Әлеуметтік педагогика пәні
1 Әлеуметтік педагогика ғылымының негізгі категориялары
2 Әлеуметтік педагогика пәнінің басқа педагогикалық пәндермен байланысы
3 Әлеуметтiк педагогика ғылымының төл және кірме ұғымдары мен олар арасындағы сабақтастық байланыс
2 Әлеуметтік педагогика пәнінің басқа педагогикалық пәндермен байланысы
3 Әлеуметтiк педагогика ғылымының төл және кірме ұғымдары мен олар арасындағы сабақтастық байланыс
Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде адамның бүкіл өмірі барысында жүзеге асырылатын әлеуметтік тәрбиесін қарастырады. Барлық ғылымдар саласы секiлдi әлеуметтiк педагогика да өзiндiк ұғымдар мен түсiнiктерге және ғылыми категорияларға ие. Олар әлеуметтену, әлеуметтiк оқу, әлеуметтiк тәрбие, әлеуметтiк iс-әрекет, әлеуметтiк-педагогикалық iс-әрекет, әлеуметтену процесi және т.б. Ендi осы түсiнiктерге қысқаша сипаттама берiп кетейiк.
Әлеуметтену. Әлеуметтену категориясы тұлғаның қоғамдық қарым-қатынастар жүйесiне енуi мен әлеуметтiк тәжiрибелердi игеру процесiн түсiндiредi. Басқаша айтқанда, әлеуметтенудi баланың немесе тұлғаның өмiрге бейiмделуi деп түсiндiруге де болады. Ата-аналардың өмiрлiк тәжiрибелерi, сондай-ақ, қоғамдық тәжiрибелер балаға тұқымқуалаушылық жолмен берiлмейдi. Сондықтан оны өзi өмiр сүретiн қоғамның әлеуметтiк жағдайларына бейiмдеп, тәрбиелеймiз.
«Әлеуметтiк» деген сөз латын тiлiнен аударғанда «қоғамдық» деген мағынаны бiлдiредi, яғни қоғамдағы адамдардың өмiрiмен және қарым-қатынасымен байланысты қоғамдық дегендi дәйектейдi. Бұл мағынада адамның әлеуметтiк дамуы мен тәрбиесi туралы ғана емес, қоғамдағы әлеуметтiк құндылықтарға, нормалар мен ережелерге бағдар алу туралы сөз етуге болады.
Әлеуметтiк педагогикада екi бағыт байқалады: әлеуметтiк және тұлғалық.
Бiрiншi бағыт мемлекет пен қоғамның өскелең ұрпақты тәрбиелеуге жалпы ықпал етуi арқылы анықталады. Бұл - социопедагогика деп аталады, ал тар мағынада - адамның тұлғасын қалыптастыру процесiне өмiр сүру ортасының ықпалы - орта педагогикасы болып саналады.
Әлеуметтік педагогика мемлекет пен қоғамның жас ұрпақтың тәрбие басымдықтарын қалыптастыру бойынша ресми және бейресми қызметтерiн, оның тенденцияларын, заңдылықтарын, оларды жүзеге асырудағы институттардың ерекшелiктерi мен мүмкiндiктерiн зерттейдi. Мемлекет пен қоғамның өз азаматтарын тәрбиелеу бағытындағы қызметi заңдық негiзде бейнеленедi, тәрбие, оқыту, кәсiптiк тұрғыда даярлау институттарын құру, олардың iс-қимылын қамтамасыз ету ресми әлеуметтiк-педагогикалық сипатта айқын көрiнедi.
Әлеуметтену. Әлеуметтену категориясы тұлғаның қоғамдық қарым-қатынастар жүйесiне енуi мен әлеуметтiк тәжiрибелердi игеру процесiн түсiндiредi. Басқаша айтқанда, әлеуметтенудi баланың немесе тұлғаның өмiрге бейiмделуi деп түсiндiруге де болады. Ата-аналардың өмiрлiк тәжiрибелерi, сондай-ақ, қоғамдық тәжiрибелер балаға тұқымқуалаушылық жолмен берiлмейдi. Сондықтан оны өзi өмiр сүретiн қоғамның әлеуметтiк жағдайларына бейiмдеп, тәрбиелеймiз.
«Әлеуметтiк» деген сөз латын тiлiнен аударғанда «қоғамдық» деген мағынаны бiлдiредi, яғни қоғамдағы адамдардың өмiрiмен және қарым-қатынасымен байланысты қоғамдық дегендi дәйектейдi. Бұл мағынада адамның әлеуметтiк дамуы мен тәрбиесi туралы ғана емес, қоғамдағы әлеуметтiк құндылықтарға, нормалар мен ережелерге бағдар алу туралы сөз етуге болады.
Әлеуметтiк педагогикада екi бағыт байқалады: әлеуметтiк және тұлғалық.
Бiрiншi бағыт мемлекет пен қоғамның өскелең ұрпақты тәрбиелеуге жалпы ықпал етуi арқылы анықталады. Бұл - социопедагогика деп аталады, ал тар мағынада - адамның тұлғасын қалыптастыру процесiне өмiр сүру ортасының ықпалы - орта педагогикасы болып саналады.
Әлеуметтік педагогика мемлекет пен қоғамның жас ұрпақтың тәрбие басымдықтарын қалыптастыру бойынша ресми және бейресми қызметтерiн, оның тенденцияларын, заңдылықтарын, оларды жүзеге асырудағы институттардың ерекшелiктерi мен мүмкiндiктерiн зерттейдi. Мемлекет пен қоғамның өз азаматтарын тәрбиелеу бағытындағы қызметi заңдық негiзде бейнеленедi, тәрбие, оқыту, кәсiптiк тұрғыда даярлау институттарын құру, олардың iс-қимылын қамтамасыз ету ресми әлеуметтiк-педагогикалық сипатта айқын көрiнедi.
1. Галагузова И. Г. Социальная педагогика: Курс лекций: Учебное пособие для студ. Высших.уч. завед. /под ред. М. А. Галагузовой. –М.:Гуманист. Изд.центр ВЛАДОС, 2003. -416 с.
2. Мудрик А. В. Социальная педагогика: учебное пособие /Под ред. В. А. Сластенина. - М.: 1999.-С.19-24.
3. Мустаева Ф. А. Социальная педагогика. –М.: «Академический Проект», Екатеринбург: «Деловая книга», 2003. -528 с.
4. Қоянбаев Р. М., Қоянбаев Ж. Б. Педагогика. - Алматы, 2000. - 327 б.
5. Рюриков Н. Мед и яд любви. −М., 1990. - 450 с.
6. Педагогика. −Алматы: Нұрлы Әлем, 2003. - 366 б.
7. Жарықбаев Қ. Б. Жантануға кіріспе: хрестоматия. –Алматы: Дарын. 2005.-191 б.
2. Мудрик А. В. Социальная педагогика: учебное пособие /Под ред. В. А. Сластенина. - М.: 1999.-С.19-24.
3. Мустаева Ф. А. Социальная педагогика. –М.: «Академический Проект», Екатеринбург: «Деловая книга», 2003. -528 с.
4. Қоянбаев Р. М., Қоянбаев Ж. Б. Педагогика. - Алматы, 2000. - 327 б.
5. Рюриков Н. Мед и яд любви. −М., 1990. - 450 с.
6. Педагогика. −Алматы: Нұрлы Әлем, 2003. - 366 б.
7. Жарықбаев Қ. Б. Жантануға кіріспе: хрестоматия. –Алматы: Дарын. 2005.-191 б.
1.2.1 Әлеуметтік педагогика ғылымының негізгі категориялары
1.2.2 Әлеуметтік педагогика пәнінің басқа педагогикалық пәндермен байланысы
1.2.3 Әлеуметтiк педагогика ғылымының төл және кірме ұғымдары мен олар
арасындағы сабақтастық байланыс
Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде адамның бүкіл өмірі барысында жүзеге
асырылатын әлеуметтік тәрбиесін қарастырады. Барлық ғылымдар саласы секiлдi
әлеуметтiк педагогика да өзiндiк ұғымдар мен түсiнiктерге және ғылыми
категорияларға ие. Олар әлеуметтену, әлеуметтiк оқу, әлеуметтiк тәрбие,
әлеуметтiк iс-әрекет, әлеуметтiк-педагогикалық iс-әрекет, әлеуметтену
процесi және т.б. Ендi осы түсiнiктерге қысқаша сипаттама берiп кетейiк.
Әлеуметтену. Әлеуметтену категориясы тұлғаның қоғамдық қарым-қатынастар
жүйесiне енуi мен әлеуметтiк тәжiрибелердi игеру процесiн түсiндiредi.
Басқаша айтқанда, әлеуметтенудi баланың немесе тұлғаның өмiрге бейiмделуi
деп түсiндiруге де болады. Ата-аналардың өмiрлiк тәжiрибелерi, сондай-ақ,
қоғамдық тәжiрибелер балаға тұқымқуалаушылық жолмен берiлмейдi. Сондықтан
оны өзi өмiр сүретiн қоғамның әлеуметтiк жағдайларына бейiмдеп,
тәрбиелеймiз.
Әлеуметтiк деген сөз латын тiлiнен аударғанда қоғамдық деген мағынаны
бiлдiредi, яғни қоғамдағы адамдардың өмiрiмен және қарым-қатынасымен
байланысты қоғамдық дегендi дәйектейдi. Бұл мағынада адамның әлеуметтiк
дамуы мен тәрбиесi туралы ғана емес, қоғамдағы әлеуметтiк құндылықтарға,
нормалар мен ережелерге бағдар алу туралы сөз етуге болады.
Әлеуметтiк педагогикада екi бағыт байқалады: әлеуметтiк және тұлғалық.
Бiрiншi бағыт мемлекет пен қоғамның өскелең ұрпақты тәрбиелеуге жалпы ықпал
етуi арқылы анықталады. Бұл - социопедагогика деп аталады, ал тар мағынада
- адамның тұлғасын қалыптастыру процесiне өмiр сүру ортасының ықпалы - орта
педагогикасы болып саналады.
Әлеуметтік педагогика мемлекет пен қоғамның жас ұрпақтың тәрбие
басымдықтарын қалыптастыру бойынша ресми және бейресми қызметтерiн, оның
тенденцияларын, заңдылықтарын, оларды жүзеге асырудағы институттардың
ерекшелiктерi мен мүмкiндiктерiн зерттейдi. Мемлекет пен қоғамның өз
азаматтарын тәрбиелеу бағытындағы қызметi заңдық негiзде бейнеленедi,
тәрбие, оқыту, кәсiптiк тұрғыда даярлау институттарын құру, олардың iс-
қимылын қамтамасыз ету ресми әлеуметтiк-педагогикалық сипатта айқын
көрiнедi.
Мемлекетте жазылмаған заңдар деген атаудағы қоғамда қабылданған салт
түрiндегi нормалар мен ережелердiң жиынтығы мәнi жағынан әлеуметтiк-
педагогикалық болады, бiрақ бейресми сипат тән.
