Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою жолдары
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
1 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА.АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТӘЛІМ.ТӘРБИЕГЕ ЫҚПАЛЫ
1.1 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың теориялық негіздері
1.2 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың әдіс.тәсілдері
2 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА.АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың жолдары
2.2 Тәжірибелік.эксперимент жұмысының нәтижесі, қорытындысы
ҚОРЫТЫНДЫ
АНЫҚТАМАЛАР
КІРІСПЕ
1 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА.АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТӘЛІМ.ТӘРБИЕГЕ ЫҚПАЛЫ
1.1 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың теориялық негіздері
1.2 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың әдіс.тәсілдері
2 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА.АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Тәрбиеші мен ата.ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың жолдары
2.2 Тәжірибелік.эксперимент жұмысының нәтижесі, қорытындысы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі заман талабына сай, жан-жақты жетілген бойында ұлттық сана мен ұлттық психология қалыптасқан, имандылық әдебі парасаты бар ұрпақ тәрбиелеу, өсіру, білім беру бүгінгі таңда
отбасының, балабақшаның барша елдің халықтың міндеті[1, 21-23б.].
Қоғамдық жаңғыру кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік, саяси, экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде қоғамдық білім, тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр. Осының өзі қоғамдағы отбасының орны, оның басты міндеті – бала тәрбиесінде болған көзқарасты өзгертіп, жаңа тұрғыдан тану мәселесін туындатты. Қазіргі педагогика, қоғамтану, саясаттану, психология, философия, әлеуметтану, демография секілді ғылым салалары адамның дамып қалыптасуындағы тәрбиеші мен ата-ананың өзіндік орнын баса көрсетуде[2, 15б.].
Ақпарат алмасудың әлемдік ауқымда дамуы, қоғамдық мәдениеттің жаңа деңгейге көтерілуі, өмір салтының өзгеруі тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесіне оның құрылымы, қарым-қатынасының сипатына әсерін тигізіп отыратыны белгілі. Қоғамның даму бағытының жаңа сипаты кейбір жетістіктерге алып келгенімен, тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінің мәлім тұстарына нұқсан келтіргені де хақ. Мұндай жағдайда ата-ананың педагогикалық сауатын ашу бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі екені айқындала түседі[3 ,50-51б.].
Өсіп келе жатқан жас буын тәрбиесіндегі қоғамдық мекемелердің мәнін ескермеуге болмас, алайда, отбасының ондағы ерекше орнын өмір өзі дәлелдеп отыр. Белгілі психолог ғалым С.Л.Рубинштейн қоғамдық мекемеде отбасына тән балаға болған сезімталдық қарым-қатынас пен табиғи жылулықтың жетіспейтіндігін атап өткен[4 ,230б.].
Отбасында ата-ана өзінің баласын қандай адам етіп тәрбиелеуді өздері алдын-ала белгілейді. Тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінде қолданатын әдістерде өзгеше екені белгілі. Онда баланың аз да болса өзіндік өмір тәжірибесі, әдет, дағдылары, құмарлығы мен қызығулары қалыптасады және ескерілетіні бар. И.Г.Песталоцци отбасы, баланы өмірге іс-әрекет арқылы тәрбиелейтінін белгілесе, А.В.Петровский әр отбасының өзіне ғана тән тәрбиелеу жүйесінің болатынын зерделеген. Алайда, кеңес одағы кезіндегі идеологияға байланысты отбасы тәрбиесі адам өміріндегі басты кезең емес, керісінше, оның құны төмендеп, қоғамдық тәрбиеге ерекше мән берілгені белгілі. Сол себепті, кеңес одағындағы азаматтардың өмірі туған күннен бастап, алдын-ала жоспарланатын – ясли, балабақша, бастауыш мектеп, орта мектеп, кәсіптік орта оқу орындары, жоғары мектеп т.б. баланы отбасында емес, мектепте тәрбиелеу, оқыту арқылы ұйымдастыру бағдарламалары жасалып, жұмыс жүргізіле бастады[5, 269б.].
отбасының, балабақшаның барша елдің халықтың міндеті[1, 21-23б.].
Қоғамдық жаңғыру кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік, саяси, экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде қоғамдық білім, тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр. Осының өзі қоғамдағы отбасының орны, оның басты міндеті – бала тәрбиесінде болған көзқарасты өзгертіп, жаңа тұрғыдан тану мәселесін туындатты. Қазіргі педагогика, қоғамтану, саясаттану, психология, философия, әлеуметтану, демография секілді ғылым салалары адамның дамып қалыптасуындағы тәрбиеші мен ата-ананың өзіндік орнын баса көрсетуде[2, 15б.].
Ақпарат алмасудың әлемдік ауқымда дамуы, қоғамдық мәдениеттің жаңа деңгейге көтерілуі, өмір салтының өзгеруі тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесіне оның құрылымы, қарым-қатынасының сипатына әсерін тигізіп отыратыны белгілі. Қоғамның даму бағытының жаңа сипаты кейбір жетістіктерге алып келгенімен, тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінің мәлім тұстарына нұқсан келтіргені де хақ. Мұндай жағдайда ата-ананың педагогикалық сауатын ашу бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі екені айқындала түседі[3 ,50-51б.].
Өсіп келе жатқан жас буын тәрбиесіндегі қоғамдық мекемелердің мәнін ескермеуге болмас, алайда, отбасының ондағы ерекше орнын өмір өзі дәлелдеп отыр. Белгілі психолог ғалым С.Л.Рубинштейн қоғамдық мекемеде отбасына тән балаға болған сезімталдық қарым-қатынас пен табиғи жылулықтың жетіспейтіндігін атап өткен[4 ,230б.].
Отбасында ата-ана өзінің баласын қандай адам етіп тәрбиелеуді өздері алдын-ала белгілейді. Тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінде қолданатын әдістерде өзгеше екені белгілі. Онда баланың аз да болса өзіндік өмір тәжірибесі, әдет, дағдылары, құмарлығы мен қызығулары қалыптасады және ескерілетіні бар. И.Г.Песталоцци отбасы, баланы өмірге іс-әрекет арқылы тәрбиелейтінін белгілесе, А.В.Петровский әр отбасының өзіне ғана тән тәрбиелеу жүйесінің болатынын зерделеген. Алайда, кеңес одағы кезіндегі идеологияға байланысты отбасы тәрбиесі адам өміріндегі басты кезең емес, керісінше, оның құны төмендеп, қоғамдық тәрбиеге ерекше мән берілгені белгілі. Сол себепті, кеңес одағындағы азаматтардың өмірі туған күннен бастап, алдын-ала жоспарланатын – ясли, балабақша, бастауыш мектеп, орта мектеп, кәсіптік орта оқу орындары, жоғары мектеп т.б. баланы отбасында емес, мектепте тәрбиелеу, оқыту арқылы ұйымдастыру бағдарламалары жасалып, жұмыс жүргізіле бастады[5, 269б.].
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Астана: Елорда, 2008. 21-23б
2. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңы.- Астана: Елорда, 2007. 15б
3. Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі.- Астана: 2010. 50-51б
4. Куликова Т.А. Семейная педагогика и домашнее воспитание. – Москва, 1999. 230 с.
5. Кон И.С. Ребенок и общество. – Москва, 1988. - 269 с.
6. Харчев АГ. Брак и семья в СССР, – Москва, 1980. С.70.
7. Махмут Қашғари Түрік тілдерінің жинағы. //Ежелгі дәуір әдебиеті. Құр. А.Қыраубаева. – Алматы, 1991. - 101 б.
8.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. – Алматы: Білім, 1997.57б.
9. Иманбеков Т.Қазақ балабақшаларындағы ұлттық ойындарды пайдалану: п. ғыл. ... канд. автореф. -Алматы, 1995. – Б. 26.
10.Беличева С.А. Сложный мир подростка. – Свердловск, 1984. С.19
11.Абай Құнанбаев. Шығармаларының 2 томдық жинағы. 2-том. – Алматы, 1977. Б.118-130.
12. Вахмянин Г.И. Педагогика родителей. Москва: Педагогика, 1986. - 127 с.
13. Карамзин Н.М. Как быть родителями. О психологии родительской любви. – Москва: Педагогика, 1986. - 301 с.
14. Әл-Фараби. Бес ғасыр жырлайды. – Алматы, 1989. 1-т. Б.255-258.
15. Қазақ тілінің 10 томдық түсіндірме сөздігі. – Алматы, 1- том, 1973. - 695 б.
16. Храпов В.Е. Воспитатъ воспитателя. – Москва, 1988. С.10-11, 49.
17. Корчак Я. Как любить детей. – Москва, 1968. - 93 с.
18. Педагогическая энциклопедия в 4-х томах. – Москва, 1965. Т-1. С.451- 453
19. Мұқанова Б.Ы. Ата-ана беделі және педагогикалық такт. – Алматы, 1973. - 24 б.
20.Нұрғалиев Р. Н. Философиялық сөздік. - Алматы,1990. – 423 б.
21.Әл-Фараби. Мемлекет қайтаркерлерiнiң нақыл сөздерi. Әлеуметтiк-этикалық трактаттарында. - Алматы: Ғылым, 1975. – С.5- 28.
22. Сухомлинский А. В. Балаға жүрек жылуы. Шығармалар толық жинағы - Алматы, 1987.- 476 б.
23. Қоңырбаева С. Қазіргі балалар және оларды отбасы жағдайында әлеуметтендіру мүмкіндіктері. –Алматы. / «Ұлттық тәрбие» журналы, 2011.-56б.
24. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаева Р. М. Педагогика: Оқу құралы. Алматы, 2002.-145б
25. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. – Алматы: Білім, 2003. 279 б.
26.Баймұратова. Б. Отбасындағы баланы мектепке дайындау , — Алматы: т
Шартарап, — 2000 ж. - 45б.
27. Нұрғалиева Г.Қ., Құсайынов А.Қ., Мусин Қ.С. Салыстырмалы педагогика. – Алматы, 2003. 172 б.
28. Джакупов Ш.С. Ата-аналарды оқу процесіне тарту. //Отбасы және балабақша. 2000, N3-4, Б.31
29. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2010-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы, 2010.-33б.
30. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы».-Астана, «Ел-Орда» .2012.40б
31. Керімов Л.К. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – Алматы, 1991. 120 б.
32. Шакурова М.В. Технология работы социального педагога. – Москва: Педагогика, 2002. С.158.
33.«Балбөбек» бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы. - Алматы: 2006. -172 б.
34.Құнантаева К.Қ. Развитие народного образования в Казахстане (1917-1900 г.г.). Учебное пособие. – Алматы, 1998. 180 с.
35. Абай Құнанбаев. Екі томдық шығармалар жинағы. 1-2 том, – Алматы, 1977. 283 б.
36. Шөжебаева А.И. Отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың қарым-қатынасы жағдайында қиындықтарын психологиялық-педагогикалық зерттеу. – Алматы, 2001. - 22 б.
37. Лордкипанидзе Д. Я.А.Коменский.Педагогика – Москва, 1970. 258 б.
38.Бала тәрбиесі № 2 2006 ж , № 4 2008 ж. 15б.
38.«Өзіндік таным» № 2 2007 № 5-6 2006 ж. 22б
39.Бастауыш мектепте оқыту № 4 2007 ж. 27б
40.Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. Орынбор, 1924..36б.
41.Сатыбаев С Халық әдебиетінің тарихы негіздері — Алматы: 1992. 56б.
42.Жаздықбаева М. Мауленова М.Балабақшада ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың мазмұны. «Өзбекәлі Жәнібек оқулары 2014» атты Ү республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция матер. ІІ том 5 наурыз 2013. Түркістан. 204б.
2. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңы.- Астана: Елорда, 2007. 15б
3. Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі.- Астана: 2010. 50-51б
4. Куликова Т.А. Семейная педагогика и домашнее воспитание. – Москва, 1999. 230 с.
5. Кон И.С. Ребенок и общество. – Москва, 1988. - 269 с.
6. Харчев АГ. Брак и семья в СССР, – Москва, 1980. С.70.
7. Махмут Қашғари Түрік тілдерінің жинағы. //Ежелгі дәуір әдебиеті. Құр. А.Қыраубаева. – Алматы, 1991. - 101 б.
8.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. – Алматы: Білім, 1997.57б.
9. Иманбеков Т.Қазақ балабақшаларындағы ұлттық ойындарды пайдалану: п. ғыл. ... канд. автореф. -Алматы, 1995. – Б. 26.
10.Беличева С.А. Сложный мир подростка. – Свердловск, 1984. С.19
11.Абай Құнанбаев. Шығармаларының 2 томдық жинағы. 2-том. – Алматы, 1977. Б.118-130.
12. Вахмянин Г.И. Педагогика родителей. Москва: Педагогика, 1986. - 127 с.
13. Карамзин Н.М. Как быть родителями. О психологии родительской любви. – Москва: Педагогика, 1986. - 301 с.
14. Әл-Фараби. Бес ғасыр жырлайды. – Алматы, 1989. 1-т. Б.255-258.
15. Қазақ тілінің 10 томдық түсіндірме сөздігі. – Алматы, 1- том, 1973. - 695 б.
16. Храпов В.Е. Воспитатъ воспитателя. – Москва, 1988. С.10-11, 49.
17. Корчак Я. Как любить детей. – Москва, 1968. - 93 с.
18. Педагогическая энциклопедия в 4-х томах. – Москва, 1965. Т-1. С.451- 453
19. Мұқанова Б.Ы. Ата-ана беделі және педагогикалық такт. – Алматы, 1973. - 24 б.
20.Нұрғалиев Р. Н. Философиялық сөздік. - Алматы,1990. – 423 б.
21.Әл-Фараби. Мемлекет қайтаркерлерiнiң нақыл сөздерi. Әлеуметтiк-этикалық трактаттарында. - Алматы: Ғылым, 1975. – С.5- 28.
22. Сухомлинский А. В. Балаға жүрек жылуы. Шығармалар толық жинағы - Алматы, 1987.- 476 б.
23. Қоңырбаева С. Қазіргі балалар және оларды отбасы жағдайында әлеуметтендіру мүмкіндіктері. –Алматы. / «Ұлттық тәрбие» журналы, 2011.-56б.
24. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаева Р. М. Педагогика: Оқу құралы. Алматы, 2002.-145б
25. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. – Алматы: Білім, 2003. 279 б.
26.Баймұратова. Б. Отбасындағы баланы мектепке дайындау , — Алматы: т
Шартарап, — 2000 ж. - 45б.
27. Нұрғалиева Г.Қ., Құсайынов А.Қ., Мусин Қ.С. Салыстырмалы педагогика. – Алматы, 2003. 172 б.
28. Джакупов Ш.С. Ата-аналарды оқу процесіне тарту. //Отбасы және балабақша. 2000, N3-4, Б.31
29. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2010-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы, 2010.-33б.
30. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан халқына жолдауы».-Астана, «Ел-Орда» .2012.40б
31. Керімов Л.К. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. – Алматы, 1991. 120 б.
32. Шакурова М.В. Технология работы социального педагога. – Москва: Педагогика, 2002. С.158.
33.«Балбөбек» бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы. - Алматы: 2006. -172 б.
34.Құнантаева К.Қ. Развитие народного образования в Казахстане (1917-1900 г.г.). Учебное пособие. – Алматы, 1998. 180 с.
35. Абай Құнанбаев. Екі томдық шығармалар жинағы. 1-2 том, – Алматы, 1977. 283 б.
36. Шөжебаева А.И. Отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың қарым-қатынасы жағдайында қиындықтарын психологиялық-педагогикалық зерттеу. – Алматы, 2001. - 22 б.
37. Лордкипанидзе Д. Я.А.Коменский.Педагогика – Москва, 1970. 258 б.
38.Бала тәрбиесі № 2 2006 ж , № 4 2008 ж. 15б.
38.«Өзіндік таным» № 2 2007 № 5-6 2006 ж. 22б
39.Бастауыш мектепте оқыту № 4 2007 ж. 27б
40.Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. Орынбор, 1924..36б.
41.Сатыбаев С Халық әдебиетінің тарихы негіздері — Алматы: 1992. 56б.
42.Жаздықбаева М. Мауленова М.Балабақшада ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың мазмұны. «Өзбекәлі Жәнібек оқулары 2014» атты Ү республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция матер. ІІ том 5 наурыз 2013. Түркістан. 204б.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл дипломдық жұмыста кeлeci нормативтік құжаттарға ciлтeмeлep
көрсетілген:
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Астана: Елорда, 2008.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі.-
Астана: 2010.
Балбөбек бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім
академиясы. - Алматы: 2006. -172 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Отбасы – ең жақын әлеуметтендіру ортасы қатарында өмірдің мақсаты, оның
құндылықтары не біліп, өзін қалай ұстау керектігі туралы алғашқы
мағлұматтарды береді және онда басқалармен қарым-қатынас орнатуына іс
жүзінде дағдыланады. Сөйтіп, өзінің кім және қандай екенін басқалардың
кім және қандай екенін практикада сынап байқап көреді. Отбасында
әртүрлі жағдаяттар мен төтенше ахуалдарда өзін ұстаудың нормаларын, мінез
құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Ата-ананың үгіт-насихаты,
түсіндіруі, олардың үлгі, өнегесі, үйдегі ахуал, отбасының психологиялық
тынысы арқылы балалардың әдеті, мінез-құлқы, жақсы-жаманды бағалау
критерийлері, қалыптасуымен бірге қандай қылықтары үшін сөгіс алып, не үшін
жазаланатынын, әділдік пен адалдық туралы ұғынып түсінеді.
Отбасы тәрбиесі дегеніміз – әке-шеше мен баланың қоғамда қабылданған
адамгершілік және құқықтық жүйедегі өзара қарым-қатынасы.
Қарым-қатынас дегеніміз – өзара пікір алмасу, сезім әлемінде бірлесіп,
ләззат алу, қайғы, қуанышта ортақтас болу секілді кең ауқымды эмоция
спектрлерін қамтиды. Қарым-қатынас тікелей бетпе-бет не болмаса белгілі
бір құралдардың көмегімен (техникалық, электрондық), не іс әрекет арқылы,
кәсіптік сферада, достық, жолдастық – диалог, әріптестік, монолог,
отбасында туысқандық байланыстар негізінде т.б. болуы ықтимал.
Адамгершілікке тәрбиелеу құралы — еңбек пен ата-ана үлгісі
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың
жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады.
Оқу бағдарламасы: әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге жататын білім,
іскерлік және дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама.
Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани
ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу
Өзін-өзі тану пәні — баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке,
достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, м ейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын
сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді.
Қаталдық – әлі де болса отбасы тәрбиесінде кездесіп қалады. Ата-
аналардан алынған жауаптардан бұл тәсілді, әсіресе, ұл бала тәрбиесінде
қажет дейтіндер болды. Кейбір ата-аналар бұл баланы тәртіпке шақырудың бір
жолы десе, кейбірлері таяқ жемесе ол бала бола ма, ал, кейбірлері бала
деген біреуден қорықпаса, тәрбие қонбайды деген.
Конфликт- Жалпы конфликт дегеніміз-адамдар арасында олардың белгілі бір
ойларының, мақсаттарының, мүдделерінің, құндылықтарының және тағы басқа
ерекшеліктерінің сәйкес келу, келмеуінен туатын жағдай. "Конфликт" ұғымы
И.П.Павловтың ғылыми мектебінен келген "эксперименталды невроз", "қиын күй"
деген терминдермен функционалды туыстықта жатыр.
Кәсіби құзыреттілік - маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы
қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби – педагогикалық
қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер
жиынтығы немесе жекелік кәсіби сипаттама.
Дидактикалық жүйе - оқыту мақсатына жету жолында қолданылатын бірыңғай,
іштей тұтас құрылым мен элементтер жиынтығы.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
БҰҰ – Бүкілодақтық ұлтаралық ұйым
ЖБП – жалпы білім беру пәндері
БП – базалық пәндер
КП – кәсіптендіру пәндері
ОӘК- оқу-әдістемелік кешен
КТУОБжОО - Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарына
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі заман талабына сай, жан-жақты жетілген
бойында ұлттық сана мен ұлттық психология қалыптасқан, имандылық әдебі
парасаты бар ұрпақ тәрбиелеу, өсіру, білім беру бүгінгі таңда
отбасының, балабақшаның барша елдің халықтың міндеті[1, 21-23б.].
Қоғамдық жаңғыру кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік, саяси,
экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде қоғамдық білім,
тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып
отыр. Осының өзі қоғамдағы отбасының орны, оның басты міндеті – бала
тәрбиесінде болған көзқарасты өзгертіп, жаңа тұрғыдан тану мәселесін
туындатты. Қазіргі педагогика, қоғамтану, саясаттану, психология,
философия, әлеуметтану, демография секілді ғылым салалары адамның дамып
қалыптасуындағы тәрбиеші мен ата-ананың өзіндік орнын баса көрсетуде[2,
15б.].
Ақпарат алмасудың әлемдік ауқымда дамуы, қоғамдық мәдениеттің жаңа
деңгейге көтерілуі, өмір салтының өзгеруі тәрбиеші мен ата-ананың
тәрбиесіне оның құрылымы, қарым-қатынасының сипатына әсерін тигізіп
отыратыны белгілі. Қоғамның даму бағытының жаңа сипаты кейбір жетістіктерге
алып келгенімен, тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінің мәлім тұстарына нұқсан
келтіргені де хақ. Мұндай жағдайда ата-ананың педагогикалық сауатын ашу
бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі екені айқындала түседі[3 ,50-
51б.].
Өсіп келе жатқан жас буын тәрбиесіндегі қоғамдық мекемелердің мәнін
ескермеуге болмас, алайда, отбасының ондағы ерекше орнын өмір өзі дәлелдеп
отыр. Белгілі психолог ғалым С.Л.Рубинштейн қоғамдық мекемеде отбасына тән
балаға болған сезімталдық қарым-қатынас пен табиғи жылулықтың
жетіспейтіндігін атап өткен[4 ,230б.].
Отбасында ата-ана өзінің баласын қандай адам етіп тәрбиелеуді өздері
алдын-ала белгілейді. Тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінде қолданатын
әдістерде өзгеше екені белгілі. Онда баланың аз да болса өзіндік өмір
тәжірибесі, әдет, дағдылары, құмарлығы мен қызығулары қалыптасады және
ескерілетіні бар. И.Г.Песталоцци отбасы, баланы өмірге іс-әрекет арқылы
тәрбиелейтінін белгілесе, А.В.Петровский әр отбасының өзіне ғана тән
тәрбиелеу жүйесінің болатынын зерделеген. Алайда, кеңес одағы кезіндегі
идеологияға байланысты отбасы тәрбиесі адам өміріндегі басты кезең емес,
керісінше, оның құны төмендеп, қоғамдық тәрбиеге ерекше мән берілгені
белгілі. Сол себепті, кеңес одағындағы азаматтардың өмірі туған күннен
бастап, алдын-ала жоспарланатын – ясли, балабақша, бастауыш мектеп, орта
мектеп, кәсіптік орта оқу орындары, жоғары мектеп т.б. баланы отбасында
емес, мектепте тәрбиелеу, оқыту арқылы ұйымдастыру бағдарламалары жасалып,
жұмыс жүргізіле бастады[5, 269б.].
Отбасы тәрбиесінің терең эмоциялы сипатын, қаны бір адамдар арасындағы
сүйіспеншілік қарым-қатынасын, ата-ана мен баланы жақындатуының маңызын
Ю.П.Азарова, И.В.Гребенников, Т.А.Маркова, А.Г.Харчев, т.б. белгілеген[6,
70б.].
А.В.Мудрик отбасы тәрбиесіне ықпал ететін басты факторларды: әлеуметтік-
мәдени, әлеуметтік-экономикалық, техникалық-гигиеналық, демографиялық тығыз
байланыста қарастыру қажет екендігін атап көрсетеді.
Отбасы тәрбиесіне қатысты тәлім-тәрбиелік идеялар қазақтың халық
педагогикасында Қорқыт ата кітабында, Әбу Насыр әл-Фараби еңбектерінде,
Жүсіп Баласағұни, Сайф Сараи шығармаларында, хандық дәуірдегі ақын-жыраулар
мұраларында, Ы.Алтынсарин еңбектерінде, Абай Құнанбаев, А.Байтұрсынов,
Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев мұраларынан да елеулі орын алғанымен әлі толық
зерттеле қойған жоқ. Кейінгі кездерде отбасы тәрбиесіне қатысты
Х.Арғынбаев, Г.А.Уманов, К.А.Оразбекова, Ж.Қоянбаев, З.Әбілова, С.Ғаббасов,
И.Р.Халитова, А.А.Бейсенбаева, т.б. еңбектері бар[7, 101б.].
Т.А.Куликова [4.-12б] отбасы тәрбиесінде осы уақытқа дейін зерттелмеген
бірқатар мәселелердің бар екендігін атап өткен. Олар мыналар:
– одақ кезінде қоғамдық мекемелердегі тәрбие мәселелеріне ерекше мән
беріліп, ұзақ уақыт отбасы тәрбиесінің маңызы ескерілмеген;
– отбасы тәрбиесін зерттеуді бір ғана педагогика ғылымының аясында
жүзеге асыру сыңар жақтылыққа әкеліп соқтырады. Оны зерттеуді көптеген
ғылым салаларының тоғыстыра, кешенді жүргізудің күрделілігінде;
– әрбір ата-анада жат адамдарға, зерттеушілерге көрсете бермейтін
құпия тұстарының болуы;
– отбасы тәрбиесін зерттеу кәдімгі дәстүрлі зерттеу әдістерінен басқа
тәсілдерді қолдануды талап етеді;
– отбасы иелері: ата-аналардың педагогикалық сауатының болмауы, не
жеткіліксіздігі мен бала тәрбиесіне көзқарасының қалыптаспағаны.
Отбасында бала тәрбиелеу ешқандай дайындықты керек етпейтін қарапайым
әрекет секілді болып көрінеді. Көпшілік қауымның осындай көзқараста екені
оларға қойылған сұрақтар мен өткізілген сауалнамалар, әңгімелерден белгілі
болды. Мұндай көзқарасты кезінде К.Д.Ушинский педагогикадағы надандық деп
санаған. Жалпы мектеп жасына дейінгі бала тәрбиесі, жан-жақты зерттеліп
келгенімен, ата-аналарды отбасында бала тәрбиесін ұйымдастыруға даярлау, не
болмаса педагогика, психология саласынан қарапайым болса да білім беріп,
сауатын ашу мәселесі Отанымызда әлі күнге зерттеуге алынбаған.
Осы және басқа да пайымдауларымыз мынадай қайшылықтардың бетін ашты:
көріп отырғанымыздай, отбасы тәрбиесінің ғылыми-теориялық, тарихи-
педагогикалық тәжірибесінің молдығына қарамастан, олардың осы уақытқа дейін
практикада қолданылмауы арасында; ата-ана мен тәрбиеші қарым-қатынасының
арттырудың мүмкіндігі мен оның педагогикалық шарттарының айқындалмауы
арасындағы қайшылықтар дипломдық жұмысымыздың зерттеу тақырыбын Тәрбиеші
мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою жолдары деп белгілеу
қажеттігін көрсетті.
Зерттеу объектісі – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды жою.
Зерттеу пәні – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы қарым-қатынас.
Зерттеу мақсаты – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды жою жолдарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды ашып
көрсету;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды
педагогикалық-психологиялық тұстарына сипаттама беру;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жоюдың тәрбиелік
ықпалын арттырудың жолдарын айқындау;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарын, әдіс-тәсілдерін көрсету.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні
1. Отбасы, Ата-ана, қарым-қатынас, конфликт ұғымдарының мәні
нақтыланып, мазмұндық сипаттама берілді;
2. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарынның мазмұны анықталып, адамгершілік тәрбиесіндегі мүмкіндігі
айқындалды;
3. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарының құрылымдық моделі жасалып, педагогикалық шарттары негізделді;
4. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарының әдістемесі жасалып, тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексерістен
өтті.
Зерттеудің практикалық мәні: жоғары оқу орындарының студенттері мен
тәрбиешілерге арнап: тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды болдырмау жолдарының диагностикалық деңгейінің әдістемесі;
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнаулы орта педагогикалық оқу
орындарында, тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды
болдырмау жолдарын білімін, іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру
мақсатында пайдалануға болады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: халықтың материалдық
және рухани мәдениетті жасау мен сақтаудағы, олардың берік бірлестігіндегі
рөлін, ежелгі мәдени мұраға көзқарасын, қазақ этнопедагогикасын және оның
жүйеленген компоненттерін зерттеуге бірыңғай көзқарасты білдіретін
философиялық, этнопедагогикалық, этнопсихологиялық, этномәдениеттік,
педагогикалық тұжырымдамалар; ұлттық мәдениеттің тәрбие жұмысындағы орны
туралы ілімдер; жалпыадамзаттық құндылықтардың негізіндегі тәрбие
тұжырымдамаларын анықтайтын құжаттар болып табылады.
Зерттеу әдістері: ғылыми-педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге
теориялық талдау, бақылау, байқау; ата-аналар және тәрбиешілермен әңгіме,
сұхбат; тәрбиеші мен ата-ананың кмкілжіңін болдырмау жолдары тақырыбына
сәйкес тәжірибелік-эксперименттік жұмыс; сауалнама және тест арқылы білім-
білік тексеру; алынған нәтижелерді статистикалық зерделеу.
Дипломдық жұмыс құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері,
зерттеу әдістері баяндалды.
Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
ерекшеліктері және олардың тәлім-тәрбиеге ықпалы деген бірінші бөлімде
қазіргі заман отбасының ерекшеліктері мен ондағы бала тәрбиесіне әсер
ететін факторлар, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастың
педагогикалық, психологиялық сипаты ашылды; тәрбиеші, ата-ананың бала
тәрбиесіне байланысты міндеттері, мақсаты мен қызметі; тәрбиеші мен ата-
ананың арасындағы конфликті жағдайларды болдырмау жолдарын педагогикалық
шарттары айқындалды.
Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
әдістемесі деген екінші бөлімде ата-аналар мен жүргізілетін педагогикалық
сауаттандыру жұмысының мазмұны, әдіс, тәсілдері теориялық тұрғыдан
негізделінді; осыған орай, эксперименттің мақсаты, міндеттері, өткізу
кезеңдері, әдістері мен тәсілдері нақтыланды; эксперимент объектілері
белгіленіп, оны ұйымдастыру жоспары жасалынды; оның нәтижелері шығарылды;
Қорытындысында теориялық ой-тұжырымдар мен эксперимент нәтижелеріне
сүйене отырып, қорытынды жасалып, зерттелуі қажет мәселелер белгіленді.
1 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА-АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ерекшеліктері және
олардың тәлім-тәрбиеге ықпалы
1. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың
теориялық негіздері
Қазақстан Республикасының Конституциясында балаларына қамқорлық жасау
және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы деп, отбасының
міндеті анық көрсетілген [1,6б.], Қазақстан-2030 [8,
57б.].бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз
керектігі айтылған. Сонымен бірге, отбасы туралы заң жоғары және орта білім
тұжырымдамасында әрбір отбасына өзінің ұрпағын тәрбиелеп, қатарға қосу
міндеті жүктелген. Сөйтіп, отбасының әуел бастан-ақ өзіне тән киелі
міндетін орындау қажеттілігі бекемделе түсті.
Сондай-ақ халықтың қалыптасқан тәрбие тәжірибесін оқу-тәрбие
үдерісінде пайдалану туралы Г.Н.Волков, Я.И.Ханбиков, М.Сейфуллаева,
А.Ш.Гашимов, Т.Г.Тимошина, С.Қ.Қалиев, М.Х.Балтабаев, Қ.Б.Жарықбаев,
Ә.Табылдиев, С.А.Ұзақбаева, К.К.Қожахметова, Ж.Ж.Наурызбай,
Қ.Қ.Шалғынбаевалар өз еңбектерінде тұжырымдады [9, 26б.].
Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жас ұрпаққа үлгілі,
өнегелі тәрбие беру – қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі басты
міндеттердің бірі.
Отбасы – ең жақын әлеуметтендіру ортасы қатарында өмірдің мақсаты, оның
құндылықтары не біліп, өзін қалай ұстау керектігі туралы алғашқы
мағлұматтарды береді және онда басқалармен қарым-қатынас орнатуына іс
жүзінде дағдыланады. Сөйтіп, өзінің кім және қандай екенін басқалардың
кім және қандай екенін практикада сынап байқап көреді. Отбасында
әртүрлі жағдаяттар мен төтенше ахуалдарда өзін ұстаудың нормаларын, мінез
құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Ата-ананың үгіт-насихаты,
түсіндіруі, олардың үлгі, өнегесі, үйдегі ахуал, отбасының психологиялық
тынысы арқылы балалардың әдеті, мінез-құлқы, жақсы-жаманды бағалау
критерийлері, қалыптасуымен бірге қандай қылықтары үшін сөгіс алып, не үшін
жазаланатынын, әділдік пен адалдық туралы ұғынып түсінеді. Өзінің
күнделікті өмір салты мен отбасы, балаларды еңбек, білім-ғылым, құқық және
қоғамдық міндеттер жүйесіне ендіреді. Дүниеге келген жас баланың тұлға
ретінде қалыптасуына балабақша, мектеп, студенттік өмір, еңбек ұжымы, баспа
сөз, телекөрсету т.б. ықпалы қаншалықты күшті болса да, отбасының рөлін
кеміте алмайды. Отбасы адам тұлғасының қалыптасуының іргетасын қалайтын,
ықпалы пәрменді, ұрымтал орта. Ата-аналардың қоғамдық орны, өзара бір-
бірімен туысқандары, әріптестерімен, көрші-қолаңмен болған мәмілелері бала
үшін қарым-қатынас моделі, үлгісі ретінде қабылданады, бала отбасының
шынайы, кейде тіпті, басқалар байқай бермейтін сыр-сипатының суреті,
бейнесі болып табылады - дейді Беличева С.А [10.-19б]. Болашақ азамат
бүгінгі бала, ертең отбасына, өзіне, қоғамға пайдалы қорғаушысы, толық адам
бола ма жоқ, әлде, масыл болып өсе ме – бала кезінде отбасында алған
тәрбиесі, көрген үлгі-өнегесіне байланысты екенін дәлелдеудің бұл жерде
қажеті жоқ. Өйткені, ересек адамдар да күнделікті өмір құбылыстарына бала
кезіндегі отбасында қалыптасып қалған ұғымдар, құндылықтар, түсініктер
бейнесі арқылы қарайтыны белгілі.
Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп
келе жатқан өрімдей ұл - қыздардың дені сау, рухани бай,
еңбекке, білімге құштар болып өсуі - ең жоғарғы тілек, ең
биік мақсат. Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.
Отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің
күшімен салыстыруға болмайды. Балаға ата - ана тәрбиесінің
орнын ешнәрсе алмастыра алмайды. Отбасы - өмірге сәби
әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда және ұрпақ
жалғастыруда теңдесі жоқ орын.
Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметтінің мақсаты -
балаланың жасын, жеке ерекшелігін, психологиялық үдерістерін
ескере отырып, жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу.
Көздеген мақсатқа жету үшін отбасындағы тәрбие төмендегі
міндеттерді шешеді.
- Отбасында баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау,
тазалықты қалыптастыру.
- еңбексүйгіштікке баулу, тұрмыстағы, үй шаруасындағы
еңбекке құлшынысын арттыру, өзіне - өзі қызмет етуге үйрету.
Отбасы мүшелерімен тіл табысып, дұрыс қарым- қатынас
жасауға, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуге үйрету .
- Әдебиетке, мәдениетке, өнерге тәрбиелеу. Бұл міндеттер
жүзеге асу үшін бала дүниеге келген күннен бастап
отбасында, қоғамдық орындарда, мектепте тәлім - тәрбие беріледі
[11, 118-130б.].
Баланы жастан, Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің
деген даналық сөздердің мағынасы өте терең. Себебі, есейіп
кеткен соң баланың теріс мінезін, қалыптасқан қате
көзқарасын өзгерту өте қиын. Осы кезде Балаңыздың тәрбиесін
бастамас бұрын, өзіңіздің мінез-құлқыңызды, өмірге көзқарасыңызды
ой елегінен өткізіп, бақыладыңыз ба? деген сауал туады.
Ұлы педагог А.С.Макаренко: Балалардың алдында беделді
болуды қаламайтын ата – ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта
өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын ойламастан, бала санасын
рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана баршылық. Бұл
беделді болудың қандай жолы? Мұндай жолмен келген адал
баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады деген [12, - 127б.].
Отбасы - барлығының басы, жан - жақты дамуының негізі
болатын тәрбие институты. Отбасындағы ата - ана мен баланың
қарым- қатынас нәтижесінде, адамгершілік, эстетикалық, дене
тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады. Ал әке мен шеше -
баланың алғашқы тәрбиешілері.
Ата - аналар бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс.
Бала бақыты - білімде. Білім бір құрал. Білімі көп адам
құралы сай ұста сықылды, не жасаса да келістіріп жасайды, -
дейді А.Байтұрсынов.
Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге
байланысты ұстаздар мен ата - аналардың бала тәрбиелеудегі
жауапкершілігі арта түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде
отбасының басым рөлін мойындай отырып бірлесе жұмыс жасау
керек. Әрбір ұстаз ата - аналармен қарым-қатынас жасауда
түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып,
ата-ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата-
ананың балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді
[13. 301б.].
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты:
- Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту;
- Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына
үлкен әсер ететінін атап өту;
- Ата–аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын
басшылыққа алу [14, 255-258б.].
Ал міндеттері:
- Бала өміріне қолдау жасау, келешекте өз жемісін береді.
- Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау, ата-ананың өміріндегі
тұрақтылық пен болашаққа деген сенімін нығайтады.
Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуге қатысы
кеңейе түсіп, тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне
айналуда тәрбиешілердің практикасында ата-аналармен және
көпшілікпен бірігіп жұмыс істеудің әр түрлі формалары
қалыптасып, жемісті түрде қолданылуда. Олар ата-аналармен
жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізді.
Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың
педагогикалық сауатсыздығынан және оларда тәрбие жұмысын
жүргізуге қажетті тәржірибенің жоқтығынан болады. Балаларды
тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-аналарға көмектесу
тәрбиешілердің міндеті.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлерін қалай
ұйымдастыруға болады?
Ол үшін біз ата-аналармен жақынырақ танысып, отбасының
әлеуметтік жағдайын, отбасы мүшелерінің бала тәрбиелеудегі
рөлін анықтау үшін, ата-аналардың ұсыныс - пікірлерін, ойын
бөлісу мақсатында сауалнамалар, анкеталық сұрақтар алуымызға
болады. Сонымен бірге жыл бойғы жүргізілетін жұмыс түрлерін
ата- аналармен бірлесе отырып жасаған тиімді [15, 695б.].
Себебі, ата - аналар заман талабына сай өзекті мәселелерді,
отбасы тәрбиесіне байланысты тақырыптарды өздері ұсына алады.
Сонымен қатар ата-аналардың ұсыныс - пікірлермен санаса отырып
ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар, консультациялар,
сұрақ - жауап кештері, тәрбие жұмысын алмасу жөніндегі
конференциялар, ата-аналарды педагогикалық әдебиеттермен
таныстыру әдіс- тәсілдері қарастырылады. М.Әуезов Қай істің
болсын өнуіне үш түрлі шарт бар. Ең алдымен әуелі ниет
керек, одан соң күш керек, одан соң тәртіп керек.
Өмірлік тәжірибе ұлы жазушымыздың сөзінің құдіреттілігін
байқатады.
Отбасы мен балабақша арасындағы байланысты күшейтіп,
бағытты жұмыс жүргізу, ұйымдастырылатын мерекелік іс -
шараларға, ата-аналар және топ жиналыстарына ата- аналарды
тартудың қажеттілігі:
- Балаларда іс -әрекетті таңдаудың үлкен мүмкіндігі болады;
- Балалар маңызды жетістіктерге жете алады;
- Ұнайды;
- Балалар еліктеудің жаңа үлгісін алады;
-Ата-аналар және отбасы мүшелері өздерінің бала тәрбиелеуге,
оқытуға қатысы бар екендігін сезінеді,
Тәрбиешілер ата-аналарға ақыл- кеңес беріп, ұсынылатын тыңдау
барысында төмендегідей қарым- қатынас ережелерін есте сақтауы
керек [16, 10-11б, 49б ].
Бір – біріне көңіл бөлу
Тыңдау
Сыйлау
Көзбе – көз қарау
Тиімді орынды таңдау әзілді сезіну
ұрыс – керістен сақтану сияқты
Сонымен қатар ата-аналарға тәрбиеші сөзі әсерлі, отбасы
қажеттіліктеріне байланысты екендігін түсіндіріп толық тыңдату
үшін;
Сиқырлы сөздер айту;
Баласының жетістігін айту
Сенімді болу
Көңіл - күйіне қарау
Намысына тимеу
Материал арқылы сөйлесу ( анкета, тест, т.б)
Қарапайымдылық
Пікірін сыйлау
Ата - аналармен жұмыс жүргізудің негізгі алғы шарттары
- Әрбір отбасының мықты жақтары болады, әр адам жақсы ата
- ана болғысы келеді;
- Барлық отбасы көмекті қажет етеді, көмек түрі отбасының
нақты қажеттіліктеріне байланысты болады;
- Ата – анамен жұмысты ұйымдастыру барысында ата- ананы, яғни
отбасын тәуелді ету емес, оның қиыншылықтарды жеңу
мүмкіндігін нығайтуды көздеу;
- Баланың дамуы туралы ақпарат ата - аналарға бала тәрбиелеуде
өз рөлін жүзеге асыруға ықпал етеді;
- Әрбір отбасы көрсетілген көмектің тиімділігіне көзі жеткенде
ғана, қоғамдық жұмыстарға белсене араласады;
- Тәрбиеші мен баланың оқуға деген қызығушылығын арттыру
жолдарын түсіндіреді;
- Ата- анамен баланың ортақ қарым-қатынастары жөнінде кеңес
беру;
Балабақшадағы, отбасындағы топтағы кездесетін қайшылықты
жағдайларды шешуге арналады.
Тақырыптық кеңес:
ата–аналарды психологиялық педагогикалық білім және тәжірибе
жаңалықтарымен таныстыру, кеңес беру, ой қозғау, ой қорыту
Педагогикалық семинар:
Отбасылық тәрбиенің әдіс- тәсілдеріне арналады. Семинарға
тәрбиешілер де, ата- аналар да жан жақты дайындықпен қатысуы қажет.
Шығармашылық кештер:
Балабақша ішілік және топ ішілік болып, озық қабілетті,
танымал ата - аналарды үлгі тұту, насихаттау мақсатында
ұйымдастырылады.
Топқа ата- аналарды тартудың қажеттілігі [17, 93б.].
- Балаларда іс – әрекетті таңдаудың үлкен мүмкіндігі болады.
- балаларға маңызды жетістіктерге жете алады.
- балаларға отбасы мен балабақша байланысын сезіну ұнайды.
- тәрбиешіге балаларға жетекшілік жасау жеңілірек болады жекелеп
оқыту мүмкіндігі туады.
- ата - аналар және отбасы мүшелері өздерінің балаларының
оқытуға қатысы бар екендігін сезінеді .
- ата – аналар балабақшадағы оқыту - тәрбие жоспарларымен
танысады
Ата – анамен жүргізілетін жұмыс.
Жұмыс түрлері:
- топ ішілік ата - аналар жиналысы
- балабақша ішілік ата – аналар жиналысы
- ата – аналармен жеке кездесу
- ата – аналар үшін ашық есік күн
- мерекелік кештерге шақыру
- ата – аналарды тренинг ойындарға қатыстыру.
- отбасылық жарыстарға қатыстыру.
Негізгі міндеттері:
- тәрбиешінің топ ата - аналармен құрамын зерттеуі.
- ата – аналармен тұрақты байланыс орнату.
- ата – аналар ұжымын құру.
-ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін
үнемі арттырып отыру.
- үштік одақ ( бала, ата – ана, тәрбиеші ) жұмысын жандандыру [18,
451- 453б].
Егер оқу баланың танымдық дамуын анықтайтын болса және заттық
(пәндік) практикалық іс-әрекетпен тікелей байланысты болса, онда
қарым–қатынас жеке адам болып қалыптасуына ықпал жасайды. Олай болса,
тәрбие адамдар арасындағы өзара әрекеттесумен байланысты. Психологиялық
тұрығыдан дұрыс тәрбие беру адамның ойластырылған қарым–қатынастың ғылыми
негізі, ол әрбір жеке адамды дамуытуға бағытталған. Адамның бір–біріне
тәрбиелік әсері, дұрыс қабылдауы және адамдардың бір–біріне баға беруі.
Сондықтан адамдар қарым–қатынас үдерісіндегі қабылдау механизімін білмейтін
болса, онда адамдардың қарым–қатынасы арқылы, тәрбиелеу үдерісін басқару
мүмкін емес.
Қарым – қатынас адамдардың бірін–бірі танып білуіне байланысты. Жаңа
туыла салысымен баланың негізгі қажеттілігі оның қоршаған ортамен
(адамдарымен) қарым–қатынасқа түсуі. Бала өзін-өзі және қоршаған адамдарды
танып білу әрекеті, оның дамуына әсер етеді. Сол арқылы–бала өзіне және
қоршаған ортадағы адамдарға баға бере алады. Басқа адамның баға беруі,
(баланың басқа) оның адамдарды қалай қабылдағандығымен және өзіне-өзі баға
беруі, мен бейнесін қалай түсінгендігін көрінеді. М.И.Лисинаның айтуы
бойынша 2, 5 айлық бала қоршаған ортадағы адамдарымен қарым–қатынасын
кешенді тірілу бағытында болады .
- ... Баланың өмір сүру үдерісінің дамуы мынадай негізгі бағытта
болады:
а) қарым – қатынастың даму себебі.
б) дамудың қарым – қатынастағы әсері.
в) қарым – қатынастың даму формасы.
Қарым–қатынас дамуы баланың жеке адам болып қалыптасуы, оның
қызығушылығы мен қажеттілігінен туындайды. Баланың алғашқы ойлары мен
мектеп бітірген кезеңге дейінгі ойы: ойын, танымдық, өз-ара жеке
қарым–қатынас, интимді, органикалық түрткі және кәсіптік болып дамиды.
Мектепке дейінгі бала өзінің қандай екенін үлкендердің айтуы бойынша
берген бағамен (баға беруі бойынша) есептейді. Балаға тәрбиешілер мен
ата–анасының дұрыс баға беріп, оған жәй сөзбен мынауың дұрыс, мынауың
дұрыс емес, мынауың жақсы деп т.б. Сөздер арқылы түсіндіріп жеткізу
керек. Бала ересектер, актерлер, мұғалім, тәрбиешінің ішіндегі өзіне ұнаған
бір жеке адамына қарап, еліктеп өзін-өзі тәрбиелей алады. Балаға дұрыс әсер
ете білу қажет, өйткені бала барлығын тіке, өз қалпында қабылдайды.
Сондықтан ересектер дұрыс әсер етіп, баланың қабылдауына күшті ықпалын
тигізеді.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі табыстар бірнеше
факторлармен анықталады. Бұл – оқыту мен тәрбиелеу әдістемесі,
балалардың жас ерекшелігі, олардың дамуының нақты деңгейі. Бала
дамуына қажетті фактор педагог, яғни ол мұғалім мен тәрбиешінің
рөлін атқарады. Кәсіби (профессионалды) педагог – бұл өз уақытының
көп бөлігін балаларды оқыту тәрбиелеуге бөлетін адам. Қалған
ересек адамдар, яғни баланың ата – аналары өздерінің кәсіби
проблемалары мен үй жұмыстарынан қолдары босамағандықтан, балаларына
көп уақыт бөле бермейді. Егер балаларды оқытумен және тәрбиелеумен
педагогтар айналыспағанда. Бірнеше жылдардан кейін қоғам өз
дамуын тоқтатқан болар еді. Жаңа ұрпақ адамдары әлеуметтік,
экономикалық және мәдени үдерісті көтеруге дайындықтары жетпеген
болар еді [19, 24 б.].
Қазіргі өркендеген қоғамда педагог – фигура ретінде ерекше
көңіл бөлуді талап етеді. Егер педагогта кәсіби дайындық
жеткіліксіз болса, бірінші балалар азап шегеді. Мұндай жағдай
болмас үшін, тәрбиешілер балалармен жұмыс істеуге интелектуальды
және нормальды дайындықтан өтуі керек.
Педагогтың жеке басына психологиялық талаптар. Болашақ
педагогтың жеке басына маңызды талаптар қойылады. Оның негізіне
қанағаттанбай маманды тәрбиеші бола алмайды. Негізгі және қосалқы
талаптар психологиялық іс-әрекетке және педагогтың қарым-қатынасына,
оның қабілетіне, білімі, іскерлігі мен дағдысына, балаларды саналы
оқыту мен тәрбиеленуіне байланысты. Маманды педагогқа қажетті
негізгі және қосымша психологиялық қасиеттердің ішінде тұрақтылық
және өзгерушілік бар.
Бұл қасиеттердің барлығы туа берілмейді. Олардың барлығы
жүйелі және табанды еңбектің, педагогтың өзінің үлкен жұмысының
арқасында болады. Тәрбиешілер көп, ал дарынды және талантты,
өзінің міндеттерін атқаратындары аз. Мұндай адамдар
педагогикалық маманның салаларында, басқа іс-әрекет сфераларына
қарағанда аз.
Бөлмеден шығып бара жатып есікті ашуланып қатты жапқан жағдайды
басыңыздан кешіргенсіз бе? Немесе біреудің дөрекі сөзінен ренжігенсіз бе?
Анаңызбен келіспей қалып ұрысқан кездеріңіз болған ба? Егер де сіз осы
сұрақтардың біреуіне де болса да сенімді жауап берсеңіз, онда сіз
кикілжің деп аталынатын құбылыспен таныссыз.
Кикілжіңдер – қазіргі қоғамның әлеуметтік және саясаттық өмірінің
маңызды құбылыстарының бірі. Әрбір қоғамның дамуы, әрбір топтың немесе
бөлек индивидтің де дамуы өзімен күрделі үдеріс екені анық. Бұл үдеріс
әрқашан да жұмсақ түрде жүзеге аспайды, кейде қарама-қайшылықтардың
туындауынан және шешілуімен байланысты. Әрбір адамның, әрбір ұжымның немесе
ұйымның, әрбір елдің бүкіл ғұмыры қарама-қайшылықтардан құралған.
Мұндай қарама-қарсылықтардың табиғатын әртүрлі адамдардың әрқилы
позицияларды ұстануына, әртүрлі қызығушылығы бойынша жетекші болуына,
әртүрлі мақсатта талпынуына байланысты өзінің қажеттіліктерін,
қызығушылықтарын және мақсаттарын жүзеге асыруда бір-бірімен екі немесе
одан да көп индивидтердің қарама-қарсы қақтығысқа жиі түсуімен түсіндіруге
болады. Кейде бір-бірінің арасында туындаған қақтығыс тек бір ғана адамға
ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік топқа, кейде мемлекетке де қарсы
күреске түсуі мүмкін. Олар өзінің қарсыласының мақсатына жетуіне кедергі
жасау мүмкіндігін белсенді іздейді, қызығушылықтарын қанағаттандырмауын
тілейді немесе оның көзқарастарын, өмірдегі бағалаушылығын, алатын орнын
өзгертуге тырысады. Дау, қорқыту және қауіп төндіру арқылы, физикалық күш
пен қару қолдану арқылы жүретін қарама-қайшылықтық қақтығысты кикілжің деп
атайды [20, 423 б ].
Бірақ жоғарыда айтылғандардың барлығында қызығушылықтар мен
мақсаттардың қарама-қайшылығы өзара кикілжіңге әкеп соқтыратынын мүлдем
білдірмейді. Қарама-қайшылық пен кикілжің – бір нәрсе емес және қарама-
қайшылықтың дамуы әрқашанда кикілжіңге ұласпайды. Кикілжің туындауы үшін
қарсыластар, яғни индивидтер немесе олардың әлеуметтік топтары, біріншіден,
өздерінің мақсаттары мен қызығушылықтарының қарама-қарсылығын сезінуі
қажет, ал екіншіден, өзінің қарсыласына белсенді қарсы әрекеттер жасауы
қажет. Екі немесе одан да көп жеке тұлғалардың, топтардың, партиялардың,
елдердің, т.с.с. бір-біріне белсенді қарама-қарсылық әрекеттер жасайтын
болса, тек сонда ғана қарама-қайшылықтар әлеуметтік кикілжіңдердің негізі
болып табылады [21, 5- 28б.].
Бұл әлеуметтік құбылыстардың немесе процестердің негізін түсіну үшін
сөздің этимологиялық мағынасын анықтаған жөн. Латын тілінде қолданатын
conflictus сөзін құраған лингвистикалық элементтерінің мағынасын
анықтасақ, бұл сөздің мәні айқын болады. Бұл сөздің түбір алдына жалғанған
con буынынан тұрады, ол біреумен бірге, біреуге қарсы, бір уақытта, бірге
деген мағынаны білдіреді және flictus (fligo) етістігінен құралған. Бұл
етістік ұру, итеру, құлату деген мағынаны білдіреді. [18-65б]
Сонымен берілген сөздің элементтері оны қақтығыс, дау, күрес, қарсы
тұрушылық деп аударуға мүмкіндік береді.
Кикілжіңнің объектісі болып әлеуметтік ортадағы және қоршаған
ортадағы құбылыс немесе процесс, кезкелген зат болып табылады. Мысалы, жер,
су ресурстары, жекеменшілік, мәдениеттік құндылықтар немесе авторитет,
престиж, бедел, басқару, т.с.с. Ал кикілжіңнің субъектісі болып әрқашанда
адамдар – бөлек индивидтер, сонымен қатар олардың ортақ жиылысы – жанұя,
ұжым, қызығушылықтары ортақ топтар немесе ұлт және тағы басқа болып
табылады.
Кикілжіңнің туындауындағы себептері өте көп, бірақ оларды үш
категорияға бөліп көрсетуге болады:
Ресурстар. Ресурстар айналасында туындаған кикілжіңдер өте
қарапайым болып саналады. Бірақ бұдан өршіген кикілжіңдер өте күрделі
болады.
Адамзат өркениетінің даму тарихы әртүрлі кикілжіңдерге толы. Ежелгі
заманнан адамдар кикілжің түсінігін, пайда болу себебін анықтауға,
туындаған қарама-қарсылықтарды шешуге ұмтылған. Кикілжіңдік пікірлердің
жинақталу дәстүрінің көпғасырлық тарихы бар.
Б.з.д. 7-6ғ.ғ. Қытайлық ойшылдар тіршіліктің даму көзі әрқашанда
күресте болатын жағымды (янь) және жағымсыз (инь) материялардың қарама-
қатынастарында деп жазған. Жақсылық пен зұлымдық күрес тақырыбы мәдениет
пен өнер туындыларында көрсетілген. [21, 85б.]
Кикілжің — әлеуметтік ұйымдасқан құрылымдарда әрекеттесетін қарама
қарсы күштердің себебінен пайда болатын қамтамасыз үрдіс деп есептелінеді;
Мұндай кикілжің құрылымдық жағдайлар нәтижесінде баяулайды және
жылдамдатылады;
Кикілжіңнің белгілі бір сәттегі шешімі, белгілі бір жағдайда қарама
қарсы күштердің ары қарай кикілжіңденуіне алып келетін құрылым жағдайын
құрады.
Біздің заманымызда кикілжіңге деген көзқарас аз өзгерген. Біздің елімізде
Алматы қаласында Конфликтология орталығы жұмысын атқарады. Олар
кикілжіңге түрлі ғылыми түрлі ғылыми проекттер, конференциялар, оқыту
семинарларын халықаралық деңгейде өткізіп тұрады. Кикілжің деген бұл мәселе
қазір дербес бір ғылым ретінде (шиеленістану (конфликтология)) бөлінсе де,
қоғам туралы ғылым әлеуметтануда зерттелінеді. Бұған деген объективті
себептер бар: ересек те дербес жеке тұлға бола отырып, адам өзінің
қызығушылықтарының басқа адамдардың қызығушылықтарынан ерекшеленетінін
сезінеді. Не болса да ол қоғамға әрқашанда тәуелді болып қалады. Бірақ
көптеген маңызды сұрақтарда ол басқа адамдарға қарсы келеді.
Сонымен қатар, көбінесе оның қызығушылықтары басқа адамдардың
қызығушылықтырына сәйкес келмейді. Олардың қызығушылықтары көбінесе
өзгермелі болып келеді. Мысалы, бір топ жасты балаларды белгілі бір уақыт
аралығында біріктірген қызығушылық объектісі біріктіретін күш пен ортақ
қызығушылық ретінде қасиетін жоғалтуы мүмкін. Олардың араларында
бәсекелестік, конкуренция, қарсыластық, позицияларының сыйыспауы, т.б.
қарым-қатынастар орнайды. Басқа сөзбен айтқанда кикілжің пайда болады.
Мұны олар нормалы әлеуметтік қарым-қатынас деп түсінуі қажет [22, 476
б.].
Сонымен, қазіргі заманғы әлеуметтануда кикілжіңдер қоғамдық өмірдің нормалы
құбылысы ретінде анықталады; кикілжіңнің дамуы және анықталуы көптеген
ғылымдардың мәселесі болып табылады. Қоғам, жеке азаматтар кикілжіңге және
кикілжіңдік жағдайларға көзін жұмбай, олардан қорғану және кикілжіңдерді
реттеуге бағытталған белгілі бір ережелермен әрекет етсе, эффективті
нәтижелерге жете алады.
Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей ұл -
қыздардың дені сау, рухани бай, еңбекке, білімге құштар болып өсуі -
ең жоғарғы тілек, ең биік мақсат. Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.
Отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің күшімен
салыстыруға болмайды. Балаға ата - ана тәрбиесінің орнын ешнәрсе алмастыра
алмайды. Отбасы - өмірге сәби әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда және
ұрпақ жалғастыруда теңдесі жоқ орын.
Баланы жастан, Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің деген даналық
сөздердің мағынасы өте терең. Себебі, есейіп кеткен соң баланың теріс
мінезін, қалыптасқан қате көзқарасын өзгерту өте қиын. Осы кезде
Балаңыздың тәрбиесін бастамас бұрын, өзіңіздің мінез-құлқыңызды, өмірге
көзқарасыңызды ой елегінен өткізіп, бақыладыңыз ба? деген сауал туады.
Ұлы педагог А.С.Макаренко: Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын
ата– ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын
ойламастан, бала санасын рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана
баршылық. Бұл беделді болудың қандай жолы? Мұндай жолмен келген адал
баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады деген [23, 56б.].
Отбасы - барлығының басы, жан - жақты дамуының негізі болатын тәрбие
институты. Отбасындағы ата - ана мен баланың қарым-қатынас нәтижесінде,
адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады.
Ал әке мен шеше - баланың алғашқы тәрбиешілері.
Ата-аналар бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс.
Бала бақыты - білімде. Білім бір құрал. Білімі көп адам құралы сай ұста
сықылды, не жасаса да келістіріп жасайды, - дейді А.Байтұрсынов.
Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге байланысты
тәрбиешілердің мен ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі арта
түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым рөлін мойындай
отырып бірлесе жұмыс жасау керек. Әрбір ұстаз ата-аналармен қарым - қатынас
жасауда түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып,
ата-ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата- ананың
балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты:
Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту;
-Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына үлкен әсер
ететінін атап өту;
- Ата- аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын басшылыққа
алу;
Ал міндеттері:
- Бала өміріне қолдау жасау, келешекте өз жемісін береді.
- Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау, ата - ананың өміріндегі тұрақтылық
пен болашаққа деген сенімін нығайтады.
Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуге қатысы кеңейе
түсіп, тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне айналуда
тәрбиешілердің практикасында ата- аналармен және көпшілікпен бірігіп жұмыс
істеудің әр түрлі формалары қалыптасып, жемісті түрде қолданылуда. Олар ата-
аналармен жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізді.
Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың пеадгогикалық
сауатсыздығынан және оларда тәрбие жұмысын жүргізуге қажетті тәржірибенің
жоқтығынан болады. Балаларды тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-
аналарға көмектесу тәрбиешілердің міндеті.
Осы жарқын дүниеге келе салысымен ата-анамыз бізді қанаттыға
қақтыртпай, тұмсықтыға шоқтыртпай, мәпелеп өсіреді. Бақшаға гүл отырғызып,
өсіргендей бізді өмірлерінің ең бір маңызды бөлшегіне айналдырып, аялап,
мерейіне бөлейді. Біз дүниеге келген сәттен бастап олар өздері үшін емес,
біздер үшін өмір сүреді. Не істесе де біздер үшін істейді.
Кішкентай кезімізден бастап бізді өмірге үйрететін ол ата-анамыз.
Қазір біз неше түрлі тағамның дәмін татып, астан ағзамызға арнайы энергия
қорын жинаймыз. Ал тамақтану үшін сол қарапайым қасықты қолымызға ұстатып
үйреткен ата-анамыз. Біздің жастар киім талғауда да шебер,сол киімді киюді
де үйреткен ата-анамыз. Өз пікірімізді айтып, ойымызды еркін жеткіземіз,
қарап тұрсақ сөйлеп те үйреткен ата-анамыз. Бір жағынан осындай түкке
тұрғысыз жәйттар, шынында қасық, киім, сөздердің бұған қатысы шамалы. Бұл
тек мысалдар ретінде айтылған, алайда біздің басқан әр қадамымыз,
өміріміздің әр мезеті ата-анамызға байланысты. Өйткені бізді өмірге
үйретіп, оның қуанышын ашық та жарқын қылып көрсететіп, мұңыменен
қайғысынан қорғап, қашан да демеу болатын ата-анамыз. Бала мен алма
әңгімесінде алма ағашы түгін қалдырмай бәрін балаға береді, ал бала ағаш
үшін ештене істемейді.Ақыры соңында ештенесі қалмаса да, баланың кәрілік
кезінде де ағаштың пайдасы тиіп, отыратын орындыққа айналды. Сол сияқты ата-
анамыз алма ағашы болса, біз – баламыз [24, 145б.].
Уақыт зымырап өтуде, бұрын біз ата-анамыздың қамқорлығына бөленсек,
ендігі кезекте біз оларға қамқор болуымыз керек. Кезінде олар біз үшін
аянбай еңбек етіп, тер төксе, енді біз ата-анамыз алдындағы өз парызымызды
өтеу керекпіз. Біз не істесек те, қандай қадам жасасақ та ата-анамыздың
алдында мәңгі өтелмес қарыздардамыз. Өкінішке орай, бұны көбіміз әрдайым
есте ұстамаймыз, жиі ұмытып жүреміз. Ал ата-ананың жүрегі өте нәзік,
сезімтал келеді. Олар бәрін сыртқа шығарып, тіс жармаса да осындай кездерде
көңілдеріне қаяу түседі. Қанша айтқанмен біз оларды түсіне алмаймыз,
түсінуге тырыссақ та дәл олардың күйіне енуге біздің қолымыздан келмес.
Кейін өзіміз ата-ана болғанда ғана оларды ұғарлық күйге жетеміз.
Бала - ата-ананың арманы, самғап ұшар қанаты. Бала өсе келе олардың
арманы да ұлғаяды. Өзіміздің арманымыз орындалмаса қайғы, өкініш өзегімізді
өртеп жібереді. Сол үшін ата-анамыздың үмітін ақтауға тырысайық, олардың
орасан зор еңбегін жоққа шығармай, әрдайым қуаныш сыйлап отырсақ жақсы
болар еді... Әке – отбасының тірегі, отбасының өзі осы әкеден бастау
алады. Әкемізге арнап сөз айтсақ,
Өмірдің түзу жолын сен көрсеттің,
Саған бақыт биік шыңға жеткенім.
Адал болғын, ақ ниетті көздеген,
Деп соғады, әке, сенің жүрегің.
Өзің барда қуаныш та, бақ та бар
Мен гүл болсам,сен –құнарым нәр алар.
Мендегі бар ізгіліктің ұшқыны
Әке, сенің тұнығыңнан басталар. – десек те болады. Әке – отбасының
президенті болса, ана- денсаулық министірі, қаржы министірі, мәдениет және
төтенше жағдайлар министірі т.б. болып табылады деп саналады емес пе?! Әр
адамның жүрегінде ана мен әкенің орыны бөлек...Ана мейірімімен, аяулы
алақаныменен біздің дүниемізді ерекше шапағатқа, нұрға бөлейді [25, 279
б.].
Сондықтан бала тәрбиесіндегі отбасының ерекше маңызын белгілей
отырып, одан басқа факторлардың да бар екенін ескергеніміз жөн. Өйткені,
отбасы тәрбиесіне баланың да ықпал ететін жайттар бар: мәселен баланың өз
басының дамуы; оның ішкі жан дүниесі, мәміле және қарым-қатынас. Мәміле
(отношение) – бір нәрсеге, тіпті қарым-қатынастың өзіне болған қарым-
қатынаспен белгіленсе, общение – қарым-қатынас адамдар арасындағы не
адамның басқа заттық әлем т.б. тікелей не жанама байланысын белгілейді.
Сонымен тәрбиеге ықпал ететін басты нәрсе – ересектердің жұмысқа (еңбекке),
отбасы мүшелеріне, балаларға, қоршаған ортаға (әлеуметтік, заттық т.б.)
болған мәмілесімен, отбасына енуші басқа да, ересектердің балалармен болған
қарым-қатынасымен де белгіленеді.
Отбасы тәрбиесі дегеніміз – әке-шеше мен баланың қоғамда қабылданған
адамгершілік және құқықтық жүйедегі өзара қарым-қатынасы [26. 45б.].
Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жас ұрпаққа үлгілі, өнегелі
тәрбие беру – қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі басты міндеттердің
бірі.
Қазіргі заманда жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беру әлеуметтік
құрылымның ең маңызды міндеттерінің біріне айналды. Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту тұжырымдамасында
Мектепке дейінгі тәрбие үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Ол баланың
жеке бас ерекшелігін ескере отырып дамытатын орталық делінген.
Баланы тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелерінде отбасы мен балабақша
ұжымының бірлескен өзара тығыз байланыста болуы.
Бала тәрбиесі ана сүтінен басталып, өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс.
Тәрбиенің ең алғашқы негізі отбасында қаланып, балабақшамен байланыс арқылы
одан әрі жалғасады.
Жаста білген, басқа сіңген тәлімің, өзің өлмей сүйегіңнен қала алмас,
- деп классик жазушы айтқандай балалық шақтан бойына орныққан, ана сүтімен
даритын, ұлттық сезім нышандары, сөз өнері оның болашақ шамшырағына
айналып, рухани байлығын кеңейтеді [27].
Оны туған жерге, елге, халқына деген сүйіспеншілікке, патриоттыққа
тәрбиелеу – аса жауапты міндеттердің бірі.
Жұмыла көтерген жүк жеңіл дегендей бала тәрбиелеуде осындай
міндеттерді іске асырушылар – балабақша мен отбасы.
Осы екі арнада жүргізілген тәлім тәрбие сабақтаса, ұштаса жүргізілгенде
ғана мақсатымыз нәтижелі болмақ.
Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың мемлекеттік
стандартында: ата-аналарды мектепке дейінгі ұйымдар мен мектепалды
топтардың педагогикалық үдеріске тарту мақсатында мектепке дейінгі ұйымдар
мен отбасының өзара іс-әрекетін қамтамасыз ету қажеттілігін ұсынады.
Мектеп жасына дейінгі мекеменің отбасымен өзара қарым-қатынас
барлық нысандары мен түрлерінің негізгі мақсаты балалар, ата-аналар,
педагогтар арасында сенімділік қатынасты орнату, оларды бір командаға
біріктіру, өздерінің проблемаларымен бөлісу және бірлесіп шешу
қажеттілігіне тәрбиелеу.
Ата-анамен балабақша арасындағы тығыз қарым-қатынас, бірлік,
ынтымақ жарасым тапқан жағдайда оның бала тәрбиесіне тигізетін ықпалы да
нәтижелі болмақ [28,172б.].
Біздің мақсатымыз ХХІ ғасыр талабына сай жаңашыл, шығармашыл,
мәдениетті, жан-жақты сауатты жеке тұлға тәрбиелеу.
1.2 Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың әдіс-
тәсілдері
Қарым-қатынас – адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі сферасы
болып, соның нәтижесінде тұлғааралық байланыс орнығып, өзара мәміле
қалыптасып дамиды. Қарым-қатынас дегеніміз – өзара пікір алмасу, сезім
әлемінде бірлесіп, ләззат алу, қайғы, қуанышта ортақтас болу секілді кең
ауқымды эмоция спектрлерін қамтиды. Қарым-қатынас тікелей бетпе-бет не
болмаса белгілі бір құралдардың көмегімен (техникалық, электрондық), не іс
әрекет арқылы, кәсіптік сферада, достық, жолдастық – диалог, әріптестік,
монолог, отбасында туысқандық байланыстар негізінде т.б. болуы ықтимал.
Халқымызда көрген көргенін қылады, көсеу түрткенін қылады, ұяда не
көрсе, ұшқанда соны алады деген секілді көзбен көру, өмір шындығын
қабылдаудың ең нанымды түрі болғандықтан, қазақта естігеніңе сенбе,
көргеніңе сен деген.
Сурет 1 – Тәрбиеші мен ата-ана қатынасының тәрбиелік ықпалының үлгісі
Осы тұрғыдан алып қарағанда ата-ана үлгісінің ықпалының басқа біреулерге
қарағанда пәрменді де ұрымтал болатын себебі – бала сана-сезіміне ата-
ананың басқаларға қарағанда ерекше жақындығында, сондықтан олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл дипломдық жұмыста кeлeci нормативтік құжаттарға ciлтeмeлep
көрсетілген:
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасының Конституциясы.- Астана: Елорда, 2008.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
Қазақ балабақшаларында тәрбиелеу және білім беру мазмұнын жаңарту
тұжырымдамасы. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі.-
Астана: 2010.
Балбөбек бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім
академиясы. - Алматы: 2006. -172 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Отбасы – ең жақын әлеуметтендіру ортасы қатарында өмірдің мақсаты, оның
құндылықтары не біліп, өзін қалай ұстау керектігі туралы алғашқы
мағлұматтарды береді және онда басқалармен қарым-қатынас орнатуына іс
жүзінде дағдыланады. Сөйтіп, өзінің кім және қандай екенін басқалардың
кім және қандай екенін практикада сынап байқап көреді. Отбасында
әртүрлі жағдаяттар мен төтенше ахуалдарда өзін ұстаудың нормаларын, мінез
құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Ата-ананың үгіт-насихаты,
түсіндіруі, олардың үлгі, өнегесі, үйдегі ахуал, отбасының психологиялық
тынысы арқылы балалардың әдеті, мінез-құлқы, жақсы-жаманды бағалау
критерийлері, қалыптасуымен бірге қандай қылықтары үшін сөгіс алып, не үшін
жазаланатынын, әділдік пен адалдық туралы ұғынып түсінеді.
Отбасы тәрбиесі дегеніміз – әке-шеше мен баланың қоғамда қабылданған
адамгершілік және құқықтық жүйедегі өзара қарым-қатынасы.
Қарым-қатынас дегеніміз – өзара пікір алмасу, сезім әлемінде бірлесіп,
ләззат алу, қайғы, қуанышта ортақтас болу секілді кең ауқымды эмоция
спектрлерін қамтиды. Қарым-қатынас тікелей бетпе-бет не болмаса белгілі
бір құралдардың көмегімен (техникалық, электрондық), не іс әрекет арқылы,
кәсіптік сферада, достық, жолдастық – диалог, әріптестік, монолог,
отбасында туысқандық байланыстар негізінде т.б. болуы ықтимал.
Адамгершілікке тәрбиелеу құралы — еңбек пен ата-ана үлгісі
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың
жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады.
Оқу бағдарламасы: әрбір оқу пәні бойынша меңгерілуге жататын білім,
іскерлік және дағдылардың мазмұны мен көлемін айқындайтын бағдарлама.
Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани
ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу
Өзін-өзі тану пәні — баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке,
достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, м ейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын
сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді.
Қаталдық – әлі де болса отбасы тәрбиесінде кездесіп қалады. Ата-
аналардан алынған жауаптардан бұл тәсілді, әсіресе, ұл бала тәрбиесінде
қажет дейтіндер болды. Кейбір ата-аналар бұл баланы тәртіпке шақырудың бір
жолы десе, кейбірлері таяқ жемесе ол бала бола ма, ал, кейбірлері бала
деген біреуден қорықпаса, тәрбие қонбайды деген.
Конфликт- Жалпы конфликт дегеніміз-адамдар арасында олардың белгілі бір
ойларының, мақсаттарының, мүдделерінің, құндылықтарының және тағы басқа
ерекшеліктерінің сәйкес келу, келмеуінен туатын жағдай. "Конфликт" ұғымы
И.П.Павловтың ғылыми мектебінен келген "эксперименталды невроз", "қиын күй"
деген терминдермен функционалды туыстықта жатыр.
Кәсіби құзыреттілік - маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы
қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби – педагогикалық
қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер
жиынтығы немесе жекелік кәсіби сипаттама.
Дидактикалық жүйе - оқыту мақсатына жету жолында қолданылатын бірыңғай,
іштей тұтас құрылым мен элементтер жиынтығы.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
БҰҰ – Бүкілодақтық ұлтаралық ұйым
ЖБП – жалпы білім беру пәндері
БП – базалық пәндер
КП – кәсіптендіру пәндері
ОӘК- оқу-әдістемелік кешен
КТУОБжОО - Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау, бейімдеу және
оңалту орталықтарына
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі заман талабына сай, жан-жақты жетілген
бойында ұлттық сана мен ұлттық психология қалыптасқан, имандылық әдебі
парасаты бар ұрпақ тәрбиелеу, өсіру, білім беру бүгінгі таңда
отбасының, балабақшаның барша елдің халықтың міндеті[1, 21-23б.].
Қоғамдық жаңғыру кезеңінде, Қазақстандағы әлеуметтік, саяси,
экономикалық қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде қоғамдық білім,
тәрбие институттарының да жұмыс бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып
отыр. Осының өзі қоғамдағы отбасының орны, оның басты міндеті – бала
тәрбиесінде болған көзқарасты өзгертіп, жаңа тұрғыдан тану мәселесін
туындатты. Қазіргі педагогика, қоғамтану, саясаттану, психология,
философия, әлеуметтану, демография секілді ғылым салалары адамның дамып
қалыптасуындағы тәрбиеші мен ата-ананың өзіндік орнын баса көрсетуде[2,
15б.].
Ақпарат алмасудың әлемдік ауқымда дамуы, қоғамдық мәдениеттің жаңа
деңгейге көтерілуі, өмір салтының өзгеруі тәрбиеші мен ата-ананың
тәрбиесіне оның құрылымы, қарым-қатынасының сипатына әсерін тигізіп
отыратыны белгілі. Қоғамның даму бағытының жаңа сипаты кейбір жетістіктерге
алып келгенімен, тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінің мәлім тұстарына нұқсан
келтіргені де хақ. Мұндай жағдайда ата-ананың педагогикалық сауатын ашу
бүгінгі күннің басты проблемаларының бірі екені айқындала түседі[3 ,50-
51б.].
Өсіп келе жатқан жас буын тәрбиесіндегі қоғамдық мекемелердің мәнін
ескермеуге болмас, алайда, отбасының ондағы ерекше орнын өмір өзі дәлелдеп
отыр. Белгілі психолог ғалым С.Л.Рубинштейн қоғамдық мекемеде отбасына тән
балаға болған сезімталдық қарым-қатынас пен табиғи жылулықтың
жетіспейтіндігін атап өткен[4 ,230б.].
Отбасында ата-ана өзінің баласын қандай адам етіп тәрбиелеуді өздері
алдын-ала белгілейді. Тәрбиеші мен ата-ананың тәрбиесінде қолданатын
әдістерде өзгеше екені белгілі. Онда баланың аз да болса өзіндік өмір
тәжірибесі, әдет, дағдылары, құмарлығы мен қызығулары қалыптасады және
ескерілетіні бар. И.Г.Песталоцци отбасы, баланы өмірге іс-әрекет арқылы
тәрбиелейтінін белгілесе, А.В.Петровский әр отбасының өзіне ғана тән
тәрбиелеу жүйесінің болатынын зерделеген. Алайда, кеңес одағы кезіндегі
идеологияға байланысты отбасы тәрбиесі адам өміріндегі басты кезең емес,
керісінше, оның құны төмендеп, қоғамдық тәрбиеге ерекше мән берілгені
белгілі. Сол себепті, кеңес одағындағы азаматтардың өмірі туған күннен
бастап, алдын-ала жоспарланатын – ясли, балабақша, бастауыш мектеп, орта
мектеп, кәсіптік орта оқу орындары, жоғары мектеп т.б. баланы отбасында
емес, мектепте тәрбиелеу, оқыту арқылы ұйымдастыру бағдарламалары жасалып,
жұмыс жүргізіле бастады[5, 269б.].
Отбасы тәрбиесінің терең эмоциялы сипатын, қаны бір адамдар арасындағы
сүйіспеншілік қарым-қатынасын, ата-ана мен баланы жақындатуының маңызын
Ю.П.Азарова, И.В.Гребенников, Т.А.Маркова, А.Г.Харчев, т.б. белгілеген[6,
70б.].
А.В.Мудрик отбасы тәрбиесіне ықпал ететін басты факторларды: әлеуметтік-
мәдени, әлеуметтік-экономикалық, техникалық-гигиеналық, демографиялық тығыз
байланыста қарастыру қажет екендігін атап көрсетеді.
Отбасы тәрбиесіне қатысты тәлім-тәрбиелік идеялар қазақтың халық
педагогикасында Қорқыт ата кітабында, Әбу Насыр әл-Фараби еңбектерінде,
Жүсіп Баласағұни, Сайф Сараи шығармаларында, хандық дәуірдегі ақын-жыраулар
мұраларында, Ы.Алтынсарин еңбектерінде, Абай Құнанбаев, А.Байтұрсынов,
Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев мұраларынан да елеулі орын алғанымен әлі толық
зерттеле қойған жоқ. Кейінгі кездерде отбасы тәрбиесіне қатысты
Х.Арғынбаев, Г.А.Уманов, К.А.Оразбекова, Ж.Қоянбаев, З.Әбілова, С.Ғаббасов,
И.Р.Халитова, А.А.Бейсенбаева, т.б. еңбектері бар[7, 101б.].
Т.А.Куликова [4.-12б] отбасы тәрбиесінде осы уақытқа дейін зерттелмеген
бірқатар мәселелердің бар екендігін атап өткен. Олар мыналар:
– одақ кезінде қоғамдық мекемелердегі тәрбие мәселелеріне ерекше мән
беріліп, ұзақ уақыт отбасы тәрбиесінің маңызы ескерілмеген;
– отбасы тәрбиесін зерттеуді бір ғана педагогика ғылымының аясында
жүзеге асыру сыңар жақтылыққа әкеліп соқтырады. Оны зерттеуді көптеген
ғылым салаларының тоғыстыра, кешенді жүргізудің күрделілігінде;
– әрбір ата-анада жат адамдарға, зерттеушілерге көрсете бермейтін
құпия тұстарының болуы;
– отбасы тәрбиесін зерттеу кәдімгі дәстүрлі зерттеу әдістерінен басқа
тәсілдерді қолдануды талап етеді;
– отбасы иелері: ата-аналардың педагогикалық сауатының болмауы, не
жеткіліксіздігі мен бала тәрбиесіне көзқарасының қалыптаспағаны.
Отбасында бала тәрбиелеу ешқандай дайындықты керек етпейтін қарапайым
әрекет секілді болып көрінеді. Көпшілік қауымның осындай көзқараста екені
оларға қойылған сұрақтар мен өткізілген сауалнамалар, әңгімелерден белгілі
болды. Мұндай көзқарасты кезінде К.Д.Ушинский педагогикадағы надандық деп
санаған. Жалпы мектеп жасына дейінгі бала тәрбиесі, жан-жақты зерттеліп
келгенімен, ата-аналарды отбасында бала тәрбиесін ұйымдастыруға даярлау, не
болмаса педагогика, психология саласынан қарапайым болса да білім беріп,
сауатын ашу мәселесі Отанымызда әлі күнге зерттеуге алынбаған.
Осы және басқа да пайымдауларымыз мынадай қайшылықтардың бетін ашты:
көріп отырғанымыздай, отбасы тәрбиесінің ғылыми-теориялық, тарихи-
педагогикалық тәжірибесінің молдығына қарамастан, олардың осы уақытқа дейін
практикада қолданылмауы арасында; ата-ана мен тәрбиеші қарым-қатынасының
арттырудың мүмкіндігі мен оның педагогикалық шарттарының айқындалмауы
арасындағы қайшылықтар дипломдық жұмысымыздың зерттеу тақырыбын Тәрбиеші
мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою жолдары деп белгілеу
қажеттігін көрсетті.
Зерттеу объектісі – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды жою.
Зерттеу пәні – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы қарым-қатынас.
Зерттеу мақсаты – тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды жою жолдарын қарастыру.
Зерттеу міндеттері:
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды ашып
көрсету;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды
педагогикалық-психологиялық тұстарына сипаттама беру;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жоюдың тәрбиелік
ықпалын арттырудың жолдарын айқындау;
– тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарын, әдіс-тәсілдерін көрсету.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні
1. Отбасы, Ата-ана, қарым-қатынас, конфликт ұғымдарының мәні
нақтыланып, мазмұндық сипаттама берілді;
2. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарынның мазмұны анықталып, адамгершілік тәрбиесіндегі мүмкіндігі
айқындалды;
3. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарының құрылымдық моделі жасалып, педагогикалық шарттары негізделді;
4. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
жолдарының әдістемесі жасалып, тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексерістен
өтті.
Зерттеудің практикалық мәні: жоғары оқу орындарының студенттері мен
тәрбиешілерге арнап: тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті
жағдайларды болдырмау жолдарының диагностикалық деңгейінің әдістемесі;
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнаулы орта педагогикалық оқу
орындарында, тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды
болдырмау жолдарын білімін, іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру
мақсатында пайдалануға болады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: халықтың материалдық
және рухани мәдениетті жасау мен сақтаудағы, олардың берік бірлестігіндегі
рөлін, ежелгі мәдени мұраға көзқарасын, қазақ этнопедагогикасын және оның
жүйеленген компоненттерін зерттеуге бірыңғай көзқарасты білдіретін
философиялық, этнопедагогикалық, этнопсихологиялық, этномәдениеттік,
педагогикалық тұжырымдамалар; ұлттық мәдениеттің тәрбие жұмысындағы орны
туралы ілімдер; жалпыадамзаттық құндылықтардың негізіндегі тәрбие
тұжырымдамаларын анықтайтын құжаттар болып табылады.
Зерттеу әдістері: ғылыми-педагогикалық, тарихи-әлеуметтік еңбектерге
теориялық талдау, бақылау, байқау; ата-аналар және тәрбиешілермен әңгіме,
сұхбат; тәрбиеші мен ата-ананың кмкілжіңін болдырмау жолдары тақырыбына
сәйкес тәжірибелік-эксперименттік жұмыс; сауалнама және тест арқылы білім-
білік тексеру; алынған нәтижелерді статистикалық зерделеу.
Дипломдық жұмыс құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері,
зерттеу әдістері баяндалды.
Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
ерекшеліктері және олардың тәлім-тәрбиеге ықпалы деген бірінші бөлімде
қазіргі заман отбасының ерекшеліктері мен ондағы бала тәрбиесіне әсер
ететін факторлар, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастың
педагогикалық, психологиялық сипаты ашылды; тәрбиеші, ата-ананың бала
тәрбиесіне байланысты міндеттері, мақсаты мен қызметі; тәрбиеші мен ата-
ананың арасындағы конфликті жағдайларды болдырмау жолдарын педагогикалық
шарттары айқындалды.
Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жою
әдістемесі деген екінші бөлімде ата-аналар мен жүргізілетін педагогикалық
сауаттандыру жұмысының мазмұны, әдіс, тәсілдері теориялық тұрғыдан
негізделінді; осыған орай, эксперименттің мақсаты, міндеттері, өткізу
кезеңдері, әдістері мен тәсілдері нақтыланды; эксперимент объектілері
белгіленіп, оны ұйымдастыру жоспары жасалынды; оның нәтижелері шығарылды;
Қорытындысында теориялық ой-тұжырымдар мен эксперимент нәтижелеріне
сүйене отырып, қорытынды жасалып, зерттелуі қажет мәселелер белгіленді.
1 ТӘРБИЕШІ МЕН АТА-АНАНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ КОНФЛИКТІ ЖОЮ ерекшеліктері және
олардың тәлім-тәрбиеге ықпалы
1. Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың
теориялық негіздері
Қазақстан Республикасының Конституциясында балаларына қамқорлық жасау
және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы әрі парызы деп, отбасының
міндеті анық көрсетілген [1,6б.], Қазақстан-2030 [8,
57б.].бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз
керектігі айтылған. Сонымен бірге, отбасы туралы заң жоғары және орта білім
тұжырымдамасында әрбір отбасына өзінің ұрпағын тәрбиелеп, қатарға қосу
міндеті жүктелген. Сөйтіп, отбасының әуел бастан-ақ өзіне тән киелі
міндетін орындау қажеттілігі бекемделе түсті.
Сондай-ақ халықтың қалыптасқан тәрбие тәжірибесін оқу-тәрбие
үдерісінде пайдалану туралы Г.Н.Волков, Я.И.Ханбиков, М.Сейфуллаева,
А.Ш.Гашимов, Т.Г.Тимошина, С.Қ.Қалиев, М.Х.Балтабаев, Қ.Б.Жарықбаев,
Ә.Табылдиев, С.А.Ұзақбаева, К.К.Қожахметова, Ж.Ж.Наурызбай,
Қ.Қ.Шалғынбаевалар өз еңбектерінде тұжырымдады [9, 26б.].
Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жас ұрпаққа үлгілі,
өнегелі тәрбие беру – қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі басты
міндеттердің бірі.
Отбасы – ең жақын әлеуметтендіру ортасы қатарында өмірдің мақсаты, оның
құндылықтары не біліп, өзін қалай ұстау керектігі туралы алғашқы
мағлұматтарды береді және онда басқалармен қарым-қатынас орнатуына іс
жүзінде дағдыланады. Сөйтіп, өзінің кім және қандай екенін басқалардың
кім және қандай екенін практикада сынап байқап көреді. Отбасында
әртүрлі жағдаяттар мен төтенше ахуалдарда өзін ұстаудың нормаларын, мінез
құлқын реттеудің өлшемдерін меңгереді. Ата-ананың үгіт-насихаты,
түсіндіруі, олардың үлгі, өнегесі, үйдегі ахуал, отбасының психологиялық
тынысы арқылы балалардың әдеті, мінез-құлқы, жақсы-жаманды бағалау
критерийлері, қалыптасуымен бірге қандай қылықтары үшін сөгіс алып, не үшін
жазаланатынын, әділдік пен адалдық туралы ұғынып түсінеді. Өзінің
күнделікті өмір салты мен отбасы, балаларды еңбек, білім-ғылым, құқық және
қоғамдық міндеттер жүйесіне ендіреді. Дүниеге келген жас баланың тұлға
ретінде қалыптасуына балабақша, мектеп, студенттік өмір, еңбек ұжымы, баспа
сөз, телекөрсету т.б. ықпалы қаншалықты күшті болса да, отбасының рөлін
кеміте алмайды. Отбасы адам тұлғасының қалыптасуының іргетасын қалайтын,
ықпалы пәрменді, ұрымтал орта. Ата-аналардың қоғамдық орны, өзара бір-
бірімен туысқандары, әріптестерімен, көрші-қолаңмен болған мәмілелері бала
үшін қарым-қатынас моделі, үлгісі ретінде қабылданады, бала отбасының
шынайы, кейде тіпті, басқалар байқай бермейтін сыр-сипатының суреті,
бейнесі болып табылады - дейді Беличева С.А [10.-19б]. Болашақ азамат
бүгінгі бала, ертең отбасына, өзіне, қоғамға пайдалы қорғаушысы, толық адам
бола ма жоқ, әлде, масыл болып өсе ме – бала кезінде отбасында алған
тәрбиесі, көрген үлгі-өнегесіне байланысты екенін дәлелдеудің бұл жерде
қажеті жоқ. Өйткені, ересек адамдар да күнделікті өмір құбылыстарына бала
кезіндегі отбасында қалыптасып қалған ұғымдар, құндылықтар, түсініктер
бейнесі арқылы қарайтыны белгілі.
Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп
келе жатқан өрімдей ұл - қыздардың дені сау, рухани бай,
еңбекке, білімге құштар болып өсуі - ең жоғарғы тілек, ең
биік мақсат. Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.
Отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің
күшімен салыстыруға болмайды. Балаға ата - ана тәрбиесінің
орнын ешнәрсе алмастыра алмайды. Отбасы - өмірге сәби
әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда және ұрпақ
жалғастыруда теңдесі жоқ орын.
Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметтінің мақсаты -
балаланың жасын, жеке ерекшелігін, психологиялық үдерістерін
ескере отырып, жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу.
Көздеген мақсатқа жету үшін отбасындағы тәрбие төмендегі
міндеттерді шешеді.
- Отбасында баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау,
тазалықты қалыптастыру.
- еңбексүйгіштікке баулу, тұрмыстағы, үй шаруасындағы
еңбекке құлшынысын арттыру, өзіне - өзі қызмет етуге үйрету.
Отбасы мүшелерімен тіл табысып, дұрыс қарым- қатынас
жасауға, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуге үйрету .
- Әдебиетке, мәдениетке, өнерге тәрбиелеу. Бұл міндеттер
жүзеге асу үшін бала дүниеге келген күннен бастап
отбасында, қоғамдық орындарда, мектепте тәлім - тәрбие беріледі
[11, 118-130б.].
Баланы жастан, Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің
деген даналық сөздердің мағынасы өте терең. Себебі, есейіп
кеткен соң баланың теріс мінезін, қалыптасқан қате
көзқарасын өзгерту өте қиын. Осы кезде Балаңыздың тәрбиесін
бастамас бұрын, өзіңіздің мінез-құлқыңызды, өмірге көзқарасыңызды
ой елегінен өткізіп, бақыладыңыз ба? деген сауал туады.
Ұлы педагог А.С.Макаренко: Балалардың алдында беделді
болуды қаламайтын ата – ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта
өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын ойламастан, бала санасын
рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана баршылық. Бұл
беделді болудың қандай жолы? Мұндай жолмен келген адал
баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады деген [12, - 127б.].
Отбасы - барлығының басы, жан - жақты дамуының негізі
болатын тәрбие институты. Отбасындағы ата - ана мен баланың
қарым- қатынас нәтижесінде, адамгершілік, эстетикалық, дене
тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады. Ал әке мен шеше -
баланың алғашқы тәрбиешілері.
Ата - аналар бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс.
Бала бақыты - білімде. Білім бір құрал. Білімі көп адам
құралы сай ұста сықылды, не жасаса да келістіріп жасайды, -
дейді А.Байтұрсынов.
Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге
байланысты ұстаздар мен ата - аналардың бала тәрбиелеудегі
жауапкершілігі арта түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде
отбасының басым рөлін мойындай отырып бірлесе жұмыс жасау
керек. Әрбір ұстаз ата - аналармен қарым-қатынас жасауда
түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып,
ата-ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата-
ананың балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді
[13. 301б.].
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты:
- Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту;
- Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына
үлкен әсер ететінін атап өту;
- Ата–аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын
басшылыққа алу [14, 255-258б.].
Ал міндеттері:
- Бала өміріне қолдау жасау, келешекте өз жемісін береді.
- Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау, ата-ананың өміріндегі
тұрақтылық пен болашаққа деген сенімін нығайтады.
Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуге қатысы
кеңейе түсіп, тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне
айналуда тәрбиешілердің практикасында ата-аналармен және
көпшілікпен бірігіп жұмыс істеудің әр түрлі формалары
қалыптасып, жемісті түрде қолданылуда. Олар ата-аналармен
жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізді.
Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың
педагогикалық сауатсыздығынан және оларда тәрбие жұмысын
жүргізуге қажетті тәржірибенің жоқтығынан болады. Балаларды
тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-аналарға көмектесу
тәрбиешілердің міндеті.
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлерін қалай
ұйымдастыруға болады?
Ол үшін біз ата-аналармен жақынырақ танысып, отбасының
әлеуметтік жағдайын, отбасы мүшелерінің бала тәрбиелеудегі
рөлін анықтау үшін, ата-аналардың ұсыныс - пікірлерін, ойын
бөлісу мақсатында сауалнамалар, анкеталық сұрақтар алуымызға
болады. Сонымен бірге жыл бойғы жүргізілетін жұмыс түрлерін
ата- аналармен бірлесе отырып жасаған тиімді [15, 695б.].
Себебі, ата - аналар заман талабына сай өзекті мәселелерді,
отбасы тәрбиесіне байланысты тақырыптарды өздері ұсына алады.
Сонымен қатар ата-аналардың ұсыныс - пікірлермен санаса отырып
ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар, консультациялар,
сұрақ - жауап кештері, тәрбие жұмысын алмасу жөніндегі
конференциялар, ата-аналарды педагогикалық әдебиеттермен
таныстыру әдіс- тәсілдері қарастырылады. М.Әуезов Қай істің
болсын өнуіне үш түрлі шарт бар. Ең алдымен әуелі ниет
керек, одан соң күш керек, одан соң тәртіп керек.
Өмірлік тәжірибе ұлы жазушымыздың сөзінің құдіреттілігін
байқатады.
Отбасы мен балабақша арасындағы байланысты күшейтіп,
бағытты жұмыс жүргізу, ұйымдастырылатын мерекелік іс -
шараларға, ата-аналар және топ жиналыстарына ата- аналарды
тартудың қажеттілігі:
- Балаларда іс -әрекетті таңдаудың үлкен мүмкіндігі болады;
- Балалар маңызды жетістіктерге жете алады;
- Ұнайды;
- Балалар еліктеудің жаңа үлгісін алады;
-Ата-аналар және отбасы мүшелері өздерінің бала тәрбиелеуге,
оқытуға қатысы бар екендігін сезінеді,
Тәрбиешілер ата-аналарға ақыл- кеңес беріп, ұсынылатын тыңдау
барысында төмендегідей қарым- қатынас ережелерін есте сақтауы
керек [16, 10-11б, 49б ].
Бір – біріне көңіл бөлу
Тыңдау
Сыйлау
Көзбе – көз қарау
Тиімді орынды таңдау әзілді сезіну
ұрыс – керістен сақтану сияқты
Сонымен қатар ата-аналарға тәрбиеші сөзі әсерлі, отбасы
қажеттіліктеріне байланысты екендігін түсіндіріп толық тыңдату
үшін;
Сиқырлы сөздер айту;
Баласының жетістігін айту
Сенімді болу
Көңіл - күйіне қарау
Намысына тимеу
Материал арқылы сөйлесу ( анкета, тест, т.б)
Қарапайымдылық
Пікірін сыйлау
Ата - аналармен жұмыс жүргізудің негізгі алғы шарттары
- Әрбір отбасының мықты жақтары болады, әр адам жақсы ата
- ана болғысы келеді;
- Барлық отбасы көмекті қажет етеді, көмек түрі отбасының
нақты қажеттіліктеріне байланысты болады;
- Ата – анамен жұмысты ұйымдастыру барысында ата- ананы, яғни
отбасын тәуелді ету емес, оның қиыншылықтарды жеңу
мүмкіндігін нығайтуды көздеу;
- Баланың дамуы туралы ақпарат ата - аналарға бала тәрбиелеуде
өз рөлін жүзеге асыруға ықпал етеді;
- Әрбір отбасы көрсетілген көмектің тиімділігіне көзі жеткенде
ғана, қоғамдық жұмыстарға белсене араласады;
- Тәрбиеші мен баланың оқуға деген қызығушылығын арттыру
жолдарын түсіндіреді;
- Ата- анамен баланың ортақ қарым-қатынастары жөнінде кеңес
беру;
Балабақшадағы, отбасындағы топтағы кездесетін қайшылықты
жағдайларды шешуге арналады.
Тақырыптық кеңес:
ата–аналарды психологиялық педагогикалық білім және тәжірибе
жаңалықтарымен таныстыру, кеңес беру, ой қозғау, ой қорыту
Педагогикалық семинар:
Отбасылық тәрбиенің әдіс- тәсілдеріне арналады. Семинарға
тәрбиешілер де, ата- аналар да жан жақты дайындықпен қатысуы қажет.
Шығармашылық кештер:
Балабақша ішілік және топ ішілік болып, озық қабілетті,
танымал ата - аналарды үлгі тұту, насихаттау мақсатында
ұйымдастырылады.
Топқа ата- аналарды тартудың қажеттілігі [17, 93б.].
- Балаларда іс – әрекетті таңдаудың үлкен мүмкіндігі болады.
- балаларға маңызды жетістіктерге жете алады.
- балаларға отбасы мен балабақша байланысын сезіну ұнайды.
- тәрбиешіге балаларға жетекшілік жасау жеңілірек болады жекелеп
оқыту мүмкіндігі туады.
- ата - аналар және отбасы мүшелері өздерінің балаларының
оқытуға қатысы бар екендігін сезінеді .
- ата – аналар балабақшадағы оқыту - тәрбие жоспарларымен
танысады
Ата – анамен жүргізілетін жұмыс.
Жұмыс түрлері:
- топ ішілік ата - аналар жиналысы
- балабақша ішілік ата – аналар жиналысы
- ата – аналармен жеке кездесу
- ата – аналар үшін ашық есік күн
- мерекелік кештерге шақыру
- ата – аналарды тренинг ойындарға қатыстыру.
- отбасылық жарыстарға қатыстыру.
Негізгі міндеттері:
- тәрбиешінің топ ата - аналармен құрамын зерттеуі.
- ата – аналармен тұрақты байланыс орнату.
- ата – аналар ұжымын құру.
-ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін
үнемі арттырып отыру.
- үштік одақ ( бала, ата – ана, тәрбиеші ) жұмысын жандандыру [18,
451- 453б].
Егер оқу баланың танымдық дамуын анықтайтын болса және заттық
(пәндік) практикалық іс-әрекетпен тікелей байланысты болса, онда
қарым–қатынас жеке адам болып қалыптасуына ықпал жасайды. Олай болса,
тәрбие адамдар арасындағы өзара әрекеттесумен байланысты. Психологиялық
тұрығыдан дұрыс тәрбие беру адамның ойластырылған қарым–қатынастың ғылыми
негізі, ол әрбір жеке адамды дамуытуға бағытталған. Адамның бір–біріне
тәрбиелік әсері, дұрыс қабылдауы және адамдардың бір–біріне баға беруі.
Сондықтан адамдар қарым–қатынас үдерісіндегі қабылдау механизімін білмейтін
болса, онда адамдардың қарым–қатынасы арқылы, тәрбиелеу үдерісін басқару
мүмкін емес.
Қарым – қатынас адамдардың бірін–бірі танып білуіне байланысты. Жаңа
туыла салысымен баланың негізгі қажеттілігі оның қоршаған ортамен
(адамдарымен) қарым–қатынасқа түсуі. Бала өзін-өзі және қоршаған адамдарды
танып білу әрекеті, оның дамуына әсер етеді. Сол арқылы–бала өзіне және
қоршаған ортадағы адамдарға баға бере алады. Басқа адамның баға беруі,
(баланың басқа) оның адамдарды қалай қабылдағандығымен және өзіне-өзі баға
беруі, мен бейнесін қалай түсінгендігін көрінеді. М.И.Лисинаның айтуы
бойынша 2, 5 айлық бала қоршаған ортадағы адамдарымен қарым–қатынасын
кешенді тірілу бағытында болады .
- ... Баланың өмір сүру үдерісінің дамуы мынадай негізгі бағытта
болады:
а) қарым – қатынастың даму себебі.
б) дамудың қарым – қатынастағы әсері.
в) қарым – қатынастың даму формасы.
Қарым–қатынас дамуы баланың жеке адам болып қалыптасуы, оның
қызығушылығы мен қажеттілігінен туындайды. Баланың алғашқы ойлары мен
мектеп бітірген кезеңге дейінгі ойы: ойын, танымдық, өз-ара жеке
қарым–қатынас, интимді, органикалық түрткі және кәсіптік болып дамиды.
Мектепке дейінгі бала өзінің қандай екенін үлкендердің айтуы бойынша
берген бағамен (баға беруі бойынша) есептейді. Балаға тәрбиешілер мен
ата–анасының дұрыс баға беріп, оған жәй сөзбен мынауың дұрыс, мынауың
дұрыс емес, мынауың жақсы деп т.б. Сөздер арқылы түсіндіріп жеткізу
керек. Бала ересектер, актерлер, мұғалім, тәрбиешінің ішіндегі өзіне ұнаған
бір жеке адамына қарап, еліктеп өзін-өзі тәрбиелей алады. Балаға дұрыс әсер
ете білу қажет, өйткені бала барлығын тіке, өз қалпында қабылдайды.
Сондықтан ересектер дұрыс әсер етіп, баланың қабылдауына күшті ықпалын
тигізеді.
Балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі табыстар бірнеше
факторлармен анықталады. Бұл – оқыту мен тәрбиелеу әдістемесі,
балалардың жас ерекшелігі, олардың дамуының нақты деңгейі. Бала
дамуына қажетті фактор педагог, яғни ол мұғалім мен тәрбиешінің
рөлін атқарады. Кәсіби (профессионалды) педагог – бұл өз уақытының
көп бөлігін балаларды оқыту тәрбиелеуге бөлетін адам. Қалған
ересек адамдар, яғни баланың ата – аналары өздерінің кәсіби
проблемалары мен үй жұмыстарынан қолдары босамағандықтан, балаларына
көп уақыт бөле бермейді. Егер балаларды оқытумен және тәрбиелеумен
педагогтар айналыспағанда. Бірнеше жылдардан кейін қоғам өз
дамуын тоқтатқан болар еді. Жаңа ұрпақ адамдары әлеуметтік,
экономикалық және мәдени үдерісті көтеруге дайындықтары жетпеген
болар еді [19, 24 б.].
Қазіргі өркендеген қоғамда педагог – фигура ретінде ерекше
көңіл бөлуді талап етеді. Егер педагогта кәсіби дайындық
жеткіліксіз болса, бірінші балалар азап шегеді. Мұндай жағдай
болмас үшін, тәрбиешілер балалармен жұмыс істеуге интелектуальды
және нормальды дайындықтан өтуі керек.
Педагогтың жеке басына психологиялық талаптар. Болашақ
педагогтың жеке басына маңызды талаптар қойылады. Оның негізіне
қанағаттанбай маманды тәрбиеші бола алмайды. Негізгі және қосалқы
талаптар психологиялық іс-әрекетке және педагогтың қарым-қатынасына,
оның қабілетіне, білімі, іскерлігі мен дағдысына, балаларды саналы
оқыту мен тәрбиеленуіне байланысты. Маманды педагогқа қажетті
негізгі және қосымша психологиялық қасиеттердің ішінде тұрақтылық
және өзгерушілік бар.
Бұл қасиеттердің барлығы туа берілмейді. Олардың барлығы
жүйелі және табанды еңбектің, педагогтың өзінің үлкен жұмысының
арқасында болады. Тәрбиешілер көп, ал дарынды және талантты,
өзінің міндеттерін атқаратындары аз. Мұндай адамдар
педагогикалық маманның салаларында, басқа іс-әрекет сфераларына
қарағанда аз.
Бөлмеден шығып бара жатып есікті ашуланып қатты жапқан жағдайды
басыңыздан кешіргенсіз бе? Немесе біреудің дөрекі сөзінен ренжігенсіз бе?
Анаңызбен келіспей қалып ұрысқан кездеріңіз болған ба? Егер де сіз осы
сұрақтардың біреуіне де болса да сенімді жауап берсеңіз, онда сіз
кикілжің деп аталынатын құбылыспен таныссыз.
Кикілжіңдер – қазіргі қоғамның әлеуметтік және саясаттық өмірінің
маңызды құбылыстарының бірі. Әрбір қоғамның дамуы, әрбір топтың немесе
бөлек индивидтің де дамуы өзімен күрделі үдеріс екені анық. Бұл үдеріс
әрқашан да жұмсақ түрде жүзеге аспайды, кейде қарама-қайшылықтардың
туындауынан және шешілуімен байланысты. Әрбір адамның, әрбір ұжымның немесе
ұйымның, әрбір елдің бүкіл ғұмыры қарама-қайшылықтардан құралған.
Мұндай қарама-қарсылықтардың табиғатын әртүрлі адамдардың әрқилы
позицияларды ұстануына, әртүрлі қызығушылығы бойынша жетекші болуына,
әртүрлі мақсатта талпынуына байланысты өзінің қажеттіліктерін,
қызығушылықтарын және мақсаттарын жүзеге асыруда бір-бірімен екі немесе
одан да көп индивидтердің қарама-қарсы қақтығысқа жиі түсуімен түсіндіруге
болады. Кейде бір-бірінің арасында туындаған қақтығыс тек бір ғана адамға
ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік топқа, кейде мемлекетке де қарсы
күреске түсуі мүмкін. Олар өзінің қарсыласының мақсатына жетуіне кедергі
жасау мүмкіндігін белсенді іздейді, қызығушылықтарын қанағаттандырмауын
тілейді немесе оның көзқарастарын, өмірдегі бағалаушылығын, алатын орнын
өзгертуге тырысады. Дау, қорқыту және қауіп төндіру арқылы, физикалық күш
пен қару қолдану арқылы жүретін қарама-қайшылықтық қақтығысты кикілжің деп
атайды [20, 423 б ].
Бірақ жоғарыда айтылғандардың барлығында қызығушылықтар мен
мақсаттардың қарама-қайшылығы өзара кикілжіңге әкеп соқтыратынын мүлдем
білдірмейді. Қарама-қайшылық пен кикілжің – бір нәрсе емес және қарама-
қайшылықтың дамуы әрқашанда кикілжіңге ұласпайды. Кикілжің туындауы үшін
қарсыластар, яғни индивидтер немесе олардың әлеуметтік топтары, біріншіден,
өздерінің мақсаттары мен қызығушылықтарының қарама-қарсылығын сезінуі
қажет, ал екіншіден, өзінің қарсыласына белсенді қарсы әрекеттер жасауы
қажет. Екі немесе одан да көп жеке тұлғалардың, топтардың, партиялардың,
елдердің, т.с.с. бір-біріне белсенді қарама-қарсылық әрекеттер жасайтын
болса, тек сонда ғана қарама-қайшылықтар әлеуметтік кикілжіңдердің негізі
болып табылады [21, 5- 28б.].
Бұл әлеуметтік құбылыстардың немесе процестердің негізін түсіну үшін
сөздің этимологиялық мағынасын анықтаған жөн. Латын тілінде қолданатын
conflictus сөзін құраған лингвистикалық элементтерінің мағынасын
анықтасақ, бұл сөздің мәні айқын болады. Бұл сөздің түбір алдына жалғанған
con буынынан тұрады, ол біреумен бірге, біреуге қарсы, бір уақытта, бірге
деген мағынаны білдіреді және flictus (fligo) етістігінен құралған. Бұл
етістік ұру, итеру, құлату деген мағынаны білдіреді. [18-65б]
Сонымен берілген сөздің элементтері оны қақтығыс, дау, күрес, қарсы
тұрушылық деп аударуға мүмкіндік береді.
Кикілжіңнің объектісі болып әлеуметтік ортадағы және қоршаған
ортадағы құбылыс немесе процесс, кезкелген зат болып табылады. Мысалы, жер,
су ресурстары, жекеменшілік, мәдениеттік құндылықтар немесе авторитет,
престиж, бедел, басқару, т.с.с. Ал кикілжіңнің субъектісі болып әрқашанда
адамдар – бөлек индивидтер, сонымен қатар олардың ортақ жиылысы – жанұя,
ұжым, қызығушылықтары ортақ топтар немесе ұлт және тағы басқа болып
табылады.
Кикілжіңнің туындауындағы себептері өте көп, бірақ оларды үш
категорияға бөліп көрсетуге болады:
Ресурстар. Ресурстар айналасында туындаған кикілжіңдер өте
қарапайым болып саналады. Бірақ бұдан өршіген кикілжіңдер өте күрделі
болады.
Адамзат өркениетінің даму тарихы әртүрлі кикілжіңдерге толы. Ежелгі
заманнан адамдар кикілжің түсінігін, пайда болу себебін анықтауға,
туындаған қарама-қарсылықтарды шешуге ұмтылған. Кикілжіңдік пікірлердің
жинақталу дәстүрінің көпғасырлық тарихы бар.
Б.з.д. 7-6ғ.ғ. Қытайлық ойшылдар тіршіліктің даму көзі әрқашанда
күресте болатын жағымды (янь) және жағымсыз (инь) материялардың қарама-
қатынастарында деп жазған. Жақсылық пен зұлымдық күрес тақырыбы мәдениет
пен өнер туындыларында көрсетілген. [21, 85б.]
Кикілжің — әлеуметтік ұйымдасқан құрылымдарда әрекеттесетін қарама
қарсы күштердің себебінен пайда болатын қамтамасыз үрдіс деп есептелінеді;
Мұндай кикілжің құрылымдық жағдайлар нәтижесінде баяулайды және
жылдамдатылады;
Кикілжіңнің белгілі бір сәттегі шешімі, белгілі бір жағдайда қарама
қарсы күштердің ары қарай кикілжіңденуіне алып келетін құрылым жағдайын
құрады.
Біздің заманымызда кикілжіңге деген көзқарас аз өзгерген. Біздің елімізде
Алматы қаласында Конфликтология орталығы жұмысын атқарады. Олар
кикілжіңге түрлі ғылыми түрлі ғылыми проекттер, конференциялар, оқыту
семинарларын халықаралық деңгейде өткізіп тұрады. Кикілжің деген бұл мәселе
қазір дербес бір ғылым ретінде (шиеленістану (конфликтология)) бөлінсе де,
қоғам туралы ғылым әлеуметтануда зерттелінеді. Бұған деген объективті
себептер бар: ересек те дербес жеке тұлға бола отырып, адам өзінің
қызығушылықтарының басқа адамдардың қызығушылықтарынан ерекшеленетінін
сезінеді. Не болса да ол қоғамға әрқашанда тәуелді болып қалады. Бірақ
көптеген маңызды сұрақтарда ол басқа адамдарға қарсы келеді.
Сонымен қатар, көбінесе оның қызығушылықтары басқа адамдардың
қызығушылықтырына сәйкес келмейді. Олардың қызығушылықтары көбінесе
өзгермелі болып келеді. Мысалы, бір топ жасты балаларды белгілі бір уақыт
аралығында біріктірген қызығушылық объектісі біріктіретін күш пен ортақ
қызығушылық ретінде қасиетін жоғалтуы мүмкін. Олардың араларында
бәсекелестік, конкуренция, қарсыластық, позицияларының сыйыспауы, т.б.
қарым-қатынастар орнайды. Басқа сөзбен айтқанда кикілжің пайда болады.
Мұны олар нормалы әлеуметтік қарым-қатынас деп түсінуі қажет [22, 476
б.].
Сонымен, қазіргі заманғы әлеуметтануда кикілжіңдер қоғамдық өмірдің нормалы
құбылысы ретінде анықталады; кикілжіңнің дамуы және анықталуы көптеген
ғылымдардың мәселесі болып табылады. Қоғам, жеке азаматтар кикілжіңге және
кикілжіңдік жағдайларға көзін жұмбай, олардан қорғану және кикілжіңдерді
реттеуге бағытталған белгілі бір ережелермен әрекет етсе, эффективті
нәтижелерге жете алады.
Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей ұл -
қыздардың дені сау, рухани бай, еңбекке, білімге құштар болып өсуі -
ең жоғарғы тілек, ең биік мақсат. Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.
Отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің күшімен
салыстыруға болмайды. Балаға ата - ана тәрбиесінің орнын ешнәрсе алмастыра
алмайды. Отбасы - өмірге сәби әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда және
ұрпақ жалғастыруда теңдесі жоқ орын.
Баланы жастан, Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің деген даналық
сөздердің мағынасы өте терең. Себебі, есейіп кеткен соң баланың теріс
мінезін, қалыптасқан қате көзқарасын өзгерту өте қиын. Осы кезде
Балаңыздың тәрбиесін бастамас бұрын, өзіңіздің мінез-құлқыңызды, өмірге
көзқарасыңызды ой елегінен өткізіп, бақыладыңыз ба? деген сауал туады.
Ұлы педагог А.С.Макаренко: Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын
ата– ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын
ойламастан, бала санасын рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана
баршылық. Бұл беделді болудың қандай жолы? Мұндай жолмен келген адал
баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады деген [23, 56б.].
Отбасы - барлығының басы, жан - жақты дамуының негізі болатын тәрбие
институты. Отбасындағы ата - ана мен баланың қарым-қатынас нәтижесінде,
адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады.
Ал әке мен шеше - баланың алғашқы тәрбиешілері.
Ата-аналар бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс.
Бала бақыты - білімде. Білім бір құрал. Білімі көп адам құралы сай ұста
сықылды, не жасаса да келістіріп жасайды, - дейді А.Байтұрсынов.
Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге байланысты
тәрбиешілердің мен ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі арта
түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым рөлін мойындай
отырып бірлесе жұмыс жасау керек. Әрбір ұстаз ата-аналармен қарым - қатынас
жасауда түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып,
ата-ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата- ананың
балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді.
Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты:
Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту;
-Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына үлкен әсер
ететінін атап өту;
- Ата- аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын басшылыққа
алу;
Ал міндеттері:
- Бала өміріне қолдау жасау, келешекте өз жемісін береді.
- Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау, ата - ананың өміріндегі тұрақтылық
пен болашаққа деген сенімін нығайтады.
Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуге қатысы кеңейе
түсіп, тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне айналуда
тәрбиешілердің практикасында ата- аналармен және көпшілікпен бірігіп жұмыс
істеудің әр түрлі формалары қалыптасып, жемісті түрде қолданылуда. Олар ата-
аналармен жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізді.
Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың пеадгогикалық
сауатсыздығынан және оларда тәрбие жұмысын жүргізуге қажетті тәржірибенің
жоқтығынан болады. Балаларды тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-
аналарға көмектесу тәрбиешілердің міндеті.
Осы жарқын дүниеге келе салысымен ата-анамыз бізді қанаттыға
қақтыртпай, тұмсықтыға шоқтыртпай, мәпелеп өсіреді. Бақшаға гүл отырғызып,
өсіргендей бізді өмірлерінің ең бір маңызды бөлшегіне айналдырып, аялап,
мерейіне бөлейді. Біз дүниеге келген сәттен бастап олар өздері үшін емес,
біздер үшін өмір сүреді. Не істесе де біздер үшін істейді.
Кішкентай кезімізден бастап бізді өмірге үйрететін ол ата-анамыз.
Қазір біз неше түрлі тағамның дәмін татып, астан ағзамызға арнайы энергия
қорын жинаймыз. Ал тамақтану үшін сол қарапайым қасықты қолымызға ұстатып
үйреткен ата-анамыз. Біздің жастар киім талғауда да шебер,сол киімді киюді
де үйреткен ата-анамыз. Өз пікірімізді айтып, ойымызды еркін жеткіземіз,
қарап тұрсақ сөйлеп те үйреткен ата-анамыз. Бір жағынан осындай түкке
тұрғысыз жәйттар, шынында қасық, киім, сөздердің бұған қатысы шамалы. Бұл
тек мысалдар ретінде айтылған, алайда біздің басқан әр қадамымыз,
өміріміздің әр мезеті ата-анамызға байланысты. Өйткені бізді өмірге
үйретіп, оның қуанышын ашық та жарқын қылып көрсететіп, мұңыменен
қайғысынан қорғап, қашан да демеу болатын ата-анамыз. Бала мен алма
әңгімесінде алма ағашы түгін қалдырмай бәрін балаға береді, ал бала ағаш
үшін ештене істемейді.Ақыры соңында ештенесі қалмаса да, баланың кәрілік
кезінде де ағаштың пайдасы тиіп, отыратын орындыққа айналды. Сол сияқты ата-
анамыз алма ағашы болса, біз – баламыз [24, 145б.].
Уақыт зымырап өтуде, бұрын біз ата-анамыздың қамқорлығына бөленсек,
ендігі кезекте біз оларға қамқор болуымыз керек. Кезінде олар біз үшін
аянбай еңбек етіп, тер төксе, енді біз ата-анамыз алдындағы өз парызымызды
өтеу керекпіз. Біз не істесек те, қандай қадам жасасақ та ата-анамыздың
алдында мәңгі өтелмес қарыздардамыз. Өкінішке орай, бұны көбіміз әрдайым
есте ұстамаймыз, жиі ұмытып жүреміз. Ал ата-ананың жүрегі өте нәзік,
сезімтал келеді. Олар бәрін сыртқа шығарып, тіс жармаса да осындай кездерде
көңілдеріне қаяу түседі. Қанша айтқанмен біз оларды түсіне алмаймыз,
түсінуге тырыссақ та дәл олардың күйіне енуге біздің қолымыздан келмес.
Кейін өзіміз ата-ана болғанда ғана оларды ұғарлық күйге жетеміз.
Бала - ата-ананың арманы, самғап ұшар қанаты. Бала өсе келе олардың
арманы да ұлғаяды. Өзіміздің арманымыз орындалмаса қайғы, өкініш өзегімізді
өртеп жібереді. Сол үшін ата-анамыздың үмітін ақтауға тырысайық, олардың
орасан зор еңбегін жоққа шығармай, әрдайым қуаныш сыйлап отырсақ жақсы
болар еді... Әке – отбасының тірегі, отбасының өзі осы әкеден бастау
алады. Әкемізге арнап сөз айтсақ,
Өмірдің түзу жолын сен көрсеттің,
Саған бақыт биік шыңға жеткенім.
Адал болғын, ақ ниетті көздеген,
Деп соғады, әке, сенің жүрегің.
Өзің барда қуаныш та, бақ та бар
Мен гүл болсам,сен –құнарым нәр алар.
Мендегі бар ізгіліктің ұшқыны
Әке, сенің тұнығыңнан басталар. – десек те болады. Әке – отбасының
президенті болса, ана- денсаулық министірі, қаржы министірі, мәдениет және
төтенше жағдайлар министірі т.б. болып табылады деп саналады емес пе?! Әр
адамның жүрегінде ана мен әкенің орыны бөлек...Ана мейірімімен, аяулы
алақаныменен біздің дүниемізді ерекше шапағатқа, нұрға бөлейді [25, 279
б.].
Сондықтан бала тәрбиесіндегі отбасының ерекше маңызын белгілей
отырып, одан басқа факторлардың да бар екенін ескергеніміз жөн. Өйткені,
отбасы тәрбиесіне баланың да ықпал ететін жайттар бар: мәселен баланың өз
басының дамуы; оның ішкі жан дүниесі, мәміле және қарым-қатынас. Мәміле
(отношение) – бір нәрсеге, тіпті қарым-қатынастың өзіне болған қарым-
қатынаспен белгіленсе, общение – қарым-қатынас адамдар арасындағы не
адамның басқа заттық әлем т.б. тікелей не жанама байланысын белгілейді.
Сонымен тәрбиеге ықпал ететін басты нәрсе – ересектердің жұмысқа (еңбекке),
отбасы мүшелеріне, балаларға, қоршаған ортаға (әлеуметтік, заттық т.б.)
болған мәмілесімен, отбасына енуші басқа да, ересектердің балалармен болған
қарым-қатынасымен де белгіленеді.
Отбасы тәрбиесі дегеніміз – әке-шеше мен баланың қоғамда қабылданған
адамгершілік және құқықтық жүйедегі өзара қарым-қатынасы [26. 45б.].
Қоғамымыздың іргетасын нығайту үшін бүгінгі жас ұрпаққа үлгілі, өнегелі
тәрбие беру – қазіргі білім беру және тәрбиелеудегі басты міндеттердің
бірі.
Қазіргі заманда жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беру әлеуметтік
құрылымның ең маңызды міндеттерінің біріне айналды. Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту тұжырымдамасында
Мектепке дейінгі тәрбие үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Ол баланың
жеке бас ерекшелігін ескере отырып дамытатын орталық делінген.
Баланы тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелерінде отбасы мен балабақша
ұжымының бірлескен өзара тығыз байланыста болуы.
Бала тәрбиесі ана сүтінен басталып, өмір бойы қалыптасатын күрделі құбылыс.
Тәрбиенің ең алғашқы негізі отбасында қаланып, балабақшамен байланыс арқылы
одан әрі жалғасады.
Жаста білген, басқа сіңген тәлімің, өзің өлмей сүйегіңнен қала алмас,
- деп классик жазушы айтқандай балалық шақтан бойына орныққан, ана сүтімен
даритын, ұлттық сезім нышандары, сөз өнері оның болашақ шамшырағына
айналып, рухани байлығын кеңейтеді [27].
Оны туған жерге, елге, халқына деген сүйіспеншілікке, патриоттыққа
тәрбиелеу – аса жауапты міндеттердің бірі.
Жұмыла көтерген жүк жеңіл дегендей бала тәрбиелеуде осындай
міндеттерді іске асырушылар – балабақша мен отбасы.
Осы екі арнада жүргізілген тәлім тәрбие сабақтаса, ұштаса жүргізілгенде
ғана мақсатымыз нәтижелі болмақ.
Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың мемлекеттік
стандартында: ата-аналарды мектепке дейінгі ұйымдар мен мектепалды
топтардың педагогикалық үдеріске тарту мақсатында мектепке дейінгі ұйымдар
мен отбасының өзара іс-әрекетін қамтамасыз ету қажеттілігін ұсынады.
Мектеп жасына дейінгі мекеменің отбасымен өзара қарым-қатынас
барлық нысандары мен түрлерінің негізгі мақсаты балалар, ата-аналар,
педагогтар арасында сенімділік қатынасты орнату, оларды бір командаға
біріктіру, өздерінің проблемаларымен бөлісу және бірлесіп шешу
қажеттілігіне тәрбиелеу.
Ата-анамен балабақша арасындағы тығыз қарым-қатынас, бірлік,
ынтымақ жарасым тапқан жағдайда оның бала тәрбиесіне тигізетін ықпалы да
нәтижелі болмақ [28,172б.].
Біздің мақсатымыз ХХІ ғасыр талабына сай жаңашыл, шығармашыл,
мәдениетті, жан-жақты сауатты жеке тұлға тәрбиелеу.
1.2 Тәрбиеші мен ата-ананың арасындағы конфликті жағдайларды жоюдың әдіс-
тәсілдері
Қарым-қатынас – адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі сферасы
болып, соның нәтижесінде тұлғааралық байланыс орнығып, өзара мәміле
қалыптасып дамиды. Қарым-қатынас дегеніміз – өзара пікір алмасу, сезім
әлемінде бірлесіп, ләззат алу, қайғы, қуанышта ортақтас болу секілді кең
ауқымды эмоция спектрлерін қамтиды. Қарым-қатынас тікелей бетпе-бет не
болмаса белгілі бір құралдардың көмегімен (техникалық, электрондық), не іс
әрекет арқылы, кәсіптік сферада, достық, жолдастық – диалог, әріптестік,
монолог, отбасында туысқандық байланыстар негізінде т.б. болуы ықтимал.
Халқымызда көрген көргенін қылады, көсеу түрткенін қылады, ұяда не
көрсе, ұшқанда соны алады деген секілді көзбен көру, өмір шындығын
қабылдаудың ең нанымды түрі болғандықтан, қазақта естігеніңе сенбе,
көргеніңе сен деген.
Сурет 1 – Тәрбиеші мен ата-ана қатынасының тәрбиелік ықпалының үлгісі
Осы тұрғыдан алып қарағанда ата-ана үлгісінің ықпалының басқа біреулерге
қарағанда пәрменді де ұрымтал болатын себебі – бала сана-сезіміне ата-
ананың басқаларға қарағанда ерекше жақындығында, сондықтан олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz