Әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы Қазақстан тәжірибесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Ф-ОБ-001/033

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы Қазақстан тәжірибесі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В030100- « Құқықтану »

Түркістан 2015

Ф-ОБ-001/033

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Әлеуметтік ғылымдар факултеті

«Құқықтану» кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

Құқықтану кафедрасының

меңгерушісі, з. ғ. к(PhD) .,

қауымдастырылған профессор

«»2015ж №___Хаттама

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Тақырыбы: Әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы Қазақстан тәжірибесі

5В030100- мамандығы - «Құқықтану»

Орындаған студент

Ғылыми жетекшісі

Түркістан 2015

Мазмұны

Кіріспе … . . . …3

1Қазақстан- әлеуметтік мемлекет: Конституциялық- құқықтық негіздері

1. 1 Әлеуметтік мемлекет түсінігі, түрлері . . . 7

1. 2 Қазақстан Республикасының Конституциясындағы бекітілген

әлеуметтік мемлекеттің құқықтық негіздері . . . 15

2 Әлеуметтік мемлекетті орынқтырудың Қазақстандағы ұйымдастырушылық және құқықтық тәжірибесі

2. 1 Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауларына сәйкес

әлеуметтік мемлекетті құрудың ұйымдастырушылық кезеңдері . . . 33

2. 2 Мемлекеттік билік органдарының әлеуметтік мемлекетті

орнықтырудағы құқықтық механизмдері . . . 46

2. 3 Мемлекеттің әлеуметтік дамуын нығайтудағы сот билігінің ролі . . . 63

Қорытынды . . . 69

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. . . . 73

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Өркениетті даму жолына түскен Қазақстан Республикасы бүгінгі таңда қоғамның барлық саласында аса маңызды реформаларды жүзеге асыру үстінде. Бұл реформалардың ішіндегі ең күрделісі әлеуметтік реформалар болып табылады. Себебі, әлеуметтік мәселе адамдардың өмірі мен тұрмыс-тіршілігіне тікелей қатысты болғандықтан үнемі күн тәртібінде тұрады және мемлекеттің әлеуметтік мәселесі әрқашан халықтың назарында болып, оның талқысына түсіп отырады. Сондықтан да мемлекеттің саясатында Қазақстандағы әлеуметтік мемлекетті орнықтыру мен оны дамыту маңызды орынға ие болады.

Қазақстанның стратегиялық негізгі бағыттарының бірі - әлеуметтік құқықтық мемлекет құру. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында «Қазақстан өзін-өзі әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыратындығы» жарияланған. Сонымен қатар, мемлекетіміздің басты Стратегиялық құжаты - «Қазақстан-2030» бағдарламасында елімізді әлеуметтік мемлекетке айналдыру мәселесі басым бағыттардың бірі ретінде атап көрсетіледі [1] .

Бұл әлеуметтік мемлекет қалыптастыруды басты нысан етіп алған билік өзінің саяси-құқықтық жауапкершілігін сезінетінін дәлелдейді. Бір қарағанда, әлеуметтік мемлекет немесе әлеуметтік саясат деген мәселелердің күрделілігі байқалмай, түсінікті болып көрінгенімен, оның ішкі мәнін кез келген қарапайым адамның түсінуіне қиындық тудырады. Себебі, ұсынылған идея қоғамдық санада, халықтың күнделікті өмірінде өте қарапайым деңгейде тараған. Қалай дегенмен де, бұқара халық белгілі бір дәрежеде әлеуметтік мемлекет дегеніміз не, оның қасиеті, негізгі белгілері, өзіне тән ерекшеліктері, қызметі туралы нақты білуі қажет. Сондықтан, әлеуметтік мемлекет мәселесін барлық қырынан зерттеп қарастыру, оның мәні мен мазмұнын ашып көрсету теориялық және қолданбалық жағынан көкейкесті, әрі маңызды мәселелердің бірі.