Әлеуметтік педагогика адамның бүкiл өмiрi барысында алуан түрлi жас
кезеңдерiнде оның әлеуметтiк дамуы мен тәрбиесiне тiкелей немесе жанама
ықпал ететiн ортаның әлеуметтiк-педагогикалық мүмкiндiктерiн зерттейдi.
Адамның қалыптасуындағы ортаның әрбiр факторының тәрбиелiк мүмкiндiктерi
айрықша. Оған жататындар: бала туған және тәрбиеленген отбасы (асырап алған
отбасы, мемлекеттiк мекеме); бұқаралық ақпарат құралдары; бала ойыншығы мен
ойындары; бала оқитын кiтаптар; дос-жарандар шеңберi; тұлға беделi; ұжымның
әлеуметтiк-педагогикалық ерекшелiктерi; көше тәрбиесі және т.б.
Әлеуметтік педагогиканың мәселелерi П. Наторп, И. Г. Песталоцци, К. Д.
Ушинский, Н. И. Пирогов, Дж. Дьюи, Г. Кершенштейнер, Р. Зейдель, С. Т.
Шацкий, А. С. Макаренко, Б. Р. Лихачев, В. Д. Семенов және т.б.
еңбектерiнде теориялық тұрғыдан зерттелдi.
Әлеуметтiк педагогиканың тұлғалық бағыттары Дж. Локк, Ж. Ж. Руссо, Ф. Ницше
және т.б. философиялық көзқарастары арнасында қарастырылған. Аталмыш
бағыттың бастауы – даралық педагогикасы болып саналады. XIX ғасырдың
екiншi жартысында адамнан жоғарыны қалыптастыру концепциясы пайда болды.
(Ф. Ницше) Бұл бағыт педагогтар алдына адамның өзi үшiн тәрбиелеу мәселесiн
шешудi мiндет еттi.
Тұлғаның әлеуметтiк қалыптасуы оның табиғат заңдары бойынша дамитын
әлеуметтiк жан ретiнде, әрi әлеуметтiк орта, қоғам, индивидтiң белгiлi бiр
ықпал ету қабiлеттiлiктерiн ескеру негiзiнде тәрбиеленедi деген тұжырым
бередi. Бұл бағыттың өкiлдерi К. Магер, М. А. Галагузова, А. В. Мудрик және
т.б. Адам өз даралығына сай әлеуметтiк тұрғыда қалыптасады (iшкi тұлғалық
бағалаушылық); әлеуметтiк жағдайларға байланысты қалыптасады (ортаға
байланыстылығы); нақты қоғамның, әлеуметтiк мәдениет, өмiр сүру салтының
талаптарына сәйкес әлеуметтiк тұрғыда қалыптасуына бағдарланады (сыртқы
әлеуметтiк байланыстылық).
Адамның әлеуметтiк өзiндiк дамуы өте күрделi процесс, дегенмен әлеуметтiк
даму жағдайлары, бағыттары және қарқындылығы өзгерiс үстiнде болады.
Адамның тұлға ретiнде қалыптасуы тiкелей әлеуметтiк өзiн-өзi жетiлдiру
процесiне қатысты болады. Индивидтiң әлеуметтiк өзiндiк дамуы туралы
бiлiмінiң болуы тәрбиешiнiң әлеуметтiк даму процесiнiң өту барысына ықпал
ету мүмкiндiктерiн iздеу, оның динамикасын болжауға жол ашады. Әлеуметтiк
педагогиканың қолданбалы бөлiмiнiң мәнi де осында, өйткенi әлеуметтiк даму
мен тәрбие процесінде қайта тәрбиелеу, түзету, тәрбиелiк iс-әрекетiн
жөндеу, нақты адамның педагогикалық реабилитациялау мүмкiндiктерi
зерттеледi.
Тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтiк ауысулар педагогикасы адамның, жеке
топтардың дамуы мен тәрбиесiндегi әлеуметтiк ауытқулардың себептерiн,
олардың алдын алу жолдары мен жеңу мүмкiндiктерiн зерттеумен айналысады.
Бұл бағыттың өкiлдерi (И. Г. Песталоцци, Е. Молленхауер, Ф. А. Дистервег,
А. С. Макаренко, В. И. Сокока-Росийский және т.б.) адамның қалыптасу
процесiндегi әлеуметтiк ауытқуларға жеке дара бейiмдiлiк факторлары, өмiр
сүру ортасы ықпал ететiнiн көрсетедi.
Әлеуметтiк қалыптасу адам мен ортаның өзара әрекеттестiгiнiң стихиялы
түрдегi нәтижесi емес, мұнда әлеуметтiк тәрбиеге ерекше орын берiледi. Бұл,
шынтуайтқа келгенде тәрбиешiнiң тәрбиеленушiмен қарым-қатынасына қатысты
арнайы жағдайларды жасауға бағытталған iс-әрекетi.
