойынша өткізілді. 1928 жылы қазақша күреске тән бүкіл әдіс-тәсілдерді түгелдей қамтыған бірыңғай ереже жарияланды. Ал 1938 жылы Қазақстанда спорттық ірі жарыстар өткізіле бастады. Республика астанасы Алматы қаласында өткізілген колхозшылардың І республикалық спартакиясында қазақша күрестен алғаш рет салмақ категориясы бойынша (жеңіл салмақ - 65 килограмм, орта салмақ - 76 килограмнан жоғары) жарыс өтті. «Республика чемпионы» деген құрметті атақты салмақ категориялары бойынша Семей облысының өкілдері С. Адасқанов, К. Алтыбасаров және И. Түйменов жеңіп алды.

1939 жылы республика біріншілігінен бұрын облыстарда біріншілік өткізілді. Онда жеңіп шыққандар «Қазақстан чемпионы» атағы үшін күресу правосына ие болды. Содан соң Семей қаласында Қазақстан біріншілігі өткізіліп бұл жарысқа Алматы, Павлодар, Семей, Оңтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан және Қостанай облыстарының палуандары қатысты. 1938 жылы Семей обылысының өкілдері үш салмақ категориясы бойынша да бірінші орын алған болса, бұл жолы «республика чемпионы» деген атақты Құрманбаев (Алматы облысы), Досқалиев (Батыс Қазақстан), Мусин (Павлодар облысы) жеңіп алады. Табанды күрес үстінде Батыс Қазақстан облысының өкілі Досқалиев барлық қарсыласын жеңіп, «республиканың абсолюттік чемпионы» деген атаққа ие болады. 1940 жылы бес салмақ категориясы бойынша Республика біріншілігі өтті. Ол салмақ категориялары: аса жеңіл, орта, жеңіл, жартылай ауыр және ауыр салмақ. Республиканың чемпионы атағын осы салмақ категориялары бойынша Байдәулетов, Құрманбаев, Төлегенов, Мохманов, Жұмабаев жеңіп алады.

Ұлы Отан соғысына байланысты дене шынықтыру жолындағы қозғалыс тежеліп, Қазақстанда бұқаралық спорт жұмысы уақытша тоқтап қалды. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап-ақ дене шынықтыру ұйымдарының қызметі түгелдей Отан қорғау ісіне бағытталды. Олар жаппай оқу орындарына халықты әскери дене шынықтыру дайындығынан өткізуге, Қызыл армияның жауынгерлік резервін даярлауға көмектесуге тиісті болды, дене шынықтыру ұйымдарының мүшелері мен спортшылар әскери оқу пунктерінде жауынгерлерді қолма-қол ұрысқа үйретіп, граната лақтырушыларды, шаңғышыларды т. б. даярлады.

Қазақстанның мыңдаған спортшысы дене шынықтыру саласының қызметкері тылдағы жанқиярлық еңбегімен ұрыстарға тікелей қатысуы арқылы жаумен күресуге елеулі үлес қосты.

1944 жылы қазақ халқы азамат соғысының батыры Амангелді Имановтың юбилейін өткізді.

Батырды еске алу ретінде спорттың ұлттық түрлерінен, соның ішінде қазақша күрестен де жаппай жарыс өткізілді.

Фашистік Германия тізе бүкеннен кейін еліміз қираған шаруашылықты қалпына келтіруге кірісті. Бұған бүкіл халық болып жұмсалды. Сонымен қатар партия мен үкімет елімізде спортты дамытуға үлкен көңіл бөлді. Әрбір мерекені, әрбір тойды қазақ халқы да ұлттық ойындар өткізе отырып қарсы алды. Фашистік Германияны жеңу бүкіл халықтық мереке еді. Соған орай соғыстың аяқталған құрметіне 1945 жылы майда Қазақстанның колхоздары мен совхоздарында қазақша күрестен жаппай жарыстар өткізілді.

1945 жылы Республиканың спорттық өмірінде спорттың ұлттық түрлерімен айналысу жөніндегі жұмыстардың кеңінен өріс алған жылы болды. Спартакияда программасына ұлттық қазақша күрес те енгізілді. Мысалы 1946 жылғы Жамбыл Жабаевтың туғанына 100 жыл толуына арналған спартакиядағы ұлттық күрес кірді. Ұлы ақын атындағы арнайы жүлделерді Медібаев, Күнібаев, Аманов жеңіп алды.

1948 жылы ВКП(б) орталық комитетінің «партия мен үкіметтің елімізде дене шынықтыру қызметін жаппай дамыту және совет спортшыларының шеберлігін арттыру жөніндегі комитеттің орындау барысы туралы» тарихи қаулысы жарияланады. Ол қаулыда ВКП(б) Орталық комитеті елімізде дене шынықтыру мен спортты дамытудағы негізгі кемшіліктердің бетін ашып, одақтас республикаларды дене шынықтыру жолындағы қозғалыстың өрлей түсуіне ықпал етті.

1952 жылы Түркіменстан астанасы Ашхабадта Орта Азия Республикалар мен Қазақстанның кезекті спартакиядасы өткізілді. Оның программасында ұлттық күресте жарыс өткізуде көзделеді. Бес республиканың ұлттық күрес жөніндегі жарысы ережелерінің негізіне күрестің классикалық түрлерінің ережелеріне жақын тұрғандықтан, қазақша күрес ережелері алынды.

Жарыс сегіз салмақ категориясы бойынша алынды. Семей обылысынан Байбатыров (жеңіл салмақ), Қарағандылық Сәлімбаев спартакияда чемпионы атанды.

ВКП(б) Орталық Комитетінің жоғарыда аталған тарихи қаулысының негізінде республикалық және облыстық спорт комитеттері спорттың ұлттық түрлерін дамытуға үлкен көңіл бөлді. Мысалы, 1953-1954 жылдары қазақша күрестен өткізілген жарыстарды талдау бұқаралығы жағынан да, техникалық жарақтандырылуы мен тактикасы жағынан да оның күрестің классикалық түрлеріне жақындағанын көрсетеді. 1955 жылы қазақша күреске сегіз салмақ категориясы енгізіліп, алғаш рет одан өткізілетін жарыстың ережелері жарияланды. Алғашқы ресми ережелердің авторы қазақша күресті дамытудың жанашары Мұзафар Рахымқұлов болды.

1959 жылы СССР халықтары екінші спартакиядасы өтті. Сол кезде Москвада ұлттық күрес түрлері жаттықтырушылары мен спортшыларының Бүкілодақтық семинары болды.

Оған одақтық және автономиялық республикалардың күрес жөніндегі жиырмадан астам өкілі қатысты. Онда басқа ұлттық күрес пен қатар қазақша күрес ережелері де талқыланды.

1964 жылы «Қайрат» ерікті спорт қоғамы орталық советінің қазақ палуаны Қажымұқан Мұңайтпасов атындағы жеке командалық котегориясы бойынша чемпион атағы сарапқа салынды. 52 килограмға дейінгі салмақта еркін күрес шеберіне кандидат Орынбеков «Шымкент чемпион» болды. Ол төрт кездесу өткізіп бәрінде жеңіске жетті. Семейлік Р. Берікболовтың да жұлдызы жанып 57 килограмға дейінгі салмақта Бөкенаев «Қарағанды» жеңіске жетті, бұрын аты шықпаған Семейлік Сақаев 67 килограмға дейінгі салмақта еңбек тұғырға көтерілді. Ол еркін күрестің шебері А. Қазымбетов және самбодан СССР спорт шебері Д. Биткөзов сияқты белгілі палуандарды ұтты. 73кг. дейінгі салмақта Оралдық Бейсенов, 79кг дейінгі салмақта Семейлік Арғынов жеңіске жетті. Шымкент қаласының намысын қорғаған Қонақбаев 87 кг дейінгі салмақта чемпион атанды. Қажымұқан атындағы бас жүлдені қазақтың белгілі палуаны, халықаралық жарыстардың жеңімпазы, еркін күрестен СССР чепмпионы Әбілсейт Айханов жеңіп алды. Командалық есепте бірінші орынға Семей (16 ұпай) екінші орынға Шымкент (22 ұпай), үшінші орынға Қарағанды (29 ұпай) облыстары шықты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.