Жұмыстың жалпы сипаттамасы . Дипломдық жұмыста қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы әлеуметтік мемлекетті орнықтырудың жалпы теориялық және конституциялық құқықтық негіздері қамтылды. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауларына сәйкес әлеуметтік мемлекетті қалыптастырудың ұйымдастырушылық кезеңдері, мемлекеттік билік органдарының (заң шығару, атқару және сот билігі) әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы құқықтық механизмдеріне теориялық және тәжірибелік тұрғыдан зерттеліп, талдауға ұмтылыс жасалды. Қазіргі кезеңдегі Қазақстанның әлеуметтік мемлекет ретінде маңызын ашуға, әлеуметтік құқықтық проблемалардың деңгейін айқындауға, оларды шешудің жолдары мен негізгі бағыттарын анықтауға назар аударылды.

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Әлеуметтік мемлекет проблемасы ғасырлар бойы экономика мен саясаттану, заң және әлеуметтану саласындағы ғалымдардың еңбектерінде үнемі көтеріліп келеді. Жалпы алғанда заң ғылымы мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды, оның бір-бірімен ара-қатынасын айқындайтын ерекше ғылым саласы ретінде біртіндеп қалыптасты. Оның билік пен меншік түрлерінің өзгеріске ұшырауын, қоғамдық қатынастарды саралап жіктеп, олардың саясаттағы орны мен рөлін адам өмірінде айқындап отыруы, зерттеушілердің назарынан тыс қалмады. Джон Локк моральдік-саяси доктринасында саясат туралы ғылымда мемлекеттің пайда болуы парасатты сананың арқасында деп көрсетеді[2] .

«Қоғам мүшелерін қорғау және олардың амандықта екендігін білдіретін ең сенімді белгі бұл - олардың саны мен өсуі» деген Жан Жак Руссо [3] .

Әлеуметтік мемлекеттің тарихи-ғылыми негізі Шарль Луи Монтескьенің «Заңдар рухы туралы» еңбегінен бастау алады[4] .

Әлеуметтік мемлекет ұғымына ғылыми тұрғыда ерекше мән беріп, оның теориялық әдіснамалық негізін тереңдетуге А. М. Куликов, В. Ф. Макаров, А. В. Лабыгина, О. В. Байдалова, Ф. Э. Бурджалов, Д. Белл, Дж. Гэлбрейт, Е. А. Гонтмахер, В. И. Жуков, С. И. Калашников, Дж. Кейнс, В. Н. Лексин, А. Фон Хайек сынды еуропалық және ресейлік ғалымдардың да үлес қосқандығы белгілі.

Қазақстан Республикасының әлеуметтік саясаты мен әлеуметтік мемлекет құруының ғылыми-теориялық тұжырымдамасы және оның негізгі бағыттары мен жүзеге асырылу жолдары ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың еңбектері мен жыл сайынғы халыққа Жолдауларында да ерекше атап көрсетіледі. Президенттің жыл сайынғы Жолдауларында әлеуметтік саясаттың мемлекеттік саясаттағы орны мен ролі қаншалықты дәрежеде екендігінен нақты мәліметтер беріледі.

Кеңес Одағында әлеуметтік мемлекет құру тәжірибесінің, яғни социализмнің неліктен сәтсіздікке ұшырағандығы туралы ой қорытуға мүмкіндік береді. Мұндай еңбектердің қатарына С. Б. Баишевтің, Ф. М. Бородкиннің, Ю. Е. Волков, С. С. Шаталиннің және т. б. ғылыми зерттеулерді жатқызуға болады.

Отандық зерттеуші-ғалымдардың, саясаттанушылардың ғылыми-зерттеушілік еңбектерінде әлеуметтік саясаттың кейбір мәселелеріне - табиғатына, мәніне, құрылымы мен қызметіне, жүзеге асырылу механизмдеріне талдаулар жасалуда. Мұндай ғылыми зерттеулердің қатарына А. Ж. Абдрахманованың, Н. А. Аитовтың, М. М. Ахметованың, Р. Б. Әбсаттаровтың, Р. С. Жарқынбаеваның, А. Каримовтың, Н. И. Мұстафаевтың, А. Ж. Мұқажанованың, Н. З. Нығматулиннің, Қ. Ж. Нұғманованың, М. Б. Тәтімовтің, И. Н. Тасмағамбетовтің және т. б. авторлардың еңбектерін жатқызуға болады. Дегенмен жоғарыда аталған жұмыстарда Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік мемлекеттің теориялық-әдіснамалық негізін жан-жақты зерттеу, әлеуметтік саясатқа құқықтық талдау жасау арнайы мақсат етіп қойылмаған. Бұл ғалымдар мен зерттеушілер аталмыш мәселенің тек жекелеген аспектілерін ғана қозғаған. Бұл еңбектер біздің зерттеп отырған мәселеміздің түрлі қырынан ашылуына, оған кешенді құқықтық талдау жасауға мүмкіндіктер береді.

Тақырыпты зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Қазақстан Республикасының әлеуметтік мемлекеттілігіне құқықтық талдау жасап, оның мәні мен мазмұнын ашып көрсету дипломдық жұмыстың мақсаты болып табылады. Сонымен қатар әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы мемлекеттік билік (заң шығарушы, атқарушы және сот) органдарының қоғамда алатын рөлін анықтау да қажеттілік болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттерді шешу көзделіп отыр:

- әлеуметтік мемлекеттің теориялық әдіснамалық негізін зерттеу;

- әлеуметтік мемлекетті орнықтырудағы мемлекеттік билік органдарының алатын орнына талдау жүргізу;

- әлеуметтік мемлекет құрудың ҚР Президент жолдауларына сәйкес ұйымдастырушылық кезеңдеріне талдау жасау;

- әлеуметтік мемлекетті орнықтырудың құқықтық негіздерін сараптау;

- қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік мәселелердің деңгейін анықтау және олардың шешілу жолдары мен негізгі бағыттарын айқындау;

- мемлекеттің әлеуметтік мәнін жетілдіруінің басым бағыттары бойынша тиімді және практикалық мәні бар ұсыныстарды беру.

Тақырыптың дерек көздері . Тақырыптың зерттеу көздеріне негіз болған теориялық және нақтылы фактілерге негізделген ғылыми зерттеулер. Дипломдық жұмыста негізінен әлеуметтік саланы реттейтін біршама нормативтік актілер мен басқа да ресми құжаттар пайдаланылды.

Қазақстан Республикасының Конституциясына, 2007 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі, 2009 жылы 18 қыркүйекте қабылданған «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы» кодексі, 2007 жылы 27 шілдеде қабылданған ҚР Білім туралы заңы, 2001 жылы 23 қаңтарда қабылданған ҚР «Халықты жұмыспен қамту туралы» заңы, Қазақстан Республикасының 2005 жылы 13 сәуірде қабылданған Қазақстан Республикасында мүгедектердi әлеуметтiк қорғау туралы заңы, 1999 жылғы 5 сәуірдегі «Қазақстан Республикасында арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы» Заңы, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ауылдық елді мекендерінің әлеуметтік сала қызметкерлерін әлеуметтік қолдау және ынталандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 24 желтоқсандағы Заңы және Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтарына, мысалы, 2009 жылдың 24 тамызында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген 2010-2020 жылдар кезеңіне арналған Қазақстан Республиканың Құқықтық саясат тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулыларына (мәселен, «Ауылдық елді мекендерге жұмыс істеу және тұру үшін келген денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет және спорт мамандарына әлеуметтік қолдау шараларын ұсыну мөлшерін және ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 18 ақпандағы № 183 қаулысы), Қазақстан Республикасының Халықты әлеуметтік қорғау тұжырымдамасы сияқты нормативтік актілеріне сүйенеді. Сонымен қатар зерттеуде Қазақстан-2030 Стратегиялық даму бағдарламалары мен Қазақстан Республикасының Президентінің еңбектері мен халыққа жолдаған Жолдаулары, Қазақстанның Тұңғыш Президенті - Елбасының Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам мақаласы, 2012 жылдың 14 желтоқсанында қабылданған «Қазақстан-2050 Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» Жолдауы жетекшілік қызмет атқарды.

Зерттеу жұмысының құрылымы . Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, бес тараушадан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1Қазақстан- әлеуметтік мемлекет: Конституциялық- құқықтық негіздері

Әлеуметтік мемлекет түсінігі, түрлері.

Қазақстанның Конституциясында әлеуметтік мемлекетті құрудың негізгі принциптері бекітілген. Бұл орайда негізгі міндеттердің бірі әлеуметтік құқықтарды қамтамасыз ету мен қазіргі әлеуметтік саясатты іске асырудың ықпалды тетіктерін одан әрі қалыптастыру болып табылады[5] .

Қазақстанның 2010-2020 жылдарға арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасында айтылғандай мемлекеттің кешенді, көпсалалы сипаттағы әлеуметтік-құқықтық саясаты әлеуметтік маңызы бар проблемалардың кең ауқымын шешуге бағытталады.

Саясатты мемлекетті басқару өнері дейтін болсақ, мемлекетті әлеуметтік сипатта қалыптастыру үшін алдымен мемлекеттің осы саладағы байыпты саясаты орнығуы қажет деп санаймыз. Сондықтан әлеуметтік мемлекетті орнықтыру, алдымен мемлекеттің алға қойған әлеуметтік саясатының мазмұнына тікелей байланысты. Ендеше, әлеуметтік мемлекетті талдамас бұрын, әлеуметтік саясат ұғымына тоқталып өтсек.

Әлеуметтік саясат (ағылш. social politicy ; лат. socialis - общеатенный; связанный с жизнью людей) - халықтың, оның негізгі жіктерінің, топтары мен санаттарының тұрмыс жағдайына ықпал етумен байланысты жалпы мемлекеттік саясат бөлігі. Оның қамтитындары: табысты реттеу, жұмыспен қамту, әлеуметтік қамсыздандыру саясаты; білім беру және денсаулык сақтау аяларындағы саясат; тұрғын үй саясаты, т. б. Әлеуметтік саясат адамға, оның халықаралық және ұлттық заңнамада көзделген құқықтарын қорғауға бағдарланған.

Әлеуметтік саясаттың мақсаты - кез келген коғамның жоғары құндылығы ретіндегі адамды қолдау және дамыту. Әлеуметтік саясат үлгісінің нақты іске асырылуы саяси құрылысқа, экономикалық даму деңгейіне, меншік қатынастарына, басқару құрылымына, мәдениетке, тарих пен дәстүрлердің ерекшеліктеріне байланысты. Әлеуметтік саясат өндірістік қоғамдық өнімді бөлуге негізделеді [6] .

«Әлеуметтік саясат» ұғымын Р. Барнер «Әлеуметтік саясат - индивидтер, топтар, қауымдастықтар, әлеуметтік мекемелер арасындағы қатынастарға араласатын, реттейтін және қалыптастыратын әдістер мен қоғамның қызметі мен принципі», деп түсіндіреді [7] .

Әлеуметтанушы ғалымдардың тұжырымы бойынша ежелгі кезеңнен бері өмір сүрген мемлекеттердің барлығында сол кезеңдердің дамуына тән әлеуметтік саясат жүргізілген. Қазіргі кезде әлеуметтік саясат мәселелері халық үшін де, саясаткерлер мен ғалымдар үшін де аса өзекті проблемаға айналып отыр. Тәуелсіз Қазақстан жүзеге асырып отырған түбегейлі экономикалық реформалар бұл өзгерістерге жауап бере алатын және соған сәйкес келетін мемлекеттік әлеуметтік саясатты қалыптастыруды талап етеді. Өйткені, «елдің экономикасын сауықтыруға бағытталған экономикалық реформаның күшті әлеуметтік саясатпен қамтамасыз етілуі өте маңызды, ал олай болмаған жағдайда бір реформа екіншісіне қауіп төндіре бастайды» [8, 9] .

«Біздің басты мақсатымыз - әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтарымыздың бақуаттығы. Бұл - қоғамдағы тұрақтылықтың ең жақсы кепілі . Біздің қоғамда уақыт сынына төтеп бере алатын жаңартылған және әлдеқайда тиімді әлеуметтік саясатқа деген сұраныс өсіп келеді.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, әлеуметтік саясаттың мінсіз және әмбебап үлгісі жоқ. Бұл барлық азаматтары сол әлеуметтік жүйеге қанағаттанатындай бірде-бір қоғамның жоқтығы сияқты. Әлеуметтік қауіпсіздік және азаматтардың бақуаттығы мәселелерін шешу - бұл әрбір қазақстандыққа әсер ететін қиын және өте маңызды міндет. Сондықтан бұл тұста әр қадам мұқият ойластырылған болуы тиіс. » [ 9] .

«Құқық пен міндет заң ғылымының категориялары. Мемлекет әлеуметтік саясатты жүзеге асыру үшін өзін әлеуметтіндіреді, бұл дегеніміз тұтынушы тұлғаға әлеуметтік тұрғыда құқық береді, міндеттер жүктейді. Демек, халықтың әл-ауқатының артуына, тұрмысына қажетті жағдай жасау үшін әрекеттерді заңдастырады. Яғни, заң шегінде ғана азаматтарға өз әлеуметтік мүддесін қанағаттандыру үшін құқықтық мүмкіндік береді, ал мемлекет әлеуметтік саладағы өз іс-әрекетінің заңға сәйкес болуын қадағалайды. Жалпы айтқанда, мемлекет халық алдындағы әлеуметтік міндеттерін заң нормалары аясында ғана жүргізе алады. Біздің ойымызша, әлеуметтік құқықтық саясат ұғымы осыған тіреледі. Бұл жалпы алғанда құқықтық мемлекеттің қағидасы болып табылатын мемлекет пен азамат арасындағы өзара жауаптылық деген қағидаға негізделеді. Сондықтан әлеуметтік саясаттың мемлекет орнықтырған құқықтық негізі болғанда ғана әлеуметтік құқықтық саясат деп тани аламыз.

Теориялық тұрғыдан анықтама берер болсақ, әлеуметтік құқықтық саясат - бұл халықтың, оның әр түрлі топтары мен санаттарының әлеуметтік мүдделерін қамтамасыз етудегі құқықтық реттеу және қорғау механизімдерінен тұратын, олардың тұрмыс жағдайына құқықтық тұрғыдан ықпал ететін, сол арқылы мемлекеттің әлеуметтік дамуын құқықтық негіздейтін мемлекеттік құқықтық саясат» [ 10, 13бет] .

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев «Бүгінде әлеуметтік дамудың жаһандық тренді «ЖАЛПЫҒА ОРТАҚ ЕҢБЕК ҚОҒАМЫНА» өтуге барып тіреледі. Сондықтан адал еңбекке ынталандырудың жолын табу, еңбек табыстарын қоғамдық ынталандырудың жүйесін құру - Қазақстандағы әлеуметтік жаңғыртудың аса маңызды мәселелерінің бірі»- деп атап көрсеткен болатын [11] .

Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет болып табылатын көптеген әлем мемлекеттері үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым бағыттарын анықтап, тұрақты әлеуметтік құқықтық саясатты қалыптастыру стратегиялық маңызы бар мәселе болып отыр. Мемлекет әлеуметтік құқықтық саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы ең алдымен халықтың әлеуметтік қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол арнаға бағыттайды.

Әлеуметтік мемлекет ұғымын ашуды жөн көреміз.

Әлемдік тәжірибеде әлеуметтік мемлекеттердің мынадай белгілері бар:

Мемлекеттік билік жүйесінің демократиялық ұстанымдарға сай келуі;
Мемлекеттік билік органдарындағы қызметкерлердің адамгершілік, ізгілік қасиеттерінің жоғары болуы;
Экономикалық мүмкіндіктерді қажеттілікке сай тиімді пайдалану;
Табиғи байлықтан түскен қаржыны халыққа теңдей үлестіру;
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуы;
Әлеуметтік бағыттағы мемлекеттік бағдарламалардың қабылдануы мен оларды жүзеге асыратын механизмдердің болуы[12, 71бет] .

Әлем елдері тарихында өзін әлеуметтік мемлекет ретінде ең алғаш 1949 жылы ГФР, 1958 жылы Франция, 1978 жылы Испания, 1990 жылы КСРО, 1995 жылы Әзербайжан, Грузия, Түркіменстан, Қазақстан жариялады. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты әлеуметтік қамсыздандыруға және әлеуметтік қызметтерді көрсетуге арналған қызметі қамтылған мемлекеттің бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Классикалық үлгіде әлеуметтік қамсыздандыруға әлеуметтік сақтандыру мен қоғам мүшелерінің әлжуаз топтарына қолдау, көмек көрсетуге деген әлеуметтік жауапкершілігі арқылы көрініс тауып жүр. Әлеуметтік қызметтер жүйесіне денсаулық сақтау, білім беру, кәсіби даярлау, еңбекпен қамтамасыз ету және т. б. мемлекет қамтамасыз ететін қызмет түрлері жатады. Әлемдік тәжірибеде бұдан да басқа халықты әлеуметтік қорғаудың қалыптасқан үлгілері көп.

Әлеуметтік мемлекет ұғымы алғаш рет екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Ұлыбританияда пайда болды және соғыстан кейін Еуропада көптеген мемлекеттер үшін үлгіге айналған Беверидж жоспарында тұжырымдалды. Әлеуметтік мемлекеттің үш үлгісі ерекшеленеді.

1. Позитивті мемлекет. Онда әлеуметтік қамсыздандыру дарашылдыққа және корпоративтік мүдделерді қорғауға негізделген. Мұндай мемлекетте әлеуметтік саясат бақылау құралы болып қана қалады.

2. Жұмыспен толық қамту саясаты жүргізілетін, кепілді ең төменгі тұрмыс деңгейі және табысқа тең үміт қамтамасыз етілетін жеке әлеуметтік мемлекет.

3. Бәріне бірдей қызмет етуші әлеуметтік саясат жүзеге асырылатын, баршаның игілігіне арналған мемлекет. Мұндай мемлекетте теңдік, корпоративтік және ынтымақтастық қамтамасыз етілген сияқты болады. Баршаның игілігіне арналған мемлекетте жалақыларда әркелкіліктің азаюы, жұмыспен толық қамтылуға кепілдік берілуі, еңбекшілердің саясаттағы өктемдік жағдайы қамтамасыз етілуі тиіс[13] .

Әлеуметтік мемлекет ұғымы - еңбекке қабілеттілерді жұмысқа орналастыру жөнінде, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандырылу жүйелерін құру жөнінде, тұрмысы төмендерді қолдау және тағы басқа да әлеуметтік құқықтық саясатты жүзеге асыруға қабілетті, дамыған экономикасы бар демократиялық үлгідегі мемлекетті білдіреді.

Қазақстан Республикасының Конституциясында белгіленгендей, Қазақстан Республикасы - әлеуметтік мемлекетті қалыптасыруда. Яғни, мемлекет өзінің бар мүмкіндігін, қамқорлығын өз қоғамының дамуы үшін, ондағы азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру үшін бағыттауға міндетті. Әлеуметтік саясат мемлекеттің ішкі саясатының аса маңызды бағыты екені сөзсіз. Жалпы, әлеуметтік саясатты іске асыру экономиканың даму қарқыны мен әлеуметтік кепілдіктерді сақтау ісін шебер ұштастыруды талап етеді. Бұл орайда, бүгінде мемлекеттің әлеуметтік және экономикалық рөлі өзгергенін есте сақтау керек. Халықтың мемлекет көмегіне шынында да мұқтаж, өз бетімен күн көре алмайтын топтарына басымдық беріледі. Ал қоғамның қалған бөлігі экономикалық еркіндік қағидалары, олардың құқықтық қорғалуы негізінде өзін-өзі қамтамасыз етуі керек. Қоғамдық дамудың негізгі көрсеткіштері - адамның даму жағдайлары, яғни еңбекке қолжетімділік және оған лайықты еңбекақы, ертеңгі күнге сенім, балаларды оқыту мен дамытудың кең мүмкіндіктері, медициналық қызметке қолжетімділік және салауатты өмір салты, еңбекке қабілетсіздерді қорғау, лайықты кәрілік болып табылады.

Жалпы, әлеуметтік саясаттың мәні әлеуметтік мемлекет ұғымымен астасып жатқаны аян. Бұл екі ұғымды бір-бірінен дербес қарастыруға болмайды. Ал, әлеуметтік мемлекеттің басты тұжырымдамасының негізі - әлеуметтік саясатқа келіп тіреледі. Әлеуметтік мемлекет құру барысында саяси билік азаматтардың әлеуметтік құқықтарын талап ете алатын мәдениетке дағдыландыру шараларын жүргізуге міндетті. Ал, мемлекеттің әлеуметтік саясаты құқықтық әлеуметтік мемлекеттің қалыптасуының шарты болуы қажет. «Әлеуметтік мемлекет» деген ұғымның пайда болуы «полициялық» мемлекеттен, «қоғамдық келісім мемлекетінен» және «мемлекеттегі биліктің ең жоғарғы формасы ретіндегі» мемлекеттен нысаналы әлеуметтік саясатты жүзеге асырушы мемлекетке өтуін көрсетеді.

Бұл ретте қазіргі Қазақстан жағдайында әлеуметтік саясаттағы концептуалды өзгерістер тетігі, ең алдымен экономикалық дамудың көрсеткіштерімен өлшенетінін де атап өткен абзал. Дегенмен, бұл жерде экономикалық дамудың мемлекеттің әлеуметтік саясатын айқындаудағы ролін абсолюттендіруге болмайды деп ойлаймыз. Себебі, әлеуметтік саясат мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктеріне ғана тәуелді емес, ол көп жағдайда елдің саяси дамуына, саяси күштердің арасалмағы мен өзара қарым-қатынасына да байланысты айқындалады. Олай дейтін себебіміз, әлеуметтік саясат қоғам мүшелерінің саяси белсенділігімен және саяси күштердің өз мүдделері үшін күресінің деңгейімен де айқындалып отырады. Сонымен бірге, мемлекеттің әлеуметтік саясатын қалыптастырып, оны жүзеге асыруда экономикалық ахуалмен бірге, психологиялық факторлардың да маңызды роль атқаратынын мемлекеттің даму стратегиясын тұжырымдаған Президент Н. Ә. Назарбаев ерекше атап көрсетеді: «Әлеуметтік стратегияны іске асыру мерзімі экономикалық даму стратегиясын жүзеге асыру мерзімімен сай келмейді, өйткені әлеуметтік стратегия қоғамның әлеуметтік құрамындағы құрылымдық өзгерістермен ғана емес, сондай ақ, қоғамдық сана-сезімді қазыналық тұрғыдан қайта бағдарлаумен де байланысты, ал ол экономикалық және әлеуметтік жағынан неғұрлым белсенді жаңа ұрпақ келмейінше мүмкін емес»[14] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.