Әлеуметтену процесi. Әлеуметтену адамның әрбiр өмiрлiк кезеңдерiне қарай
өзiндiк ерекшелiкпен жүзеге асырылады. Ол кезеңдер: балалық шақ, жастық
шақ, ересектiк шақ, қарттық шақ. Әлеуметтену процесiн жүзеге асырудың
маңызды институты ретiнде отбасы мен бiлiм беру мекемелерi ерекше маңызды
рөл атқарады. Мектеп және мектепке дейiнгi жастағы балалардағы әлеуметтену
әрекетiнiң мазмұны мен түрлерi бiрiздi өзгерiп отырады. Әлеуметтену
процесi, әсiресе, жасөспiрiмдiк және жастық шақта айқын, өте қарқынды
өтедi. Бұл кезде олардың қоғам талаптарына бейiмделуiне көпшiлiк ақпараттық
құралдар, достары, бейресми ұйымдардағы жұмыстар, жастар арасындағы өзiндiк
мәдениет, қарым-қатынас стильдерi әсер етедi. Ересек жастағы әлеуметтену
процесi бiршама қиындық туғызады. Өйткенi бұл кезде тұлға дене және ақыл-
ойы жағынан қалыптасып, өзiндiк көзқарасы мен өмiрлiк ұстанымдары
тұрақталған болады. Қаншалықты талпыныс жасағанымен, бұрынғы әдетке айналып
қалған әрекеттер мен дағдылар тұлға қалыптасуын кешеуiлдетедi.
Әлеуметтену процесiн екiжақты сипатта қарастыруға болады: әлеуметтiк
бейiмделу және әлеуметтiк интеграция. Әлеуметтiк бейiмделу - тұлғаның өмiр
сүру ортасы болып табылатын әлеуметтендiру институтына, әлеуметтiк топтар
мен мекемелерге, рөлдiк қызметтерге, тұрмыс жағдайларына бiртiндеп
бейiмделуi арқылы іске асырылады.
Мысалы, отбасындағы ерке өскен бала мектеп табалдырығын аттағаннан соң көп
ұзамай әлеуметтік ортаның ықпалын бойына сіңірген қасиеттері арқылы байқата
бастайды. Оған дәлел шолжаң да, тынымсыз баланың біртіндеп байсалды да
өзгелер пікірімен санасуы оның болмысындағы өзгерісті аңғартады. Тіпті
әлеуметтену институтының қызметкерлерінің өзі де ортаның рухани деңгейі мен
талаптың қойылуына байланысты өзгеріске ұшырап отырады.
Тағы бір мысал, ерлі-зайыптылардың жыл өткен сайын көзқарастары өзгеріп,
араларындағы қарым-қатынаста алшақтық байқала бастайды. Ал шындығына
келгенде, олар бір-бірінің көзқарасы мен дүниетанымына дән риза және бір-
бірін айтпай түсінісетін жағдайда болған секілді болып көрінген еді. Әйтсе
де, екі адамның екі әлеуметтік ортада еңбек етуі, ондағы көзқарастар
жиынтығы мен талаптың қойылуы олардың екі бағытта қалыптасуына ықпал етеді.
Егер ерлі-зайыптылар арасында жүйелі ынтымақты қарым-қатынас орнап
отырмаса, олардың көзқарастары екі түрлі болып шыға келеді. Сондықтан адам
үнемі өз дамуы үстінде еңбектенуі қажет. Сонымен қатар, даму ортақ
байланыста, ұқсастықта болуы үшін қарым-қатынастың орнауы маңызды.
Ал әлеуметтiк интеграция - бұл, тұлғаның саналы түрде iшкi рухани өмiрiн,
өмiрлiк құндылықтары мен әлеуметтiк нормаларын байытып, жетiлдiруi. Саналы
түрде қоғам талаптарына сай өмір сүру мен соған лайықты қалыптасуды
өздігінен ұйымдастыруы немесе талпынуы болып табылады.
Әлеуметтік оқу. Әлеуметтену процесінде бала қоғам туралы, қоғамдағы қарым-
қатынас, мінез-құлық нормалары т.б. туралы көптеген білімдерден хабардар
болады. Сонымен бірге бала көптеген дағды мен қабілеттілікке ие болады.
Бала 5 жасқа келгенде-ақ біршама білім қорын жинақтайды. Ол ең алдымен
бөлме ішіндегі қалыпты қарым-қатынас пен әрекет ету нормаларын меңгере
бастайды, яғни ол басын дыбыс шыққан жаққа қарай бұра бастайды, еңбектейді,
талпынады, адамдарды таниды, күледі және т.б. Біртіндеп, ол даланы, ауланы
танып бастайды. Бала алғаш тiлi шығып сөйлей бастағанда өзiн қызықтыратып
айналадағы құбылыстар сырын бiлуге талпынып, көптеген сұрақтар қоя
бастайды. Ол бәрiн де бiлгiсi келедi. Мұның өзi баланың өзi қоршаған
ортамен байланысы арқылы әлеуметтенуге алғашқы қадамының басталғандығынан
дерек бередi.
Әлеуметтік тәрбие деп баланың немесе тұлғаның әлеуметтенуіне қажетті
қоғамдық маңызды қасиеттерді қалыптастыруға мақсатты бағытталған процестi
түсінеміз. Тұтас алғанда, тәрбие индивидті қоғамның бір мүшесі ретінде
сипаттайтын жеке адамның қасиеттерін қалыптастыруға бағытталады. Әрбiр ата-
ананың немесе тәрбиешiнiң бала тәрбиелеудегi әрекетi қоғамның талаптарынан
келiп шығады. Осы тұста қазақ зиялыларының бiрi М. Жұмабаевтың мынадай сөзi
бар: Ата-аналар баланы тәрбиелегенде дәл өзiндей етiп тәрбиелеуге
тырыспауы керек, олар баланы өзiнен да күштi етiп тәрбиелеуi тиiс. Өйткенi
олардың заманы ата-аналарының өмiр сүрiп отырған заманына қарағанда
анағұрлым күрделi де талабы жоғары болатынын ұмытпағаны жөн.
В. В. Зеньковский Әлеуметтiк тәрбие, оның мiндеттерi және жолдары деген
кiтабында (1918 ж.): тәрбие уақыт сұранымына жауап беруi, адамдардың
қажеттiлiгiне бағытталуы, әрi жаңа өмiр салтына адамдарды, дағдыларды,
түсiнiктердi даярлауы тиiс. Мектеп әлеуметтiк мiндеттердi өзi шешетiндей
жауапкершiлiктi алуы тиiс, тек бiлiмдi адамдарды даярлап қана қоймай,
қоғамдық жұмысқа қабiлеттi адамдарды дайындауы керек деген ойды ұсынады.
Сондай-ақ, мектеп ақыл-ой бiлiмiнiң органы болып қана емес, әлеуметтiк
прогрестiң шынайы құралы және жұртшылықтың жоғары идеалын насихаттаушы
болуы керек, - дейдi.
Осы тұста Ю. Б. Рюриков өзінің Мед и яд любви деген кітабында жасөспірім
жастағы балалардың сәтсіз махаббаттарын сипаттай келіп, бір ата-ананың
хатынан үзінді келтіреді. Онда жауапсыз махаббатының азабынан шыдай алмаған
баланың өз-өзіне қол жұмсап, көз жұмған баланың отбасы туралы айтады. Сонда
баласынан айырылып қалған ата-ана балаларға мектепте тек білім беріп қана
қоймай, өмір сүруге де үйрету керектігінің қажет екендігін айтып қайғырған.
Бала өмірінде кездесетін барлық жағдайларды ескеріп, өмірлік
сәтсіздіктеріне қалай тойтарыс беру керектігіне оларды дайындаудың
қаншалықты қажет екендігін баяндайды. Онымен тек мектеп мұғалімдері ғана
емес, ата-аналар да айналысуы керек екендігін, тіпті осы мақсатта бірігіп
еңбек етуді ұсынады.
Шындығында, мектеп қабырғасында жүргенде кілең бестікке оқитын кейбір
балалар өмірде икемсіз, қарым-қатынаста тіл табысып кетуі қиын болады.
Нәтижеде сабақ үлгерімі мен тәртібі сыныптастарымен салыстырғанда әлдеқайда
жоғары болғанымен, өмірде өз орнын таппай жататындар да кездеседі.
Керісінше, білім алуда артта қалып жүрген балалар қоршаған ортада қарым-
қатынасы жақсы болып, әлеуметтенуі жеңіл, өмірде орнын оңай тауып жатады.
Сондықтан бала тәрбиесін ұйымдастыруда қоғамның талабын міндетті түрде
ескеріп отыру маңызды. Ол тек білім мазмұнын меңгерумен ғана шектелмей,
өмірдің барлық жағдайларында жол таба білу дағдыларын қалыптастыруды қамтуы
тиіс.
Әлеуметтiк тәрбиенiң мiндеттерi өте ертеден айқындалған. Платон Мемлекет
атты еңбегiнде қоғамдық өмiрдiң идеалын жасап, тәрбие жоспарын белгiлеп,
әлеуметтiк қабiлеттi дамыту қажеттiлiгiн негiздедi. Платон идеялары XIX
ғасырдың соңына қарай өз бағасына ие бола бастады. XIX ғасыр педагогикада
индивидуализм идеясының арнасында айрықшаланды, өйткенi ол адамның жалпы
бiр идеалын құруға, бiлiм берудiң жалпы жоспарын жасауға бағытталған
педагогикалық ой-пiкiрмен күрестi. Педагогикалық ойдың дамуы кез келген
бағдарлама бала тұлғасына бейiмделуi тиiс деген ойға жетелейдi.
Педагогикадағы индивидуалистiк ағым алуан түрлi педагогикалық бағыттарға
ықпалын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.2.2 Әлеуметтік педагогика пәнінің басқа педагогикалық пәндермен байланысы
1.2.3 Әлеуметтiк педагогика ғылымының төл және кірме ұғымдары мен олар
арасындағы сабақтастық байланыс
Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде адамның бүкіл өмірі барысында жүзеге
асырылатын әлеуметтік тәрбиесін қарастырады. Барлық ғылымдар саласы секiлдi
әлеуметтiк педагогика да өзiндiк ұғымдар мен түсiнiктерге және ғылыми
категорияларға ие. Олар әлеуметтену, әлеуметтiк оқу, әлеуметтiк тәрбие,
әлеуметтiк iс-әрекет, әлеуметтiк-педагогикалық iс-әрекет, әлеуметтену
процесi және т.б. Ендi осы түсiнiктерге қысқаша сипаттама берiп кетейiк.
Әлеуметтену. Әлеуметтену категориясы тұлғаның қоғамдық қарым-қатынастар
жүйесiне енуi мен әлеуметтiк тәжiрибелердi игеру процесiн түсiндiредi.
Басқаша айтқанда, әлеуметтенудi баланың немесе тұлғаның өмiрге бейiмделуi
деп түсiндiруге де болады. Ата-аналардың өмiрлiк тәжiрибелерi, сондай-ақ,
қоғамдық тәжiрибелер балаға тұқымқуалаушылық жолмен берiлмейдi. Сондықтан
оны өзi өмiр сүретiн қоғамның әлеуметтiк жағдайларына бейiмдеп,
тәрбиелеймiз.
