Құс шаруашылығы
Мазмұны
Кіріспе
1. «Алматы Құс» ААҚ.ның қаржы.шаруашылық қызметіне сипаттама
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
3. Құс шаруашлығында өнімнің өзіндік құнын есептеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
1. «Алматы Құс» ААҚ.ның қаржы.шаруашылық қызметіне сипаттама
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
3. Құс шаруашлығында өнімнің өзіндік құнын есептеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Нарықтық қатынастарға көшу процестері кәсіпорынның экономикадағы орнын және ролін мүлдем өзгеше анықтайды. Компания қызметінің тиімділігін, яғни кәсіпорынның шынайы экономикалық дербестігін, оның бәсеке қабілеттілігін және нарықтағы беделділігін қамтамасыз ету ақпараттық жүйені ұйымдастырудың жаңа жолдарын табуды талап етеді. Бухгалтерлік (қаржылық) есеп кәсіпорындағы қызмет ететін ақпараттық жүйенің негізгі бөлігі болса да, барлық деңгейдегі басқарушыларды қажетті шұғыл ақпаратпен қамтамасыз ете алмады. Қаржылық есеп өзінің ерекшелігіне байланысты нарық жағдайындағы кәсіпорын қызметін ішкі басқарудың стратегия мен тактикасын жасауға қажетті ақпаратты ұсына алмайды.
Нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуі күннен күнге өсіп отырған тәуекелділікпен тығыз байланысты, мұның өзі қабылданатын шешімдердің сапасына жаңаша талаптар қойяды. Өндірістік шығындар есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау басқару жүйесінде орталық мәнге ие және олар қоғамдық өндірістің құндық көрсеткіштерінің негізгі сипаттамаларын қалыптастырады. Өндірістік шығындар есебін және өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялауды барынша дұрыс ұйымдастырудан кәсіпорынның басқарылу деңгейі, экономикалық тұтқалардың оның қызмет ету тиімділігін жоғарлатуға әсер ету дәрежесі тәуелді болады.
Бүгінгі күнгі шаруашылық жүргізу жағдайында кәсіпорын үшін екі түрлі мақсаттың бірдей маңызды екені анық: тиімділік және сенімділік. Оларды жүзеге асыру үшін басқару орталықтары құрылады. Кәсіпорынның қызмет етуінің сенімділік стратегиясы кешенді және басымдылық сипатта болады. Аталған мәселелердің барлығы басқару есебінде шешіледі.
Жоспарлау, есептеу және реттеу сияқты есептік процестер басқару жүйесінде бірін-бірі толықтырып отыратын процестер ретінде қарастырылады және олар өндірістік экономикалық ақпараттың әртүрлі белгілерін бейнелейді. Өндірістік жүйелерді басқарудың негізін ақпараттық процесс құраса, жоспарлау, есептеу, реттеу шығындарды басқарудың мәнін бейнелейтін, бір-бірімен байланысқан нақты функциялары бар бөліктердің жүйесін көрсетеді.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарында негізделген және белгілі бір нәтиже әкелетін басқарушылық шешімдерде қабылдау басқару есебінің таңдалған жүйесіне және талдауға қажетті ақпараттың қол жетерлігіне байланысты.
Аталмыш мәселелерді зерттеу мақсатында 2005 жылдың 3 мамыр мен 6маусым аралығында «Алматы Құс» ААҚ-да ғылыми-зерттеу тәжірибесі өткізілді. Аталған тәжірибенің мақсаттарын келесідей анықтауға болады:
- магистратурада оқу кезінде алған теоретикалық білімді бекіту;
- кәсіпорындағы жұмыстың шынайы тәжірибесімен танысып, жұмыс істеудің кәсіби дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіпорынның өндірістік-қаржылық қызметін ұйымдастыру, бухгалтерлік есеп пен басқару есебін ұйымдастыру, өндірісті және ұжымды басқарудың тәжірибесін зерттеу мен талдау;
- «Құс шаруашылығында өндірістік шығындардың басқару есебі» тақырыбындағы магистрлік диссертацияны жазу үшін мәліметтерді жинау.
«Алматы Құс» ААҚ Қазақстан Республикасында құс шаруашылығымен айналысатын ірі компаниялардың бірі болып табылады. Оның құрамына Алматы облысындағы 7 құс фабрикасы кіреді. Компанияның жалпы қызмет етуін төрт бағытта қарастыруға болады: жұмыртқа шығару, құс етін өндіру, құс шаруашылығы үшін арналған құрама-жемді әзірлеу, инкубациялық жұмыртқаны шығару.
«Алматы Құс» ААҚ-ның менеджменті, дұрыс құрылған маркетинг, дамыған ақпараттық технологиялар, шығындарды оңтайландыру саясаты және тауарлық қорлар мен шикізаттық базаны тиімді басқару, білікті мамандар тобы жоғарыда аталған диссертациялық жұмысты жазу бойынша терең зерттеу жұмыстарын жүргізуге барынша жағдай жасайды.
Тәжірибе барысында өндіріске жұмсалған шығындар, олардың сыныптамасы, бухгалтерлік есепте бейнелеу тәртібі, құс шаруашылығы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері қарастырылды.
Нарықтық қатынастарға көшу процестері кәсіпорынның экономикадағы орнын және ролін мүлдем өзгеше анықтайды. Компания қызметінің тиімділігін, яғни кәсіпорынның шынайы экономикалық дербестігін, оның бәсеке қабілеттілігін және нарықтағы беделділігін қамтамасыз ету ақпараттық жүйені ұйымдастырудың жаңа жолдарын табуды талап етеді. Бухгалтерлік (қаржылық) есеп кәсіпорындағы қызмет ететін ақпараттық жүйенің негізгі бөлігі болса да, барлық деңгейдегі басқарушыларды қажетті шұғыл ақпаратпен қамтамасыз ете алмады. Қаржылық есеп өзінің ерекшелігіне байланысты нарық жағдайындағы кәсіпорын қызметін ішкі басқарудың стратегия мен тактикасын жасауға қажетті ақпаратты ұсына алмайды.
Нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуі күннен күнге өсіп отырған тәуекелділікпен тығыз байланысты, мұның өзі қабылданатын шешімдердің сапасына жаңаша талаптар қойяды. Өндірістік шығындар есебі және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау басқару жүйесінде орталық мәнге ие және олар қоғамдық өндірістің құндық көрсеткіштерінің негізгі сипаттамаларын қалыптастырады. Өндірістік шығындар есебін және өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялауды барынша дұрыс ұйымдастырудан кәсіпорынның басқарылу деңгейі, экономикалық тұтқалардың оның қызмет ету тиімділігін жоғарлатуға әсер ету дәрежесі тәуелді болады.
Бүгінгі күнгі шаруашылық жүргізу жағдайында кәсіпорын үшін екі түрлі мақсаттың бірдей маңызды екені анық: тиімділік және сенімділік. Оларды жүзеге асыру үшін басқару орталықтары құрылады. Кәсіпорынның қызмет етуінің сенімділік стратегиясы кешенді және басымдылық сипатта болады. Аталған мәселелердің барлығы басқару есебінде шешіледі.
Жоспарлау, есептеу және реттеу сияқты есептік процестер басқару жүйесінде бірін-бірі толықтырып отыратын процестер ретінде қарастырылады және олар өндірістік экономикалық ақпараттың әртүрлі белгілерін бейнелейді. Өндірістік жүйелерді басқарудың негізін ақпараттық процесс құраса, жоспарлау, есептеу, реттеу шығындарды басқарудың мәнін бейнелейтін, бір-бірімен байланысқан нақты функциялары бар бөліктердің жүйесін көрсетеді.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарында негізделген және белгілі бір нәтиже әкелетін басқарушылық шешімдерде қабылдау басқару есебінің таңдалған жүйесіне және талдауға қажетті ақпараттың қол жетерлігіне байланысты.
Аталмыш мәселелерді зерттеу мақсатында 2005 жылдың 3 мамыр мен 6маусым аралығында «Алматы Құс» ААҚ-да ғылыми-зерттеу тәжірибесі өткізілді. Аталған тәжірибенің мақсаттарын келесідей анықтауға болады:
- магистратурада оқу кезінде алған теоретикалық білімді бекіту;
- кәсіпорындағы жұмыстың шынайы тәжірибесімен танысып, жұмыс істеудің кәсіби дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіпорынның өндірістік-қаржылық қызметін ұйымдастыру, бухгалтерлік есеп пен басқару есебін ұйымдастыру, өндірісті және ұжымды басқарудың тәжірибесін зерттеу мен талдау;
- «Құс шаруашылығында өндірістік шығындардың басқару есебі» тақырыбындағы магистрлік диссертацияны жазу үшін мәліметтерді жинау.
«Алматы Құс» ААҚ Қазақстан Республикасында құс шаруашылығымен айналысатын ірі компаниялардың бірі болып табылады. Оның құрамына Алматы облысындағы 7 құс фабрикасы кіреді. Компанияның жалпы қызмет етуін төрт бағытта қарастыруға болады: жұмыртқа шығару, құс етін өндіру, құс шаруашылығы үшін арналған құрама-жемді әзірлеу, инкубациялық жұмыртқаны шығару.
«Алматы Құс» ААҚ-ның менеджменті, дұрыс құрылған маркетинг, дамыған ақпараттық технологиялар, шығындарды оңтайландыру саясаты және тауарлық қорлар мен шикізаттық базаны тиімді басқару, білікті мамандар тобы жоғарыда аталған диссертациялық жұмысты жазу бойынша терең зерттеу жұмыстарын жүргізуге барынша жағдай жасайды.
Тәжірибе барысында өндіріске жұмсалған шығындар, олардың сыныптамасы, бухгалтерлік есепте бейнелеу тәртібі, құс шаруашылығы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері қарастырылды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Байбараков Е. Производство яйц на промышленной основа.-Алма-Ата: «Кайнар», 1979.-184 с.
2. Басқарушы- өндірістік есеп (оқу құралы) / Ә.Д. Дәулетбеков, К.Т. Тайгашинова, Т.А. Тасмағанбетов. –Алматы: Принт, 2000, 180б.
3. Бухгалтерский учет: Учебник/ А.С. Бакаев, П.С. Безхруких, Н. Д. Врублевский и др.; Под ред. П.С. Безруких.- 4-е изд., перераб. и доп. – М.: Бухгалтерский учет, 2002.-719 с.
4. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет: Учебник для вузов. 2-е изд., доп. и пер. –М.: ИКФ Омега-Л; Высшая шк., 2002. –258 с.
5. Данилова А.К., Крылова В.С., Найденский М.С., Шпиц И.С. Технология промышленного производства яйц// под ред д-ра с-х наук проф. А.К. Даниловой. – М.: Изд-во «Колос», 1971.-311 с.
6. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Учебн. пособие для вузов/ Пер. с англ. под ред. Н.Д. Эриашвили. –3-е изд., перераб. и доп. –М.: Аудит, Юнити, 1998. –783 с.
7. Карпова Т.П. Управленческий учет: Учебник для вузов. –2-е изд., перераб. и доп. – М.:ЮНИТИ, 2004. –351 с.- (Серия «Профессиональный учебник: Бухгалтерский учет»)
8. Керимов В.Э. Управленческий учет: Учебник/ В.Э; Креимов. –2-е изд. изм. и доп. –М.: Изд.-Торговая корпорация «Дашков и К», 2003.-416 с
9. Ластовецкий В.Е. Учет затрат по факторам производства и центрам ответственности.-М.: Финансы и статистика, 1988, 165с.
10. Лисович Г.М., Ткаченко И.Ю. Бухгалтерский управленческий учет в сельском хозяйстве и на перерабатывающих предприятиях АПК. –Ростов на Дону: издательский центр «Март», 2000.- 354 с.
11. Методические рекомендации к стандарту бухгалтерского учета 7 «Учет товарно-материальных запасов» в части формирования состава и класификации затрат, включаемых в себестоимость продукции (работ, и услуг)
12. Назарова В., Арефьева Н. Учет затрат на производство и выхода продукции животноводства// Файл бухгалтера. -№37.-2003. 11-18 с.
13. Назарова В., Арефьева Н. Упорядок расчета себестоимости продукции по основным отраслям животноводства// Файл бухгалтера. -№41.-2003. 11-18 с.
14. Палий В.Ф. Основы калькулирования. –М.: Финансы и статистика, 1987. –288 с..
15. Пизенгольц М.З. Бухгалтерский учет в сельском хозяйстве. Т.2: Ч.2: Бухгалтерский управленческий учет. Ч. 3. Бухгалтерская (финансовая) отчетность: Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 2003.-408 с.
16. Промышленное птицеводство/ Ф.Ф. Алексеев, М.А. Асриян, Н.Б. Бельченко и др. : Сост.: В.И. Фисинин, Г.А. Гардатьян. –М.: Агропромиздат, 1991.-544 с.: ил.
17. Пушкарь М.С. Бухгалтерский учет в системе управления.- М.: финансы и статистика, 1991.-176с.
18. Петрухин И.В. Применение химических и биологических веществ в кормлении птицы.- М.: Россельхозиздат, 1972.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өңделіп және толықтырылып 3-ші басылуы.- Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002,- 656 б.
20. Рахметов А.Х. Управленческий учет по сегментам деятельности предприятия// Бухгалтерский учет.- №20, - 2000, – с. 58-59
21. Риполь-Сарагоси Ф.Б., Моргунов В.И. Комментарий к составу затрат. Анализ и оценка финансового результата: Учебно-практ. пособие. М.: Приор, 2000.-224 с.
22. Сандрикова Т.С. Исчисление и анализ себестоимости продукции птицеводства.- М.: Колос, 1982. –110с.
23. Сатмурзаев А.А. Управленческий учет и управление себестоимостью продукции: программно-целевой подход// Қаржы-Қаражат. - №6. -2004. 56-62 с.
24. Сатубалдин С.С. Учет затрат на произодство промышленности США. М:Финансы, 1980, 141с.
25. Сатыбалдин С. Учетные системы транзитной экономики. Том 2. Избранные научные труды - Алматы. «Gauhar». - 2003.-320 с.
26. Тайгашинова К.Т. Методические и теоретические основы управленческого учета (теория и методология): Монография. Алматы: LEM, 2002. -284
27. Тайгашинова К.Т. Теоретические основы управленческого учета// Вестник КазЭУ.- №3, - 2003, с.91-94.
28. Ткач В.И., Ткач М.В. Управленческий учет : международный опыт.- М.: Финансы и статистика, 1994.
29. Трусов А.Д. Калькулирование себестоимости продукции комплексных производств. –М.: Финансы и статистика, 1983.-209 с.
30. Управленческий учет: Учебное пособие/ Под редакцией А.Д. Шеремета - М.:ФБК-ПРЕСС, 2001, -512 с Чумаченко Н.Г. Учет и анализ в промышленном поризводстве США. –М.:Финансы, 1971,-240 с
31. Управленческий учет/ Под ред. В.Палия и Р.ВандерВила.- М.:Инфра-М, 1997, 480 с.
32. Фисин В.И., Отрыгальев Г.К. Птицеводство сегодня и завтра.-М.: Агропромиздат, 1987. –126 с.
33. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект/ Пер. с анг.-М.:Финансы и статистика, 2003.- 416 с.
34. Хоружий Л.И. Проблемы теории, методологии, методики и организации управленческого учета в сельском хозяйстве.-М.: Финансы и статистика, 2004.-496 с.
1. Байбараков Е. Производство яйц на промышленной основа.-Алма-Ата: «Кайнар», 1979.-184 с.
2. Басқарушы- өндірістік есеп (оқу құралы) / Ә.Д. Дәулетбеков, К.Т. Тайгашинова, Т.А. Тасмағанбетов. –Алматы: Принт, 2000, 180б.
3. Бухгалтерский учет: Учебник/ А.С. Бакаев, П.С. Безхруких, Н. Д. Врублевский и др.; Под ред. П.С. Безруких.- 4-е изд., перераб. и доп. – М.: Бухгалтерский учет, 2002.-719 с.
4. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет: Учебник для вузов. 2-е изд., доп. и пер. –М.: ИКФ Омега-Л; Высшая шк., 2002. –258 с.
5. Данилова А.К., Крылова В.С., Найденский М.С., Шпиц И.С. Технология промышленного производства яйц// под ред д-ра с-х наук проф. А.К. Даниловой. – М.: Изд-во «Колос», 1971.-311 с.
6. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет. Учебн. пособие для вузов/ Пер. с англ. под ред. Н.Д. Эриашвили. –3-е изд., перераб. и доп. –М.: Аудит, Юнити, 1998. –783 с.
7. Карпова Т.П. Управленческий учет: Учебник для вузов. –2-е изд., перераб. и доп. – М.:ЮНИТИ, 2004. –351 с.- (Серия «Профессиональный учебник: Бухгалтерский учет»)
8. Керимов В.Э. Управленческий учет: Учебник/ В.Э; Креимов. –2-е изд. изм. и доп. –М.: Изд.-Торговая корпорация «Дашков и К», 2003.-416 с
9. Ластовецкий В.Е. Учет затрат по факторам производства и центрам ответственности.-М.: Финансы и статистика, 1988, 165с.
10. Лисович Г.М., Ткаченко И.Ю. Бухгалтерский управленческий учет в сельском хозяйстве и на перерабатывающих предприятиях АПК. –Ростов на Дону: издательский центр «Март», 2000.- 354 с.
11. Методические рекомендации к стандарту бухгалтерского учета 7 «Учет товарно-материальных запасов» в части формирования состава и класификации затрат, включаемых в себестоимость продукции (работ, и услуг)
12. Назарова В., Арефьева Н. Учет затрат на производство и выхода продукции животноводства// Файл бухгалтера. -№37.-2003. 11-18 с.
13. Назарова В., Арефьева Н. Упорядок расчета себестоимости продукции по основным отраслям животноводства// Файл бухгалтера. -№41.-2003. 11-18 с.
14. Палий В.Ф. Основы калькулирования. –М.: Финансы и статистика, 1987. –288 с..
15. Пизенгольц М.З. Бухгалтерский учет в сельском хозяйстве. Т.2: Ч.2: Бухгалтерский управленческий учет. Ч. 3. Бухгалтерская (финансовая) отчетность: Учебник. – 4-е изд., перераб. и доп. –М.: Финансы и статистика, 2003.-408 с.
16. Промышленное птицеводство/ Ф.Ф. Алексеев, М.А. Асриян, Н.Б. Бельченко и др. : Сост.: В.И. Фисинин, Г.А. Гардатьян. –М.: Агропромиздат, 1991.-544 с.: ил.
17. Пушкарь М.С. Бухгалтерский учет в системе управления.- М.: финансы и статистика, 1991.-176с.
18. Петрухин И.В. Применение химических и биологических веществ в кормлении птицы.- М.: Россельхозиздат, 1972.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өңделіп және толықтырылып 3-ші басылуы.- Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002,- 656 б.
20. Рахметов А.Х. Управленческий учет по сегментам деятельности предприятия// Бухгалтерский учет.- №20, - 2000, – с. 58-59
21. Риполь-Сарагоси Ф.Б., Моргунов В.И. Комментарий к составу затрат. Анализ и оценка финансового результата: Учебно-практ. пособие. М.: Приор, 2000.-224 с.
22. Сандрикова Т.С. Исчисление и анализ себестоимости продукции птицеводства.- М.: Колос, 1982. –110с.
23. Сатмурзаев А.А. Управленческий учет и управление себестоимостью продукции: программно-целевой подход// Қаржы-Қаражат. - №6. -2004. 56-62 с.
24. Сатубалдин С.С. Учет затрат на произодство промышленности США. М:Финансы, 1980, 141с.
25. Сатыбалдин С. Учетные системы транзитной экономики. Том 2. Избранные научные труды - Алматы. «Gauhar». - 2003.-320 с.
26. Тайгашинова К.Т. Методические и теоретические основы управленческого учета (теория и методология): Монография. Алматы: LEM, 2002. -284
27. Тайгашинова К.Т. Теоретические основы управленческого учета// Вестник КазЭУ.- №3, - 2003, с.91-94.
28. Ткач В.И., Ткач М.В. Управленческий учет : международный опыт.- М.: Финансы и статистика, 1994.
29. Трусов А.Д. Калькулирование себестоимости продукции комплексных производств. –М.: Финансы и статистика, 1983.-209 с.
30. Управленческий учет: Учебное пособие/ Под редакцией А.Д. Шеремета - М.:ФБК-ПРЕСС, 2001, -512 с Чумаченко Н.Г. Учет и анализ в промышленном поризводстве США. –М.:Финансы, 1971,-240 с
31. Управленческий учет/ Под ред. В.Палия и Р.ВандерВила.- М.:Инфра-М, 1997, 480 с.
32. Фисин В.И., Отрыгальев Г.К. Птицеводство сегодня и завтра.-М.: Агропромиздат, 1987. –126 с.
33. Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект/ Пер. с анг.-М.:Финансы и статистика, 2003.- 416 с.
34. Хоружий Л.И. Проблемы теории, методологии, методики и организации управленческого учета в сельском хозяйстве.-М.: Финансы и статистика, 2004.-496 с.
Мазмұны
Кіріспе
1. Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
3. Құс шаруашлығында өнімнің өзіндік құнын есептеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Нарықтық қатынастарға көшу процестері кәсіпорынның экономикадағы
орнын және ролін мүлдем өзгеше анықтайды. Компания қызметінің
тиімділігін, яғни кәсіпорынның шынайы экономикалық дербестігін, оның
бәсеке қабілеттілігін және нарықтағы беделділігін қамтамасыз ету
ақпараттық жүйені ұйымдастырудың жаңа жолдарын табуды талап етеді.
Бухгалтерлік (қаржылық) есеп кәсіпорындағы қызмет ететін ақпараттық жүйенің
негізгі бөлігі болса да, барлық деңгейдегі басқарушыларды қажетті шұғыл
ақпаратпен қамтамасыз ете алмады. Қаржылық есеп өзінің ерекшелігіне
байланысты нарық жағдайындағы кәсіпорын қызметін ішкі басқарудың
стратегия мен тактикасын жасауға қажетті ақпаратты ұсына алмайды.
Нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуі күннен күнге өсіп отырған
тәуекелділікпен тығыз байланысты, мұның өзі қабылданатын шешімдердің
сапасына жаңаша талаптар қойяды. Өндірістік шығындар есебі және өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялау басқару жүйесінде орталық мәнге ие және олар
қоғамдық өндірістің құндық көрсеткіштерінің негізгі сипаттамаларын
қалыптастырады. Өндірістік шығындар есебін және өнімнің өзіндік құнынын
калькуляциялауды барынша дұрыс ұйымдастырудан кәсіпорынның басқарылу
деңгейі, экономикалық тұтқалардың оның қызмет ету тиімділігін жоғарлатуға
әсер ету дәрежесі тәуелді болады.
Бүгінгі күнгі шаруашылық жүргізу жағдайында кәсіпорын үшін екі түрлі
мақсаттың бірдей маңызды екені анық: тиімділік және сенімділік. Оларды
жүзеге асыру үшін басқару орталықтары құрылады. Кәсіпорынның қызмет
етуінің сенімділік стратегиясы кешенді және басымдылық сипатта болады.
Аталған мәселелердің барлығы басқару есебінде шешіледі.
Жоспарлау, есептеу және реттеу сияқты есептік процестер басқару
жүйесінде бірін-бірі толықтырып отыратын процестер ретінде қарастырылады
және олар өндірістік экономикалық ақпараттың әртүрлі белгілерін
бейнелейді. Өндірістік жүйелерді басқарудың негізін ақпараттық процесс
құраса, жоспарлау, есептеу, реттеу шығындарды басқарудың мәнін
бейнелейтін, бір-бірімен байланысқан нақты функциялары бар бөліктердің
жүйесін көрсетеді.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарында негізделген және белгілі бір нәтиже
әкелетін басқарушылық шешімдерде қабылдау басқару есебінің таңдалған
жүйесіне және талдауға қажетті ақпараттың қол жетерлігіне байланысты.
Аталмыш мәселелерді зерттеу мақсатында 2005 жылдың 3 мамыр мен 6маусым
аралығында Алматы Құс ААҚ-да ғылыми-зерттеу тәжірибесі өткізілді.
Аталған тәжірибенің мақсаттарын келесідей анықтауға болады:
- магистратурада оқу кезінде алған теоретикалық білімді бекіту;
- кәсіпорындағы жұмыстың шынайы тәжірибесімен танысып, жұмыс істеудің
кәсіби дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіпорынның өндірістік-қаржылық қызметін ұйымдастыру, бухгалтерлік
есеп пен басқару есебін ұйымдастыру, өндірісті және ұжымды
басқарудың тәжірибесін зерттеу мен талдау;
- Құс шаруашылығында өндірістік шығындардың басқару есебі
тақырыбындағы магистрлік диссертацияны жазу үшін мәліметтерді жинау.
Алматы Құс ААҚ Қазақстан Республикасында құс шаруашылығымен
айналысатын ірі компаниялардың бірі болып табылады. Оның құрамына Алматы
облысындағы 7 құс фабрикасы кіреді. Компанияның жалпы қызмет етуін төрт
бағытта қарастыруға болады: жұмыртқа шығару, құс етін өндіру, құс
шаруашылығы үшін арналған құрама-жемді әзірлеу, инкубациялық жұмыртқаны
шығару.
Алматы Құс ААҚ-ның менеджменті, дұрыс құрылған маркетинг, дамыған
ақпараттық технологиялар, шығындарды оңтайландыру саясаты және тауарлық
қорлар мен шикізаттық базаны тиімді басқару, білікті мамандар тобы
жоғарыда аталған диссертациялық жұмысты жазу бойынша терең зерттеу
жұмыстарын жүргізуге барынша жағдай жасайды.
Тәжірибе барысында өндіріске жұмсалған шығындар, олардың
сыныптамасы, бухгалтерлік есепте бейнелеу тәртібі, құс шаруашылығы өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері қарастырылды.
1. Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама
Алматы құс Ұлттық Акционерлік Компания (ҰАК) өз қызметін 1998 жылдың
науырыз айынан бастап, Алматылық АООТ Алтын құс (Чапай 1960 жылы
құрылған), АООТ Феникс (Каскелен, 1981 жылы құрылған), АООТ Абай (Абай,
1963 жылы құрылған) және ААҚ Ават құс фабрикасы (Ават, 1965 жылы
құрылған) төрт құс фабрикасының активтерін қосу жолымен құрылды. Бастапқы
кезде аталған құс фабрикаларының барлығы сенімді басқару негізінде болған,
ал содан кейін Сеймар Концернінің меншігіне өтті. Осы кезде фабриканың әр
қайсысында ғимараттарды, құрылғылардың, инфрақұрылымның қайта құрылуы жүріп
өтті, құс орналасқан жерлердің жаңартылуы жүзеге асырылды.
Бүгінгі күні Алматы құс ААҚ құрамына Чапай құс фабрикасы, Ават
бройлерлік құс фабрикасы, Жоғары Ават құс фабрикасы, Алексеев құс
фабрикасы, Алматы бройлерлік құс фабрикасы, Қаскелен асыл тұқымды құс
фабрикасы, Абай құс фабрикасы, Карасу құрама жем комбинаты кіреді.
Қоғамның қаржы -өндірістік қызметі шаруашылық дербестік негізінде
жүзеге асырылады. Кәсіпорынның қызмет етунің мақсаты Қазақстан
Республикасының нарығын тауарлармен және қызметтермен қамтамасыз ету
болып табылады.
Алматы Құс ААҚ-ның жарияланған жарғылық капиталы 1830 млн тенге
құраса, төленген жарғылық капитал 1200 млн тенге құрады. Жыл
қорытындылары бойынша дивидендттер төленеді. Ең алдымен артықшылығы бар
акциялар бойынша, ал одан кейін жай акциялар бойынша дивидендттер
төленеді.
Алматы Құс ААҚ Жарғыға сәйкес келесідей акциялардың түрін шығарады:
Бірінші эмиссия
1) жай атаулы акциялар KZ1C31690015, саны 64 867 490 дана,
номиналдық құны - 10 тенге;
2) артықшылығы бар атаулы акциялар KZ1P31690111, саны 5 132 510
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Екінші эмиссия - жай атаулы акциялар KZ1C316900X8, саны 40 000 000
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Үшінші эмиссия -артықшылығы бар атаулы акциялар KZ1P31690319, саны 10
000 000 дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Төртінші эмиссия- жай атаулы акциялар KZ1C316900X8, саны 63 000 000
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Компанияның жай және артықшылығы бар акциялары КАSE сауда тізімдеріне
енді.
Бүгінгі күні компания алдында құс шаруашылығы нарығында қалыптасқан
жағдайға байланысты қолда бар өндірістік қуаттардың құрамында, жаңарған
өндірістік құрылымды құрудың объективті қажеттілігі туындап отыр. Сондай-
ақ, Алматы Құс ААҚ ҚР үлкен сұранысқа ие болатын, өнімдердің жоспарлы
көлемін шығаруды қамтамасыз ете алатын, жоғары технологиялық және
экологиялық жағынан таза өндірістік базаны құру, ұлттық нарықты дамыту
және өз өнімдерін экспорттау мүмкіндігін табу сияқты мәселелерді шешуді өз
алдына мақсат етіп қойып отыр.
Кәсіпорынның өндірістік қызметі. Жұмыртқа бағытындағы және ет өндіру
бағытындағы құс фабрикаларында өндірістік алаңдар үш функцияға байланысты
бөлінген:
- Аналық құс тобын күтіп-ұстау;
- Балапандарды күтіп-ұстау;
- Өндірістік құс тобын күтіп-ұстау.
Аналық құс тобының арналымы- 21 күннен кейін өндірістік құс тобының
балапандары жарылып шығатын, ұрықтанған жұмыртқаларды өндіру.
Балапандарды күту жағдайлары үлкен құсты күту жағдайларынан өзгеше
болғандықтан, оларды арнайы балапандар үшін арналған орындарда ұсталынады.
Содан соң белгілі бір жасқа толғаннан кейін олар өндірістік құс топтары
үшін жасалған орындарға көшіріледі. Өндірістік құс топтарындағы әлсіз
құсты алмастыру мақсатында балапандар ұсталынатын аймақтан құстар үнемі
толықтырылып отырады. Жұмыртқа бағытындағы өндірістерде өндірістік құс
топтары негізінен мекиен тауықтан тұрса, бройлерлер өндірісінде тауықтар
жынысына қарамастан ұсталынады.
Жұқпалы аурулардың алдын алу мақсатында аналық, өндірістік құс топтары
және балапандар бір-бірінен 2-5 км қашықтықта бөлек ұсталынады.
Өнімді өңдеумен байланысты функционалдық буындар, сойыс, мүшелеу,
жұмыртқа сорттау цехтары және дайын өнімді сақтау үшін арналған суық
қоймалар әдетте өндірістік құс топтарының аймағына орналастырылады.
Өндірістік процесті орталықтандыру және өнімнің өзіндік құнын төмендету
мақсатында, сондай-ақ құс фабрикаларындағы эпидимиологиялық жағдайды
жақсарту үшін сойыс процесі құс фабрикасынан тыс жерге апарылады және
барлық фабрикалардағы өндірілетін өнімнің өңдеу цикліне ұйымдастырылады.
2001 жылы компания құс фабрикаларындағы құс кроссын Hy line,
бройлерлік бағыттағы Hubbard Isa Classic, Ross 308 американдық кроссқа
толықтай алмастыруды шешті. Бұл құс жоғары өнімділікпен және жем
шығындарының аздығымен сипатталады, мұның өзі жұмыртқаның өзіндік құнын
төмендетуге жағдай жасайды.
Қазіргі өнеркәсіптік құс шаруашылығы ауыл шаруашылығы салаларының ең
рентабельдісі, осыған байланысты ол ең капиталдандырылған және әлемдік
агро өнеркәсіп кешенінің қарқынды дамып отырған бөлігі.
Құс шаруашылығы компанияларының қызмет ету тиімділігін сипаттайтын
көрсеткіштерге келесілер жатады:
- Жем-шөп конверсиясы, яғни тұтынылған жем көлемінің өнім бірлігіне
қатынасы. Ет бағытындағы құс шаруашылығында жем-шөп конверсиясы бұл
тұтынылған жем массасының алынған ет салмағына қатынасы.
- Жұмыртқалағыштық, жұмыртқалық кросстардың тиімділігін сипаттайды.
Салалық көрсеткіштердің ең жақсылары бұл бір мекиен тауықтан жылына
290-310 жұмыртқаның алынуы болып табылады.
- Орташа тәуліктік салмақ қосу, бройлерлік өндіріс тиімділігін
сипаттайтын көрсеткіш болып табылады. Бүгінгі күні сала бойынша
тәулігіне 40-45 гр салмақ қосу жақсы көрсеткіштерге жатқызылады.
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер кәсіпорын қызметінің сапасын
сипаттайтын интегралданған болып табылады, және олар өндірістің бірнеше
сапалық факторына тәуелді болады: пайдаланылатын кроссқа, жем-шөпке,
технологияға, ветеринария деңгейіне және мамандардың біліктілігіне.
Алматы Құс ААҚ әлді жақтарына келесілерді жатқызуға болады:
- дамып отырған нарықта 7 жылдық жұмыс істеу тәжірибесі;
- банктердің жоғары несиелік сенімі;
- мықты кәсіпқой ұжым;
- сала ішінде кәсіпорынның сауда белгісінің танымды болуы;
- бос тұрып қалған фабрикаларды жекешелендіру және қалпына келтіру
тәжірибесі;
- өнеркәсіптік құс шаруашылығының тар жерлерін білу;
- стратегиялық серіктестердің, қатарластардың бар болуы;
- ҚР Үкіметінің компанияның стратегиясын саяси қолдауы.
2004 жылы компания өзінің ұйымдастырушылық құрылымын қайта құрып,
басқару жүйесін кадрлар саясатын өзгертті. Яғни басқару аппаратынан басқа,
барлық бөлімшелер, жанұйя деп аталатын, жеке кәсіпкерлерге берілді.
Жанұйя немесе жеке кәсіпкерлер компанияға құсты өсіру және дайын өнімді
беру бойынша қызмет көрсетеді. Компания мен жеке кәсіпкерлер арасында
байланысты келесідей көрсетуге болады: компания барлық қажетті өндірістік
ресурстарды: асыл тұқымды төлдердіғ жемдерді ұсынады, егу жұмыстарын
өткізеді, өз қаражаты есебінен электр энегргиясымен, отынмен және т.б.
қамтамасыз етеді. Ал жанұйя өз атынан компанияға дайын өнімді береді.
Өндрістік процесс компанияның ішкі аудитімен бақыланады, мұның өзі жеке
кәсіпкерлердің қызметін уақытылы бақылап отыруға мүмкіндік береді. Жанұйя-
Компания сұлбасына негізделетін басқарудың бұл қағидасы шет елдердің
жетістіктер мен тәжірибесіне негізделген.
Компанияның басқарушылық саясаты келесілерден құралады:
- құс өсіру шаруашылығын және инкубациялық бөлемдерін басқаруды
ұйымдастыру;
- құс фермаларының тәртіпке салынған қызмет етуін қамтамасыз ететін,
инфрақұрылымның басқаруын ұйымдастыру;
- басқару технологиясы (бюджеттеу, бизнес үлгілер, өнімнің сапалық
көрсеткіштеріне тәуелді ассортименттік және баға саясаты),
басқарудың ішкі тиімділігін бағалаудың жүйесі, шығарылатын өнімнің
сапасын бақылау;
- біріңғай орталық принципі негізінде қаржы және еңбек ресурстарының
реттеу үшін орталық жүйені құру;
- басқарудың автоматтандырылған жүйесін қалытастыру.
2003-2004 жж кәсіпорынның каржы-шаруашылық қызметінің нәтижелерін
анықтау үшін кесте 1 мәліметтерін пайдаланамыз.
Кесте 1- Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызмет нәтижелерінің
көрсеткіштерін талдау
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл Ауытқуы
Табыстар мен шығындар туралы бойынша абс %
есеп (+,-)
Өнімді өткізуден алынған табыс, мың 3 137 1293 764 555 627 426 120
тг
Өткізілген өнімнің өзіндік құны, мың 2 318 8612 898 576 579 715 125
тг
Жалпы табыс, мың тг 818 268 865 979 47 711 105,8
Кезең шығындары:
жалпы және әкімшілік шығындар 123 602 135 963 12 361 110
өнімді өткізу шығындары 197 763 207 651 9 888 105
пайыз бойынша шығындар 316 976 332 825 15 849 105
Салық салынғанға дейінгі табыс, мың 179 927 189 540 9 613 105,3
тг
Салық бойынша шығындар, мың тг 53 978 56 862 2 884 105,3
Таза табыс, мың тг 125 949 132 678 6 729 105,3
Баланс
Ағымдағы активтер 5 060 4365 105 471 45 035 100,9
Ұзақ мерзімді активтер 2 355 2472 285 418 -69 829 97
Барлығы 7 415 6837 390 889 -24 794 99,7
Ағымдағы міндеттемелер 1 072 3331 193 790 121 457 111,3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 4 191 2144 038 994 -152 22096,4
Меншікті капитал 2 152 1352 158 104 5 969 100,3
Өнімнің рентабельділігі 0,040148 0,035244 -0,005 87,8
Активтердің айналымдылығы 0,42304 0,5093508 0,086 120,4
Меншікті капитал мультипликаторы 3,445733 3,424714 -0,021 99,4
Меншікті капитал табыстылығы, % 5,85% 6,15% 0,003 105,1
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай 2004 жылдың қорытындылары
бойынша өнімді өткізуден алынған табыс 3764555 мың тенгені құрады, бұл
алдыңғы жылға қарағанда 627426 мың тенгеге артық. Ал өнімді өткізуден
алынған табыс 25% өсті. Жалпы табыс мөлшері де сәйкесінше өзгерді, өсім -
5,8% құрады. Таза табыс көлемі 6729 мың тенгеге артты.
Қызмет етудің табыстылығын сипаттайтын көрсеткіштердің әрқайсысы
акционерлік капиталдың табыстылық деңгейіне ең жоғары дәрежеде ықпал
еткенін көрсетеді. Осылайша өткізілген өнімнің әрбір тенгесінен алынған
таза табыс 2004 жылы 3,5 тиынды құрады, бұл алдыңғы жылға қарағанда 0,5
тиынға азырақ. Активтердің айналымдылығы активтердің 2003 жылға қарағанда
тиімдірек пайдаланылғанын көрсетеді, яғни активтерге салынған әрбір
теңгеден 50,9 тиын табыс алынды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 8,6 тиынға
артық. Меншікті капитал мультипликаторы кәсіпорынның жиынтық капиталының
құрылымдық өзгерісін бейнелейді. Есепті жылы жинытық капитал құрылымында
айтарлықтай өзгерістер болған жоқ, ол өткен жылмен салыстырғанда 0,6% ғана
азайды. Меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті 2004 жылы 5% өсіп,
6,15 % құрады. Аталмыш көрсеткіш биржада компанияның акцияларына баға
белгілеуді бағалау барысында пайдаланылады.
Кәсіпорынның жалпы өндірістік көрсеткіштерінің өзгерістерін кесте 2
мәліметтері негізінде талдауға болады (қосымша А, Б).
Алматы ҚұсААҚ-ның өндірістік көрсеткіштері есепті жылы өткен жылдармен
салыстырғанда кеміді. Жұмыртқа бойынша есепті жылы қызмет жасаған орташа
жылдық қуаттылық 3708 тоннаға немесе 21,06% кеміді. Есепті жылы
шығарылған өнім немесе өңделген шикізат көлемі 4384 тоннаға азайды. 2004
жылы өткізілген өнім көлемі 4384 тоннаға немесе 256067 мың тенгеге
қысқарды. Орташа жылдық қуаттылық 77,5 % пайызға ғана пайдаланды. Бұл 2003
жылмен салыстырғанда 8,6 пунктке кем.
Ет бағыты бойынша 2004 жылы қызмет жасаған орташа қуаттылық 113 тоннаға
өсті. Есепті жылы шығарылған өнім 2539 тоннаға немесе 448695 мың тенгеге
қысқарды. Өткізілген өнім көлемі 40,44% немесе 2123 тоннаға азайса, құндық
бейнеде ол 340879 мың тенгені құрады. Ет бағытындағы орташа жылдық қуаттар
тек 39,2% ғана пайдаланылды. Бұл 2003 жылмен салыстырғанда 29,2 пунктке
азырақ.
Алматы Құс ААҚ-ның құс басының саны, жалпы өндірілген және сатылған
өнім көлемі, өзіндік құн сияқты көрсеткіштері сұлба 1 келтірілген (қосымша
В). Диаграмма түрінде бейнеленген өндіріс қуаттылығын сипаттайтын жұмыртқа
бағытындағы құс басының саны өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 407
мың басқа азайды. Ал ет бағытында бұл көрсеткіш 1305 мың басқа өсті.
Жалпы өндірілген жұмыртқа көлемі 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда
16,2 % немесе 4869 кг азайды. Алайда бұл көрсеткіш 2002 жылға қатысты 60 %
не 15490 кг өсті. Құс етінің жалпы өндірісінде де қысқарулар байқалды.
Осылайша 2004 жылы өткен жылмен салыстырғанда ет өндіру көлемі 27139 цн
азайды. Ал 2002 жылға қатысты ол 37 % немесе 9694 цн артты.
Сатылған жұмыртқа мөлшері өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 37,04
% не 7782 кг азайып, 13229 кг құрады. Ал 2002 жылмен салыстырғанда ол 5162
кг өсті. Құс еті бойынша сату көлемдері де азайды 30,5% немесе 16880 кг
азайды, ал 2002 жылға қатысты бұл көрсеткіш 160 % не 23703 кг артты.
Нарықта сатылған жұмыртқаның 1 киллограмының өзіндік құнында тұрақты
өсім байқалуда. 2004 жылы өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 19,03
тенгеге немесе 23% артты, ал 2002 жылға қарағанда 37,45 тенгеге не 60,5 %
өсті. Құс етінің өзіндік құны өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 0,61
тенгеге не 0,3%, ал 2002 жылға қатысты 22,22 тенгеге не 13,5% өсті.
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
Құс шаруашылығында өндірістік шығындар есебі, өзіндік құнға қосылатын
шығындар тізімі бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық құндылықтар
есебі стандартына сәйкес анықталады. Өндірістік шығындарды қалыптастыру
мен өнімнің өзіндік құнын анықтаудың біріңғай принциптерінің сақталуын
қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның есеп саясатында өнімнің өзіндік құнына
кіретін шығындарды анықтау, топтастыру және есепте бейнелеудің жалпы
тәртібі анықталады. Есеп саясатындағы негізгі тұжырымдар шаруашылық
жүргізуші субъектісінің өндіріс ерекшеліктері мен технологиясын міндетті
түрде есепке алады.
Өндірістің түріне, тұрпатына тәуелсіз өндіріс шығындарының есебінде
ұйымдастырылатын өндірістік есептің маңызы зор. Құс шаруашылығы саласында
шығындар есебінің негізгі мақсат-міндеттері бұл:
- шығындарды өндіріс түрлері және құс топтары бойынша бөліп таратудың
экономикалық негізділігін қамтамасыз ету;
- өндірілетін өнімнің өзіндік құнын құрайтын барлық шығындарды
экономикалық жағынан біртекті элементтер мен баптар бойынша дәл бөлу;
- құс шаруашылығынан алынатын өнім шығымын өз уақытында, шынайы және
толық бейнелеу;
- шаруашылық бөлімшелері бойынша шығындарды дәл бейнелеу;
- негізгі және жанама өнімнің өзіндік құнын экономикалық жағынан
негіздеп анықтау.
Құс шаруашылығында өндірістік шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Бұл саланың
ерекшелігімен тығыз байланысты, яғни өндіріс барысында алынатын өнімдердің
көп түрлілігімен (жұмыртқа, құс еті, қауырсын, құс саңғырығы және т.б.)
шартталған. Сондай-ақ, саланың өнеркәсіптік бағытында болуы, өндіріс
технологиясы барлық өндірістерді негізгі және қосымша өндірістер болып
бөлінуін анықтап берді.
Құс шаруашылығында негізгі өндірістерге құс өсірумен айналысатын
өндірістер: инкубациялық цех, аналық табын, төлдер, өндірістік мекиен-
тауықтар тобы жатады. Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге
қатыспайды, бірақ өнім өндіруге тікелей ықпал етеді. Негізгі өндірістің
цехтары көмекші өндірістің қызметтерін пайдаланады, олардың көмегінсіз
толыққанды, сапалы өнім өндіру мүмкін емес. Көмекші өндірістерге: жөндеу
шеберханалары, ғимараттар мен құрылғыларды жөндеу, машино-тракторлық парк,
автомобильді көлік, энергетикалық өндірістер (электро, жылу, газбен
қамтамасыз ету, тоңазытқыш қондырғылары), сумен қамтамасыз ету, құсты сою
цехы, жұмыртқаны сорттау цехы, санитарлық цех, жатады.
Нарықтық экономика талаптары, сондай-ақ бұл саладағы жоғары бәсекелестік
аталмыш құрылымды барынша оңтайландыруға, өнімнің өзіндік құнын өсіруге
әкелетін барлық қосымша шығындарды қысқарту жолдарын іздеуге итермелейді.
Осыған байланысты Алматы құс ААҚ -ның басшылығы өнім өндіру және өндіріс
процесін басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын анағұрлым тиімді етіп құруға
шешім қабылдайды. Нәтижесінде асхана, санитариялық цех, жөндеу-механикалық
цехы, бу қазандық цехы, жемдерді әзірлейтін цех, тракторлық бригада,
құрылыс цехы және т.б. негізгі өндіріске қызмет көрсететін бөлімдердің
қызмет етуі тоқтатылды. Мұның өзі өнімнің өндірістік құнын төмендетуге
мүмкіндік береді. Өндірісті зерттеу және берілген бөлімшелердің жұмыс
істеуі қаншалықты тиімді екендігі талданғаннан кейін, кәсіпорын үшін
жүздеген қызметкерлері бар көмекші өндірісті ұстағанша, сырттан
жабдықтаушылар мен мердігерлердің қызметін пайдалану үнемді болып шықты.
Кәсіпорында жұмыртқа өндірісі жаппай өндіріс тұрпатына жатады.
Өйткені ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығарады. Мұнда шығарылатын
өнім ассортименті аса көп болмағанымен, олардың шығарылатын мөлшері
айтарлықтай көп, құс өсіру мен ұстауға ыңғайланған жабдықтардың жоғары
деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағы жоғары болады.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындарды жоспарлау, есептеу және
талдау кезінде шығыстарды топтастырудың мынандай түрлері қолданылады:
1. Шығындар туындайтын орындар (өндірістер, цехтар, учаскелер және
т.б.) бойынша.
2. Өнім, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер түрлері бойынша.
Өндіріске жұмсалған шығындар жеке өнім не қызмет түрлерінің
өзіндік құнына қосылады.
3. Шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша тікелей және
жанама болып бөлінеді.
4. Өндірістік шығындар өзінің экономикалық мазмұнына сәйкес негізгі
және үстеме болып бөлінеді.
5. Өндіріс шығындары өнімнің көлеміне қатысты екіге бөлінеді:
айнымалы- шығарылған өнімнің көлемі өзгеруімен шығынның да өсуі не
азаюы мүмкін (жемдер, технологиялық энергия мен отын, өндіріс
жұмысшыларының негізгі еңбек ақысы, өнімді тасымалдау шығындары,
дайын өнімді қаптамасы және т.б.); тұрақты-өнімнің шығару көлемі
өзгерген кезде, деңгейі өзгермейтін шығындар (негізгі құралдардың
амортизациясы, жалдық ақысы, күзет қызметі және т.б.)
Өндірістерде шығындардың кейбір категорияларын тұрақты және айнымалы
болып бөлу шартты сипатта болады, сондықтан да оларды шартты тұрақты және
шартты айнымалы деп көрсету дұрысырақ болады.
Экономикалық мазмұны бойынша өндірістік шығындар экономикалық
элементтерге және шығыс баптарына (калькуляция баптарына) бөлінеді.
Өнеркәсіп бағытандағы құс шаруашылығында өндіріске жұмсалған шығындар
келесідей элементтерге топтастырылады: материалдық шығындар, еңбек ақы
шығындары, еңбек ақыдан аударымдар, үстеме шығындар.
Материалдық шығындар элементінде еңбек заттарына (өндірісте
пайдаланылатын), өндірістік сипаттағы жұмыстар мен қызметтердің төлеміне
жұмсалатын шығындар бейнеленеді:
- құсты жемдеуге арналған өз өндірісінің және сатып алынған жем-шөп,
оны жеткізуге жұмсалған шығындарды қоспағанда;
- жұмыстарды орындауға және өндіріске қызмет көрсетуге арналған
мұнай -өнімдері (жанар-жағар май, дизельдік отын, бензин);
- отын, мұнай өнімдерін қоспағанда (көмір, газ, ағаш және т.б.)
- шеттен алынған және меншікті электр станциясында өндірілген,
электр энергиясы, жылу энергиясы, суық және энергияның басқа да
түрлері;
- негізгі құралдарды жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер және
материалдар;
- құсты қорғауға арналған заттар, дәрі-дермек пен препараттар;
- сыртқы ұйымдар мен кәсіпорындар немесе негізгі қызмет түріне
жатпайтын, кәсіпорынның өндірістерімен орындалатын өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалған шығындар. Өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге өндіріске қызмет көрсету
бойынша кәсіпорынның көлігімен орындалатын тасымалдау жұмыстары
жатады;
- кәсіпорын ішінде орталық қоймадан басқа бөлімшелерге жүктерді
тасымалдау және дайын өнімді сақтау қоймаларына жеткізу бойынша
сыртқы ұйымдардың тасымалдау қызметтеріне ақы төлеу.
Құстың өлім-жітімі кәсіпорын қызметкерлерінің кінәсінан болған жағдайда
олардың мойнына жүктеледі, ал табиғи апат салдарынан- зияндарға
жатқызылады. Құстың өлім-жітіміне кінәлі адамдар болмаған жағдайда және ол
сәйкес құжаттармен рәсімделсе, берілген жоғалтуларды материалдық шығын
элементі бойынша өндірістік шығындарға жатқызуға болады. Сондай-ақ
материалдық шығындарға сақтау мен тасымалдау кезінде табиғи кему нормалары
шегінде өнім және материалдар бойынша жоғалтуларды жатқызуға болады.
Еңбек ақы бойынша шығындар элементінде өндіріс нәтижелері үшін
жұмысшылар мен қызметшілердің сыйлықақыларын қоса алғанда, кәсіпорынның
негізгі өндірістік персоналдың жал ақысын төлеуге жұмсалған шығындар,
ынталандырушы және өтемділік төлемдері, сондай-ақ кәсіпорын штатында
тұрмайтын, негізгі қызметпен шұғылданатын қызметкерлердің еңбек ақысы
бейнеленеді.
Еңбек ақы шығындарының құрамына келесілер қосылады:
- кәсіпорында қабылданған еңбек ақы төлеу нысаны мен жүйесіне
сәйкес, сондай-ақ жеке еңбек келісім шартына сәйкес лауазымдық
айлық ақысы және тарифтік мөлшерлемесі, еңбекке кесімді ақы төлеу
бағасы арқылы нақты орындалған жұмысқа есептелінген жал ақы;
- жүйелік ережелерге сәйкес ынталандыру сипатындағы төлемдер;
- жұмыс режимі мен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік
сипаттағы төлемдер;
- қызмет етуші заңға сәйкес кезекті (жыл сайынғы) және қосымша
демалыстарға (пайдаланылмаған демалыс үшін жәрдем ақы) ақы төлеу;
- уақытша еңбек қабілетін жоғалтқан жағдайда іс жүзіндегі жалықы
мөлшеріне дейін заңдарда белгіленген қосымша ақылар төлеу;
- егер атқарылған жұмыс үшін есеп айырысуды тікелей кәсіпорынның өзі
жүргізетін болса, кәсіпорынның штатында тұрмайтын қызметкерлерге
олардың азаматтық-құқықтық сипатта жасасқан шарттары бойынша
атқарған жұмыстарына ақы төлеу. Бұл орайда, мердігерлік шарт
бойынша жұмыс атқарғаны үшін қызметкерлердің еңбегіне ақы
төлеуге жұмсалатын қаржының мөлшері осы жұмыстардың және төлем
құжаттарының сметалары негізге алына отырып белгіленеді.
Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар элементінде Қазақстан
Республикасының әрекет етіп тұрған заңына сәйкес жалақыдан аударылатын
аударым бабында есептелген әлеуметтік салығы (20% мөлшерлемесі бойынша)
көрініс табады. Әлеуметтік салықтың салық салу объектісі болып жұмыс
берушілердің еңбеккерлерге ақшалай немесе заттай нысанында төлеген шығысы
жатады, оған салық салуға жатпайтын төлемдерден басқасы түгел кіреді.
Үстеме шығыстар элементіне келесілер жатады: өндірісті
материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасыз ету бойынша шығындар;
ғимараттардың, қондырғылардың, өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарының
және басқа да мүліктердің амортизациясы; жөндеу қорына қаржы бөлу немесе
ғимараттар, қондырғылар, өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарын жөндеу
жөніндегі шығындар; ғимараттарды, қондырғыларды, инвентарларды күтіп-ұстау
шығындары, жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындар;
аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды жөндеу және қалпына келтіру;
сынақтар, тәжірибелер, зерттеулер жүргізу жөніндегі шығындар; цехтар
қызметкерлерінің еңбегін қорғау: қауіпсіздік техникасының құралдарын күтіп-
ұстау, пайдалану және ағымдық жөндеу жөніндегі шығындары; желдеткішті
күтіп ұстау және ағымдық жөндеу жөніндегі шығындары; санитариялық-
тұрмыстық құрылғыларды күтіп-ұстауға арналған шығындары; арнаулы киім мен
бейтараптандырушы құрылғыларға арналған шығындар; еңбекті қорғау жөніндегі
басқа да шығындары; басқа да үстеме шығындар (өндіріс құралдары үшін жалға
ақы төлеу, іс сапар шығыстары, берілген кепілдіктер үшін қызмет көрсету
шығындары және өнім өндіру бойынша құрал-жабдықтарды жөндеу); өнімсіз
шығындардың барлығы, оның ішінде: ішкі өндірістік себептері бойынша тоқтап
қалудан болған шығындары, цехтарда сақтау кезінде материалдық
игіліктердің бүлінуінен болған шығындары; шегінде материалдық игіліктердің
жетіспеуінен болған шығындары; басқа да өнімсіз шығындар.
Есеп, жоспарлау және бақылау мақсаттары үшін шығындарды калькуляциялық
баптар бойынша сыныптаудың маңызы ерекше. Біз құс шаруашылығында өнім
өндірумен және оны сатумен байланысты шығындарды келесідей калькуляциялық
баптар бойынша топтастыруды жөн деп санаймыз:
1. Еңбек ақы және жалақыдан аударылатын аударымдар;
2. Жемдер;
3. Құстарды қорғау заттары;
4. Негізгі құралдарды күтіп-ұстау (оның ішінде жаңар-жағар май, негізгі
құралдардың амортизациясы, негізгі құралдарды жөндеу);
5. Жұмыстар мен қызметтер;
6. Өндірісті және басқаруды ұйымдастыру;
7. Басқа да шығындар.
Құс шаруашылығының ерекшеліктерін есепке ала отырып, қосымша баптар
қосылу мүмкін, мысалы құс шаруашылығында жұмыртқаларды инкубациялау бойынша
Инкубацияға салынған жұмыртқалардың құны бабын еңгізуге болады.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланылады, оған 90 Негізгі өндіріс, 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме
шығындар бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қорытындылау үшін 900- Негізгі
өндіріс шоты арналған. Осы шоттың 901- Материалдар, 902- Өндіріс
жұмысшыларының еңбек ақысы, 903- Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар,
904- Үстеме шығыстары жинақталады, сондан соң жыл соңында 900 Негізгі
өндіріс шотында қорытындыланады.
Өнеркәсіптік негізде құс өсірумен айналысатын құс шаруашылықтарында
негізгі өндіріс шоттарына келесідей субшоттар ашылады: Аналық табын,
Жұмыртқа инкубациясы, Өсірудегі төлдер (1-105 күн, 1-126 күн),
Өндірістік мекиен-тауық табыны 105-455, Ет алынатын бордақыда тұрған
балапандар (бройлер) (1-46 күн)
Алматы құс ААҚ-ның асыл тұқымды құс балапандарын шығарумен
айналысатын құс фабрикасы 1 тәуліктік балапандарды кәсіпорынның басқа құс
фабрикаларына өсірудегі төлдердің тобын қалыптастыру үшін жібереді. Бұл
өндірістегі шығындар есебі жоғарыда келтірілген шығын баптарының
номенклатурасы бойынша жүргізіледі. Тек оған Инкубацияға салынған
жұмыртқалардың құны бабы қосылу мүмкін.
Компанияның жұмыртқа және құс етінің өндірісіне жұмсалған шығындарды
келесідей кестелер түрінде көрсетуге болады (кесте 5,6). Кесте
мәліметтері қосымшалардан алынды (қосымша Г, Д).
Кесте 3- Жұмыртқа өндірісіне жұмсалған шығындар
Шығын баптарының атауларыжоспар нақты ауытқуы
мың үлесімың үлесімың %
тенге % тенге % тенге
Hy-Line бір тәуліктік 21 643,41,49 20 491,31,46 -1 94,6
балапаны 152,1 8
жем 1 026 70,78990 70,59-35 96,5
930,9 988,3 942,6 0
инкубатор 4 331,2 0,30 4 098,2 0,29 -233,0 94,6
2
электр энергиясы 26 154,91,80 26 410,91,88 256,0 100,
98
жылыту 12 486,30,86 13 256,30,94 770,0 106,
17
ветеринарлық қызмет 37 705,12,60 33 557,52,39 -4 89,0
147,6 0
басқалары 86 583,15,97 88 163,16,28 1 580,0101,
82
айналым пайызы (еңбек 1 630,3 0,11 1 351,0 0,10 -279,3 82,8
ақы) 7
сұрыптау шығындары 28 007,11,93 24 926,01,78 -3 89,0
081,1 0
сату шығындары 152 10,53148 10,56-4 97,0
766,2 273,0 493,2 6
ОВЗ талдау шығындары 2 719,9 0,19 2 520,8 0,18 -199,1 92,6
8
айнымалы шығындар жиыны 1 400 96,561 354 96,45-46 96,6
958,2 036,3 921,9 5
күзет 5 850,0 0,40 5 850,0 0,42 0,0 100,
00
жанұя басшысының еңбек 44 050,73,04 44 050,73,14 0,0 100,
ақысы 00
тұрақты шығындардың жыны 49 900,73,44 49 900,73,55 0,0 100,
00
Барлығы 1 450 100 1 403 100 -46 96,7
859,0 937,0 921,9 7
Кесте 4- Құс етінің өндірісіне жұмсалған шығындар
Шығын баптарының атаулары жоспар нақты ауытқуы
мың үлесімың үлесімың %
тенге % тенге % тенге
Hubbard Isa бір тәуліктік 11583,7 0,86 10 647,60,76 -936,1 91,92
балапаны
Ross 308 бір тәуліктік 43 671,83,23 46 292,23,29 2 620,3106,0
балапаны 0
жем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
3. Құс шаруашлығында өнімнің өзіндік құнын есептеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Нарықтық қатынастарға көшу процестері кәсіпорынның экономикадағы
орнын және ролін мүлдем өзгеше анықтайды. Компания қызметінің
тиімділігін, яғни кәсіпорынның шынайы экономикалық дербестігін, оның
бәсеке қабілеттілігін және нарықтағы беделділігін қамтамасыз ету
ақпараттық жүйені ұйымдастырудың жаңа жолдарын табуды талап етеді.
Бухгалтерлік (қаржылық) есеп кәсіпорындағы қызмет ететін ақпараттық жүйенің
негізгі бөлігі болса да, барлық деңгейдегі басқарушыларды қажетті шұғыл
ақпаратпен қамтамасыз ете алмады. Қаржылық есеп өзінің ерекшелігіне
байланысты нарық жағдайындағы кәсіпорын қызметін ішкі басқарудың
стратегия мен тактикасын жасауға қажетті ақпаратты ұсына алмайды.
Нарық жағдайында кәсіпорындардың қызмет етуі күннен күнге өсіп отырған
тәуекелділікпен тығыз байланысты, мұның өзі қабылданатын шешімдердің
сапасына жаңаша талаптар қойяды. Өндірістік шығындар есебі және өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялау басқару жүйесінде орталық мәнге ие және олар
қоғамдық өндірістің құндық көрсеткіштерінің негізгі сипаттамаларын
қалыптастырады. Өндірістік шығындар есебін және өнімнің өзіндік құнынын
калькуляциялауды барынша дұрыс ұйымдастырудан кәсіпорынның басқарылу
деңгейі, экономикалық тұтқалардың оның қызмет ету тиімділігін жоғарлатуға
әсер ету дәрежесі тәуелді болады.
Бүгінгі күнгі шаруашылық жүргізу жағдайында кәсіпорын үшін екі түрлі
мақсаттың бірдей маңызды екені анық: тиімділік және сенімділік. Оларды
жүзеге асыру үшін басқару орталықтары құрылады. Кәсіпорынның қызмет
етуінің сенімділік стратегиясы кешенді және басымдылық сипатта болады.
Аталған мәселелердің барлығы басқару есебінде шешіледі.
Жоспарлау, есептеу және реттеу сияқты есептік процестер басқару
жүйесінде бірін-бірі толықтырып отыратын процестер ретінде қарастырылады
және олар өндірістік экономикалық ақпараттың әртүрлі белгілерін
бейнелейді. Өндірістік жүйелерді басқарудың негізін ақпараттық процесс
құраса, жоспарлау, есептеу, реттеу шығындарды басқарудың мәнін
бейнелейтін, бір-бірімен байланысқан нақты функциялары бар бөліктердің
жүйесін көрсетеді.
Ауылшаруашылығы кәсіпорындарында негізделген және белгілі бір нәтиже
әкелетін басқарушылық шешімдерде қабылдау басқару есебінің таңдалған
жүйесіне және талдауға қажетті ақпараттың қол жетерлігіне байланысты.
Аталмыш мәселелерді зерттеу мақсатында 2005 жылдың 3 мамыр мен 6маусым
аралығында Алматы Құс ААҚ-да ғылыми-зерттеу тәжірибесі өткізілді.
Аталған тәжірибенің мақсаттарын келесідей анықтауға болады:
- магистратурада оқу кезінде алған теоретикалық білімді бекіту;
- кәсіпорындағы жұмыстың шынайы тәжірибесімен танысып, жұмыс істеудің
кәсіби дағдыларын қалыптастыру;
- кәсіпорынның өндірістік-қаржылық қызметін ұйымдастыру, бухгалтерлік
есеп пен басқару есебін ұйымдастыру, өндірісті және ұжымды
басқарудың тәжірибесін зерттеу мен талдау;
- Құс шаруашылығында өндірістік шығындардың басқару есебі
тақырыбындағы магистрлік диссертацияны жазу үшін мәліметтерді жинау.
Алматы Құс ААҚ Қазақстан Республикасында құс шаруашылығымен
айналысатын ірі компаниялардың бірі болып табылады. Оның құрамына Алматы
облысындағы 7 құс фабрикасы кіреді. Компанияның жалпы қызмет етуін төрт
бағытта қарастыруға болады: жұмыртқа шығару, құс етін өндіру, құс
шаруашылығы үшін арналған құрама-жемді әзірлеу, инкубациялық жұмыртқаны
шығару.
Алматы Құс ААҚ-ның менеджменті, дұрыс құрылған маркетинг, дамыған
ақпараттық технологиялар, шығындарды оңтайландыру саясаты және тауарлық
қорлар мен шикізаттық базаны тиімді басқару, білікті мамандар тобы
жоғарыда аталған диссертациялық жұмысты жазу бойынша терең зерттеу
жұмыстарын жүргізуге барынша жағдай жасайды.
Тәжірибе барысында өндіріске жұмсалған шығындар, олардың
сыныптамасы, бухгалтерлік есепте бейнелеу тәртібі, құс шаруашылығы өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері қарастырылды.
1. Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне сипаттама
Алматы құс Ұлттық Акционерлік Компания (ҰАК) өз қызметін 1998 жылдың
науырыз айынан бастап, Алматылық АООТ Алтын құс (Чапай 1960 жылы
құрылған), АООТ Феникс (Каскелен, 1981 жылы құрылған), АООТ Абай (Абай,
1963 жылы құрылған) және ААҚ Ават құс фабрикасы (Ават, 1965 жылы
құрылған) төрт құс фабрикасының активтерін қосу жолымен құрылды. Бастапқы
кезде аталған құс фабрикаларының барлығы сенімді басқару негізінде болған,
ал содан кейін Сеймар Концернінің меншігіне өтті. Осы кезде фабриканың әр
қайсысында ғимараттарды, құрылғылардың, инфрақұрылымның қайта құрылуы жүріп
өтті, құс орналасқан жерлердің жаңартылуы жүзеге асырылды.
Бүгінгі күні Алматы құс ААҚ құрамына Чапай құс фабрикасы, Ават
бройлерлік құс фабрикасы, Жоғары Ават құс фабрикасы, Алексеев құс
фабрикасы, Алматы бройлерлік құс фабрикасы, Қаскелен асыл тұқымды құс
фабрикасы, Абай құс фабрикасы, Карасу құрама жем комбинаты кіреді.
Қоғамның қаржы -өндірістік қызметі шаруашылық дербестік негізінде
жүзеге асырылады. Кәсіпорынның қызмет етунің мақсаты Қазақстан
Республикасының нарығын тауарлармен және қызметтермен қамтамасыз ету
болып табылады.
Алматы Құс ААҚ-ның жарияланған жарғылық капиталы 1830 млн тенге
құраса, төленген жарғылық капитал 1200 млн тенге құрады. Жыл
қорытындылары бойынша дивидендттер төленеді. Ең алдымен артықшылығы бар
акциялар бойынша, ал одан кейін жай акциялар бойынша дивидендттер
төленеді.
Алматы Құс ААҚ Жарғыға сәйкес келесідей акциялардың түрін шығарады:
Бірінші эмиссия
1) жай атаулы акциялар KZ1C31690015, саны 64 867 490 дана,
номиналдық құны - 10 тенге;
2) артықшылығы бар атаулы акциялар KZ1P31690111, саны 5 132 510
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Екінші эмиссия - жай атаулы акциялар KZ1C316900X8, саны 40 000 000
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Үшінші эмиссия -артықшылығы бар атаулы акциялар KZ1P31690319, саны 10
000 000 дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Төртінші эмиссия- жай атаулы акциялар KZ1C316900X8, саны 63 000 000
дана, номиналдық құны - 10 тенге.
Компанияның жай және артықшылығы бар акциялары КАSE сауда тізімдеріне
енді.
Бүгінгі күні компания алдында құс шаруашылығы нарығында қалыптасқан
жағдайға байланысты қолда бар өндірістік қуаттардың құрамында, жаңарған
өндірістік құрылымды құрудың объективті қажеттілігі туындап отыр. Сондай-
ақ, Алматы Құс ААҚ ҚР үлкен сұранысқа ие болатын, өнімдердің жоспарлы
көлемін шығаруды қамтамасыз ете алатын, жоғары технологиялық және
экологиялық жағынан таза өндірістік базаны құру, ұлттық нарықты дамыту
және өз өнімдерін экспорттау мүмкіндігін табу сияқты мәселелерді шешуді өз
алдына мақсат етіп қойып отыр.
Кәсіпорынның өндірістік қызметі. Жұмыртқа бағытындағы және ет өндіру
бағытындағы құс фабрикаларында өндірістік алаңдар үш функцияға байланысты
бөлінген:
- Аналық құс тобын күтіп-ұстау;
- Балапандарды күтіп-ұстау;
- Өндірістік құс тобын күтіп-ұстау.
Аналық құс тобының арналымы- 21 күннен кейін өндірістік құс тобының
балапандары жарылып шығатын, ұрықтанған жұмыртқаларды өндіру.
Балапандарды күту жағдайлары үлкен құсты күту жағдайларынан өзгеше
болғандықтан, оларды арнайы балапандар үшін арналған орындарда ұсталынады.
Содан соң белгілі бір жасқа толғаннан кейін олар өндірістік құс топтары
үшін жасалған орындарға көшіріледі. Өндірістік құс топтарындағы әлсіз
құсты алмастыру мақсатында балапандар ұсталынатын аймақтан құстар үнемі
толықтырылып отырады. Жұмыртқа бағытындағы өндірістерде өндірістік құс
топтары негізінен мекиен тауықтан тұрса, бройлерлер өндірісінде тауықтар
жынысына қарамастан ұсталынады.
Жұқпалы аурулардың алдын алу мақсатында аналық, өндірістік құс топтары
және балапандар бір-бірінен 2-5 км қашықтықта бөлек ұсталынады.
Өнімді өңдеумен байланысты функционалдық буындар, сойыс, мүшелеу,
жұмыртқа сорттау цехтары және дайын өнімді сақтау үшін арналған суық
қоймалар әдетте өндірістік құс топтарының аймағына орналастырылады.
Өндірістік процесті орталықтандыру және өнімнің өзіндік құнын төмендету
мақсатында, сондай-ақ құс фабрикаларындағы эпидимиологиялық жағдайды
жақсарту үшін сойыс процесі құс фабрикасынан тыс жерге апарылады және
барлық фабрикалардағы өндірілетін өнімнің өңдеу цикліне ұйымдастырылады.
2001 жылы компания құс фабрикаларындағы құс кроссын Hy line,
бройлерлік бағыттағы Hubbard Isa Classic, Ross 308 американдық кроссқа
толықтай алмастыруды шешті. Бұл құс жоғары өнімділікпен және жем
шығындарының аздығымен сипатталады, мұның өзі жұмыртқаның өзіндік құнын
төмендетуге жағдай жасайды.
Қазіргі өнеркәсіптік құс шаруашылығы ауыл шаруашылығы салаларының ең
рентабельдісі, осыған байланысты ол ең капиталдандырылған және әлемдік
агро өнеркәсіп кешенінің қарқынды дамып отырған бөлігі.
Құс шаруашылығы компанияларының қызмет ету тиімділігін сипаттайтын
көрсеткіштерге келесілер жатады:
- Жем-шөп конверсиясы, яғни тұтынылған жем көлемінің өнім бірлігіне
қатынасы. Ет бағытындағы құс шаруашылығында жем-шөп конверсиясы бұл
тұтынылған жем массасының алынған ет салмағына қатынасы.
- Жұмыртқалағыштық, жұмыртқалық кросстардың тиімділігін сипаттайды.
Салалық көрсеткіштердің ең жақсылары бұл бір мекиен тауықтан жылына
290-310 жұмыртқаның алынуы болып табылады.
- Орташа тәуліктік салмақ қосу, бройлерлік өндіріс тиімділігін
сипаттайтын көрсеткіш болып табылады. Бүгінгі күні сала бойынша
тәулігіне 40-45 гр салмақ қосу жақсы көрсеткіштерге жатқызылады.
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер кәсіпорын қызметінің сапасын
сипаттайтын интегралданған болып табылады, және олар өндірістің бірнеше
сапалық факторына тәуелді болады: пайдаланылатын кроссқа, жем-шөпке,
технологияға, ветеринария деңгейіне және мамандардың біліктілігіне.
Алматы Құс ААҚ әлді жақтарына келесілерді жатқызуға болады:
- дамып отырған нарықта 7 жылдық жұмыс істеу тәжірибесі;
- банктердің жоғары несиелік сенімі;
- мықты кәсіпқой ұжым;
- сала ішінде кәсіпорынның сауда белгісінің танымды болуы;
- бос тұрып қалған фабрикаларды жекешелендіру және қалпына келтіру
тәжірибесі;
- өнеркәсіптік құс шаруашылығының тар жерлерін білу;
- стратегиялық серіктестердің, қатарластардың бар болуы;
- ҚР Үкіметінің компанияның стратегиясын саяси қолдауы.
2004 жылы компания өзінің ұйымдастырушылық құрылымын қайта құрып,
басқару жүйесін кадрлар саясатын өзгертті. Яғни басқару аппаратынан басқа,
барлық бөлімшелер, жанұйя деп аталатын, жеке кәсіпкерлерге берілді.
Жанұйя немесе жеке кәсіпкерлер компанияға құсты өсіру және дайын өнімді
беру бойынша қызмет көрсетеді. Компания мен жеке кәсіпкерлер арасында
байланысты келесідей көрсетуге болады: компания барлық қажетті өндірістік
ресурстарды: асыл тұқымды төлдердіғ жемдерді ұсынады, егу жұмыстарын
өткізеді, өз қаражаты есебінен электр энегргиясымен, отынмен және т.б.
қамтамасыз етеді. Ал жанұйя өз атынан компанияға дайын өнімді береді.
Өндрістік процесс компанияның ішкі аудитімен бақыланады, мұның өзі жеке
кәсіпкерлердің қызметін уақытылы бақылап отыруға мүмкіндік береді. Жанұйя-
Компания сұлбасына негізделетін басқарудың бұл қағидасы шет елдердің
жетістіктер мен тәжірибесіне негізделген.
Компанияның басқарушылық саясаты келесілерден құралады:
- құс өсіру шаруашылығын және инкубациялық бөлемдерін басқаруды
ұйымдастыру;
- құс фермаларының тәртіпке салынған қызмет етуін қамтамасыз ететін,
инфрақұрылымның басқаруын ұйымдастыру;
- басқару технологиясы (бюджеттеу, бизнес үлгілер, өнімнің сапалық
көрсеткіштеріне тәуелді ассортименттік және баға саясаты),
басқарудың ішкі тиімділігін бағалаудың жүйесі, шығарылатын өнімнің
сапасын бақылау;
- біріңғай орталық принципі негізінде қаржы және еңбек ресурстарының
реттеу үшін орталық жүйені құру;
- басқарудың автоматтандырылған жүйесін қалытастыру.
2003-2004 жж кәсіпорынның каржы-шаруашылық қызметінің нәтижелерін
анықтау үшін кесте 1 мәліметтерін пайдаланамыз.
Кесте 1- Алматы Құс ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызмет нәтижелерінің
көрсеткіштерін талдау
Көрсеткіштер 2003 жыл 2004 жыл Ауытқуы
Табыстар мен шығындар туралы бойынша абс %
есеп (+,-)
Өнімді өткізуден алынған табыс, мың 3 137 1293 764 555 627 426 120
тг
Өткізілген өнімнің өзіндік құны, мың 2 318 8612 898 576 579 715 125
тг
Жалпы табыс, мың тг 818 268 865 979 47 711 105,8
Кезең шығындары:
жалпы және әкімшілік шығындар 123 602 135 963 12 361 110
өнімді өткізу шығындары 197 763 207 651 9 888 105
пайыз бойынша шығындар 316 976 332 825 15 849 105
Салық салынғанға дейінгі табыс, мың 179 927 189 540 9 613 105,3
тг
Салық бойынша шығындар, мың тг 53 978 56 862 2 884 105,3
Таза табыс, мың тг 125 949 132 678 6 729 105,3
Баланс
Ағымдағы активтер 5 060 4365 105 471 45 035 100,9
Ұзақ мерзімді активтер 2 355 2472 285 418 -69 829 97
Барлығы 7 415 6837 390 889 -24 794 99,7
Ағымдағы міндеттемелер 1 072 3331 193 790 121 457 111,3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 4 191 2144 038 994 -152 22096,4
Меншікті капитал 2 152 1352 158 104 5 969 100,3
Өнімнің рентабельділігі 0,040148 0,035244 -0,005 87,8
Активтердің айналымдылығы 0,42304 0,5093508 0,086 120,4
Меншікті капитал мультипликаторы 3,445733 3,424714 -0,021 99,4
Меншікті капитал табыстылығы, % 5,85% 6,15% 0,003 105,1
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай 2004 жылдың қорытындылары
бойынша өнімді өткізуден алынған табыс 3764555 мың тенгені құрады, бұл
алдыңғы жылға қарағанда 627426 мың тенгеге артық. Ал өнімді өткізуден
алынған табыс 25% өсті. Жалпы табыс мөлшері де сәйкесінше өзгерді, өсім -
5,8% құрады. Таза табыс көлемі 6729 мың тенгеге артты.
Қызмет етудің табыстылығын сипаттайтын көрсеткіштердің әрқайсысы
акционерлік капиталдың табыстылық деңгейіне ең жоғары дәрежеде ықпал
еткенін көрсетеді. Осылайша өткізілген өнімнің әрбір тенгесінен алынған
таза табыс 2004 жылы 3,5 тиынды құрады, бұл алдыңғы жылға қарағанда 0,5
тиынға азырақ. Активтердің айналымдылығы активтердің 2003 жылға қарағанда
тиімдірек пайдаланылғанын көрсетеді, яғни активтерге салынған әрбір
теңгеден 50,9 тиын табыс алынды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 8,6 тиынға
артық. Меншікті капитал мультипликаторы кәсіпорынның жиынтық капиталының
құрылымдық өзгерісін бейнелейді. Есепті жылы жинытық капитал құрылымында
айтарлықтай өзгерістер болған жоқ, ол өткен жылмен салыстырғанда 0,6% ғана
азайды. Меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті 2004 жылы 5% өсіп,
6,15 % құрады. Аталмыш көрсеткіш биржада компанияның акцияларына баға
белгілеуді бағалау барысында пайдаланылады.
Кәсіпорынның жалпы өндірістік көрсеткіштерінің өзгерістерін кесте 2
мәліметтері негізінде талдауға болады (қосымша А, Б).
Алматы ҚұсААҚ-ның өндірістік көрсеткіштері есепті жылы өткен жылдармен
салыстырғанда кеміді. Жұмыртқа бойынша есепті жылы қызмет жасаған орташа
жылдық қуаттылық 3708 тоннаға немесе 21,06% кеміді. Есепті жылы
шығарылған өнім немесе өңделген шикізат көлемі 4384 тоннаға азайды. 2004
жылы өткізілген өнім көлемі 4384 тоннаға немесе 256067 мың тенгеге
қысқарды. Орташа жылдық қуаттылық 77,5 % пайызға ғана пайдаланды. Бұл 2003
жылмен салыстырғанда 8,6 пунктке кем.
Ет бағыты бойынша 2004 жылы қызмет жасаған орташа қуаттылық 113 тоннаға
өсті. Есепті жылы шығарылған өнім 2539 тоннаға немесе 448695 мың тенгеге
қысқарды. Өткізілген өнім көлемі 40,44% немесе 2123 тоннаға азайса, құндық
бейнеде ол 340879 мың тенгені құрады. Ет бағытындағы орташа жылдық қуаттар
тек 39,2% ғана пайдаланылды. Бұл 2003 жылмен салыстырғанда 29,2 пунктке
азырақ.
Алматы Құс ААҚ-ның құс басының саны, жалпы өндірілген және сатылған
өнім көлемі, өзіндік құн сияқты көрсеткіштері сұлба 1 келтірілген (қосымша
В). Диаграмма түрінде бейнеленген өндіріс қуаттылығын сипаттайтын жұмыртқа
бағытындағы құс басының саны өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 407
мың басқа азайды. Ал ет бағытында бұл көрсеткіш 1305 мың басқа өсті.
Жалпы өндірілген жұмыртқа көлемі 2004 жылы 2003 жылмен салыстырғанда
16,2 % немесе 4869 кг азайды. Алайда бұл көрсеткіш 2002 жылға қатысты 60 %
не 15490 кг өсті. Құс етінің жалпы өндірісінде де қысқарулар байқалды.
Осылайша 2004 жылы өткен жылмен салыстырғанда ет өндіру көлемі 27139 цн
азайды. Ал 2002 жылға қатысты ол 37 % немесе 9694 цн артты.
Сатылған жұмыртқа мөлшері өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 37,04
% не 7782 кг азайып, 13229 кг құрады. Ал 2002 жылмен салыстырғанда ол 5162
кг өсті. Құс еті бойынша сату көлемдері де азайды 30,5% немесе 16880 кг
азайды, ал 2002 жылға қатысты бұл көрсеткіш 160 % не 23703 кг артты.
Нарықта сатылған жұмыртқаның 1 киллограмының өзіндік құнында тұрақты
өсім байқалуда. 2004 жылы өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 19,03
тенгеге немесе 23% артты, ал 2002 жылға қарағанда 37,45 тенгеге не 60,5 %
өсті. Құс етінің өзіндік құны өткен жылмен салыстырғанда есепті жылы 0,61
тенгеге не 0,3%, ал 2002 жылға қатысты 22,22 тенгеге не 13,5% өсті.
2. Құс шаруашылығында өндіріс шығындарының есебі
Құс шаруашылығында өндірістік шығындар есебі, өзіндік құнға қосылатын
шығындар тізімі бухгалтерлік есептің №7 Тауарлы-материалдық құндылықтар
есебі стандартына сәйкес анықталады. Өндірістік шығындарды қалыптастыру
мен өнімнің өзіндік құнын анықтаудың біріңғай принциптерінің сақталуын
қамтамасыз ету үшін кәсіпорынның есеп саясатында өнімнің өзіндік құнына
кіретін шығындарды анықтау, топтастыру және есепте бейнелеудің жалпы
тәртібі анықталады. Есеп саясатындағы негізгі тұжырымдар шаруашылық
жүргізуші субъектісінің өндіріс ерекшеліктері мен технологиясын міндетті
түрде есепке алады.
Өндірістің түріне, тұрпатына тәуелсіз өндіріс шығындарының есебінде
ұйымдастырылатын өндірістік есептің маңызы зор. Құс шаруашылығы саласында
шығындар есебінің негізгі мақсат-міндеттері бұл:
- шығындарды өндіріс түрлері және құс топтары бойынша бөліп таратудың
экономикалық негізділігін қамтамасыз ету;
- өндірілетін өнімнің өзіндік құнын құрайтын барлық шығындарды
экономикалық жағынан біртекті элементтер мен баптар бойынша дәл бөлу;
- құс шаруашылығынан алынатын өнім шығымын өз уақытында, шынайы және
толық бейнелеу;
- шаруашылық бөлімшелері бойынша шығындарды дәл бейнелеу;
- негізгі және жанама өнімнің өзіндік құнын экономикалық жағынан
негіздеп анықтау.
Құс шаруашылығында өндірістік шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Бұл саланың
ерекшелігімен тығыз байланысты, яғни өндіріс барысында алынатын өнімдердің
көп түрлілігімен (жұмыртқа, құс еті, қауырсын, құс саңғырығы және т.б.)
шартталған. Сондай-ақ, саланың өнеркәсіптік бағытында болуы, өндіріс
технологиясы барлық өндірістерді негізгі және қосымша өндірістер болып
бөлінуін анықтап берді.
Құс шаруашылығында негізгі өндірістерге құс өсірумен айналысатын
өндірістер: инкубациялық цех, аналық табын, төлдер, өндірістік мекиен-
тауықтар тобы жатады. Көмекші өндіріс негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге
қатыспайды, бірақ өнім өндіруге тікелей ықпал етеді. Негізгі өндірістің
цехтары көмекші өндірістің қызметтерін пайдаланады, олардың көмегінсіз
толыққанды, сапалы өнім өндіру мүмкін емес. Көмекші өндірістерге: жөндеу
шеберханалары, ғимараттар мен құрылғыларды жөндеу, машино-тракторлық парк,
автомобильді көлік, энергетикалық өндірістер (электро, жылу, газбен
қамтамасыз ету, тоңазытқыш қондырғылары), сумен қамтамасыз ету, құсты сою
цехы, жұмыртқаны сорттау цехы, санитарлық цех, жатады.
Нарықтық экономика талаптары, сондай-ақ бұл саладағы жоғары бәсекелестік
аталмыш құрылымды барынша оңтайландыруға, өнімнің өзіндік құнын өсіруге
әкелетін барлық қосымша шығындарды қысқарту жолдарын іздеуге итермелейді.
Осыған байланысты Алматы құс ААҚ -ның басшылығы өнім өндіру және өндіріс
процесін басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын анағұрлым тиімді етіп құруға
шешім қабылдайды. Нәтижесінде асхана, санитариялық цех, жөндеу-механикалық
цехы, бу қазандық цехы, жемдерді әзірлейтін цех, тракторлық бригада,
құрылыс цехы және т.б. негізгі өндіріске қызмет көрсететін бөлімдердің
қызмет етуі тоқтатылды. Мұның өзі өнімнің өндірістік құнын төмендетуге
мүмкіндік береді. Өндірісті зерттеу және берілген бөлімшелердің жұмыс
істеуі қаншалықты тиімді екендігі талданғаннан кейін, кәсіпорын үшін
жүздеген қызметкерлері бар көмекші өндірісті ұстағанша, сырттан
жабдықтаушылар мен мердігерлердің қызметін пайдалану үнемді болып шықты.
Кәсіпорында жұмыртқа өндірісі жаппай өндіріс тұрпатына жатады.
Өйткені ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығарады. Мұнда шығарылатын
өнім ассортименті аса көп болмағанымен, олардың шығарылатын мөлшері
айтарлықтай көп, құс өсіру мен ұстауға ыңғайланған жабдықтардың жоғары
деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағы жоғары болады.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындарды жоспарлау, есептеу және
талдау кезінде шығыстарды топтастырудың мынандай түрлері қолданылады:
1. Шығындар туындайтын орындар (өндірістер, цехтар, учаскелер және
т.б.) бойынша.
2. Өнім, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер түрлері бойынша.
Өндіріске жұмсалған шығындар жеке өнім не қызмет түрлерінің
өзіндік құнына қосылады.
3. Шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша тікелей және
жанама болып бөлінеді.
4. Өндірістік шығындар өзінің экономикалық мазмұнына сәйкес негізгі
және үстеме болып бөлінеді.
5. Өндіріс шығындары өнімнің көлеміне қатысты екіге бөлінеді:
айнымалы- шығарылған өнімнің көлемі өзгеруімен шығынның да өсуі не
азаюы мүмкін (жемдер, технологиялық энергия мен отын, өндіріс
жұмысшыларының негізгі еңбек ақысы, өнімді тасымалдау шығындары,
дайын өнімді қаптамасы және т.б.); тұрақты-өнімнің шығару көлемі
өзгерген кезде, деңгейі өзгермейтін шығындар (негізгі құралдардың
амортизациясы, жалдық ақысы, күзет қызметі және т.б.)
Өндірістерде шығындардың кейбір категорияларын тұрақты және айнымалы
болып бөлу шартты сипатта болады, сондықтан да оларды шартты тұрақты және
шартты айнымалы деп көрсету дұрысырақ болады.
Экономикалық мазмұны бойынша өндірістік шығындар экономикалық
элементтерге және шығыс баптарына (калькуляция баптарына) бөлінеді.
Өнеркәсіп бағытандағы құс шаруашылығында өндіріске жұмсалған шығындар
келесідей элементтерге топтастырылады: материалдық шығындар, еңбек ақы
шығындары, еңбек ақыдан аударымдар, үстеме шығындар.
Материалдық шығындар элементінде еңбек заттарына (өндірісте
пайдаланылатын), өндірістік сипаттағы жұмыстар мен қызметтердің төлеміне
жұмсалатын шығындар бейнеленеді:
- құсты жемдеуге арналған өз өндірісінің және сатып алынған жем-шөп,
оны жеткізуге жұмсалған шығындарды қоспағанда;
- жұмыстарды орындауға және өндіріске қызмет көрсетуге арналған
мұнай -өнімдері (жанар-жағар май, дизельдік отын, бензин);
- отын, мұнай өнімдерін қоспағанда (көмір, газ, ағаш және т.б.)
- шеттен алынған және меншікті электр станциясында өндірілген,
электр энергиясы, жылу энергиясы, суық және энергияның басқа да
түрлері;
- негізгі құралдарды жөндеуге арналған қосалқы бөлшектер және
материалдар;
- құсты қорғауға арналған заттар, дәрі-дермек пен препараттар;
- сыртқы ұйымдар мен кәсіпорындар немесе негізгі қызмет түріне
жатпайтын, кәсіпорынның өндірістерімен орындалатын өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге жұмсалған шығындар. Өндірістік
сипаттағы жұмыстар мен қызметтерге өндіріске қызмет көрсету
бойынша кәсіпорынның көлігімен орындалатын тасымалдау жұмыстары
жатады;
- кәсіпорын ішінде орталық қоймадан басқа бөлімшелерге жүктерді
тасымалдау және дайын өнімді сақтау қоймаларына жеткізу бойынша
сыртқы ұйымдардың тасымалдау қызметтеріне ақы төлеу.
Құстың өлім-жітімі кәсіпорын қызметкерлерінің кінәсінан болған жағдайда
олардың мойнына жүктеледі, ал табиғи апат салдарынан- зияндарға
жатқызылады. Құстың өлім-жітіміне кінәлі адамдар болмаған жағдайда және ол
сәйкес құжаттармен рәсімделсе, берілген жоғалтуларды материалдық шығын
элементі бойынша өндірістік шығындарға жатқызуға болады. Сондай-ақ
материалдық шығындарға сақтау мен тасымалдау кезінде табиғи кему нормалары
шегінде өнім және материалдар бойынша жоғалтуларды жатқызуға болады.
Еңбек ақы бойынша шығындар элементінде өндіріс нәтижелері үшін
жұмысшылар мен қызметшілердің сыйлықақыларын қоса алғанда, кәсіпорынның
негізгі өндірістік персоналдың жал ақысын төлеуге жұмсалған шығындар,
ынталандырушы және өтемділік төлемдері, сондай-ақ кәсіпорын штатында
тұрмайтын, негізгі қызметпен шұғылданатын қызметкерлердің еңбек ақысы
бейнеленеді.
Еңбек ақы шығындарының құрамына келесілер қосылады:
- кәсіпорында қабылданған еңбек ақы төлеу нысаны мен жүйесіне
сәйкес, сондай-ақ жеке еңбек келісім шартына сәйкес лауазымдық
айлық ақысы және тарифтік мөлшерлемесі, еңбекке кесімді ақы төлеу
бағасы арқылы нақты орындалған жұмысқа есептелінген жал ақы;
- жүйелік ережелерге сәйкес ынталандыру сипатындағы төлемдер;
- жұмыс режимі мен және еңбек жағдайларымен байланысты өтемдік
сипаттағы төлемдер;
- қызмет етуші заңға сәйкес кезекті (жыл сайынғы) және қосымша
демалыстарға (пайдаланылмаған демалыс үшін жәрдем ақы) ақы төлеу;
- уақытша еңбек қабілетін жоғалтқан жағдайда іс жүзіндегі жалықы
мөлшеріне дейін заңдарда белгіленген қосымша ақылар төлеу;
- егер атқарылған жұмыс үшін есеп айырысуды тікелей кәсіпорынның өзі
жүргізетін болса, кәсіпорынның штатында тұрмайтын қызметкерлерге
олардың азаматтық-құқықтық сипатта жасасқан шарттары бойынша
атқарған жұмыстарына ақы төлеу. Бұл орайда, мердігерлік шарт
бойынша жұмыс атқарғаны үшін қызметкерлердің еңбегіне ақы
төлеуге жұмсалатын қаржының мөлшері осы жұмыстардың және төлем
құжаттарының сметалары негізге алына отырып белгіленеді.
Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар элементінде Қазақстан
Республикасының әрекет етіп тұрған заңына сәйкес жалақыдан аударылатын
аударым бабында есептелген әлеуметтік салығы (20% мөлшерлемесі бойынша)
көрініс табады. Әлеуметтік салықтың салық салу объектісі болып жұмыс
берушілердің еңбеккерлерге ақшалай немесе заттай нысанында төлеген шығысы
жатады, оған салық салуға жатпайтын төлемдерден басқасы түгел кіреді.
Үстеме шығыстар элементіне келесілер жатады: өндірісті
материалдармен, отынмен, энергиямен қамтамасыз ету бойынша шығындар;
ғимараттардың, қондырғылардың, өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарының
және басқа да мүліктердің амортизациясы; жөндеу қорына қаржы бөлу немесе
ғимараттар, қондырғылар, өндіріс жабдықтары мен көлік құралдарын жөндеу
жөніндегі шығындар; ғимараттарды, қондырғыларды, инвентарларды күтіп-ұстау
шығындары, жабдықтар мен көлік құралдарын пайдалану жөніндегі шығындар;
аспаптар мен ыңғайластырылған құрылғыларды жөндеу және қалпына келтіру;
сынақтар, тәжірибелер, зерттеулер жүргізу жөніндегі шығындар; цехтар
қызметкерлерінің еңбегін қорғау: қауіпсіздік техникасының құралдарын күтіп-
ұстау, пайдалану және ағымдық жөндеу жөніндегі шығындары; желдеткішті
күтіп ұстау және ағымдық жөндеу жөніндегі шығындары; санитариялық-
тұрмыстық құрылғыларды күтіп-ұстауға арналған шығындары; арнаулы киім мен
бейтараптандырушы құрылғыларға арналған шығындар; еңбекті қорғау жөніндегі
басқа да шығындары; басқа да үстеме шығындар (өндіріс құралдары үшін жалға
ақы төлеу, іс сапар шығыстары, берілген кепілдіктер үшін қызмет көрсету
шығындары және өнім өндіру бойынша құрал-жабдықтарды жөндеу); өнімсіз
шығындардың барлығы, оның ішінде: ішкі өндірістік себептері бойынша тоқтап
қалудан болған шығындары, цехтарда сақтау кезінде материалдық
игіліктердің бүлінуінен болған шығындары; шегінде материалдық игіліктердің
жетіспеуінен болған шығындары; басқа да өнімсіз шығындар.
Есеп, жоспарлау және бақылау мақсаттары үшін шығындарды калькуляциялық
баптар бойынша сыныптаудың маңызы ерекше. Біз құс шаруашылығында өнім
өндірумен және оны сатумен байланысты шығындарды келесідей калькуляциялық
баптар бойынша топтастыруды жөн деп санаймыз:
1. Еңбек ақы және жалақыдан аударылатын аударымдар;
2. Жемдер;
3. Құстарды қорғау заттары;
4. Негізгі құралдарды күтіп-ұстау (оның ішінде жаңар-жағар май, негізгі
құралдардың амортизациясы, негізгі құралдарды жөндеу);
5. Жұмыстар мен қызметтер;
6. Өндірісті және басқаруды ұйымдастыру;
7. Басқа да шығындар.
Құс шаруашылығының ерекшеліктерін есепке ала отырып, қосымша баптар
қосылу мүмкін, мысалы құс шаруашылығында жұмыртқаларды инкубациялау бойынша
Инкубацияға салынған жұмыртқалардың құны бабын еңгізуге болады.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі
пайдаланылады, оған 90 Негізгі өндіріс, 92 Көмекші өндіріс, 93 Үстеме
шығындар бөлімшелерінің шоттары кіреді.
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қорытындылау үшін 900- Негізгі
өндіріс шоты арналған. Осы шоттың 901- Материалдар, 902- Өндіріс
жұмысшыларының еңбек ақысы, 903- Еңбек ақыдан аударылатын аударымдар,
904- Үстеме шығыстары жинақталады, сондан соң жыл соңында 900 Негізгі
өндіріс шотында қорытындыланады.
Өнеркәсіптік негізде құс өсірумен айналысатын құс шаруашылықтарында
негізгі өндіріс шоттарына келесідей субшоттар ашылады: Аналық табын,
Жұмыртқа инкубациясы, Өсірудегі төлдер (1-105 күн, 1-126 күн),
Өндірістік мекиен-тауық табыны 105-455, Ет алынатын бордақыда тұрған
балапандар (бройлер) (1-46 күн)
Алматы құс ААҚ-ның асыл тұқымды құс балапандарын шығарумен
айналысатын құс фабрикасы 1 тәуліктік балапандарды кәсіпорынның басқа құс
фабрикаларына өсірудегі төлдердің тобын қалыптастыру үшін жібереді. Бұл
өндірістегі шығындар есебі жоғарыда келтірілген шығын баптарының
номенклатурасы бойынша жүргізіледі. Тек оған Инкубацияға салынған
жұмыртқалардың құны бабы қосылу мүмкін.
Компанияның жұмыртқа және құс етінің өндірісіне жұмсалған шығындарды
келесідей кестелер түрінде көрсетуге болады (кесте 5,6). Кесте
мәліметтері қосымшалардан алынды (қосымша Г, Д).
Кесте 3- Жұмыртқа өндірісіне жұмсалған шығындар
Шығын баптарының атауларыжоспар нақты ауытқуы
мың үлесімың үлесімың %
тенге % тенге % тенге
Hy-Line бір тәуліктік 21 643,41,49 20 491,31,46 -1 94,6
балапаны 152,1 8
жем 1 026 70,78990 70,59-35 96,5
930,9 988,3 942,6 0
инкубатор 4 331,2 0,30 4 098,2 0,29 -233,0 94,6
2
электр энергиясы 26 154,91,80 26 410,91,88 256,0 100,
98
жылыту 12 486,30,86 13 256,30,94 770,0 106,
17
ветеринарлық қызмет 37 705,12,60 33 557,52,39 -4 89,0
147,6 0
басқалары 86 583,15,97 88 163,16,28 1 580,0101,
82
айналым пайызы (еңбек 1 630,3 0,11 1 351,0 0,10 -279,3 82,8
ақы) 7
сұрыптау шығындары 28 007,11,93 24 926,01,78 -3 89,0
081,1 0
сату шығындары 152 10,53148 10,56-4 97,0
766,2 273,0 493,2 6
ОВЗ талдау шығындары 2 719,9 0,19 2 520,8 0,18 -199,1 92,6
8
айнымалы шығындар жиыны 1 400 96,561 354 96,45-46 96,6
958,2 036,3 921,9 5
күзет 5 850,0 0,40 5 850,0 0,42 0,0 100,
00
жанұя басшысының еңбек 44 050,73,04 44 050,73,14 0,0 100,
ақысы 00
тұрақты шығындардың жыны 49 900,73,44 49 900,73,55 0,0 100,
00
Барлығы 1 450 100 1 403 100 -46 96,7
859,0 937,0 921,9 7
Кесте 4- Құс етінің өндірісіне жұмсалған шығындар
Шығын баптарының атаулары жоспар нақты ауытқуы
мың үлесімың үлесімың %
тенге % тенге % тенге
Hubbard Isa бір тәуліктік 11583,7 0,86 10 647,60,76 -936,1 91,92
балапаны
Ross 308 бір тәуліктік 43 671,83,23 46 292,23,29 2 620,3106,0
балапаны 0
жем ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz