Қозғыш ұлпалардың физиологиясы. Қозғыштықтың параматрлері

1. Қозатын ұлпалардың тітіркендіру зандары:
а) тітіркендіру күші заңдары;
б) «барлығы немесе ештеңе» заңы;
в) «күш . уақыт» тітіркендіру заңдары;
г) аккомодация заңдары (күш градиент).
2. Хронаксия және оның тәжірибедегі маңызы.
3. Қозатын ұлпалардың лабильділігі, рефрактерлілікке тәуелділігі.
4. Үнемі токтың әсер еті заңы:
а) полярлы заң;
б) физиологиялық электрон заңы;
в) бұлшыеттің жиырылу эффектісіне тәуелділігі.
5. Үнемі токтың тітіркену заңдарының медицинада қолданылуы.

Жалпы физиология- негізгі өмірлік құбылыстардың табиғатын, жалпы тіршілік қызметінің көрсеткіштерін және олардың бір-біріне қатынасын зерттейді.
Барлық тірі клеткалар мен ұлпалардың белгілі бір әсерлерді қабылдап, оған жауап ретінде өздеріндегі зат алмасу процесінің денгейін өзгерте алады, осыдан олардың тиісті қызметтік күйі өзгереді, оны тітіркену деп атайды. Тітіркену тітіркендіргіштің қасиеттінің нәтижесі немесе көрінісі. Ф.Энгельс айтқандай, тітіркендіргіштің барлық тірі материяға тән болатын жалпы қасиеті.
Жануарлар әлемінің дамуы негізінде қоршаған ортамен организмнің бірлік заңы жатады. Осы заңға негізделіп өмір сүруі мүмкін. Тірі организмнің физиологиялық қызметі әр түрлі тітіркендіргішке әсерленіп өмір сүруден пайда болуында.
Барлық тірі клеткалардың жалпы биологиялық реакциялары тітіркендіргіштің сипатында, яғни тітіркендіргіштің әсерінен физиологиялық тыныштық күйден активті күйге өтеді.
Тірі құрылымдар, ұлпалар мен оларға әсер етуші факторлар арасындағы өзара әрекеттесудің жалпы заңдылықтарын қозу физиологиясы зерттейді. Осыған орай ол ұлпаларды қозғыш деп атайды. Тірі организмнің негізгі қозғыш ұлпаларына-бұлшық ет, жүйке, безді ұлпалар жатады.
Бұларға әсер етуші сыртқы және ішкі факторларын-тітіркендіргіштер деп атайды, ал әсердің өзін тітіркендіру дейді. Бұл қоздырғыш ұлпалардың бірінші қасиеті.
2. Тітіркендіргіш әр түрлі себебіне қарай жіктеледі:
а)табиғаты жағынан:
1.Физикалық /Т, ауа, қысым, ылғал, дыбыс, сәуле, электр тоғы/.
2.Химиялық /тұздар, қышқылдар, сілтілер, түрлі улы заттар/.
3.Биологиялық /микроорганизмдер, басқа тірі объектілер/.
б)сәйкестігіне байланысты:
1.Адекватты /сай, сәйкес/, үйренкішті.
2.Адекватты емес /сай емес, төтенше, сәйкес емес/.

Адекватты тітіркендіргіштер- белгілі бір рецепторлар тандап сезетін яғни солардың табиғи қызметіне сай келетін тітіркендіргіштерді атайды /көру анализаторлар-жарық сәулелері, есту-дыбыс/.

Адекватты емес- рецепторларды таңдап сезбейтін, қалған басқа тітіркендіргіштерді атайды. Мысалы: электр тоғымен немесе адам маңдайын бір нәрсеге қатты соқса көзі жарқ ете қалады. Оны адекватты емес тітіркендіргіш дейді, олардың күші адекваттылардан артық болуы қажет. Ал адекватты тітіркендіргішке рецепторлар сезгіштігі өте жоғары болады /көзге 3-10 квант жарықтың энергиясы болу керек/.
в)орналасқан жеріне қарай:
1. Сыртқы.
2. Ішкі.
г)тітіркендіргіштің күшіне қарай:
1.Табалдырыкты-минимальды қозу тудыра алатын тітіркенудің ең аз күші.
2.Табалдырықтан жоғары күш.
3.Табалдырықтан төмен күш.

1. Адам физиологиясы / оқулық – Сатпаева Х.К., Нілдібаева Ж.Б., Өтепбергенов А.А. – Алматы: «Білім», 2005 ж.
2. Төлеуханов С.Т. Қалыпты физиология (биологиялық жүйелердің мезгілдік құралымдар бөлімі): Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2006 ж. – 140 бет.
3. Дюйсембин Ғ.Д., Алиакбарова З.М. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы: Оқулық - Алматы: «Білім», 2003 ж. – 400 бет
4. Нұрмұхамбетұлы Е. Орысша-қазақша медициналық (физиологиялық) сөздік / ҚазММУ – Алматы: «Эверо», 2007 ж. – 904 бет.
5. Миндубаева Ф.А.,Абаева А.Т. Тыныс алу физиологиясы /оқу құралы.- Қарағанды, 2005. – 65 бет.
6. Керимбеков Е.Б. Физиология атауларының орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақстан, 1992. – 280 бет
7. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмыстары / студент тер үшін. – Шымкент: Б.И., 1993. – 254 бет.