Әлеуметтiк деген сөз латын тiлiнен аударғанда қоғамдық деген мағынаны
бiлдiредi, яғни қоғамдағы адамдардың өмiрiмен және қарым-қатынасымен
байланысты қоғамдық дегендi дәйектейдi. Бұл мағынада адамның әлеуметтiк
дамуы мен тәрбиесi туралы ғана емес, қоғамдағы әлеуметтiк құндылықтарға,
нормалар мен ережелерге бағдар алу туралы сөз етуге болады.
Әлеуметтiк педагогикада екi бағыт байқалады: әлеуметтiк және тұлғалық.
Бiрiншi бағыт мемлекет пен қоғамның өскелең ұрпақты тәрбиелеуге жалпы ықпал
етуi арқылы анықталады. Бұл - социопедагогика деп аталады, ал тар мағынада
- адамның тұлғасын қалыптастыру процесiне өмiр сүру ортасының ықпалы - орта
педагогикасы болып саналады.
Әлеуметтік педагогика мемлекет пен қоғамның жас ұрпақтың тәрбие
басымдықтарын қалыптастыру бойынша ресми және бейресми қызметтерiн, оның
тенденцияларын, заңдылықтарын, оларды жүзеге асырудағы институттардың
ерекшелiктерi мен мүмкiндiктерiн зерттейдi. Мемлекет пен қоғамның өз
азаматтарын тәрбиелеу бағытындағы қызметi заңдық негiзде бейнеленедi,
тәрбие, оқыту, кәсiптiк тұрғыда даярлау институттарын құру, олардың iс-
қимылын қамтамасыз ету ресми әлеуметтiк-педагогикалық сипатта айқын
көрiнедi.
Мемлекетте жазылмаған заңдар деген атаудағы қоғамда қабылданған салт
түрiндегi нормалар мен ережелердiң жиынтығы мәнi жағынан әлеуметтiк-
педагогикалық болады, бiрақ бейресми сипат тән.
Әлеуметтік педагогика адамның бүкiл өмiрi барысында алуан түрлi жас
кезеңдерiнде оның әлеуметтiк дамуы мен тәрбиесiне тiкелей немесе жанама
ықпал ететiн ортаның әлеуметтiк-педагогикалық мүмкiндiктерiн зерттейдi.
Адамның қалыптасуындағы ортаның әрбiр факторының тәрбиелiк мүмкiндiктерi
айрықша. Оған жататындар: бала туған және тәрбиеленген отбасы (асырап алған
отбасы, мемлекеттiк мекеме); бұқаралық ақпарат құралдары; бала ойыншығы мен
ойындары; бала оқитын кiтаптар; дос-жарандар шеңберi; тұлға беделi; ұжымның
әлеуметтiк-педагогикалық ерекшелiктерi; көше тәрбиесі және т.б.
Әлеуметтік педагогиканың мәселелерi П. Наторп, И. Г. Песталоцци, К. Д.
Ушинский, Н. И. Пирогов, Дж. Дьюи, Г. Кершенштейнер, Р. Зейдель, С. Т.
Шацкий, А. С. Макаренко, Б. Р. Лихачев, В. Д. Семенов және т.б.
еңбектерiнде теориялық тұрғыдан зерттелдi.
Әлеуметтiк педагогиканың тұлғалық бағыттары Дж. Локк, Ж. Ж. Руссо, Ф. Ницше
және т.б. философиялық көзқарастары арнасында қарастырылған. Аталмыш
бағыттың бастауы – даралық педагогикасы болып саналады. XIX ғасырдың
екiншi жартысында адамнан жоғарыны қалыптастыру концепциясы пайда болды.
(Ф. Ницше) Бұл бағыт педагогтар алдына адамның өзi үшiн тәрбиелеу мәселесiн
шешудi мiндет еттi.
Тұлғаның әлеуметтiк қалыптасуы оның табиғат заңдары бойынша дамитын
әлеуметтiк жан ретiнде, әрi әлеуметтiк орта, қоғам, индивидтiң белгiлi бiр
ықпал ету қабiлеттiлiктерiн ескеру негiзiнде тәрбиеленедi деген тұжырым
бередi. Бұл бағыттың өкiлдерi К. Магер, М. А. Галагузова, А. В. Мудрик және
т.б. Адам өз даралығына сай әлеуметтiк тұрғыда қалыптасады (iшкi тұлғалық
бағалаушылық); әлеуметтiк жағдайларға байланысты қалыптасады (ортаға
байланыстылығы); нақты қоғамның, әлеуметтiк мәдениет, өмiр сүру салтының
талаптарына сәйкес әлеуметтiк тұрғыда қалыптасуына бағдарланады (сыртқы
әлеуметтiк байланыстылық).
Адамның әлеуметтiк өзiндiк дамуы өте күрделi процесс, дегенмен әлеуметтiк
даму жағдайлары, бағыттары және қарқындылығы өзгерiс үстiнде болады.
Адамның тұлға ретiнде қалыптасуы тiкелей әлеуметтiк өзiн-өзi жетiлдiру
процесiне қатысты болады. Индивидтiң әлеуметтiк өзiндiк дамуы туралы
бiлiмінiң болуы тәрбиешiнiң әлеуметтiк даму процесiнiң өту барысына ықпал
ету мүмкiндiктерiн iздеу, оның динамикасын болжауға жол ашады. Әлеуметтiк
педагогиканың қолданбалы бөлiмiнiң мәнi де осында, өйткенi әлеуметтiк даму
мен тәрбие процесінде қайта тәрбиелеу, түзету, тәрбиелiк iс-әрекетiн
жөндеу, нақты адамның педагогикалық реабилитациялау мүмкiндiктерi
зерттеледi.
Тұлғаның қалыптасуындағы әлеуметтiк ауысулар педагогикасы адамның, жеке
топтардың дамуы мен тәрбиесiндегi әлеуметтiк ауытқулардың себептерiн,
олардың алдын алу жолдары мен жеңу мүмкiндiктерiн зерттеумен айналысады.
Бұл бағыттың өкiлдерi (И. Г. Песталоцци, Е. Молленхауер, Ф. А. Дистервег,
А. С. Макаренко, В. И. Сокока-Росийский және т.б.) адамның қалыптасу
процесiндегi әлеуметтiк ауытқуларға жеке дара бейiмдiлiк факторлары, өмiр
сүру ортасы ықпал ететiнiн көрсетедi.
Әлеуметтiк қалыптасу адам мен ортаның өзара әрекеттестiгiнiң стихиялы
түрдегi нәтижесi емес, мұнда әлеуметтiк тәрбиеге ерекше орын берiледi. Бұл,
шынтуайтқа келгенде тәрбиешiнiң тәрбиеленушiмен қарым-қатынасына қатысты
арнайы жағдайларды жасауға бағытталған iс-әрекетi.
Әлеуметтену процесi. Әлеуметтену адамның әрбiр өмiрлiк кезеңдерiне қарай
өзiндiк ерекшелiкпен жүзеге асырылады. Ол кезеңдер: балалық шақ, жастық
шақ, ересектiк шақ, қарттық шақ. Әлеуметтену процесiн жүзеге асырудың
маңызды институты ретiнде отбасы мен бiлiм беру мекемелерi ерекше маңызды
рөл атқарады. Мектеп және мектепке дейiнгi жастағы балалардағы әлеуметтену
әрекетiнiң мазмұны мен түрлерi бiрiздi өзгерiп отырады. Әлеуметтену
процесi, әсiресе, жасөспiрiмдiк және жастық шақта айқын, өте қарқынды
өтедi. Бұл кезде олардың қоғам талаптарына бейiмделуiне көпшiлiк ақпараттық
құралдар, достары, бейресми ұйымдардағы жұмыстар, жастар арасындағы өзiндiк
мәдениет, қарым-қатынас стильдерi әсер етедi. Ересек жастағы әлеуметтену
процесi бiршама қиындық туғызады. Өйткенi бұл кезде тұлға дене және ақыл-
ойы жағынан қалыптасып, өзiндiк көзқарасы мен өмiрлiк ұстанымдары
тұрақталған болады. Қаншалықты талпыныс жасағанымен, бұрынғы әдетке айналып
қалған әрекеттер мен дағдылар тұлға қалыптасуын кешеуiлдетедi.
Әлеуметтену процесiн екiжақты сипатта қарастыруға болады: әлеуметтiк
бейiмделу және әлеуметтiк интеграция. Әлеуметтiк бейiмделу - тұлғаның өмiр
сүру ортасы болып табылатын әлеуметтендiру институтына, әлеуметтiк топтар
мен мекемелерге, рөлдiк қызметтерге, тұрмыс жағдайларына бiртiндеп
бейiмделуi арқылы іске асырылады.
Мысалы, отбасындағы ерке өскен бала мектеп табалдырығын аттағаннан соң көп
ұзамай әлеуметтік ортаның ықпалын бойына сіңірген қасиеттері арқылы байқата
бастайды. Оған дәлел шолжаң да, тынымсыз баланың біртіндеп байсалды да
өзгелер пікірімен санасуы оның болмысындағы өзгерісті аңғартады. Тіпті
әлеуметтену институтының қызметкерлерінің өзі де ортаның рухани деңгейі мен
талаптың қойылуына байланысты өзгеріске ұшырап отырады.
Тағы бір мысал, ерлі-зайыптылардың жыл өткен сайын көзқарастары өзгеріп,
араларындағы қарым-қатынаста алшақтық байқала бастайды. Ал шындығына
келгенде, олар бір-бірінің көзқарасы мен дүниетанымына дән риза және бір-
бірін айтпай түсінісетін жағдайда болған секілді болып көрінген еді. Әйтсе
де, екі адамның екі әлеуметтік ортада еңбек етуі, ондағы көзқарастар
жиынтығы мен талаптың қойылуы олардың екі бағытта қалыптасуына ықпал етеді.
Егер ерлі-зайыптылар арасында жүйелі ынтымақты қарым-қатынас орнап
отырмаса, олардың көзқарастары екі түрлі болып шыға келеді. Сондықтан адам
үнемі өз дамуы үстінде еңбектенуі қажет. Сонымен қатар, даму ортақ
байланыста, ұқсастықта болуы үшін қарым-қатынастың орнауы маңызды.
Ал әлеуметтiк интеграция - бұл, тұлғаның саналы түрде iшкi рухани өмiрiн,
өмiрлiк құндылықтары мен әлеуметтiк нормаларын байытып, жетiлдiруi. Саналы
түрде қоғам талаптарына сай өмір сүру мен соған лайықты қалыптасуды
өздігінен ұйымдастыруы немесе талпынуы болып табылады.
Әлеуметтік оқу. Әлеуметтену процесінде бала қоғам туралы, қоғамдағы қарым-
қатынас, мінез-құлық нормалары т.б. туралы көптеген білімдерден хабардар
болады. Сонымен бірге бала көптеген дағды мен қабілеттілікке ие болады.
Бала 5 жасқа келгенде-ақ біршама білім қорын жинақтайды. Ол ең алдымен
бөлме ішіндегі қалыпты қарым-қатынас пен әрекет ету нормаларын меңгере
бастайды, яғни ол басын дыбыс шыққан жаққа қарай бұра бастайды, еңбектейді,
талпынады, адамдарды таниды, күледі және т.б. Біртіндеп, ол даланы, ауланы
танып бастайды. Бала алғаш тiлi шығып сөйлей бастағанда өзiн қызықтыратып
айналадағы құбылыстар сырын бiлуге талпынып, көптеген сұрақтар қоя
бастайды. Ол бәрiн де бiлгiсi келедi. Мұның өзi баланың өзi қоршаған
ортамен байланысы арқылы әлеуметтенуге алғашқы қадамының басталғандығынан
дерек бередi.
Әлеуметтік тәрбие деп баланың немесе тұлғаның әлеуметтенуіне қажетті
қоғамдық маңызды қасиеттерді қалыптастыруға мақсатты бағытталған процестi
түсінеміз. Тұтас алғанда, тәрбие индивидті қоғамның бір мүшесі ретінде
сипаттайтын жеке адамның қасиеттерін қалыптастыруға бағытталады. Әрбiр ата-
ананың немесе тәрбиешiнiң бала тәрбиелеудегi әрекетi қоғамның талаптарынан
келiп шығады. Осы тұста қазақ зиялыларының бiрi М. Жұмабаевтың мынадай сөзi
бар: Ата-аналар баланы тәрбиелегенде дәл өзiндей етiп тәрбиелеуге
тырыспауы керек, олар баланы өзiнен да күштi етiп тәрбиелеуi тиiс. Өйткенi
олардың заманы ата-аналарының өмiр сүрiп отырған заманына қарағанда
анағұрлым күрделi де талабы жоғары болатынын ұмытпағаны жөн.
В. В. Зеньковский Әлеуметтiк тәрбие, оның мiндеттерi және жолдары деген
кiтабында (1918 ж.): тәрбие уақыт сұранымына жауап беруi, адамдардың
қажеттiлiгiне бағытталуы, әрi жаңа өмiр салтына адамдарды, дағдыларды,
түсiнiктердi даярлауы тиiс. Мектеп әлеуметтiк мiндеттердi өзi шешетiндей
жауапкершiлiктi алуы тиiс, тек бiлiмдi адамдарды даярлап қана қоймай,
қоғамдық жұмысқа қабiлеттi адамдарды дайындауы керек деген ойды ұсынады.
Сондай-ақ, мектеп ақыл-ой бiлiмiнiң органы болып қана емес, әлеуметтiк
прогрестiң шынайы құралы және жұртшылықтың жоғары идеалын насихаттаушы
болуы керек, - дейдi.
Осы тұста Ю. Б. Рюриков өзінің Мед и яд любви деген кітабында жасөспірім
жастағы балалардың сәтсіз махаббаттарын сипаттай келіп, бір ата-ананың
хатынан үзінді келтіреді. Онда жауапсыз махаббатының азабынан шыдай алмаған
баланың өз-өзіне қол жұмсап, көз жұмған баланың отбасы туралы айтады. Сонда
баласынан айырылып қалған ата-ана балаларға мектепте тек білім беріп қана
қоймай, өмір сүруге де үйрету керектігінің қажет екендігін айтып қайғырған.
Бала өмірінде кездесетін барлық жағдайларды ескеріп, өмірлік
сәтсіздіктеріне қалай тойтарыс беру керектігіне оларды дайындаудың
қаншалықты қажет екендігін баяндайды. Онымен тек мектеп мұғалімдері ғана
емес, ата-аналар да айналысуы керек екендігін, тіпті осы мақсатта бірігіп
еңбек етуді ұсынады.
Шындығында, мектеп қабырғасында жүргенде кілең бестікке оқитын кейбір
балалар өмірде икемсіз, қарым-қатынаста тіл табысып кетуі қиын болады.
Нәтижеде сабақ үлгерімі мен тәртібі сыныптастарымен салыстырғанда әлдеқайда
жоғары болғанымен, өмірде өз орнын таппай жататындар да кездеседі.
Керісінше, білім алуда артта қалып жүрген балалар қоршаған ортада қарым-
қатынасы жақсы болып, әлеуметтенуі жеңіл, өмірде орнын оңай тауып жатады.
Сондықтан бала тәрбиесін ұйымдастыруда қоғамның талабын міндетті түрде
ескеріп отыру маңызды. Ол тек білім мазмұнын меңгерумен ғана шектелмей,
өмірдің барлық жағдайларында жол таба білу дағдыларын қалыптастыруды қамтуы
тиіс.
Әлеуметтiк тәрбиенiң мiндеттерi өте ертеден айқындалған. Платон Мемлекет
атты еңбегiнде қоғамдық өмiрдiң идеалын жасап, тәрбие жоспарын белгiлеп,
әлеуметтiк қабiлеттi дамыту қажеттiлiгiн негiздедi. Платон идеялары XIX
ғасырдың соңына қарай өз бағасына ие бола бастады. XIX ғасыр педагогикада
индивидуализм идеясының арнасында айрықшаланды, өйткенi ол адамның жалпы
бiр идеалын құруға, бiлiм берудiң жалпы жоспарын жасауға бағытталған
педагогикалық ой-пiкiрмен күрестi. Педагогикалық ойдың дамуы кез келген
бағдарлама бала тұлғасына бейiмделуi тиiс деген ойға жетелейдi.
Педагогикадағы индивидуалистiк ағым алуан түрлi педагогикалық бағыттарға
ықпалын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz