Молекулярлық биология және медициналық генетика

1. Соңғы жылдары жинақталған молекулярлық биология білімі аймағы.
2. «Геном» проектісінің аяқталуы және оның қазіргі жағдайдағы маңызы.
3. Молекулярлық биологияның фундаментальді сұрақтары.
4. Адам үшін медициналық генетиканың маңызы.
5. Медициналық генетиканың қазіргі жағдайдағы негізгі мәселелері.
6. Мембрананың құрылысы.
7. Клеткалық мембрананың Сингер.Николсонді құрылысының моделі.
8. Мембраналық липидтердің қасиеті.
9. Мембраналық ақуыздардың қасиеті.
10. Гликолипидтердің және гликопротеиндердің ролі.
11. Жасуша тіршілігіндегі мембрананың ролі.
12. Белсенсіз тасымалдану, оның түрлері.
13. Белсенді тасымалдану.
14. Тасымалдаушы ақуыздардың жұмыс істеу механизмі.
15. Конститутивті және реттеуші секрециялардың жолдары.

Молекулярлық биология - жаңа ғылым, 50 жылда білімнің және фактілердің жинақталған қоры, бірақ жаңа мәселелерді оқытады және дамуы жалғасуда.
Әсіресе, 20 жыл аралығында молекулярлық және клеткалық биологияда келесі білімдер алынды:
1. Клетка қалай жұмыс атқарады, оның химиялық құрамы қандай, яғни, ақуыз, нуклеин қышқылдарының, липидтердің, көмірсулардың макромолекулаларының құрылысы.
2. Клетка органеллаларының құрамдық бөліктері оқылды.
3. «Геном» проектісі аяқталды, ол адам геномын құрайтын, ДНҚ нуклеотидтерінің толық бірізділігін анықтады.
Бұл көптеген кодтайтын ақуыздарды, ферменттерді, гендерді оқуға мүмкіндік берді. Тіршіліктегі процесстерді түсінуге, олардың бұзылуын, көптеген аурулардың патогенезін, әсіресе тұқымқуалайтын, гендер мутациясымен байланысты патологиялық өзгерістерге әкелетінін және клиникалық симптомдардың шақырылуын оқытты.
Генетика, медицина үшін әсіресе денсаулық және патология үшін тұқымқуалаушылықтың ролін түсінуде маңызды ғылым болып табылады.
Тұқымқуалаушылық барлық тіршілік жағдайының негізгісі болып саналады.
«Молекулалық биология» деген атауды ең алғаш, бұл бағытта жұмыс жасаған зерттеушілерге қолдау жасаған Рокфеллер қорының табиғаттану ғалымдары бөлімінің атақты жетекшісі Уоррен Уивер қолданған сияқты. Өзінің 1938 ж. Есебінде ол «физика мен химияның биологиямен тоғысатын шекаралас аймақтарында бірте-бірте жаңа ғылым саласы – молекулалық биология туып келе жатыр, ол тірі клетканың негізгі элементтерін торлаған құпияның бетін аша бастады» деп айтқан. 2004 ж. Бернал және Крауфут рентген-сәулесінің дифракциясы белоктардың монокристалдарының құрылымын атомдық деңгейге дейін зерттеулер жүргізуге мүмкіндік беретінін ашқанына 70 жыл толады. Бұл жаңа ғылымның өте үлкен жетістіктерінің бірі болды. Екінші бағыттағы зерттеушілер генетикалық процестердің молеулалық механизмін бактериялар вирустарын зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып анықтаған. Бұл «фагтық мектеп» деп аталатын топ Дельбрюк және Лурианың атымен байланысты. Мұнда зор табыстардың бірі Эйвери, Мак-Леод және Мак-Каритидың генетикалық ақпараттың иесі белок емес ДНҚ екенін дәлелдеулері еді. Бұл ғылдыми жетістікке 2004 жылы 60 жыл толады. Ал осы биологиялық мәселелерді әр түрлі екі тәсілді біріктіру арқылы шешу физик Крик пен биолог Уотсонға ДНҚ-ның қос шиыршығын 1953 ж. Ашуға мүмкіндік берді. Бұл молекулалық-биологиялық зерттеулердің көпшілігінде арқау болған зор жетістікке де 2003 жылы 50 жыл толды.

Әдебиет:
Негізгі
1. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- Шымкент: «Асқаралы» баспасы, 2008.- 424 с.
2. С.А.Әбілов. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- 2-ші, түзет. Ж. Толық, 2010.- 388 б.
Қосымша:
1. Бегімқұл Б. Медициналық генетика негіздері: оқулық.- Астана: Фолиант, 2008.- 336 с.
2. Е.Куандыков, С.А.Әбілов. Медициналық биология және генетика.- Алматы: НАS,2006.-320 б.

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ДӘРІСТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

ТАҚЫРЫБЫ: МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКАҒА КІРІСПЕ. ЖАСУША
БИОМЕМБРАНАСЫНЫҢ МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ, МЕМБРАНА АРҚЫЛЫ
ТАСЫМАЛДАУ, ЖАСУШАІШІЛІК ОРГАНЕЛЛАЛАРДЫҢ, ЦИТОҚАҢҚАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ
ҚЫЗМЕТТЕРІ.

МАҚСАТЫ: ҚАЗІРГІ МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКА ПӘНІН
ОҚЫП БІЛУ, ОСЫ АЙМАҚТАҒЫ ЖАҢА МӘСЕЛЕЛЕРДІҢ АШЫЛУЫ ЖӘНЕ ОҚЫП БІЛУ, КЛЕТКАЛЫҚ
МЕМБРАНА ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ҚӘЗІРГІ МОДЕЛІ, МЕМБРАНАЛЫҚ АҚУЫЗДАРДЫҢ, ЛИПИДТІ
БИҚАБАТ ҚАСИЕТТЕРІН ОҚЫП БІЛУ, ЖАСУША ТІРШІЛІГІНДЕ, МЕМБРАНА АРҚЫЛЫ
ТАСЫМАЛДАНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ПЛАЗМАЛЫҚ МЕМБРАНАНЫҢ РОЛІН ОҚУ.

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
1. СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ ЖИНАҚТАЛҒАН МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ БИОЛОГИЯ БІЛІМІ АЙМАҒЫ.
2. ГЕНОМ ПРОЕКТІСІНІҢ АЯҚТАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДАҒЫ МАҢЫЗЫ.
3. МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ БИОЛОГИЯНЫҢ ФУНДАМЕНТАЛЬДІ СҰРАҚТАРЫ.
4. АДАМ ҮШІН МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКАНЫҢ МАҢЫЗЫ.
5. МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКАНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДАҒЫ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ.
6. МЕМБРАНАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ.
7. Клеткалық мембрананың Сингер-Николсонді құрылысының моделі.
8. Мембраналық липидтердің қасиеті.
9. Мембраналық ақуыздардың қасиеті.
10. Гликолипидтердің және гликопротеиндердің ролі.
11. Жасуша тіршілігіндегі мембрананың ролі.
12. Белсенсіз тасымалдану, оның түрлері.
13. Белсенді тасымалдану.
14. Тасымалдаушы ақуыздардың жұмыс істеу механизмі.
15. Конститутивті және реттеуші секрециялардың жолдары.

Дәріс тезистері

МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ БИОЛОГИЯ - ЖАҢА ҒЫЛЫМ, 50 ЖЫЛДА БІЛІМНІҢ ЖӘНЕ
ФАКТІЛЕРДІҢ ЖИНАҚТАЛҒАН ҚОРЫ, БІРАҚ ЖАҢА МӘСЕЛЕЛЕРДІ ОҚЫТАДЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
ЖАЛҒАСУДА.
ӘСІРЕСЕ, 20 ЖЫЛ АРАЛЫҒЫНДА МОЛЕКУЛЯРЛЫҚ ЖӘНЕ КЛЕТКАЛЫҚ БИОЛОГИЯДА
КЕЛЕСІ БІЛІМДЕР АЛЫНДЫ:
1. КЛЕТКА ҚАЛАЙ ЖҰМЫС АТҚАРАДЫ, ОНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ ҚАНДАЙ, ЯҒНИ, АҚУЫЗ,
НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ, ЛИПИДТЕРДІҢ, КӨМІРСУЛАРДЫҢ МАКРОМОЛЕКУЛАЛАРЫНЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ.
2. Клетка органеллаларының құрамдық бөліктері оқылды.
3. ГЕНОМ ПРОЕКТІСІ АЯҚТАЛДЫ, ОЛ АДАМ ГЕНОМЫН ҚҰРАЙТЫН, ДНҚ
НУКЛЕОТИДТЕРІНІҢ ТОЛЫҚ БІРІЗДІЛІГІН АНЫҚТАДЫ.
БҰЛ КӨПТЕГЕН КОДТАЙТЫН АҚУЫЗДАРДЫ, ФЕРМЕНТТЕРДІ, ГЕНДЕРДІ ОҚУҒА
МҮМКІНДІК БЕРДІ. ТІРШІЛІКТЕГІ ПРОЦЕССТЕРДІ ТҮСІНУГЕ, ОЛАРДЫҢ БҰЗЫЛУЫН,
КӨПТЕГЕН АУРУЛАРДЫҢ ПАТОГЕНЕЗІН, ӘСІРЕСЕ ТҰҚЫМҚУАЛАЙТЫН, ГЕНДЕР
МУТАЦИЯСЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРГЕ ӘКЕЛЕТІНІН ЖӘНЕ
КЛИНИКАЛЫҚ СИМПТОМДАРДЫҢ ШАҚЫРЫЛУЫН ОҚЫТТЫ.
ГЕНЕТИКА, МЕДИЦИНА ҮШІН ӘСІРЕСЕ ДЕНСАУЛЫҚ ЖӘНЕ ПАТОЛОГИЯ ҮШІН
ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚТЫҢ РОЛІН ТҮСІНУДЕ МАҢЫЗДЫ ҒЫЛЫМ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚ БАРЛЫҚ ТІРШІЛІК ЖАҒДАЙЫНЫҢ НЕГІЗГІСІ БОЛЫП САНАЛАДЫ.

МОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯ ДЕГЕН АТАУДЫ ЕҢ АЛҒАШ, БҰЛ БАҒЫТТА ЖҰМЫС
ЖАСАҒАН ЗЕРТТЕУШІЛЕРГЕ ҚОЛДАУ ЖАСАҒАН РОКФЕЛЛЕР ҚОРЫНЫҢ ТАБИҒАТТАНУ
ҒАЛЫМДАРЫ БӨЛІМІНІҢ АТАҚТЫ ЖЕТЕКШІСІ УОРРЕН УИВЕР ҚОЛДАНҒАН СИЯҚТЫ. ӨЗІНІҢ
1938 Ж. ЕСЕБІНДЕ ОЛ ФИЗИКА МЕН ХИМИЯНЫҢ БИОЛОГИЯМЕН ТОҒЫСАТЫН ШЕКАРАЛАС
АЙМАҚТАРЫНДА БІРТЕ-БІРТЕ ЖАҢА ҒЫЛЫМ САЛАСЫ – МОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯ ТУЫП КЕЛЕ
ЖАТЫР, ОЛ ТІРІ КЛЕТКАНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІН ТОРЛАҒАН ҚҰПИЯНЫҢ БЕТІН АША
БАСТАДЫ ДЕП АЙТҚАН. 2004 Ж. БЕРНАЛ ЖӘНЕ КРАУФУТ РЕНТГЕН-СӘУЛЕСІНІҢ
ДИФРАКЦИЯСЫ БЕЛОКТАРДЫҢ МОНОКРИСТАЛДАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫН АТОМДЫҚ ДЕҢГЕЙГЕ ДЕЙІН
ЗЕРТТЕУЛЕР ЖҮРГІЗУГЕ МҮМКІНДІК БЕРЕТІНІН АШҚАНЫНА 70 ЖЫЛ ТОЛАДЫ. БҰЛ ЖАҢА
ҒЫЛЫМНЫҢ ӨТЕ ҮЛКЕН ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ БІРІ БОЛДЫ. ЕКІНШІ БАҒЫТТАҒЫ
ЗЕРТТЕУШІЛЕР ГЕНЕТИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ МОЛЕУЛАЛЫҚ МЕХАНИЗМІН БАКТЕРИЯЛАР
ВИРУСТАРЫН ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНЕ СҮЙЕНЕ ОТЫРЫП АНЫҚТАҒАН. БҰЛ ФАГТЫҚ
МЕКТЕП ДЕП АТАЛАТЫН ТОП ДЕЛЬБРЮК ЖӘНЕ ЛУРИАНЫҢ АТЫМЕН БАЙЛАНЫСТЫ. МҰНДА
ЗОР ТАБЫСТАРДЫҢ БІРІ ЭЙВЕРИ, МАК-ЛЕОД ЖӘНЕ МАК-КАРИТИДЫҢ ГЕНЕТИКАЛЫҚ
АҚПАРАТТЫҢ ИЕСІ БЕЛОК ЕМЕС ДНҚ ЕКЕНІН ДӘЛЕЛДЕУЛЕРІ ЕДІ. БҰЛ ҒЫЛДЫМИ
ЖЕТІСТІККЕ 2004 ЖЫЛЫ 60 ЖЫЛ ТОЛАДЫ. АЛ ОСЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ӘР ТҮРЛІ
ЕКІ ТӘСІЛДІ БІРІКТІРУ АРҚЫЛЫ ШЕШУ ФИЗИК КРИК ПЕН БИОЛОГ УОТСОНҒА ДНҚ-НЫҢ
ҚОС ШИЫРШЫҒЫН 1953 Ж. АШУҒА МҮМКІНДІК БЕРДІ. БҰЛ МОЛЕКУЛАЛЫҚ-БИОЛОГИЯЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ КӨПШІЛІГІНДЕ АРҚАУ БОЛҒАН ЗОР ЖЕТІСТІККЕ ДЕ 2003 ЖЫЛЫ 50 ЖЫЛ
ТОЛДЫ.
МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКА ОҚЫТАДЫ:
1. АДАМ ПАТОЛОГИЯСЫНДАҒЫ ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚТЫ.
2. ТҰҚЫМ ҚУАЛАЙТЫН АУРУЛАРДЫ ҰРПАҚТАН ҰРПАҚҚА БЕРІЛУ ЗАҢДЫЛЫҒЫН;
3. ТҰҚЫМҚУАЛАЙТЫН ПАТОЛОГИЯНЫ, СОНЫМЕН БІРГЕ ТҰҚЫМҚУАЛАУҒА БЕЙІМДІЛІКТІ
ҚОСА ДИАГНОСТИКАЛАУ, ЕМДЕУ ЖӘНЕ АЛДЫН-АЛУ ӘДІСТЕРІН ӨҢДЕУДІ.
4. МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКА АДАМНЫҢ ПАТОЛОГИЯСЫНДАҒЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ОРТА
ФАКТОРЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫН АНЫҚТАЙДЫ.
АДАМ МУТАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС ДЕҢГЕЙІН ЖОҒАРЫЛАТАТЫН ЖАҢА ОРТА
ФАКТОРЛАРЫМЕН (АҚПАРАТТЫҢ, СТРЕССТІҢ, АТМОСФЕРАНЫҢ ЛАСТАНУЫ) КЕЗДЕСЕДІ.
1990 ЖЫЛДАН БЕРІ ГЕНЕТИКА ТҰҚЫМ ҚУУДЫҢ ДИСКРЕТТІК (ДЕРБЕСТІК)
ПРИНЦИПІН ТҮСІНГЕННЕН БЕРІ ЖАҢА ТІРІ ОРГАНИЗМДЕРДІ АДАМНЫҢ ЕРКІМЕН
ГЕНЕТИКАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕР, ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ ЖАСАУҒА ДЕЙІНГІ ЖОЛДАН ӨТТІ. БҰҒАН
МОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯНЫ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ОРАСАН ЗОР.
СОНДЫҚТАН, МЕДИЦИНАЛЫҚ ГЕНЕТИКА БІЛІМІ ДҰРЫС ЕМДЕУ, ТҰҚЫМҚУАЛАЙТЫН
АУРУЛАРДЫ АЛДЫН-АЛУ ӘДІСТЕРІН ТАҢДАУДЫ ҚАЖЕТ ЕТЕДІ.

КЛЕТКА ДЕГЕНІМІЗ – ТІРІ АҒЗАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫ ЖӘНЕ ФУНКЦИОНАЛЬДЫ
БІРЛІГІ.

БҰЛ ПРОЦЕСТІ КЛЕТКА ТЕОРИЯСЫ ТҮРІНДЕ 1838-1839 ЖЫЛДАРЫ ШЛЕЙДЕН МЕН ШВАНН
ҰСЫНҒАН БОЛАТЫН. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КЛЕТКА ТЕОРИЯСЫНЫҢ КЕЛЕСІ ҚАҒИДАЛАРЫ
БЕЛГІЛІ:
1. Табиғатта клетка біртұтас құрылым. Тіршіліктің қарапайым және
күрделі түрлері, құрылымы, қызметі және генетикалық қатынастары
клеткамен іске асады. Тіршіліктің алғашқы қайнар көзі – клетка,
себебі сыртқы ортадан клетка арқылы ағзалар энергия және өнімдерді
қабылдайды. Клеткада биологиялық ақпарат сақталады.
2. Аналық клетканың бөлінуі нәтижесінде жаңа клетка түзіледі.
3. Клеткадан көпклеткалы ағзалар түзіледі, оларға жүйелі құрылым және
біртұтастық принциптер жатады. Көпклеткалы ағзалардың өзіндік
ерекшелігі бар, яғни бөлек клеткалардың сапасы және қасиеттерін
сипаттаушы құрылым біркелкі емес. Клеткалық теорияның үшінші
қағидасы бөлек және біртұтастық қарым-қатынас мәселесін анықтайды.
1858 жылы Вирхов клетка патологиясын дәлелдеді, мұнда адам
ағзасындағы аурулар, клетканың бұзылуымен байланыстыруға болады.
Клетка өз алдына бөлек ағза түрінде, оларға (бактериялар, балдырлар
және т.б. ағзалар жатады), және көпклеткалы жануарлар және өсімдіктер
тіндері құрамында тіршілік ете алады. Клетка ағза түріне тәуелді, бір-
бірімен көлемі, пішіні, химиялық құрамы және қызметі бойынша ажырайды.
Табиғат әлемінде клетка екі топқа бөлінеді: прокариот және эукариот
клеткасы. Эукариотты тип 2 тип астына бөлінеді: 1 – тип қарапайымдыларға
тән, 2 – тип көпклеткалыларға тән.
Прокариот клеткасының көлемі кішігірім ( диаметрі немесе ұзындығы 0,5
– 3 мкм –ден көп емес. Прокариот клеткасының құрамы: цитоплазмалық
мембранадан, цитоплазмадан, рибосомалардан, гликоген және липидтер
қосындылардан құралған. Цитоплазмада бос күйінде орналасқан бірғана
сақиналы ДНК-а болады. Прокариот клеткасының ішіндегі жүйе толық жетілмеген
және гистондардың болмауымен ерекшеленеді. Прокариот клеткасында клетка
орталығы болмайды және цитоплазма қозғалысқа бейімді емес. Прокариот
клеткасына бактерия және көк жасыл балдырлар жатады.
Қарапайымдылардың клеткалық құрылымының ерекшелігі, олардың құрылымы:
бір клеткадан тұрады және функциональды жағынан біртұтас ағза қызметін
атқарады. Мысалы: инфузорияда цитостом, цитофарингс және порощица –
асқорыту жүйесінің аналогы болса, ал жиырылғыш вакуольдер – зәр шығару
жүйесінің аналогы болып саналады.
Эукариот клеткасы – көпклеткалы құрылыммен ерекшеленеді. Өсімдік және
жануарлар клеткасын жалпы түрде алып қарастырсақ құрылысы бір-біріне ұқсас,
тек қана өсімдіктер клеткасында хлоропластар, үлкен орталық вакуол, клетка
қабықшасы болады. Клетканың көлемі ағзалар түріне тәуелді болмайды.
Табиғатта клетка диаметрі орташа 10 – 100 мкм, ал көлемі 200 – 15000 мкм-
квадратқа тең. Ең үлкен клетка – жұмыртқа клеткасы (яйцеклетка) болып
саналады.
Клетканың жалпы құрылысы: мембранадан, ядродан және цитоплазмадан
тұрады. Цитоплазмада органоидтар және қосындылар кездеседі. Клетка
тіршілігінде – клетка мембранасы үлкен қызмет атқарады. Клетка мембранасы
қорғаныш, реттеуші, сигналды, клетка аралық, электронды қозу және т. б.
қызметтерді атқарады.
Биологиялық мембрана – клетканы қоршаған ортадан бөліп тұрады және
клетканың ішкі аймақтарын (бөліктерге) компартменттерге бөледі.
Компартменттерде химиялық реакциялар және метаболизм процестері жүреді.
Клеткада, кейбір химиялық процестер тек қана мембраналарда жүреді.
Мембрана құрылысы. Мембрана құрылысының бірнеше модельдері бар.
Қазіргі кезде Сингера және Николсонның сұйық - мозайкалы моделі
қолданылуда. Бұл ғалымдардың айтуынша мембранадағы липид молекуласы биқабат
түзеді. Түзілген липидті биқабатта белок молекуласы жүзіп жүреді. Белок
молекуласының әр түрлі деңгейде енуі нәтижесінде, ерекще мозайка түзіледі,
сондықтан модельдің аталуы осыған байланысты.
Биологиялық мембрананың келесі қағидалары белгілі:
1. Клетка мембранасының қалыңдығы 5 – 10 нм.
2. Мембрана – бұл липопротеинді құрылым, липидтердің және белоктардың
сыртқы жағына көмірсу компоненттері бекінеді.
3. Липидтер спонтанды биқабат түзеді және олардың полярлы басы мен
полярсыз құйрықтары болады.
4. Мембраналық белоктар әртүрлі қызметтерді атқарады.
5. Көмірсу компоненттері, мембрана үстінде комплекс түзеді, олар
гликокаликс деп аталады және сезіну механизміне қатысады.
Мембрана липидтері сұйық және борпылдақ халде болады. Сұйық мембрана
халі – тасымалдау және байланысуды қамтамасыз етеді. Липидті биқабат
өзіндік жиналу, жартылай сіңіру және диэлектронды қасиеттерге жауап береді.
Өзіндік жинақталу, зақымдалған клетка мембранасын қалпына келтіреді, ал
диэлектронды қасиет зарядтармен қамтамасыз етеді. Сондықтан мембрананың
ішкі және сыртқы қабатындағы потенциал әртүрлі болады. Бұл мембрана
потенциалы деп аталады.
Мембрана белоктары екі топқа бөлінеді: 1-шіге. Құрылымдық белоктар, 2-
шіге – құрылымдықпен қатар әртүрлі қызмет атқаратын белоктар. Әртүрлі
қызмет атқаратын белоктарға тасымалдаушы белоктар жатады. Тасымалдаушы
белоктар келесі қызметтерді атқарады: заттарды тасымалдау, реттеу,
ферментті, тыныс алу және фотосинтез кезінде энергияның түзілуіне қатысады.
Белок, көмірсулармен қосылып гликопротеинді түзеді. Гликопротеиннің бос
аймақтарында олигосахаридті шынжыр орналасқан, ол сыртқы ортадан сингалді
қабылдайды, сондықтан антенді комплекс деп аталады. Гликопротеиндерден
басқа, гликолипидтер сезіну қызметін атқарады. Гликокаликстің бұзылуы
клеткаға вирустардың және т.б. енуіне ықпал жасайды.
Мембрананы құрастыру және жинақталу.
СИНТЕЗДІҢ ЖИНАҚТАЛУЫ.
АҚУЫЗДЫҢ ЖИНАҚТАЛУЫ (СИНТЕЗДЕЛУІ) НЕГІЗІНЕН ЕКІ ЖЕРДЕ ЖҮРЕДІ:
ЦИТОЗОЛДА ЖӘНЕ ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ РЕТИКУЛУМ МЕМБРАНАСЫНДА. КЛЕТКАНЫҢ ІШКІ
ОРТАСЫН ОНАН ӘРІ БӨЛУ ҮШІН, ЦИТОПЛАЗМАДА БОСАП ШЫҒАТЫН АҚУЫЗДАР, ЦИТОЗОЛДА
ЖИНАҚТАЛҒАН РИБОСОМАЛАРДА СИНТЕЗДЕЛІНЕДІ.
МЕМБРАНА ЛИПИДТЕРІ ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ РЕТИКУЛУМДА СИНТЕЗДЕЛІНЕДІ ЖӘНЕ
ПЛАЗМАЛЫҚ МЕМБРАНАЛАРДА ОРНАЛАСАДЫ. ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ РЕТИКУЛУМНАН, ПЛАЗМАЛЫҚ
МЕМБРАНАҒА АҚУЫЗДАР МЕН ЛИПИДТЕРДІ ТАСЫМАЛДАУ ПРОЦЕССІ ТАСЫМАЛДАУШЫ
КӨПІРШІКТЕРМЕН ЖҮЗЕГЕ АСАДЫ.
МЕМБРАНАЛЫҚ ЛИПИДТЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ТИПТЕРІ.
ГЛИЦЕРОФОСФОЛИПИДТЕР (ФОСФОГЛИЦЕРИДТЕР) – БИОЛОГИЯЛЫҚ МЕМБРАНА ЛИПИДТЕРІНІҢ
НЕГІЗГІ КЛАСЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОЛАРДЫҢ АТЫНДА КӨРСЕТІЛГЕНДЕЙ,
ФОСФОГЛИЦЕРИДТЕР, ГЛИЦЕРОЛ МОЛЕКУЛАЛАРЫНАН, МАЙЛЫ ҚЫШҚЫЛДАРМЕН
ЭТЕРИФИЦИРЛЕНГЕН ЕКІ ГИДРОКСИЛЬДІ ТАПТАРДАН, ҮШІНШІСІ – СПИРТПЕН
ЭТЕРИФИЦИРЛЕНГЕН ФОСФОР ҚЫШҚЫЛЫ ҚАЛДЫҒЫНАН ТҰРАДЫ. ПОЛЯРЛЫҚ ЛИПИДТЕРДІҢ КӨП
БӨЛІГІ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖАҒЫНАН ҮЛКЕН ЕМЕС АУЫТҚУЫ БАР.

КЛЕТКА ДЕГЕНІМІЗ – ТІРІ АҒЗАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫ ЖӘНЕ ФУНКЦИОНАЛЬДЫ
БІРЛІГІ.

БҰЛ ПРОЦЕСТІ КЛЕТКА ТЕОРИЯСЫ ТҮРІНДЕ 1838-1839 ЖЫЛДАРЫ ШЛЕЙДЕН МЕН ШВАНН
ҰСЫНҒАН БОЛАТЫН. ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ КЛЕТКА ТЕОРИЯСЫНЫҢ КЕЛЕСІ ҚАҒИДАЛАРЫ
БЕЛГІЛІ:
4. Табиғатта клетка біртұтас құрылым. Тіршіліктің қарапайым және
күрделі түрлері, құрылымы, қызметі және генетикалық қатынастары
клеткамен іске асады. Тіршіліктің алғашқы қайнар көзі – клетка,
себебі сыртқы ортадан клетка арқылы ағзалар энергия және өнімдерді
қабылдайды. Клеткада биологиялық ақпарат сақталады.
5. Аналық клетканың бөлінуі нәтижесінде жаңа клетка түзіледі.
6. Клеткадан көпклеткалы ағзалар түзіледі, оларға жүйелі құрылым және
біртұтастық принциптер жатады. Көпклеткалы ағзалардың өзіндік
ерекшелігі бар, яғни бөлек клеткалардың сапасы және қасиеттерін
сипаттаушы құрылым біркелкі емес. Клеткалық теорияның үшінші
қағидасы бөлек және біртұтастық қарым-қатынас мәселесін анықтайды.
1858 жылы Вирхов клетка патологиясын дәлелдеді, мұнда адам
ағзасындағы аурулар, клетканың бұзылуымен байланыстыруға болады.
Клетка өз алдына бөлек ағза түрінде, оларға (бактериялар, балдырлар
және т.б. ағзалар жатады), және көпклеткалы жануарлар және өсімдіктер
тіндері құрамында тіршілік ете алады. Клетка ағза түріне тәуелді, бір-
бірімен көлемі, пішіні, химиялық құрамы және қызметі бойынша ажырайды.
Табиғат әлемінде клетка екі топқа бөлінеді: прокариот және эукариот
клеткасы. Эукариотты тип 2 тип астына бөлінеді: 1 – тип қарапайымдыларға
тән, 2 – тип көпклеткалыларға тән.
Прокариот клеткасының көлемі кішігірім ( диаметрі немесе ұзындығы 0,5
– 3 мкм –ден көп емес. Прокариот клеткасының құрамы: цитоплазмалық
мембранадан, цитоплазмадан, рибосомалардан, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.