Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру жолдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Жергілікті өзін.өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін.өзі басқарудың мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Жергілікті өзін.өзі басқарудың принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Жергілікті өзін.өзі басқарудағы шетелдік тәжрибені пайдалану ... ... ... 11
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін.өзін басқарудың даму ерекшеліктері
2.1. Қ.Р.да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін.өзі басқарудың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2. Қазақстанда жергілікті өзін. өзі басқарудың экономикалық және қаржылық жүйесінің даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІІ Қ.Р.да жергілікті өзін.өзі басқару жүйесін жетілдіру бағыттары
3.1. Жергілікті өзін.өзі басқарудың ұйымдық құрылымы мен экономикасын құру бағыттарын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Жергілікті өзін.өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін.өзі басқарудың мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Жергілікті өзін.өзі басқарудың принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Жергілікті өзін.өзі басқарудағы шетелдік тәжрибені пайдалану ... ... ... 11
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін.өзін басқарудың даму ерекшеліктері
2.1. Қ.Р.да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін.өзі басқарудың даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2. Қазақстанда жергілікті өзін. өзі басқарудың экономикалық және қаржылық жүйесінің даму бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІІ Қ.Р.да жергілікті өзін.өзі басқару жүйесін жетілдіру бағыттары
3.1. Жергілікті өзін.өзі басқарудың ұйымдық құрылымы мен экономикасын құру бағыттарын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ жергілікті өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда көрсетілген.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине, ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2) мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны. Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті
Кіріспеге тоқталар болсақ жергілікті өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда көрсетілген.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине, ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2) мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны. Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті
Пайдаланған әдебиеттер
1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
2. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. .
3. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж.
4. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4
5. «Қ.Р. конститутциясының құқық неіздері» Алматы-2003ж
1. Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық, Алматы, "Жеті жарғы", - 2001ж.
2. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. .
3. Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7., 2003ж.
4. Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары". "Саясат" №4
5. «Қ.Р. конститутциясының құқық неіздері» Алматы-2003ж
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты
Экономика факультеті
Менджмент және маркетинг кафедрасы
Муниципалды менеджмент пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру
жолдары
Қабылдаған:
Орындаған:
Тобы:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқарудың
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
3. Жергілікті өзін-өзі басқарудағы шетелдік тәжрибені
пайдалану ... ... ... 11
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзін басқарудың даму
ерекшеліктері
1. Қ.Р-да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Қазақстанда жергілікті өзін- өзі басқарудың экономикалық және
қаржылық жүйесінің даму
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 19
ІІІ Қ.Р-да жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру
бағыттары
3.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдық құрылымы мен экономикасын
құру бағыттарын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .34
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ жергілікті өзін-өзі басқару - бұл
"мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін
-өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын
не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді
шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл
әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен
мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде
айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда
көрсетілген.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді
және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет
органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз
кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы
өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу
концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың
қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы
қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-
өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті
өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының
құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине,
ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен
туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық
сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық
билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2)
мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары
арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл
халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті
өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес
жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының
қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны.
Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі -
халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті
қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады.
Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы
бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар
қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті
бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті
І Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны
Дүниежүзінің көптеген елдерінде (кейбір кішігірім елдерден басқасы) тек
орталықтан басқару мүмкін еместігі байқалды. Оларда жергілікті өзін-өзі
басқару орталық өкіметтік билікке қарама-қарсы күш ретінде қолданылды,
сондықтан ол қоғамның демократиялық саяси жүйесінің бірі ретінде
қарастырылады.
Жергілікті өзін-өзі басқару институтының ұзақ тарихы бар. Ең алдымен бұл
Көне Римде пайда болған. Қалалық басқаруды ол кезде муниципалды деп атаған
(латын тіліндегі типі - тяжести (ауыр) жоне саріо (қабылдаймын) деген
сөзден шыққан.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі алғаш рет XIX -ғасырда
Бельгия мен Францияда жасалынған болатын. Ол қауымдастықтың қызметі
ретінде сипатталды. Мемлекет қауымдастықты сұрамайды, ол тек заң шығару,
атқарушы және сот билігі тармақтарымен қатар жергілікті өзін-өзі басқаруды
төртінші билік ретіңде таныған (муниципалдық, коммуналдық, қауымдық).
Жергілікті өзін-өзі басқарудың пайда болуы-тұрғылықты халықтың өздерінің
экономикалық және саяси ортақ мүдделерін сезінулерінің нәтижесі.
Ресейде қалалық өзін-өзі басқару Новгородта, Псковта пайда болып,
кейініректе зсмство мекемелеріне ұласады. Бірақта көп ұзамай земствоның
өзін-өзі басқару органдары советтермен қатар қызмет істсген кезінде қажеті
болмай 1918 жылдың ортасында қалалық өзін-өзі басқару органдарымен бірге
жойылады.
Міне, сондықтан жергілікті өзін-өзі басқаруды қайтадан жандандыру күн
тәртібіндегі өзекті мәселе болмақ.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербестік ретінде Қазақстан
Республикасында 90 жылдардың басынан бастап, алдымсн одақтық (1990),
артынан еліміздің (1993) жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы
Заңдары қабылданғаннан кейін қалыптаса бастады.
І990 жылғы 9-сәуірдсгі КСРО-ның "КСРО-дан жергілікті шаруашылық және өзін-
өзі басқарудың жалпы бастамасы туралы" қабылданған заң жергілікті өкімет
органдарының дамуының негізгі бағыттарын, олардың қалыптастыру принциптері
мен қызметін анықтайды.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді
және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет
органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз
кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы
өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу
концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың
қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы
қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-
өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті
өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының
құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине,
ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен
туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық
сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық
билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2)
мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары
арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл
халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті
өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес
жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының
қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны.
Бұл анықтамадан оның негізгі мынадай белгілерін айыруымызға болады:
І.Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше
субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды
жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге
асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі,
аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық
маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті
бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті.
Қауымдастық құрыдымдардың халқы жергілікті өзін-өзі басқаруды тікелей
сайлау {рефереңдум) жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты
қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардан жергілікті өзін-
өзі басқарудың сайланбалы және басқа да органдары арқылы жүзеге асыруы
мүмкін.
2.Жергілікті өзін-өзі басқару қоғам мен мемлекетті басқарудың
демократиялық механизміңде ерекше орын алады.
Бұл мәселенің өзегі - жергілікті өзін-өзі басқару, олардың органдары
мемлекеттік басқару механизімінің құрамдас бөлігі болып есептелмейді. Бірақ
біздің елімізде бұлар мемекеттік үкімет органдарымен өте тығыз байланыста
тұрады, өйткені олардың бірыңғай ортақ қайнар көздері халық билігі болып
табылады. Жергілікті өзін-өзі басқару қызметін атқаруда мемлекеттің ролі
орасан зор. Айталық жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру және дамыту
үшін қажетті құқықтық, ұйымдық, қаржылық, т.б.жағдайлар жасайды. Және де
жергілікті өзін-өзі басқару құқығын жүзеге асыруда халыққа жәрдем береді.
Бұлардың оргаңдардың дербестігіне өзінің заңда көзделген өкілетті шегіңде
мемлекет кепілдік беруі тиісті. Қайткен күнде де, мемлекеттік органдардың
жергілікті өзін-өзі басқару оргаңдарының қызметіне араластауы қажет.
Жергілікті өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес.
Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның
қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете
жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын
халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске
асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық
биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде
айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда
көрсетілген. Оңда мынадай мәселелер қамтылған:
1) жергілікті қауымдастық аумағының шекарасы мен құрамы;
2) жергілікті қауымдастықтың қарауына жататын мәселелер;
1) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тізбесі мен атауы, соңдай-ақ
олардың айрықша құзыреті;
2) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылу тәртібі мен құзыреті;
5) жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілеттіктерінің мерзімі;
б)жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерін қайтарып
алудың, мерзімінен бұрын тоқтатудың, жергілікті қауымдастық халқының оларға
сенбестік білдіріуінің өзге де жауаптылық түрлеріне тартудың қабылданған
шешімдерінің негіздемесі. мен тертібі;
7)жергілікті.өзін-өзі басқаруды жүзеге асырудың экономикалық, қаржылық
негіздсрі туралы мәліметтерді, жергілікті қауымдастықтың меншігін
иемденудің, пайдаланудың, билік етудің жалпы тәртібі;
8)жергілікті қауымдастықтың кірістері мен-шығыстарының сметасын
әзірлеумен орындау тәртібі;
9) заңдарға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру туралы
басқа да мәселелелер.
, Жарғыны азаматтардың бастамашы тобы әзірлейді және жергілікті
қауымдастықтың халқы тікелей дауыс беру арқылы көпшілік дауыспсн
қабылдайды. Және ол әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс,
ал оның үлгі жартысын үкімет бекітеді.Мұндай шешімдерді орындау жергілікті
қауымдастықтың аумағында орналасқан барлық мекемелер, ұйымдар және
кәсіпорындар, олардың ұйымдастырушылық құқықтық нысандарына қарамастан,
сонымсн қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен азаматтар үшін
міндетті болып табылады.
4. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін сипаттарын өзекті белгісінің
бірі- оның дербестігі,
. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік берітеді (Конституцияның -89-бабы,
4-тармақ). Жергілікті өзін-өзі басқаруды халықтың өз билігін жүзеге
асыратын нысанының дербестігі ретіңде мемлекет таныды. Ол мынадан -
мемлекет, қоғам басқару жүйесінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
ұйымдасты-рушылық .бөлектігінен көрінеді.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың және оның кепілдіктерінің маңызды
көрінісі -бұл мемлекет танитын өзінің функциясын іске асырудағы қаржы-
экономикалық ресурстарға құқықты. Жергілікті маңызы бар мәселелерді
халықтың еркін шешуі демократиялық институттардың қызмет істейтінін
аңғартады;
Жергілікті өзін-өзі басқару белгілі бір конституциялық принциптерге
негізделінеді, яғни оның ұйымдастырылуына негізгі идеялар, бастапқы
ережелер қаланады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында (89-бап}
мынадай жергілікті өзін-өзі басқарудың. негізгі принциптері бекітілгені
І.Жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі еркін шешуі.
2,Жергілікті өзін -өзі әр алуан басқару орындарын ұйымдастыру мен қызмет
тәртібін азаматтардың өздері белгілеуі.
З.Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне мемлекет
тарапынан берілетін кепілдіктер.
Еркіндік принципі дегеніміз-жергілікті өзін-өзі басқару бостандығы, яғни
жергілікті маңызы бар мәселелерді өз өкілеттілік көлемінде шешуі. Ол үшін
мынадай жағдайларды орындаулары қажет ұйымдастырушылық, экономикалық,
психологиялық. Бұл байланыстардың мәнісі мынада:
1. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылымына, оның лауазымды
адамдарының тағайындалуына мемлекет органдары мен лауазымды адамдарының
ықпалының жоқтығы;
2. жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға мемлекет органдары мен
лауазымды адамдары қатысады;
3. жергілікті өзін-өзі басқарудың лауазымды адамдарының мемлекеттік
қызметкер ретінде есептелінбеуі;
4. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімін тек оны қабылдаған
органдармен лауазымды адамдар ғана жоя алады, немесе олар соттың шешімімен
жарамсыз деп танылуы мүмкін. Мұндай актілердің қолданылуы прокурордың
наразылығы бойынша тоқтатылуы мүмкін.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру оның ұйымдастырушылық
нысандарының әр алуандығымен ерекшеленеді. (бұл азаматтардың тікелей және
өкілді демократия арқылы іске асыруы).
Мұның өзі көптеген себептерге байланысты. Біріншіден, оның
ұйымдастырылуына Қазақстан Республикасының біртұтас мемлекет ретінде
дербестігі мен тәуелсіздігі өз ықпалық тигізуі мүмкін. Екіншіден, Қазақстан
Республикасы — көпұлтты мемлекет, оның ішіңде көптеген региондары өзіндік
ерекшелігімен, тарихи және басқа да жергілікті дәстүрмен айрықшаланады.
Осының барлығы да жергілікті өзін -өзі басқаруды іске асырған кезде, әрине,
әсер етпей қалмайтындығы сөзсіз..Үшіншіден,тұрғылықты халықтың өздері де
жергілікті өзін-өзі басқарудың өзге де нысандарын қалап алулары мүмкін.
Жергілікті өзін-өзі басқару кұзыретінің материалдық-қаржы ресурстарына
сәйкестігі. Жергілікті өзік-өзі басқару функциясын іс жүзіне асыруға
қажетті материалдық-қаржы құралдарымен қамтамасыз етілуге тиісті.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, өзге де заңдары олардың
экономикалық және қаржылық дербестігіне де кепілдік береді, соның ішінде,
коммунальдық мүліктің меншікке берілуін қамтамасыз етілуі;
Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізі болып мыналар
табылады: I) жергілікті қоғамдастықтың мүлкі; 2) заңдармен тиым салынбаған
өзге де мүлік.
Жергілікті қауымдастықтың қаржылары мынадай кіріс көздерінен тұруы
мүмкін:
1) жергілікті бюджеттен белінетін қаражаттан;
2) жергілікті қауымдастық құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға
тиесілі мүлікті жалға тапсырудан алынған жергілікті қауымдастықтың
кірістерінен;
3) жергілікті қауымдастықтың халқының өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде
алынған кірістерден;
4) заңды және жеке түлғалардың ерікті қайырмалдықтарынан; .
5) заңдармен тиым салынбаған өзге де кездерден қалыптасады.
Жергілікті қауымдастықтың қірістері мен шығастарының (бюджет) сметасы,
соңдай-ақ оның орындалуы туралы жылдық есеп тиісті жергілікті
қауымдастықтың Кеңесімен бекітіледі.
6. Жергілікті өзін-өзі басқарудың органдары.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жататындар:
1) жергілікті қауымдастық кеңесі-тұрғылықты 1000 және одан
да көп адамнан тұратын тиісті елді мекеннің халқы сайлайтын,
оның мүшелерінен құрылған, жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілді
органы. Кеңес мүшелерінің саны он адамнан аса қоймайды.
Түрғындары 1000 адамнан кем елді мекендерде кеңестің функциядарын
тұрақты елді мекен азаматтарының жиыны жүзеге асырады.
2) жергілікті қауымдастықтың жәмияты-жерглікті өзін-өзі басқарудың жетекші
басқаратын атқарушы органы болып табылады.
3) жетекші-жергілікті өзін-өзі басқарудың атқарушы органының басшысы. Оны
тиісті елді мекеннің халқы сайлайды. Егер оның өкілеттілігі тоқтатылатын
болса, онда Жәмияттың да өкілеттілігі тоқтатылады. Оған әрбір 18 жасқа
толған және тиісті жергілікті қауымдастықтың аумағында тұрақты тұратын
Қазақстан Республикасының азаматы сайлана алады.
1.3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың принциптері
ЖӨӨБ-дың формалары мен типтерінің көптігіне карамастан ЖӨӨБ жүйесін
қамтамасыз ететін бірнеше негізгі принциптерді бөліп көрсетуге болады.
Демократизм принципі - аймақтық масштабтағы мәслелерді шешуде халықтың
кең катысуы. Бұл принциптің қызметі муниципалитеттің ағымдық ісіне қоғамды
тарту механизміне негізделеді, терриотория аймағындағы қоғамдық
бірлестіктердің өкілеттіктері мен жауапкершілік шегін бекітумен
жүргізіледі.
Субсидиярлы принципі - басқарудың түрлі деңгейлері арасындағы
өкілеттіктерді бөлу мен қайта бөлу процедурасы. Осы принциптің қолдану
аясында билікті атқару өкілсттігі мен осы органдардың халық арасындағы
жауапкершілік реттілігінің тұрақты болуын анықтайды. Төменгі деңгейде
атқаруға мүмкін болмаған жағдайды ғана өкілеттігі жоғары деңгейдегі органға
беру, осы принципке сәйкес келеді.
Бұл принципке басқару деңгейлері арасындағы басқару қызметін тиімді
бөлу, тиімділіктің басты критериясы болып халық арасында қажеттіліктерді
максималды қанағаттандыру болып табылатын қажеттілігі ескеріледі, содай-ақ
билік субъектілерінің арасындағы жауапкершілікті қатаң бөлу міндетіне
негізделеді. Билік құрылымдары арасындағы билікті бөлудің басты бейнесі ол,
халыық пен билік арасындагғы аралықты қысқарту да осы принципке сәйкес
келеді.
Комплементарлы принцип — тік басқаруды бөлу арқылы билік функцияларын
теңдей бөліну жағдайын құру. Осы принципке сәйкес басқару құрылымындағы
билік өкілеттіктерінің бөліну, жоғарыдан, сонымен бірге төменнен де
жүргізіледі. Бұл қоғамды бұзуға әрекеттенетін жасырын орталық басқарудың
туу мүмкіндігін шектейді.
Депортаментализаций принципі — ЖӨӨБ органдарының функционалды және
терриоториолды функциясын есепке алады.
Орталықсыздандыру принципі — жекелеген аймақтарға басқару функциясын
осы аймақтың өзіне беріледі.
Орталықсыздандыру механизмі мемлекеттік және муниципалдық органдар
пәнін енгізудің мөлдір бастамасының қалануып қажет етеді. Орталықсыздандыру
мемлекеттік өкіліттіктігінің қажетті ресурстарып орындау үшін жергілікті
жерге бөлінген кепілдіктерді делегирлеуді ұйғарады.
Орталықсыздандыру механизмі құру реттілігі келесі пунктерді қамтиды.
1. Әрбір муниципалды бірлестіктерде мемлекет өкілеттігінің құрылуы;
2. Олардың орындалуына бағытталған материалдық және қаржылық
құралдарының көлемін анықтау;
3. Заңға сәйкес мемлекеттің іске асырылып жатқап өкілеттігін
беруді құжаттау;
4. Өкілеттікті беру механизмінің тиімділігі мен сапасын
анықтау.
ЖӨӨБ белгіленген ұлттық заң шеңберіндегі мемлекеттік міндеттср
аясындағы қоғамдық мүдделердің бөлінуін басқару тәртібі, тек өз терриотория
мүдделері аясында жүргізетін жеке билік органдарын сайлау арқылы жүргізуді
ұйғарады.
ЖӨӨБ-дың басты принциптері арасынан мыналарды айрықша көрсетуге болады.
1. Жергілікті билік органдарының сайланбалылығы;
2. Коммуналдық меншіктің болуы;
3. Жергілікті билік пен халық арасындағы қатынастардың келісімі
негізі;
4. Өзіндік кіріс ағымы себінен территориялық кажеттіліктерді
қанағаттандыру;
5. Әлеуметтік сферада ЖӨӨБ-дың жетік мамандануы:
6. Муниципалды қызметкерлердің лауазымды қызметке конкурстық жүйе
арқалы орналасуы;
7. Берілген терриоториядағы тұрғылықты халыққа есеп беру:
8. Шешім қабылдау еркіндігі;
9. Құқықпен қорғалуы.
Осығанан байланысты ЖӨӨБ жергілікті маңызмы мәселелерді шешудегі
халықтық билік формасы ретінде көрінеді. ЖӨӨБ-дың мәні—бұл азаматтардың
жалпы алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін өз ынталарымен ерікті бірігуі.
ЖӨӨБ-дың келесі - идеялық, доктриналық, қамтамасыз етушілік
негізін қалаушы принцинтсрі;
- жергілікті мемлекеттік басқару мен ЖӨӨБ органдарының өзара
әрекеттестігі;
- мемлскеттің институционалдык параметрлеріндс ӨӨБ-дың дамуының
көрінуі;
- ӨӨБ-да азаматтардың кең көлемде қатысу еркіндігі және құқығы;
- бекітілген заң шеңберінде өздерінің жеке инициативасын жүзеге асыру
үшін толық еркіндікте болуы.
1. Қазақстанда жергілікті мемлекеттік басқару мен ӨӨБ органдарының
өзара әрекеттестік принципі ерекше қызығушылық тудыруда. Бұл келесі
факторларға негізделеді.
ҚР Конституциясы (89-бап) халықтың жергілікті ммаңызды мәселелерін
өздері шешуін қамтамасыз ететін ЖӨОБ-ды мойындайды ҚР Конституциясында
мемлекеттің бірден-бір қайнар көзіі халық деп белгіленгсн (1т. 3-бап).
Конституциялық ережені ойша сараптау мемлекеттік билік жүйесіндегі
мемлекеттік билік институттарының халық билігімен бірге болатынын түсінуге
негіз береді.
Қазақстан Үкіметі мен орталық атқару органдары басқаруың барлық
деңгейіндегі процестерінде басқару мүмкіндігі шектеулі екендігін мойындайды
және аймақтық саясат концепцпясына (ҚР-ның Министрлер Кабинетімен
келісілген, 1996ж) сәйкес жергілікті органдарға істің бір бөлігін беруге
дайын.
Жергілікті өкілетті және атқарушы органдарды кайта құруды ұйымдастыру
ертеден көзделген, бірақ оны іске асыру текк біртіндеп қана емес, сонымен
қоса құрылымдық жағдайына да басшылық жасау қажет.
Мемлекеттік және муниципалдық құрылымдағы ӨӨБ-дың даму тәжірибесінің әр
алуандығы екі тұрақты концепцияға бағытталады. Олар тек түрлі тәжірибеге,
салтқа, мәдениетке ғана емес, сонымен бірге құқықтық жүйеге де негізделген.
Мәселен: AҚШ-тa ЖӨӨБ штаттардың орталық органы мен федералдық органдарға
қарсы салмақта тұру ретінде туындаған. Ұлыбританияда муниципалды билік
дербес ішкі басқаруға артықшылықтарды беру ретімсн туындаған.
Әлеуметтік құрылымның мұндай қалыптасуынының негізінде мемлекеттің
жалпы билік жолына тосқауыл ретіпде билік орталықсыздандыру мен
персоноцентризм (жеке индивид) ғұрыптары болды. Бұл ғұрыптар үлгілі
құқыққа сүйенетін сот билігі тұлғасындағы сенімді қорғаушыны иемденді.
Енропаның ӨӨБ моделі теріс салтта жазылған құқық жүйссіне сүйенетін
мемлекет билигі тарапынан ӨӨБ-ға күшті әкімшілік қорғаушы жүргізді.
Мәселелерді шешу ізденістері қоғамды мемлекетке, жеке индивидке, толық
әлеуметке (социоцентризм) қарсы қоюдан емес әлеуметтік қатынастың төменгең
терендетілген: гуманистикалық бейімделу немесе тұлғаның функционалды-
догматикалық концепдиясы тұрады. Екі концепцияда қайта ұйымдастырудың
генетикалық кодына тікелей қатысты (адам, түлға мақсат ретінде және ол үшін
құқық бар: адам-құқыкпен жазылатын функции құралы). Гуманистикалық
концепция келесі әлеуметтік бағытты қамтиды: адам табиғаттан өзін бөле
отырып, әлеуметтік топты, қоғамды, қоршаған ортаны және өзін таниды. Ол
білімін дамыта отырып өзін-өзі таниды және сол сияқты ӨӨБ мүмкіндігіне
ұмтылады.
Функционалды-догматикалық концепция берілген функцияны құжаттау
құқығымен негізделеді, мәселен: басшы мен бағынышты қызметкері әкімшілік
қызметтік жобалардағы тізімде шектслген жекелікке негізделген.
Гуманистік және функционалды-догматикалық тұлғалық концепциялардың бір-
біріне қарсы келуі қоғам мен мемлекеттің өзара белгілі қызметтерін
бейнелейді.
2. ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілері "Жергілікті өзін-өзі басқарудың"
Европалық Хартиясында бейнеленген. Ең алдымен ЖӨӨБ органдарының құрылуы мен
даму тәжірибесімен берілген құжат ӨӨБ қажеттілігін мойындау ғана емес,
сонммен бірге муниципалды биліктің Конституцияда бекттілу қажеттілгін
көрсетеді.
ЖӨӨБ-дың құқықтық кепілдік өлшемі мыналар болуы тиіс:
а) ЖӨӨБ-дың ұйымдық қиғастығы, оның органдарының мемлекеттік
басқару жүйесінде көрінуі;
б) ЖӨӨБ органдарының өзіндік дербес экономикасы мен қаржысының
болуы;
в) ЖӨӨБ органдарының басқа да органдар мен үйымдap арасында
өзара құқықтық әрекеттестігі мен толық субъкті құқығының болуы
(жеке бюджет пен меншікті басқару және оған билік ету, өзінің жеке шешім
қабылдау құқығы және т.б.). Мысалы: Жапония Конституциясы ЖӨӨБ туралы
заңында (%-100) бап жергілікті қауым: 1) нормативтік актілерді
қабылдайды; 2)жергілікті бюджетті нақтылайды; 3) жергілікті
салықтарды, төлемдерді анықтайды; 4) аруашылық келісімдерді жүргізеді;
5) муниципалды косіпорынды басқарудың принципті міндеттерін шешеді; 6)
жергілікті атқарушы органдардың қызметіне тексеру жүргізеді.
г) ЖӨӨБ формаларының алуан түрлілігі, тарихи, аймақтық мәдени
ғұрыптар мен экономикалық мүмкіндіктерін есксретін ЖӨӨБ
органдарының құзыретімен өлшенеді.
Осыған орай ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілерінің құжатталуы ҚР-ның
Контситуциясымен ӨӨБ жөніндегі арнайы заң актілерімен және ЖӨӨБ
Жарлықтарымен қамтамасыз етіледі.
1.3.Жергілікті өзін-өзі басқарудағы шетел тәжрибесін пайдалану
Біздің елімізде жергілікті өзін-өзі басқару мәселесі жаңадан қалыптаса
бастағанын ескеріп, енді осының төңірегіңде басқа шет мемекеттері, соның
ішіңде, Францияны еске алайық. Онда жергілікгі өзін-өзі басқарудың
аумақтық кіші құрылымдық бөлігі - коммуна болып табылады (қазіргі кезде
оның саны 40 мыңнан асады). Коммуналық қалалық (қаладағы аудандар) және
селолық болып бөлінеді. Коммунаның басқару органдарына 6 жылға саналатын
муниципалдық кеңес жатады. Оның депутаттарының саны тұрғылықты халықтың
санына байланысты.
Муниципалдық кеңесті мэр басқарады. Францияда оның өкілеттілігі өте
күрделі, өйткені, ол бірінші жағынан сайланбалы адам болса, екінші жағынан
алып қарасақ ол - үкіметтің агенті ретінде заңдардың орындалуын қарауға,
мемлекеттік аппаратың кейбір бөліктерінің қызметін бақылауға тиіс (мысалы,
муниципалдық полиция). Мэрмен бірге оның орынбасарлары сайланады (1-12
адамға дейін), ал үлкен қалаларда, айталық Парижде, Марселде, Лионда, т.б.
мэрдің орынбасарлары одан да көп.
Мысал ретіндс Трамбле-ле-Гомес деп аталатын кіші-ғүрым қаланы алалық.
Париждің қасында орналасқан, 30 мыңдай түрғындары бар. Қаланың өмірін
муниципалыдық кеңес басқарады. Кеңесте небарлығы 35 депутат жұмыс. істейді.
Жасырын дауыспен мэрді, оның 10 орынбасарларын сайлайды. Мэрмен бірігіп
олар кеңес бюросын құрайды. Осы депуттардың ішінде тек қана тұрақты негізде
мэр ғана қызмет атқарады, ал қалған депутаттар мамандығы бойынша жұмыс
істейтін жеріндс тұрақты кызмет атқарып, сол жерден еңбек ақы алады, тек
бір рет жұмыстан босатылады. Осыған орай айтатынымыз бұл тек қызметкерлерге
қатысы бар, ал өндірістен ешкімді де босатпайды. Мэр аппараты 80
қызметкерлерден тұрады. Оны мэр кеңестің хатшысы басқарады. Ол барлық
күнделікті жұмысқа жауапты. Бұл лауазымдағы адам депутат болуға жоқ.
Кеңестің бюросы дсмалысына бір рет жиналады өзі толық құрамында айына бір
рет жиналады, онда да тек мәжілісінде қабыдданған шешімді бекіту, не оны
бекітпеу Мэрдің барлық шешімдері бекітілуге жатады.
Келесі өзін-өзі басқарушы аумақтық бөліктер департамент. Оның органы -
генералдық кеңес, оны бірнеше коммунадан тұратын округ (кантон) сайлады. Әр
кантоннан бір генералдық кеңесші сайланады. Бірінші мәжілісте генералдық
кеңес төрағасың, оның орынбасарларын, хатшысын (олар кеңестің бюросын
құрайды) және 4-7 адамнан тұратын департаменттің комиссиясын сайлайды.
Бұлар жылына екі сессия болатын шақырымдардың аралығында генералдық
кеңестің атқарушы органы болып табылады.
1982 жылғы реформада генералдық кеңеспен дспартаменттік комиссиясының
өкілеттілігі едәуір кеңейтілді. Ең басты сңгізілген жаңалық-префектің
қызметіне кеңестік және комиссиялық бақылау жасау болатын. Ендігі жерде
префект өз билігінше генералдық кеңестің шешімін бұзуға не жоюға қақысы
жоқ, ол тек келіспеген жоғарғы- инстанцияға шағымданып, наразылық білдіре
алады.
Осыған орай мынаны естен шығармауымыз керек: француздық жергілікті өзін-
өзі басқарудың барлық ауыртпалык ортасы — коммунаа болып қала береді.
Департаменттегі генералдық кенестің міндеті бұрынғысынша өзгеріске ұшыраған
жоқ. Оған жататындар — жол құрылысы, қоғамдық көлік, әкімшілік үлгілерді
қолдануға беру, әлеуметтік көмек көрсететін орталық ведомстволарға
көмектесу (ауруханаларға, қарттар үйлеріне, жетімдер үилеріне) және оқу-
ағарту ісіне қамқорлық жасау (лицейлерге, департамент төңірегіндегі жоғарғы
оқу-мектептеріне).
1955 жылы Францияның барлық аумағы 21 экономикалық регмонга бөлінген
болатын, бертіндеп келе оның саны 26-ға жетті, Олардың әрқайсысының қасында
префект-үйлестіруші (координатор) тұратын (соңынан ол республика комиссары,
қазіргі кезде республика префектісі деп аталынып жүр). 1973 жылдың
қарашасынан бастап, префект- үйлестірушімен қатар екі регионалдық ассамблеи
қызмет атқара бастады: регаоналдық кеңес (сенаторлар, депутаттар,
генералдық және муниципалдық кеңестердің өкілдерінен құрылған) және
экономикалық-әлеуметтік, мәденн комитеттер (кәсіподақ, қоғамдық ұйымдар мен
мәдениет ассоцияларының делегаттарынан тұратын).
1982 жылғы реформа регионалдық республика префектінің бөлігін тарылтып,
регионалдық кеңестің және оның төрағасының өкілеттілігін одан әрі кеңейтті,
бірақ ол қалай да болмасын бірақ басты мәселені шеше алған жоқ - региоңда
сайланбалы оргаңдарды құру (Корсик аралынан басқа). Өйткені, экономикалық
регионға толық (яғни сайлану) мәртебесін берудің өзі ұсақ коммуналардың
өміріне әсерін тигізер еді (әсіресе, селолық). Оларды бір ірі бөліктерге
біріктіруте . болар еді. Оның әзі, әрине, сайланбалы мерилердің және
муннципалдық кеңесшілердің орнын алып тастауға кесірін тигізері сөзсіз.
Ал енді Америка Кұрама Штатыңда жергілікті өзін-өзі басқару өзгеше. АҚШ
федеральдық жүйесі штаттардан басқа округтерге не графстволара бөлінеді
(олардың құрамына кейбір кезде таундарда бар).
Округтегі ең басты атқарушы орган - кеңес (халықтың тіке сайлауы арқылы
құрылады).
Оның өкілеттілігі - 4 жыл. Кеңестің төрағасын округ тұрғындары сайласа,
ал оның мүшелерін аудан тұрғындары сайлайды. Осыған қарамастан, округтің
басшысы өз іс-әрекеттері бойынша шектелінеді. Округтің кеңестік
функциясының заң шығару. Кеңес өз өкілеттілігі шегіңде әртүрлі жарлықтар,
резолюциялар, ережелер шығарады. Кеңес оқругінің әкімшілік аппаратына
басшылық етеді Әкімшілік аппарат тұрақты негізде жұмыс істейді, ал кеңес
болатын болса айына үш рет жиналады.
АҚШ-та ең соңғы әкіммшілік деңгей таундар мен қалалық му-ниципалитер.
Таунда тұрғындар зайырлы және дінн мәселелерді бірігіп шешеді, ол үшін
қауымдастық кеңесін сайлайды. Кеңес тек 5-6 мық түршлықты халқы бар
жерлерде ғана қүрылады. Ал егерде оның саны кем болса, онда таундарды жалпы
жиналыс бас-қарады.
Муниципалитеттік қалаларда кең таралған жүйе "мэр-кеңес-комиссиялар"
(бул-Чикаго, Лос-Анджелес сияқты ірі қалаларда болады). Билк - қалалық
кеңестердің қолында.
АҚШ қалаларында Кеңес өзінің төрағасын - мэрді сайлайды, оның басты
негізі қызметі төрешілдік ету, ал әкімшілік басшысы - бұл кәсіпкерлік
менеджер табылады, оны Кеңес қызметке қабылдайды.
Сөйтіп, қорта айтатын болсақ, АҚШ, Франция мемлекеттеріндегі жергілікті
аумақтық бөліністерде жергілікті басқарумен қатар жергілікті өзін-өзі
басқару ұштастырылып жүргізіледі.
Салыстырма ретінде Ресей Федерациясындағы өзін-өзі басқару органдарына
тоқталалық. Онда жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілді және
муниципалдық құрылымының басшысы болып бөлінеді Оның біріншісіне —Думма,
муниципалдық комитет, азаматтардың жиналысы (жиыны) жатады. Ал,
муниципалдық құрылымның басшысы - мэр, староста және т.с.с. Ол жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының атқарушы билік фун-кциясын атқарады
Муницилальдық құрылымның басшысы -бұл сайланбалы лауазымды адам, мұнымен
қатар басқа да сайланбалы қызметкерлер болуы мүмкін. Мысал, ретінде
Новочеркасек қаласындағы өзін-өзі басқаруды алалық. Оның тұрғыны -200 мың
адам. Қалалық думада-25 адам. Қалалық мэр Думадан бөлек сайланады, бірақ
оның мәжілісінде төрағалық етуге құқығы бар. Мэрдің әкімшілігін мэрдің өзі
құрады, оның өзіне ғана бағынады.
РФ Коиституциясының 130-бабыңда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
өкілеттілігі анықталған.
Ол- жергілікті маңызы бар мәселелер, оларды жинақтай келе мынадай төрт
топқа бөлуге болады:
біріншіден, жалпы шаруашьлық мәні бар, белгілі бір аумақта
орналасқан объектілерді басқару; ,
екінішден, жалпы әлеуметтік мәні бар объектілерді басқару;
үшіншіден, аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын жергілікті жоспарлау;
төртіншіден, адам мен азаматтың кейбір құқықтары мен бос-тандықтарын,
қоғамдық тәртіпті, қоршаған ортаны қорғау және оны қамтамасыз ету.
Жергілікті өзін-өзі басқару Ресейдің бүкіл аумағында күргізіледі. Бірақ,
конституциялық құрылысты, мемлекеттік қауіпсіздігін қорғау үшін жергілікті
өзін-өзі басқаруды іске асыру кезде азаматтардың құқықтары шектелуі де
мүмкін, Ал, енді муниципалдық құрылымның шекарасын тиісті аумақтың
тұрғындарының келісімінсіз ешкім де өзгерте алмайды.
Муниципалдық құрылымның құрылу, бірігу, өзгертілу, жойу тәртібі, ондағы
шекарасын белгілеу және өзгерту Ресей Федератциясында субъектілернің
заңдарымен тұжырымдалады.
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзін басқарудың даму
ерекшеліктері
3. Қ.Р-да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың даму
ерекшеліктері
Жергілікті мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды
реттейтін, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзыретін,
қызметінің ұйымдастыруын, тәртібін, сондай-ақ мәслихаттар депутаттарының
құқықтық жағдайын белгілейтін нормативтік .құқықтық актілердің іргесін
қалайтын қолданыстағы Қазақстан Республикасының Қонституциясы болып
табылады. Өйткені оның ҮІІІ бөліміме қарасты 85-бабында: жергілікті
мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай — күйіне жауапты
жергілікті өкілдікті және атқарушы органдар жүзеге асырады мұны одан ары
нақтылай түседі, {86-89 бб.). Осы мәселені әрбетінші нормативтік-құқықтық
актілердің бірі --2003 жылғы 23 қаңтардағы "Қазақстан Республиксасындағы
жергілікті мемлекеттік басқару туралы еліміздің заңы. Ол 4 тараудан,
тарады. Бірінші тарауы "Жалпы ережелер", екіншісі "Мәслихаттарды құру,
олардың құзыреті және қызметін ұйымдастыру, үшіншісі "Әкімдер және
әкімияттар, құрылуы, құзіреті және қызметінің ұйымдастырылуың, төртіншісі
"қорытынды және өтпелі ережелер тақырыптарына арналған. Осы мәселеге 1998
жылғы 20-мамырдағы "Қазақстан Республикасының астана мәртебесі", 1998 жылғы
1-шілдедегі "Алматы қаласының айрықша мәртебесің, мемлекеттік қызмет,
сайлау т.б. туралы Заңдардың да қатыстығы бар. Демек, жергілікті
мемлекеттік басқару дегеніміз- бұл Заң актілерінде белгіленген құзырет
шегінде жергілікті өкілді және атқарушы органдар тиісті аумақта мемлекеттік
саясатты жүргізу, оны дамыту мақсатында жүзеге асыратын, сондай-ақ тиісті
аумақтағы істің жай -күйіне жауапты болып табылатын қызмет.
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде әкімшілік-аумақтық бөліністің
әрқилылығы көрініс табады, оның кызметінің экономикалық және қаржылық
негіздерін, әрине, жергілікті бюджет; коммунаддық заңды тұлғаларға
бекітілген мүлік, сондай-ақ заңға сәйкес коммуналдық меншіктегі өзге де
мүлік құрайды. Алайда, мәслихаттар мен әкімияттарға міндеттер, талаптар мен
шектеулер қойылады, олардың негізділеріне жататындар:
1).Жалпы мемлекеттік сыртқы және ішкі саясатқа қаржы және инвсстициялық
саясатқа сәйкес келмейтін шешімдердің қабылдануына жол бермеу;
2).ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Рсспубликасының
мүдделсрін сақтау;
3).Қызметтің қоғамдық маңызы бар салаларында белгіленген жалпы
мемлекеттік стандарттарды ұстану:
4). азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз
ету;.
Аумақты дамытуға байланысты мәслихаттар мен әкімияттар
қабылдайтын жоспарлар еліміздің стратегаялық даму жоспарла-
рына сәйкес келуі , әрі оларға бірыңғай еңбек рыногын, капи-
талды, қаржыны қалыптастыруға, тауарлар мен қызмет көрсетуді
еркін алмасуға кедергі келтіретін шешімдер қабылдауға тиым са-
лынады.
Ендігі жердегі біздің мақсатымыз – мәслихаттар мен
әкімияттарға, олардың аппараттарының құқықтық жағдайларына
байланысты сөз козғау.
Жергілікті мемлекеттік органдар мемлекеттің біртұтастығы, билігі,
кағиадалары шеңберінде құрылды. Жергілікті органдар мемлекеттік билікті
жергілікті жерлерде сайланған өкілетті депутаттар кеңесі арқылы басқарды.
Осы өкілетті органдар жергілікті аткарушы органдар болып табылады.
1993 жылы 28 қаңтарда жоғарғы кеңес тәуелсіз ҚР-ң тұңғыш
Конституциясын қабылдады. Конституцияда жергілікті өкілді органдар сақталып
қалды. Ал территориялық аймақтарда көптеген өзін-өзі басқаратын қоғамдық
комитеттер құрылды. 1993 жылғы 10 желтоқсанда жоғарғы кеңес Жергілікті
өкілді және атқарушы органдар туралы заң қабылданды. Бұл заң жергілікті
басқару органдарының жаңа моделі болып табылады.
1. Мемлекеттік басқару органдары және атқарушы кеңестер ұйымы деген
ұғым жойылды;
2. Өкілетті органдар (маслихаттар) әлі жергілікті өкілді орган
болып
қалыптаспаған еді. Жергілікті әкімшілік басшысы жергілікті халықтың өкілі
емес Президенттің өкілі болып табылады.
3. Өкілетті органдар аудандық деңгейге дейін қалыптасып, жергілікті ауылдық
жерлерде құрыла алмады;
4. Заңда Жергілікті өзін-өзі басқару ұғымы болмады. Оның орнына поселка,
ауыл және ауылдық окруктердің өкілеттік мүшелер жиналысы ұғымы қалыптасты.
Өкілетті мүшелер жиналысы бір жағынан ауылды жерлерде мемлекеттің
функцияларын атқарушы органдар болып табылады. Жиналыс өзін-өзі басқарудың
кейбір белгілерін ғана көрсетті.
1995 жылы 30 тамызда қабылданған ҚР-ң конституциясы бойынша мемлекеттік
басқару жүйесін реформалаудыц бағыттары мен негізгі қағидалары айқындалды.
Бұл Конституция бойынша ҚР-сы унитарлы мемлекетте көрсетілген. Осы қағида
мемлекеттің ұйымдастырушылық құрылымын анықтауды және Президенттік басқару
жүйесі орнықты. Парламент 2 палатадан тұрады:
1) Сенат;
2) Мәжіліс.
Жергілікті мемлекеттік басқару объектілеріне жергілікті өкілетті
органдар облыс, аудан, қала маслихаттары облыстық, аудандық, қалалық
атқарушы органдар қалалық және ауылдық әкімияттар жатады. Маслихат
депутттары жасырын дауыспен 4 жылға сайланады. Маслихат депутат санын
орталық сайлау комиссиясы анықтайды, яғни облыс депутат 50, қалалық 30,
аудандық депутаттар 25 дейін.
2001 жылы қаңтар айында ҚР-ң жергілікті мемлекеттік басқару туралы
заңы қабылданды. Заңның негізгі ұғымы төмендегідей:
Жергілікті мемлекеттік басқару - заңмен, басқа да акті бойынша
территорияны дамыту және мемлекеттік саясатты жүргізу мақсатында жергілікті
өкілетті және атқарушы органдардың іс-әрекеттері болып табылады. Облыс
әкімі (және басқа да әкімдер) ҚР-ң Президенті мен Үкіметінің өкілі болып
табылады. Ол өзіне тиісті территорияның әлеуметтік-экономикалық жағдайын
дамытуға жауапты. Жергілікті өкілетті органдар (маслихат) облыс пен
аудандардың депутаттарынан тұрады. Бұлар ҚР-ң заңына сәйкес жергілікті
жерлерде шешімдерді анықтайды және оның жүзеге асырылуын бақылайды. Сонымен
катар заң әкімияттар мен маслихаттардың негізгі міндеттерін, тараптарын
және шектеулерін анықтайды. Мемлекетгер мен әртүрлі инвестициялық қаржы
және жалпы мемлекеттік ішкі және сыртқы саясатына қайшы келетін шешімдерді
кабылдамауға, мемлекеттік стандартты сақтай отырып, ұлттық тұрақтылықты
сақтауға, азаматтардың құқықтарын сақтауға міндетті. Мемлекеттер мен
әртүрлі тиісті аймақты дамыту мақсатында құрған жоспарлары ҚР-ң
стратегиялық даму жоспарымен сәйкес болуы керек.
Облыстық әкімияты әкім мен оның орынбасарларынан, әкім аппаратының
жетекшісімен, атқарушы бірінші жетекшілерінен тұрады және жергілікті
бюджеттен қаржыландырады. Әкімияттардың әкімін Президент, Премьер-
министрдің ұсынысымен тағайындайды. Әкім төмендегі түлғаларды қызметке
тағайындайды және босатады:
1. Жоғары мемлекеттік органдардың келісімімен әкім орынбасарларын;
2. Облыстык әкім аппараты жетекшілігі мен оның бөлімше бастықтарын,
атқарушы органдардың жетекшілерін ішкі істер органдары бөлімшелері
басшыларын тағайындайды және босатады.
Сонымен бірге, әкім кәсіпкерлік қызметке лицензия береді, өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты
Экономика факультеті
Менджмент және маркетинг кафедрасы
Муниципалды менеджмент пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру
жолдары
Қабылдаған:
Орындаған:
Тобы:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқарудың
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
3. Жергілікті өзін-өзі басқарудағы шетелдік тәжрибені
пайдалану ... ... ... 11
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзін басқарудың даму
ерекшеліктері
1. Қ.Р-да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың даму
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2. Қазақстанда жергілікті өзін- өзі басқарудың экономикалық және
қаржылық жүйесінің даму
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 19
ІІІ Қ.Р-да жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жетілдіру
бағыттары
3.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдық құрылымы мен экономикасын
құру бағыттарын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .34
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ жергілікті өзін-өзі басқару - бұл
"мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес. Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін
-өзі басқаруды азаматтық қоғамның қайсі бір институтына жатқызуға болатынын
не болмайтының уақыт көрсете жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді
шешуге бағытталған тұрғын халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл
әрине, халық биліктік іске асыратын нысан. Қауымдастық билік пен
мемлекеттік билік — бұл тек халықтық биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде
айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда
көрсетілген.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді
және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет
органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз
кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы
өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу
концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың
қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы
қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-
өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті
өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының
құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине,
ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен
туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық
сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық
билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2)
мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары
арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл
халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті
өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес
жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының
қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны.
Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше субъектісі -
халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті
қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге асырады.
Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі, аудандық маңызы
бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық маңызы бар
қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті
бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті
І Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесінің мәні мен теориялық негіздері
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны
Дүниежүзінің көптеген елдерінде (кейбір кішігірім елдерден басқасы) тек
орталықтан басқару мүмкін еместігі байқалды. Оларда жергілікті өзін-өзі
басқару орталық өкіметтік билікке қарама-қарсы күш ретінде қолданылды,
сондықтан ол қоғамның демократиялық саяси жүйесінің бірі ретінде
қарастырылады.
Жергілікті өзін-өзі басқару институтының ұзақ тарихы бар. Ең алдымен бұл
Көне Римде пайда болған. Қалалық басқаруды ол кезде муниципалды деп атаған
(латын тіліндегі типі - тяжести (ауыр) жоне саріо (қабылдаймын) деген
сөзден шыққан.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі алғаш рет XIX -ғасырда
Бельгия мен Францияда жасалынған болатын. Ол қауымдастықтың қызметі
ретінде сипатталды. Мемлекет қауымдастықты сұрамайды, ол тек заң шығару,
атқарушы және сот билігі тармақтарымен қатар жергілікті өзін-өзі басқаруды
төртінші билік ретіңде таныған (муниципалдық, коммуналдық, қауымдық).
Жергілікті өзін-өзі басқарудың пайда болуы-тұрғылықты халықтың өздерінің
экономикалық және саяси ортақ мүдделерін сезінулерінің нәтижесі.
Ресейде қалалық өзін-өзі басқару Новгородта, Псковта пайда болып,
кейініректе зсмство мекемелеріне ұласады. Бірақта көп ұзамай земствоның
өзін-өзі басқару органдары советтермен қатар қызмет істсген кезінде қажеті
болмай 1918 жылдың ортасында қалалық өзін-өзі басқару органдарымен бірге
жойылады.
Міне, сондықтан жергілікті өзін-өзі басқаруды қайтадан жандандыру күн
тәртібіндегі өзекті мәселе болмақ.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербестік ретінде Қазақстан
Республикасында 90 жылдардың басынан бастап, алдымсн одақтық (1990),
артынан еліміздің (1993) жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы
Заңдары қабылданғаннан кейін қалыптаса бастады.
І990 жылғы 9-сәуірдсгі КСРО-ның "КСРО-дан жергілікті шаруашылық және өзін-
өзі басқарудың жалпы бастамасы туралы" қабылданған заң жергілікті өкімет
органдарының дамуының негізгі бағыттарын, олардың қалыптастыру принциптері
мен қызметін анықтайды.
1993 жылгы 10 желтоқсандағы "Қазақстан Рсспубликасының жергілікті өкілді
және атқарушы органдары туралы заңынан бастан жергілікті үкімет
органдарынның жүйесін реформалау процесі басталды. Оны қайта құру, өз
кезеңінде қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік, саяси салаларындағы
өзгерістердің маңызды факторы.
Қазақстан Республикасының тұңгыш Конституциясында билікті бөлу
концепциясы бірінші рет баянды етіліп, одан жергілікті өзін-озі басқарудың
қалыптасуы мен одан әрі дамуының құқықтық негіздерінің жаңа концепциясы
қисынды түрде туындады.
2ОО0жылғы 12-қыркүйектегі "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-
өзі басқару туралы" заң жобасы дүниеге келді. Бұл заң жобасында жергілікті
өзін-өзі басқару саласында қоғамдық қатынастарды реттеу, оның органдарының
құзыретін, ұйымдастыру және қызмет тәртібін белгілеу баян етілген. Әрине,
ол 1995 жылгы 30 тамыздағы ҚР Констнтуциясының өзекті мәселслерінен
туындап, оның қажеттігін экономикалық, әлеуметтік, саяси және идеологиялық
сипаттағы алуан түрлі себептср талап етіп отыр.
Қазақстан Рсепубликасының жаңа Конституциясының 3-бабына сәйкес халық
билікті: і) тікелей (яғни республикалық, референдум, еркін сайлау); 2)
мемлекеттік үкімет органдары; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдары
арқылы да жүзеге асырады. Сондықтан, жергілікті өзін-озі басқару - бұл
халықтық биліктің тағы да бір нысаны ретінде көрінеді. Демек, жергілікті
өзін-өзі басқару дегеніміз, ҚР Конституциясы мен заңдарына сәйкес
жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жөнінде аумақтық құрылымдар халқының
қызметін дербес тұрғыда жүзеге асыратын халық билігін іске асырудың нысаны.
Бұл анықтамадан оның негізгі мынадай белгілерін айыруымызға болады:
І.Ең алдымен айтатынымыз жергілікгі өзін-өзі басқарудың ерекше
субъектісі - халық, азаматтар болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқаруды
жергілікті қауымдастықтар және өздерінің басқа да органдары арқылы жүзеге
асырады. Олар ауылдың (селоның), кенттің, ауылдық (селолық) округі,
аудандық маңызы бар қаланың аумағы шегінде, ал облыстық және республикалық
маңызы бар қалаларда, астанада көшелер, орамдар, шағын аудандар
шегінде ұйымдастырулары мүмкін. Одардың міңдетті түрде, мүлкі, жергілікті
бюджеті, сайланбалы органдары болуы тиісті.
Қауымдастық құрыдымдардың халқы жергілікті өзін-өзі басқаруды тікелей
сайлау {рефереңдум) жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумақты
қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардан жергілікті өзін-
өзі басқарудың сайланбалы және басқа да органдары арқылы жүзеге асыруы
мүмкін.
2.Жергілікті өзін-өзі басқару қоғам мен мемлекетті басқарудың
демократиялық механизміңде ерекше орын алады.
Бұл мәселенің өзегі - жергілікті өзін-өзі басқару, олардың органдары
мемлекеттік басқару механизімінің құрамдас бөлігі болып есептелмейді. Бірақ
біздің елімізде бұлар мемекеттік үкімет органдарымен өте тығыз байланыста
тұрады, өйткені олардың бірыңғай ортақ қайнар көздері халық билігі болып
табылады. Жергілікті өзін-өзі басқару қызметін атқаруда мемлекеттің ролі
орасан зор. Айталық жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру және дамыту
үшін қажетті құқықтық, ұйымдық, қаржылық, т.б.жағдайлар жасайды. Және де
жергілікті өзін-өзі басқару құқығын жүзеге асыруда халыққа жәрдем береді.
Бұлардың оргаңдардың дербестігіне өзінің заңда көзделген өкілетті шегіңде
мемлекет кепілдік беруі тиісті. Қайткен күнде де, мемлекеттік органдардың
жергілікті өзін-өзі басқару оргаңдарының қызметіне араластауы қажет.
Жергілікті өзін-өзі басқару - бұл "мемлекеттің ішіндегі мемлекет" емес.
Бірақ, сонымен бірге жергілікті өзін -өзі басқаруды азаматтық қоғамның
қайсі бір институтына жатқызуға болатынын не болмайтының уақыт көрсете
жатар, әрине жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге бағытталған тұрғын
халықтың еріктілік ұйымының жәй нысаны емес. Бұл әрине, халық биліктік іске
асыратын нысан. Қауымдастық билік пен мемлекеттік билік — бұл тек халықтық
биліктің нысаңдары ғана.
Жерігілікті өзін-өзі басқарудың ; жергілікті маңызы бар мәселелер жөнінде
айрықша обьектісі болады. Бұл мәселердің тізбектері Заң жобасыңда
көрсетілген. Оңда мынадай мәселелер қамтылған:
1) жергілікті қауымдастық аумағының шекарасы мен құрамы;
2) жергілікті қауымдастықтың қарауына жататын мәселелер;
1) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тізбесі мен атауы, соңдай-ақ
олардың айрықша құзыреті;
2) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылу тәртібі мен құзыреті;
5) жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілеттіктерінің мерзімі;
б)жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерін қайтарып
алудың, мерзімінен бұрын тоқтатудың, жергілікті қауымдастық халқының оларға
сенбестік білдіріуінің өзге де жауаптылық түрлеріне тартудың қабылданған
шешімдерінің негіздемесі. мен тертібі;
7)жергілікті.өзін-өзі басқаруды жүзеге асырудың экономикалық, қаржылық
негіздсрі туралы мәліметтерді, жергілікті қауымдастықтың меншігін
иемденудің, пайдаланудың, билік етудің жалпы тәртібі;
8)жергілікті қауымдастықтың кірістері мен-шығыстарының сметасын
әзірлеумен орындау тәртібі;
9) заңдарға сәйкес жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру туралы
басқа да мәселелелер.
, Жарғыны азаматтардың бастамашы тобы әзірлейді және жергілікті
қауымдастықтың халқы тікелей дауыс беру арқылы көпшілік дауыспсн
қабылдайды. Және ол әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіс,
ал оның үлгі жартысын үкімет бекітеді.Мұндай шешімдерді орындау жергілікті
қауымдастықтың аумағында орналасқан барлық мекемелер, ұйымдар және
кәсіпорындар, олардың ұйымдастырушылық құқықтық нысандарына қарамастан,
сонымсн қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен азаматтар үшін
міндетті болып табылады.
4. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін сипаттарын өзекті белгісінің
бірі- оның дербестігі,
. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік берітеді (Конституцияның -89-бабы,
4-тармақ). Жергілікті өзін-өзі басқаруды халықтың өз билігін жүзеге
асыратын нысанының дербестігі ретіңде мемлекет таныды. Ол мынадан -
мемлекет, қоғам басқару жүйесінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
ұйымдасты-рушылық .бөлектігінен көрінеді.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың және оның кепілдіктерінің маңызды
көрінісі -бұл мемлекет танитын өзінің функциясын іске асырудағы қаржы-
экономикалық ресурстарға құқықты. Жергілікті маңызы бар мәселелерді
халықтың еркін шешуі демократиялық институттардың қызмет істейтінін
аңғартады;
Жергілікті өзін-өзі басқару белгілі бір конституциялық принциптерге
негізделінеді, яғни оның ұйымдастырылуына негізгі идеялар, бастапқы
ережелер қаланады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында (89-бап}
мынадай жергілікті өзін-өзі басқарудың. негізгі принциптері бекітілгені
І.Жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі еркін шешуі.
2,Жергілікті өзін -өзі әр алуан басқару орындарын ұйымдастыру мен қызмет
тәртібін азаматтардың өздері белгілеуі.
З.Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне мемлекет
тарапынан берілетін кепілдіктер.
Еркіндік принципі дегеніміз-жергілікті өзін-өзі басқару бостандығы, яғни
жергілікті маңызы бар мәселелерді өз өкілеттілік көлемінде шешуі. Ол үшін
мынадай жағдайларды орындаулары қажет ұйымдастырушылық, экономикалық,
психологиялық. Бұл байланыстардың мәнісі мынада:
1. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылымына, оның лауазымды
адамдарының тағайындалуына мемлекет органдары мен лауазымды адамдарының
ықпалының жоқтығы;
2. жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыруға мемлекет органдары мен
лауазымды адамдары қатысады;
3. жергілікті өзін-өзі басқарудың лауазымды адамдарының мемлекеттік
қызметкер ретінде есептелінбеуі;
4. жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімін тек оны қабылдаған
органдармен лауазымды адамдар ғана жоя алады, немесе олар соттың шешімімен
жарамсыз деп танылуы мүмкін. Мұндай актілердің қолданылуы прокурордың
наразылығы бойынша тоқтатылуы мүмкін.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру оның ұйымдастырушылық
нысандарының әр алуандығымен ерекшеленеді. (бұл азаматтардың тікелей және
өкілді демократия арқылы іске асыруы).
Мұның өзі көптеген себептерге байланысты. Біріншіден, оның
ұйымдастырылуына Қазақстан Республикасының біртұтас мемлекет ретінде
дербестігі мен тәуелсіздігі өз ықпалық тигізуі мүмкін. Екіншіден, Қазақстан
Республикасы — көпұлтты мемлекет, оның ішіңде көптеген региондары өзіндік
ерекшелігімен, тарихи және басқа да жергілікті дәстүрмен айрықшаланады.
Осының барлығы да жергілікті өзін -өзі басқаруды іске асырған кезде, әрине,
әсер етпей қалмайтындығы сөзсіз..Үшіншіден,тұрғылықты халықтың өздері де
жергілікті өзін-өзі басқарудың өзге де нысандарын қалап алулары мүмкін.
Жергілікті өзін-өзі басқару кұзыретінің материалдық-қаржы ресурстарына
сәйкестігі. Жергілікті өзік-өзі басқару функциясын іс жүзіне асыруға
қажетті материалдық-қаржы құралдарымен қамтамасыз етілуге тиісті.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, өзге де заңдары олардың
экономикалық және қаржылық дербестігіне де кепілдік береді, соның ішінде,
коммунальдық мүліктің меншікке берілуін қамтамасыз етілуі;
Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық негізі болып мыналар
табылады: I) жергілікті қоғамдастықтың мүлкі; 2) заңдармен тиым салынбаған
өзге де мүлік.
Жергілікті қауымдастықтың қаржылары мынадай кіріс көздерінен тұруы
мүмкін:
1) жергілікті бюджеттен белінетін қаражаттан;
2) жергілікті қауымдастық құрған коммерциялық ұйымдардан және оларға
тиесілі мүлікті жалға тапсырудан алынған жергілікті қауымдастықтың
кірістерінен;
3) жергілікті қауымдастықтың халқының өз еркімен салық төлеуі нәтижесінде
алынған кірістерден;
4) заңды және жеке түлғалардың ерікті қайырмалдықтарынан; .
5) заңдармен тиым салынбаған өзге де кездерден қалыптасады.
Жергілікті қауымдастықтың қірістері мен шығастарының (бюджет) сметасы,
соңдай-ақ оның орындалуы туралы жылдық есеп тиісті жергілікті
қауымдастықтың Кеңесімен бекітіледі.
6. Жергілікті өзін-өзі басқарудың органдары.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жататындар:
1) жергілікті қауымдастық кеңесі-тұрғылықты 1000 және одан
да көп адамнан тұратын тиісті елді мекеннің халқы сайлайтын,
оның мүшелерінен құрылған, жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілді
органы. Кеңес мүшелерінің саны он адамнан аса қоймайды.
Түрғындары 1000 адамнан кем елді мекендерде кеңестің функциядарын
тұрақты елді мекен азаматтарының жиыны жүзеге асырады.
2) жергілікті қауымдастықтың жәмияты-жерглікті өзін-өзі басқарудың жетекші
басқаратын атқарушы органы болып табылады.
3) жетекші-жергілікті өзін-өзі басқарудың атқарушы органының басшысы. Оны
тиісті елді мекеннің халқы сайлайды. Егер оның өкілеттілігі тоқтатылатын
болса, онда Жәмияттың да өкілеттілігі тоқтатылады. Оған әрбір 18 жасқа
толған және тиісті жергілікті қауымдастықтың аумағында тұрақты тұратын
Қазақстан Республикасының азаматы сайлана алады.
1.3. Жергілікті өзін-өзі басқарудың принциптері
ЖӨӨБ-дың формалары мен типтерінің көптігіне карамастан ЖӨӨБ жүйесін
қамтамасыз ететін бірнеше негізгі принциптерді бөліп көрсетуге болады.
Демократизм принципі - аймақтық масштабтағы мәслелерді шешуде халықтың
кең катысуы. Бұл принциптің қызметі муниципалитеттің ағымдық ісіне қоғамды
тарту механизміне негізделеді, терриотория аймағындағы қоғамдық
бірлестіктердің өкілеттіктері мен жауапкершілік шегін бекітумен
жүргізіледі.
Субсидиярлы принципі - басқарудың түрлі деңгейлері арасындағы
өкілеттіктерді бөлу мен қайта бөлу процедурасы. Осы принциптің қолдану
аясында билікті атқару өкілсттігі мен осы органдардың халық арасындағы
жауапкершілік реттілігінің тұрақты болуын анықтайды. Төменгі деңгейде
атқаруға мүмкін болмаған жағдайды ғана өкілеттігі жоғары деңгейдегі органға
беру, осы принципке сәйкес келеді.
Бұл принципке басқару деңгейлері арасындағы басқару қызметін тиімді
бөлу, тиімділіктің басты критериясы болып халық арасында қажеттіліктерді
максималды қанағаттандыру болып табылатын қажеттілігі ескеріледі, содай-ақ
билік субъектілерінің арасындағы жауапкершілікті қатаң бөлу міндетіне
негізделеді. Билік құрылымдары арасындағы билікті бөлудің басты бейнесі ол,
халыық пен билік арасындагғы аралықты қысқарту да осы принципке сәйкес
келеді.
Комплементарлы принцип — тік басқаруды бөлу арқылы билік функцияларын
теңдей бөліну жағдайын құру. Осы принципке сәйкес басқару құрылымындағы
билік өкілеттіктерінің бөліну, жоғарыдан, сонымен бірге төменнен де
жүргізіледі. Бұл қоғамды бұзуға әрекеттенетін жасырын орталық басқарудың
туу мүмкіндігін шектейді.
Депортаментализаций принципі — ЖӨӨБ органдарының функционалды және
терриоториолды функциясын есепке алады.
Орталықсыздандыру принципі — жекелеген аймақтарға басқару функциясын
осы аймақтың өзіне беріледі.
Орталықсыздандыру механизмі мемлекеттік және муниципалдық органдар
пәнін енгізудің мөлдір бастамасының қалануып қажет етеді. Орталықсыздандыру
мемлекеттік өкіліттіктігінің қажетті ресурстарып орындау үшін жергілікті
жерге бөлінген кепілдіктерді делегирлеуді ұйғарады.
Орталықсыздандыру механизмі құру реттілігі келесі пунктерді қамтиды.
1. Әрбір муниципалды бірлестіктерде мемлекет өкілеттігінің құрылуы;
2. Олардың орындалуына бағытталған материалдық және қаржылық
құралдарының көлемін анықтау;
3. Заңға сәйкес мемлекеттің іске асырылып жатқап өкілеттігін
беруді құжаттау;
4. Өкілеттікті беру механизмінің тиімділігі мен сапасын
анықтау.
ЖӨӨБ белгіленген ұлттық заң шеңберіндегі мемлекеттік міндеттср
аясындағы қоғамдық мүдделердің бөлінуін басқару тәртібі, тек өз терриотория
мүдделері аясында жүргізетін жеке билік органдарын сайлау арқылы жүргізуді
ұйғарады.
ЖӨӨБ-дың басты принциптері арасынан мыналарды айрықша көрсетуге болады.
1. Жергілікті билік органдарының сайланбалылығы;
2. Коммуналдық меншіктің болуы;
3. Жергілікті билік пен халық арасындағы қатынастардың келісімі
негізі;
4. Өзіндік кіріс ағымы себінен территориялық кажеттіліктерді
қанағаттандыру;
5. Әлеуметтік сферада ЖӨӨБ-дың жетік мамандануы:
6. Муниципалды қызметкерлердің лауазымды қызметке конкурстық жүйе
арқалы орналасуы;
7. Берілген терриоториядағы тұрғылықты халыққа есеп беру:
8. Шешім қабылдау еркіндігі;
9. Құқықпен қорғалуы.
Осығанан байланысты ЖӨӨБ жергілікті маңызмы мәселелерді шешудегі
халықтық билік формасы ретінде көрінеді. ЖӨӨБ-дың мәні—бұл азаматтардың
жалпы алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін өз ынталарымен ерікті бірігуі.
ЖӨӨБ-дың келесі - идеялық, доктриналық, қамтамасыз етушілік
негізін қалаушы принцинтсрі;
- жергілікті мемлекеттік басқару мен ЖӨӨБ органдарының өзара
әрекеттестігі;
- мемлскеттің институционалдык параметрлеріндс ӨӨБ-дың дамуының
көрінуі;
- ӨӨБ-да азаматтардың кең көлемде қатысу еркіндігі және құқығы;
- бекітілген заң шеңберінде өздерінің жеке инициативасын жүзеге асыру
үшін толық еркіндікте болуы.
1. Қазақстанда жергілікті мемлекеттік басқару мен ӨӨБ органдарының
өзара әрекеттестік принципі ерекше қызығушылық тудыруда. Бұл келесі
факторларға негізделеді.
ҚР Конституциясы (89-бап) халықтың жергілікті ммаңызды мәселелерін
өздері шешуін қамтамасыз ететін ЖӨОБ-ды мойындайды ҚР Конституциясында
мемлекеттің бірден-бір қайнар көзіі халық деп белгіленгсн (1т. 3-бап).
Конституциялық ережені ойша сараптау мемлекеттік билік жүйесіндегі
мемлекеттік билік институттарының халық билігімен бірге болатынын түсінуге
негіз береді.
Қазақстан Үкіметі мен орталық атқару органдары басқаруың барлық
деңгейіндегі процестерінде басқару мүмкіндігі шектеулі екендігін мойындайды
және аймақтық саясат концепцпясына (ҚР-ның Министрлер Кабинетімен
келісілген, 1996ж) сәйкес жергілікті органдарға істің бір бөлігін беруге
дайын.
Жергілікті өкілетті және атқарушы органдарды кайта құруды ұйымдастыру
ертеден көзделген, бірақ оны іске асыру текк біртіндеп қана емес, сонымен
қоса құрылымдық жағдайына да басшылық жасау қажет.
Мемлекеттік және муниципалдық құрылымдағы ӨӨБ-дың даму тәжірибесінің әр
алуандығы екі тұрақты концепцияға бағытталады. Олар тек түрлі тәжірибеге,
салтқа, мәдениетке ғана емес, сонымен бірге құқықтық жүйеге де негізделген.
Мәселен: AҚШ-тa ЖӨӨБ штаттардың орталық органы мен федералдық органдарға
қарсы салмақта тұру ретінде туындаған. Ұлыбританияда муниципалды билік
дербес ішкі басқаруға артықшылықтарды беру ретімсн туындаған.
Әлеуметтік құрылымның мұндай қалыптасуынының негізінде мемлекеттің
жалпы билік жолына тосқауыл ретіпде билік орталықсыздандыру мен
персоноцентризм (жеке индивид) ғұрыптары болды. Бұл ғұрыптар үлгілі
құқыққа сүйенетін сот билігі тұлғасындағы сенімді қорғаушыны иемденді.
Енропаның ӨӨБ моделі теріс салтта жазылған құқық жүйссіне сүйенетін
мемлекет билигі тарапынан ӨӨБ-ға күшті әкімшілік қорғаушы жүргізді.
Мәселелерді шешу ізденістері қоғамды мемлекетке, жеке индивидке, толық
әлеуметке (социоцентризм) қарсы қоюдан емес әлеуметтік қатынастың төменгең
терендетілген: гуманистикалық бейімделу немесе тұлғаның функционалды-
догматикалық концепдиясы тұрады. Екі концепцияда қайта ұйымдастырудың
генетикалық кодына тікелей қатысты (адам, түлға мақсат ретінде және ол үшін
құқық бар: адам-құқыкпен жазылатын функции құралы). Гуманистикалық
концепция келесі әлеуметтік бағытты қамтиды: адам табиғаттан өзін бөле
отырып, әлеуметтік топты, қоғамды, қоршаған ортаны және өзін таниды. Ол
білімін дамыта отырып өзін-өзі таниды және сол сияқты ӨӨБ мүмкіндігіне
ұмтылады.
Функционалды-догматикалық концепция берілген функцияны құжаттау
құқығымен негізделеді, мәселен: басшы мен бағынышты қызметкері әкімшілік
қызметтік жобалардағы тізімде шектслген жекелікке негізделген.
Гуманистік және функционалды-догматикалық тұлғалық концепциялардың бір-
біріне қарсы келуі қоғам мен мемлекеттің өзара белгілі қызметтерін
бейнелейді.
2. ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілері "Жергілікті өзін-өзі басқарудың"
Европалық Хартиясында бейнеленген. Ең алдымен ЖӨӨБ органдарының құрылуы мен
даму тәжірибесімен берілген құжат ӨӨБ қажеттілігін мойындау ғана емес,
сонммен бірге муниципалды биліктің Конституцияда бекттілу қажеттілгін
көрсетеді.
ЖӨӨБ-дың құқықтық кепілдік өлшемі мыналар болуы тиіс:
а) ЖӨӨБ-дың ұйымдық қиғастығы, оның органдарының мемлекеттік
басқару жүйесінде көрінуі;
б) ЖӨӨБ органдарының өзіндік дербес экономикасы мен қаржысының
болуы;
в) ЖӨӨБ органдарының басқа да органдар мен үйымдap арасында
өзара құқықтық әрекеттестігі мен толық субъкті құқығының болуы
(жеке бюджет пен меншікті басқару және оған билік ету, өзінің жеке шешім
қабылдау құқығы және т.б.). Мысалы: Жапония Конституциясы ЖӨӨБ туралы
заңында (%-100) бап жергілікті қауым: 1) нормативтік актілерді
қабылдайды; 2)жергілікті бюджетті нақтылайды; 3) жергілікті
салықтарды, төлемдерді анықтайды; 4) аруашылық келісімдерді жүргізеді;
5) муниципалды косіпорынды басқарудың принципті міндеттерін шешеді; 6)
жергілікті атқарушы органдардың қызметіне тексеру жүргізеді.
г) ЖӨӨБ формаларының алуан түрлілігі, тарихи, аймақтық мәдени
ғұрыптар мен экономикалық мүмкіндіктерін есксретін ЖӨӨБ
органдарының құзыретімен өлшенеді.
Осыған орай ЖӨӨБ-дың институционалдық белгілерінің құжатталуы ҚР-ның
Контситуциясымен ӨӨБ жөніндегі арнайы заң актілерімен және ЖӨӨБ
Жарлықтарымен қамтамасыз етіледі.
1.3.Жергілікті өзін-өзі басқарудағы шетел тәжрибесін пайдалану
Біздің елімізде жергілікті өзін-өзі басқару мәселесі жаңадан қалыптаса
бастағанын ескеріп, енді осының төңірегіңде басқа шет мемекеттері, соның
ішіңде, Францияны еске алайық. Онда жергілікгі өзін-өзі басқарудың
аумақтық кіші құрылымдық бөлігі - коммуна болып табылады (қазіргі кезде
оның саны 40 мыңнан асады). Коммуналық қалалық (қаладағы аудандар) және
селолық болып бөлінеді. Коммунаның басқару органдарына 6 жылға саналатын
муниципалдық кеңес жатады. Оның депутаттарының саны тұрғылықты халықтың
санына байланысты.
Муниципалдық кеңесті мэр басқарады. Францияда оның өкілеттілігі өте
күрделі, өйткені, ол бірінші жағынан сайланбалы адам болса, екінші жағынан
алып қарасақ ол - үкіметтің агенті ретінде заңдардың орындалуын қарауға,
мемлекеттік аппаратың кейбір бөліктерінің қызметін бақылауға тиіс (мысалы,
муниципалдық полиция). Мэрмен бірге оның орынбасарлары сайланады (1-12
адамға дейін), ал үлкен қалаларда, айталық Парижде, Марселде, Лионда, т.б.
мэрдің орынбасарлары одан да көп.
Мысал ретіндс Трамбле-ле-Гомес деп аталатын кіші-ғүрым қаланы алалық.
Париждің қасында орналасқан, 30 мыңдай түрғындары бар. Қаланың өмірін
муниципалыдық кеңес басқарады. Кеңесте небарлығы 35 депутат жұмыс. істейді.
Жасырын дауыспен мэрді, оның 10 орынбасарларын сайлайды. Мэрмен бірігіп
олар кеңес бюросын құрайды. Осы депуттардың ішінде тек қана тұрақты негізде
мэр ғана қызмет атқарады, ал қалған депутаттар мамандығы бойынша жұмыс
істейтін жеріндс тұрақты кызмет атқарып, сол жерден еңбек ақы алады, тек
бір рет жұмыстан босатылады. Осыған орай айтатынымыз бұл тек қызметкерлерге
қатысы бар, ал өндірістен ешкімді де босатпайды. Мэр аппараты 80
қызметкерлерден тұрады. Оны мэр кеңестің хатшысы басқарады. Ол барлық
күнделікті жұмысқа жауапты. Бұл лауазымдағы адам депутат болуға жоқ.
Кеңестің бюросы дсмалысына бір рет жиналады өзі толық құрамында айына бір
рет жиналады, онда да тек мәжілісінде қабыдданған шешімді бекіту, не оны
бекітпеу Мэрдің барлық шешімдері бекітілуге жатады.
Келесі өзін-өзі басқарушы аумақтық бөліктер департамент. Оның органы -
генералдық кеңес, оны бірнеше коммунадан тұратын округ (кантон) сайлады. Әр
кантоннан бір генералдық кеңесші сайланады. Бірінші мәжілісте генералдық
кеңес төрағасың, оның орынбасарларын, хатшысын (олар кеңестің бюросын
құрайды) және 4-7 адамнан тұратын департаменттің комиссиясын сайлайды.
Бұлар жылына екі сессия болатын шақырымдардың аралығында генералдық
кеңестің атқарушы органы болып табылады.
1982 жылғы реформада генералдық кеңеспен дспартаменттік комиссиясының
өкілеттілігі едәуір кеңейтілді. Ең басты сңгізілген жаңалық-префектің
қызметіне кеңестік және комиссиялық бақылау жасау болатын. Ендігі жерде
префект өз билігінше генералдық кеңестің шешімін бұзуға не жоюға қақысы
жоқ, ол тек келіспеген жоғарғы- инстанцияға шағымданып, наразылық білдіре
алады.
Осыған орай мынаны естен шығармауымыз керек: француздық жергілікті өзін-
өзі басқарудың барлық ауыртпалык ортасы — коммунаа болып қала береді.
Департаменттегі генералдық кенестің міндеті бұрынғысынша өзгеріске ұшыраған
жоқ. Оған жататындар — жол құрылысы, қоғамдық көлік, әкімшілік үлгілерді
қолдануға беру, әлеуметтік көмек көрсететін орталық ведомстволарға
көмектесу (ауруханаларға, қарттар үйлеріне, жетімдер үилеріне) және оқу-
ағарту ісіне қамқорлық жасау (лицейлерге, департамент төңірегіндегі жоғарғы
оқу-мектептеріне).
1955 жылы Францияның барлық аумағы 21 экономикалық регмонга бөлінген
болатын, бертіндеп келе оның саны 26-ға жетті, Олардың әрқайсысының қасында
префект-үйлестіруші (координатор) тұратын (соңынан ол республика комиссары,
қазіргі кезде республика префектісі деп аталынып жүр). 1973 жылдың
қарашасынан бастап, префект- үйлестірушімен қатар екі регионалдық ассамблеи
қызмет атқара бастады: регаоналдық кеңес (сенаторлар, депутаттар,
генералдық және муниципалдық кеңестердің өкілдерінен құрылған) және
экономикалық-әлеуметтік, мәденн комитеттер (кәсіподақ, қоғамдық ұйымдар мен
мәдениет ассоцияларының делегаттарынан тұратын).
1982 жылғы реформа регионалдық республика префектінің бөлігін тарылтып,
регионалдық кеңестің және оның төрағасының өкілеттілігін одан әрі кеңейтті,
бірақ ол қалай да болмасын бірақ басты мәселені шеше алған жоқ - региоңда
сайланбалы оргаңдарды құру (Корсик аралынан басқа). Өйткені, экономикалық
регионға толық (яғни сайлану) мәртебесін берудің өзі ұсақ коммуналардың
өміріне әсерін тигізер еді (әсіресе, селолық). Оларды бір ірі бөліктерге
біріктіруте . болар еді. Оның әзі, әрине, сайланбалы мерилердің және
муннципалдық кеңесшілердің орнын алып тастауға кесірін тигізері сөзсіз.
Ал енді Америка Кұрама Штатыңда жергілікті өзін-өзі басқару өзгеше. АҚШ
федеральдық жүйесі штаттардан басқа округтерге не графстволара бөлінеді
(олардың құрамына кейбір кезде таундарда бар).
Округтегі ең басты атқарушы орган - кеңес (халықтың тіке сайлауы арқылы
құрылады).
Оның өкілеттілігі - 4 жыл. Кеңестің төрағасын округ тұрғындары сайласа,
ал оның мүшелерін аудан тұрғындары сайлайды. Осыған қарамастан, округтің
басшысы өз іс-әрекеттері бойынша шектелінеді. Округтің кеңестік
функциясының заң шығару. Кеңес өз өкілеттілігі шегіңде әртүрлі жарлықтар,
резолюциялар, ережелер шығарады. Кеңес оқругінің әкімшілік аппаратына
басшылық етеді Әкімшілік аппарат тұрақты негізде жұмыс істейді, ал кеңес
болатын болса айына үш рет жиналады.
АҚШ-та ең соңғы әкіммшілік деңгей таундар мен қалалық му-ниципалитер.
Таунда тұрғындар зайырлы және дінн мәселелерді бірігіп шешеді, ол үшін
қауымдастық кеңесін сайлайды. Кеңес тек 5-6 мық түршлықты халқы бар
жерлерде ғана қүрылады. Ал егерде оның саны кем болса, онда таундарды жалпы
жиналыс бас-қарады.
Муниципалитеттік қалаларда кең таралған жүйе "мэр-кеңес-комиссиялар"
(бул-Чикаго, Лос-Анджелес сияқты ірі қалаларда болады). Билк - қалалық
кеңестердің қолында.
АҚШ қалаларында Кеңес өзінің төрағасын - мэрді сайлайды, оның басты
негізі қызметі төрешілдік ету, ал әкімшілік басшысы - бұл кәсіпкерлік
менеджер табылады, оны Кеңес қызметке қабылдайды.
Сөйтіп, қорта айтатын болсақ, АҚШ, Франция мемлекеттеріндегі жергілікті
аумақтық бөліністерде жергілікті басқарумен қатар жергілікті өзін-өзі
басқару ұштастырылып жүргізіледі.
Салыстырма ретінде Ресей Федерациясындағы өзін-өзі басқару органдарына
тоқталалық. Онда жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілді және
муниципалдық құрылымының басшысы болып бөлінеді Оның біріншісіне —Думма,
муниципалдық комитет, азаматтардың жиналысы (жиыны) жатады. Ал,
муниципалдық құрылымның басшысы - мэр, староста және т.с.с. Ол жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының атқарушы билік фун-кциясын атқарады
Муницилальдық құрылымның басшысы -бұл сайланбалы лауазымды адам, мұнымен
қатар басқа да сайланбалы қызметкерлер болуы мүмкін. Мысал, ретінде
Новочеркасек қаласындағы өзін-өзі басқаруды алалық. Оның тұрғыны -200 мың
адам. Қалалық думада-25 адам. Қалалық мэр Думадан бөлек сайланады, бірақ
оның мәжілісінде төрағалық етуге құқығы бар. Мэрдің әкімшілігін мэрдің өзі
құрады, оның өзіне ғана бағынады.
РФ Коиституциясының 130-бабыңда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының
өкілеттілігі анықталған.
Ол- жергілікті маңызы бар мәселелер, оларды жинақтай келе мынадай төрт
топқа бөлуге болады:
біріншіден, жалпы шаруашьлық мәні бар, белгілі бір аумақта
орналасқан объектілерді басқару; ,
екінішден, жалпы әлеуметтік мәні бар объектілерді басқару;
үшіншіден, аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын жергілікті жоспарлау;
төртіншіден, адам мен азаматтың кейбір құқықтары мен бос-тандықтарын,
қоғамдық тәртіпті, қоршаған ортаны қорғау және оны қамтамасыз ету.
Жергілікті өзін-өзі басқару Ресейдің бүкіл аумағында күргізіледі. Бірақ,
конституциялық құрылысты, мемлекеттік қауіпсіздігін қорғау үшін жергілікті
өзін-өзі басқаруды іске асыру кезде азаматтардың құқықтары шектелуі де
мүмкін, Ал, енді муниципалдық құрылымның шекарасын тиісті аумақтың
тұрғындарының келісімінсіз ешкім де өзгерте алмайды.
Муниципалдық құрылымның құрылу, бірігу, өзгертілу, жойу тәртібі, ондағы
шекарасын белгілеу және өзгерту Ресей Федератциясында субъектілернің
заңдарымен тұжырымдалады.
IІ. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзін басқарудың даму
ерекшеліктері
3. Қ.Р-да жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқарудың даму
ерекшеліктері
Жергілікті мемлекеттік басқару саласындағы қоғамдық қатынастарды
реттейтін, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құзыретін,
қызметінің ұйымдастыруын, тәртібін, сондай-ақ мәслихаттар депутаттарының
құқықтық жағдайын белгілейтін нормативтік .құқықтық актілердің іргесін
қалайтын қолданыстағы Қазақстан Республикасының Қонституциясы болып
табылады. Өйткені оның ҮІІІ бөліміме қарасты 85-бабында: жергілікті
мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай — күйіне жауапты
жергілікті өкілдікті және атқарушы органдар жүзеге асырады мұны одан ары
нақтылай түседі, {86-89 бб.). Осы мәселені әрбетінші нормативтік-құқықтық
актілердің бірі --2003 жылғы 23 қаңтардағы "Қазақстан Республиксасындағы
жергілікті мемлекеттік басқару туралы еліміздің заңы. Ол 4 тараудан,
тарады. Бірінші тарауы "Жалпы ережелер", екіншісі "Мәслихаттарды құру,
олардың құзыреті және қызметін ұйымдастыру, үшіншісі "Әкімдер және
әкімияттар, құрылуы, құзіреті және қызметінің ұйымдастырылуың, төртіншісі
"қорытынды және өтпелі ережелер тақырыптарына арналған. Осы мәселеге 1998
жылғы 20-мамырдағы "Қазақстан Республикасының астана мәртебесі", 1998 жылғы
1-шілдедегі "Алматы қаласының айрықша мәртебесің, мемлекеттік қызмет,
сайлау т.б. туралы Заңдардың да қатыстығы бар. Демек, жергілікті
мемлекеттік басқару дегеніміз- бұл Заң актілерінде белгіленген құзырет
шегінде жергілікті өкілді және атқарушы органдар тиісті аумақта мемлекеттік
саясатты жүргізу, оны дамыту мақсатында жүзеге асыратын, сондай-ақ тиісті
аумақтағы істің жай -күйіне жауапты болып табылатын қызмет.
Жергілікті мемлекеттік басқару жүйесінде әкімшілік-аумақтық бөліністің
әрқилылығы көрініс табады, оның кызметінің экономикалық және қаржылық
негіздерін, әрине, жергілікті бюджет; коммунаддық заңды тұлғаларға
бекітілген мүлік, сондай-ақ заңға сәйкес коммуналдық меншіктегі өзге де
мүлік құрайды. Алайда, мәслихаттар мен әкімияттарға міндеттер, талаптар мен
шектеулер қойылады, олардың негізділеріне жататындар:
1).Жалпы мемлекеттік сыртқы және ішкі саясатқа қаржы және инвсстициялық
саясатқа сәйкес келмейтін шешімдердің қабылдануына жол бермеу;
2).ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Рсспубликасының
мүдделсрін сақтау;
3).Қызметтің қоғамдық маңызы бар салаларында белгіленген жалпы
мемлекеттік стандарттарды ұстану:
4). азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз
ету;.
Аумақты дамытуға байланысты мәслихаттар мен әкімияттар
қабылдайтын жоспарлар еліміздің стратегаялық даму жоспарла-
рына сәйкес келуі , әрі оларға бірыңғай еңбек рыногын, капи-
талды, қаржыны қалыптастыруға, тауарлар мен қызмет көрсетуді
еркін алмасуға кедергі келтіретін шешімдер қабылдауға тиым са-
лынады.
Ендігі жердегі біздің мақсатымыз – мәслихаттар мен
әкімияттарға, олардың аппараттарының құқықтық жағдайларына
байланысты сөз козғау.
Жергілікті мемлекеттік органдар мемлекеттің біртұтастығы, билігі,
кағиадалары шеңберінде құрылды. Жергілікті органдар мемлекеттік билікті
жергілікті жерлерде сайланған өкілетті депутаттар кеңесі арқылы басқарды.
Осы өкілетті органдар жергілікті аткарушы органдар болып табылады.
1993 жылы 28 қаңтарда жоғарғы кеңес тәуелсіз ҚР-ң тұңғыш
Конституциясын қабылдады. Конституцияда жергілікті өкілді органдар сақталып
қалды. Ал территориялық аймақтарда көптеген өзін-өзі басқаратын қоғамдық
комитеттер құрылды. 1993 жылғы 10 желтоқсанда жоғарғы кеңес Жергілікті
өкілді және атқарушы органдар туралы заң қабылданды. Бұл заң жергілікті
басқару органдарының жаңа моделі болып табылады.
1. Мемлекеттік басқару органдары және атқарушы кеңестер ұйымы деген
ұғым жойылды;
2. Өкілетті органдар (маслихаттар) әлі жергілікті өкілді орган
болып
қалыптаспаған еді. Жергілікті әкімшілік басшысы жергілікті халықтың өкілі
емес Президенттің өкілі болып табылады.
3. Өкілетті органдар аудандық деңгейге дейін қалыптасып, жергілікті ауылдық
жерлерде құрыла алмады;
4. Заңда Жергілікті өзін-өзі басқару ұғымы болмады. Оның орнына поселка,
ауыл және ауылдық окруктердің өкілеттік мүшелер жиналысы ұғымы қалыптасты.
Өкілетті мүшелер жиналысы бір жағынан ауылды жерлерде мемлекеттің
функцияларын атқарушы органдар болып табылады. Жиналыс өзін-өзі басқарудың
кейбір белгілерін ғана көрсетті.
1995 жылы 30 тамызда қабылданған ҚР-ң конституциясы бойынша мемлекеттік
басқару жүйесін реформалаудыц бағыттары мен негізгі қағидалары айқындалды.
Бұл Конституция бойынша ҚР-сы унитарлы мемлекетте көрсетілген. Осы қағида
мемлекеттің ұйымдастырушылық құрылымын анықтауды және Президенттік басқару
жүйесі орнықты. Парламент 2 палатадан тұрады:
1) Сенат;
2) Мәжіліс.
Жергілікті мемлекеттік басқару объектілеріне жергілікті өкілетті
органдар облыс, аудан, қала маслихаттары облыстық, аудандық, қалалық
атқарушы органдар қалалық және ауылдық әкімияттар жатады. Маслихат
депутттары жасырын дауыспен 4 жылға сайланады. Маслихат депутат санын
орталық сайлау комиссиясы анықтайды, яғни облыс депутат 50, қалалық 30,
аудандық депутаттар 25 дейін.
2001 жылы қаңтар айында ҚР-ң жергілікті мемлекеттік басқару туралы
заңы қабылданды. Заңның негізгі ұғымы төмендегідей:
Жергілікті мемлекеттік басқару - заңмен, басқа да акті бойынша
территорияны дамыту және мемлекеттік саясатты жүргізу мақсатында жергілікті
өкілетті және атқарушы органдардың іс-әрекеттері болып табылады. Облыс
әкімі (және басқа да әкімдер) ҚР-ң Президенті мен Үкіметінің өкілі болып
табылады. Ол өзіне тиісті территорияның әлеуметтік-экономикалық жағдайын
дамытуға жауапты. Жергілікті өкілетті органдар (маслихат) облыс пен
аудандардың депутаттарынан тұрады. Бұлар ҚР-ң заңына сәйкес жергілікті
жерлерде шешімдерді анықтайды және оның жүзеге асырылуын бақылайды. Сонымен
катар заң әкімияттар мен маслихаттардың негізгі міндеттерін, тараптарын
және шектеулерін анықтайды. Мемлекетгер мен әртүрлі инвестициялық қаржы
және жалпы мемлекеттік ішкі және сыртқы саясатына қайшы келетін шешімдерді
кабылдамауға, мемлекеттік стандартты сақтай отырып, ұлттық тұрақтылықты
сақтауға, азаматтардың құқықтарын сақтауға міндетті. Мемлекеттер мен
әртүрлі тиісті аймақты дамыту мақсатында құрған жоспарлары ҚР-ң
стратегиялық даму жоспарымен сәйкес болуы керек.
Облыстық әкімияты әкім мен оның орынбасарларынан, әкім аппаратының
жетекшісімен, атқарушы бірінші жетекшілерінен тұрады және жергілікті
бюджеттен қаржыландырады. Әкімияттардың әкімін Президент, Премьер-
министрдің ұсынысымен тағайындайды. Әкім төмендегі түлғаларды қызметке
тағайындайды және босатады:
1. Жоғары мемлекеттік органдардың келісімімен әкім орынбасарларын;
2. Облыстык әкім аппараты жетекшілігі мен оның бөлімше бастықтарын,
атқарушы органдардың жетекшілерін ішкі істер органдары бөлімшелері
басшыларын тағайындайды және босатады.
Сонымен бірге, әкім кәсіпкерлік қызметке лицензия береді, өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz