М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы
І КІРІСПЕ.
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І.ТАРАУ. М. ЖҰМАБАЕВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ...
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы ... ... ... ..
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы ... ... ... ... ... .
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде қолданылуы
ІІ.ТАРАУ. М.ЖҰМАБАЕВ ҚАЗАҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ НЕГІЗІН ҚАЛАУШЫ ... ..
2.1 М. Жұмабаевтың «Педагогика» оқулығы, оның қазақ
педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі ... ... ... ... ... ... ..
2.2 М. Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім.тәрбие ... ... ... ... ... ..
2.3 М. Жұмабаевтың этнопедагогикалық ой.пікірлері және оның
шығармашылығындағы педогогика мәселелері.
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ.
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ..
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І.ТАРАУ. М. ЖҰМАБАЕВТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КӨЗҚАРАСТАРЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ.ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ...
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы ... ... ... ..
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы ... ... ... ... ... .
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде қолданылуы
ІІ.ТАРАУ. М.ЖҰМАБАЕВ ҚАЗАҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ НЕГІЗІН ҚАЛАУШЫ ... ..
2.1 М. Жұмабаевтың «Педагогика» оқулығы, оның қазақ
педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі ... ... ... ... ... ... ..
2.2 М. Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім.тәрбие ... ... ... ... ... ..
2.3 М. Жұмабаевтың этнопедагогикалық ой.пікірлері және оның
шығармашылығындағы педогогика мәселелері.
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ.
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ..
Жұмабаев Мағжан Бекенұлы – қазақ әдебиетінің көгіндегі ХХ ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны. Сол кездегі дәстүр бойынша әуелі ауыл молдасынан сабақ алады. Бұдан соң әулетті әкесі Бекен Мағжанды Кызылжардағы Бегішов медресесіне оқуға береді. Мұсылмандық орташа дәрәжелі білім беретін бұл медресе бес жылдай оқып бітірген соң 1910-1913 ж. Уфа қаласындағы «Ғалия» медресесінде оқиды. Осында жүріп «Садақ» журналын шығарысады, оған өзінің өлеңдерін жариялайды. Абайдың өлеңдер жинағымен танысады, татар ақын, жазушылармен достасады, араб, парсы, түрік тілдерін оқып үйренуін жалғыстырады. Орыс тілінен сабақ алады. Абай үлгісімен Шығыс һәм Батыс поэзиясынан бірдей нәр алады. 1913-1917 ж. Омбыдағы мұғалімдер даярлайтын семинарияда оқып, оны медальмен үздік бітіреді. Омбыда оқып жүрген кезінде сондағы жастармен тізе қосып «Бірлік» әдеби үйірмесін құрысып, оның «Балапан» атты қолжазба әдеби журналын редакциялайды. 1917-23 ж. «Бостандық туы», «Ақжол» газеттерінде және «Шолпан» журналында істеп жүріп халық ағарту жұмысына белсене араласады. 1923-26 ж. Москвада көркем әдебиет институтта оқиды. 1927-29 ж. Бурабай, одан соң Петропавлда муғалімдік, о,ытушылық қызметтер атқарады. Ақындық өнермен Қызылжар медресесінде оқып жүргенде айналыса бастайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі, М.Жұмабаев туралы айтқанда ең алдымен біз оның ақындығына тоқталамыз. Әлі күнге толық зерттелмей, өз бағасын алып, қоғамымыздан ойып орнын ала алмай отырған ақын таланытының бір қыры-педагогика саласындағы еңбектері. «Педагогика» еңбегі 1922 жылы Қызылжар қаласынан басылып шығады. Ол Педагогика және психология деген екі бөлімнен тұрады.
М.Жұмабаев – әдіскер. Мысалы, «Ішкі сезімдердің біреуі-іш пысуяки зерігу» деген бөлімде былай дейді: «Мұғалім бір сөзді ұзыннан-ұзақ соза берсе, шәкірттің іші пысады, мұғалім үсті-үстіне төпеп, түрлі білімді, түрлі сөз айта берсе, бала мезі болып, іші пысады. Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімінің бәрін блаға тез білдіруде емес, басқыштап білдіруде. Сабақ оқытуда мұғалім өзі жинақы, жігерлі, қызықты болуға тиісті. Сонда ғана ол баланың назарын өзіне қарата алады. Сабақ үстінде баланың ойнауы, тыныш отырмауы, бір-бірімен сөйлесулері мұғалімнің жинақы, жігерлі бола алмауынан»,-деген пікірі оның үлкен әдіскерлігінің дәлелі болса керек.
Курстық жұмыстың өзектілігі, М.Жұмабаев туралы айтқанда ең алдымен біз оның ақындығына тоқталамыз. Әлі күнге толық зерттелмей, өз бағасын алып, қоғамымыздан ойып орнын ала алмай отырған ақын таланытының бір қыры-педагогика саласындағы еңбектері. «Педагогика» еңбегі 1922 жылы Қызылжар қаласынан басылып шығады. Ол Педагогика және психология деген екі бөлімнен тұрады.
М.Жұмабаев – әдіскер. Мысалы, «Ішкі сезімдердің біреуі-іш пысуяки зерігу» деген бөлімде былай дейді: «Мұғалім бір сөзді ұзыннан-ұзақ соза берсе, шәкірттің іші пысады, мұғалім үсті-үстіне төпеп, түрлі білімді, түрлі сөз айта берсе, бала мезі болып, іші пысады. Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімінің бәрін блаға тез білдіруде емес, басқыштап білдіруде. Сабақ оқытуда мұғалім өзі жинақы, жігерлі, қызықты болуға тиісті. Сонда ғана ол баланың назарын өзіне қарата алады. Сабақ үстінде баланың ойнауы, тыныш отырмауы, бір-бірімен сөйлесулері мұғалімнің жинақы, жігерлі бола алмауынан»,-деген пікірі оның үлкен әдіскерлігінің дәлелі болса керек.
1. Қалиев С., Молдабеков Ж., Иманбеков Б. Қ 26 Этнопедагогика: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2007. 302-б.
2. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. 1923.
3. Әбиев. Педагогика. Алматы. 2004. 286-б.
4. Қоянбаев. Педагогика. Алматы.2001. 205-б.
5. Көшенова Р.Н. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасы: Педагогика ғыл. канд. автореф.: 01.00.01 – Алматы, 1995. – 24 б
6. С.Сеңкібаев. М.Жұмабаевтың тәрбиелік ілімі – ғасырлар тоғысында // Ізденіс, 2002. №4 Б: 8-12
7. С.Сеңкібаев. Мағжанның тәрбиелік идеялары – тәуелсіз ел мектебінің негізі // Ұлт тағылымы. 2001. №6 Б: 3-6
8. Б.Базарбаева, О.Бөдесова. М.Жұмабаев атындағы педагогикалық бағдарлы мектебінің болашағы // Ұлағат. 2003. №1 Б:16-18
9. М.Бағыбаева. М.Жұмабаевтың психологиялық мұрасы // Ұлағат. 2003. №2 Б: 25-27
10. М.Бағыбаева. М.Жұмабаев және ұлттық тәлім-тәрбие // Ұлағат. 2004. №5 Б: 36-38
11. С.Сеңкібаев. Мағжанның ұстаздық-тәлімгерлік идеялары және олардың дамуы // Білім. 2001. №3 -306-б.
12. Жұртбай Т. Алаш ақиықтары. – Астана: Отырар. 2004. 8-б.
13. К.Құнантаева, И.Халитова. Қазақ мектебіне негіз іздегенде // Қазақстан мектебі. 1993. №10
14. Оқулық және оқулыққа қосымшалар. – Алматы: «Санат», 2003. – 528-б.
15. Аймауытов Ж. Мағжанның ақындығы. // Лениншіл жас. №5, 1923.
16. Шәріпов А. С.Қожанұлы- әдебиетші. – Алматы: Ер-Дәулет. 1994. 348-б.
17. Тоғжанов Ғ. Мағжан туралы // Жаңа дәуір. 1928, №9, 34-б.
18. Мұстамбаев Ы. Жұмабаев және «Тоқсанның тобы». // Советская степь. 24.V. 1929
19. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық мәселелерi және тарихы. А; “Бiлiм” 2004 ж.
20. Жарықбаев К.Б., Қалиев С. Қазақ тәлiмiнiң тарихы. “Санат” 1995ж.
21. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. А; “Санат” 2001 ж.
22. Қалиев С., Молдабеков Ж., Иманбекова Б. “Этнопедагогика” Астана. 2005 ж.
23. Қалиев С., Оразаев М., Смаилова М. Қазақ халқының салт-дәстүрлерi. А; “Рауан” 1995 ж.
24. Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр Антологиясы, 2 томдық. А; “Рауан” 1т. 1994., 2 т. 1998 ж.
2. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. 1923.
3. Әбиев. Педагогика. Алматы. 2004. 286-б.
4. Қоянбаев. Педагогика. Алматы.2001. 205-б.
5. Көшенова Р.Н. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасы: Педагогика ғыл. канд. автореф.: 01.00.01 – Алматы, 1995. – 24 б
6. С.Сеңкібаев. М.Жұмабаевтың тәрбиелік ілімі – ғасырлар тоғысында // Ізденіс, 2002. №4 Б: 8-12
7. С.Сеңкібаев. Мағжанның тәрбиелік идеялары – тәуелсіз ел мектебінің негізі // Ұлт тағылымы. 2001. №6 Б: 3-6
8. Б.Базарбаева, О.Бөдесова. М.Жұмабаев атындағы педагогикалық бағдарлы мектебінің болашағы // Ұлағат. 2003. №1 Б:16-18
9. М.Бағыбаева. М.Жұмабаевтың психологиялық мұрасы // Ұлағат. 2003. №2 Б: 25-27
10. М.Бағыбаева. М.Жұмабаев және ұлттық тәлім-тәрбие // Ұлағат. 2004. №5 Б: 36-38
11. С.Сеңкібаев. Мағжанның ұстаздық-тәлімгерлік идеялары және олардың дамуы // Білім. 2001. №3 -306-б.
12. Жұртбай Т. Алаш ақиықтары. – Астана: Отырар. 2004. 8-б.
13. К.Құнантаева, И.Халитова. Қазақ мектебіне негіз іздегенде // Қазақстан мектебі. 1993. №10
14. Оқулық және оқулыққа қосымшалар. – Алматы: «Санат», 2003. – 528-б.
15. Аймауытов Ж. Мағжанның ақындығы. // Лениншіл жас. №5, 1923.
16. Шәріпов А. С.Қожанұлы- әдебиетші. – Алматы: Ер-Дәулет. 1994. 348-б.
17. Тоғжанов Ғ. Мағжан туралы // Жаңа дәуір. 1928, №9, 34-б.
18. Мұстамбаев Ы. Жұмабаев және «Тоқсанның тобы». // Советская степь. 24.V. 1929
19. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық мәселелерi және тарихы. А; “Бiлiм” 2004 ж.
20. Жарықбаев К.Б., Қалиев С. Қазақ тәлiмiнiң тарихы. “Санат” 1995ж.
21. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. А; “Санат” 2001 ж.
22. Қалиев С., Молдабеков Ж., Иманбекова Б. “Этнопедагогика” Астана. 2005 ж.
23. Қалиев С., Оразаев М., Смаилова М. Қазақ халқының салт-дәстүрлерi. А; “Рауан” 1995 ж.
24. Қазақтың тәлiмдiк ой-пiкiр Антологиясы, 2 томдық. А; “Рауан” 1т. 1994., 2 т. 1998 ж.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Педагогика пәнінен
Курстық жұмыс
Курстық жұмыс
М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы
Тақырыбы:
- 2017ж
ЖОспар
І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ Негізгі бөлім
І-Тарау. М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының
қалыптасуының теориялық-әдіснамалық негізі ... ... ... ... ...
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы ... ... ... ..
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы ... ... ... ... ... .
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ-Тарау. М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы ... ..
2.1 М. Жұмабаевтың Педагогика оқулығы, оның қазақ
педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі ... ... ... ... ... ... ..
2.2 М. Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім-тәрбие ... ... ... ... ... ..
2.3 М. Жұмабаевтың этнопедагогикалық ой-пікірлері және оның
шығармашылығындағы педогогика мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
ІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
9
13
17
17
20
24
28
30
Кіріспе
Жұмабаев Мағжан Бекенұлы - қазақ әдебиетінің көгіндегі ХХ ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны. Сол кездегі дәстүр бойынша әуелі ауыл молдасынан сабақ алады. Бұдан соң әулетті әкесі Бекен Мағжанды Кызылжардағы Бегішов медресесіне оқуға береді. Мұсылмандық орташа дәрәжелі білім беретін бұл медресе бес жылдай оқып бітірген соң 1910-1913 ж. Уфа қаласындағы Ғалия медресесінде оқиды. Осында жүріп Садақ журналын шығарысады, оған өзінің өлеңдерін жариялайды. Абайдың өлеңдер жинағымен танысады, татар ақын, жазушылармен достасады, араб, парсы, түрік тілдерін оқып үйренуін жалғыстырады. Орыс тілінен сабақ алады. Абай үлгісімен Шығыс һәм Батыс поэзиясынан бірдей нәр алады. 1913-1917 ж. Омбыдағы мұғалімдер даярлайтын семинарияда оқып, оны медальмен үздік бітіреді. Омбыда оқып жүрген кезінде сондағы жастармен тізе қосып Бірлік әдеби үйірмесін құрысып, оның Балапан атты қолжазба әдеби журналын редакциялайды. 1917-23 ж. Бостандық туы, Ақжол газеттерінде және Шолпан журналында істеп жүріп халық ағарту жұмысына белсене араласады. 1923-26 ж. Москвада көркем әдебиет институтта оқиды. 1927-29 ж. Бурабай, одан соң Петропавлда муғалімдік, о,ытушылық қызметтер атқарады. Ақындық өнермен Қызылжар медресесінде оқып жүргенде айналыса бастайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі, М.Жұмабаев туралы айтқанда ең алдымен біз оның ақындығына тоқталамыз. Әлі күнге толық зерттелмей, өз бағасын алып, қоғамымыздан ойып орнын ала алмай отырған ақын таланытының бір қыры-педагогика саласындағы еңбектері. Педагогика еңбегі 1922 жылы Қызылжар қаласынан басылып шығады. Ол Педагогика және психология деген екі бөлімнен тұрады.
М.Жұмабаев - әдіскер. Мысалы, Ішкі сезімдердің біреуі-іш пысуяки зерігу деген бөлімде былай дейді: Мұғалім бір сөзді ұзыннан-ұзақ соза берсе, шәкірттің іші пысады, мұғалім үсті-үстіне төпеп, түрлі білімді, түрлі сөз айта берсе, бала мезі болып, іші пысады. Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімінің бәрін блаға тез білдіруде емес, басқыштап білдіруде. Сабақ оқытуда мұғалім өзі жинақы, жігерлі, қызықты болуға тиісті. Сонда ғана ол баланың назарын өзіне қарата алады. Сабақ үстінде баланың ойнауы, тыныш отырмауы, бір-бірімен сөйлесулері мұғалімнің жинақы, жігерлі бола алмауынан,-деген пікірі оның үлкен әдіскерлігінің дәлелі болса керек.
Сұлулық сезімдері деген бөлімде педагог адам тек қана сырт сұлулығымен ғана емес, ішкі сұлулығымен ұнамды, сүйкімді болуы керек,-дейді. Осы орайда ән-музыка, сурет, поэзияның орны ерекше екенін айтады.
Тәрбиешінің міндеті - бала исскуствоның қай түріне ынтасы бар екенін тауып, сол сезімдерін өркендету,-дейді де, оған жетудің жолдарын көрсетеді. Мұғалім егерде сұлулықты сүймесе, оның жүрегі сұлу болмаса, сұлулықты жан-тәнімен түсінбесе, педагогика саласындағы сұлулық туралы сыр шертпес еді.
Ол өзінің мәдениет, сұлулық, ізгілік туралы ойларын Құлық сезімдері деген бөлімде одан әрі дамыта түседі. Ол қазақ халқына басқа халықтардың жақсысын үйреніп, сөйтіп көтеріл дейді. Басқа халықты, жалпы адамзатты сүй деп өсиет айтады. Адам шын ізгі адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында құрбан бола білсін дейді. Бұл сөзді Мағжан өзі үшін айтқан сияқты.
Педагогика кітабының соңғы бөлімі Баланың жалпы жаратылысына арналады. Бұл бөлім бүкіл кітаптың қорытынды бөлімі іспетті. Бала тәрбиесінің оңай емес екендігі, оған екінің бірі бара бермейтіні, екінің бірі нағыз ұстаз, нағыз тәрбиеші бола алмайтынын жазады. тұрмыста түйінді мәселелерді тез шеше білетін, тұрмыстық тұңғиық теңізін қалың қайратпен кеше білетін, адалдық жолға құрбан бола білетін, қысқасы, адамзат дүниесінің керек бір мүшесі бола алатын төрт жағы түгел кісі қылып шығару, баланы мұндай адам қыла алу үшін тәрбиеші бар күшін, бар білімін жұмсап, жалықпай,шаршамай үйрете білу керек,- дейді азамат, ақын, педагог.
Курстық жұмыстың мақсаты - М.Жұмабаевтың қазақ педагогикасының негізін қалаушы тұлға ретінде оның педагогикаға қосқан ұшан теңіз үлесіне тоқталу болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін алдымызға мынадай міндеттер қоямыз:
- М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығына тоқталу;
- М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызын ашу;
- М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының қазіргі кезеңде қолданылуын мазмұндау;
- Мағжанның тәрбиелік идеялары мен педагогика ғылымына қосқан үлесін қарастыру;
- М.Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім-тәрбиесіне тоқталу;
- Мағжан Жұмабаевтың Педагогика оқулығының қазақ педагогикасындағы орнын анықтау;
- М. Жұмабаев шығармашылығындағы педогогика мәселелерін қарастыру болмақ.
Зерттеу тақырыбының обьектісі - Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, тәрбиелік көзқарастарын жан-жақты талдап, білу.
Курс жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілген.
І-Тарау. М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының қалыптасуының теориялық-әдіснамалық негізі
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы
Мағжан Бекенұлы Жұмабаев (1893-1938) - қазақ әдебиетінің көгіндегі XX ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны.
Туған жері - бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Булаев ауданы).
Әкесі Бекен (Бекмағанбет) орта дәулетті, өзінің әділдігімен, адамгершілікті парасатымен ел арасында беделі жоғары адам болған. Көп жылдар болыс болған. Мектеп ашып, мұғалім ұстап, өз балаларының оқуына қамқорлық жасайды.
Әкесі Бекен - көзі ашық, өжет,қайратты, парасатты адам. Көп жылдар болыс болған. Мектеп ашып, мұғалім ұстап,өз балаларының оқуына қамқорлық жасайды.Бұл мектепте патша әскерінен қашып жүрген Ажиетдин Ақанов деген оқыған, білімді башқұрт жігіті мұғалім боп істеген.Зерек Мағжан төрт жасында осы мектеп есігін ашады, хат таниды, Шығыс әдебиетімен алғаш осы мектепте танысады. Қолына түскен қисса-дастандарды оқи бастайды. Ақын Шығыс әдебиеті даналары Фирдоуси, Сағди, Ғафиз,Омар Хаям дастандарын түпнұсқадан оқып-үйренеді.
Оқуға зерек, білімге, білмекке ынталы Мағжанды әкесі Қызылжардағы медресеге оқуға түсіреді.Мұнда ол шығыс тілдерін үйренеді, сол тілдердегі әдебиеттерге ден қояды.Тап осы кездерде ақындық талантының бүрі де ашылады.
Мағжан сол кездерде Абайдың 1909 жылы Петербургте жарық көрген өлеңдерін оқып, сонан сусындайды. Ақын мұнан әрі білімін Уфадағы Ғалия медресесінде жалғастырады. Медреседе дәріс оқушылар ішінде татардың классик жазушысы Ғалымжан Ибрагимов бар еді. Бұл медреседе сол жылдары бірталай қазақ жастары да оқыған, солардың арасында халқымыздың біртуар жазушысы Бейімбет Майлин де болған. Сонда өзінің білім беру дәрежесінен Жоғары діни оқу орнымен пара-пар Медресе-Ғалияға оқуға түседі. Медреседе оқып жүргенде, осында оқытушы болып істейтін, татардың белгілі жазушысы Ғалымжан Ибрагимовтың назарына ілігеді.
Болашақ ақынның зор дарынын таныған Ғалымжан Мағжанды қамқорлығына алып, оған көп жәрдем көрсетеді. Соның көмегімен Қазан қаласында Мағжанның "Шолпан" атты тұңғыш жинағы жарық көреді, соның ақыл-кеңесімен Омбыдағы мұғалімдер семинариясына түседі. Жастайынан орысша оқып, орыс әдебиетінің мәдениетіне еркін жеткен Мағжан қазақ поэзиясына өзіндік ерекшелігімен, дарынды болмысымен келеді. Әуелде лапылдап тұрған сезімін, ынтыға үзіліп тұрған махаббатын жастық жалынымен, жандырып жіберердей леппен жеткізуге ұмтылған ол енді бірте-бірте ой есейгендігін танытып, азаматтық лирикаға қарай ойысады.
Мұнда да ол зарлы да өкінішті ой-сезімдерін ерекше құдіретпен, шыңғырған жан даусының қуатымен жеткізіп, ішкі мұңы мен ашу-кегін табиғи байланыстырып жібереді. Бұл кез оның қазақтың ардақты азаматтары Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатовтан дәріс алып, шығармашылықтың жаңа бір белесіне құлаш ұрған шағы еді. Ұстаздарының өнегесі ақын жанының тебіреніс толқынындағы айшықты өрнегімен көрініс береді.
Мағжанның өмірі мен шығармашылығын төмендегі сызба арқылы қысқаша суреттеуге болады.
Мағжан
Жұмабаев
D
1928 ж Брюсов атындағы Мәскеу көркем әдебиет институты
Ақын, аудармашы, қоғам қайраткері
1893 ж. СҚ обл. Ақмола губерниясында туған
Араб, орыс, парсы, түркі тілдері
Уфа. Медресе Ғалия
Ауыл молдасы
1913-1916 Омбы мұғалімдер семинариясы
1938 жылы атылды
1922 Батыр Баян дастаны
Сызба 1. М.Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығының қысқаша маңызды сәттері
Мағжан өлеңдерінің тұңғыш рет Қазанда Кәрімовтар баспаханасынан басылып шығуына қол ұшын берген - ұстазы Ғалымжан Ибрагимов.
Шәкіртінің алғырлығын да, зеректігін де таныған ол Мағжанның білімін әрі қарай жалғастыруына да ақыл-кеңес береді.
1912 ж. Қазан шаһарында Жұмабаевтың Шолпан атты өлеңдер жиңағы жарық көрді.
Сызба 2. Мағжан шығармашылығының тақырыбы
Жұмабаев ел жайына, әлеуметтік мәселелерге ой жіберді (Шын сорлы) халқын өнер білімге шақырды ( Ләззат қайда, Жазғы таң, Сорлы қазақ, Өнер!білім қайтсе табылар, Балалық шақ). Бірқатар өлеңдерін әйел теңдігі тақырыбына арнады (Жас келін, Зарлы сұлу, Сүйгеніме, Алданған сұлу).
Ағартушылық реализмі өрістей келіп сыншыл реализмге ауысты, бүкіл халықты тап, топқа жіктемей баршасын түгел әлемдік мәдени жетістіктерге қол артуға үндеу табиғи түрде бұл тілекке кім қарсы, қоғам дамуына қандай күш кедергі деген сауалға ұласты, басты кедергі - отаршылдық деген шешімге келді. Ақын халқымен бірге күйзелді, назаланды, ашу!ызаға булықты, сөйтіп романтикалық әуенге бөленген жорық идеясы туды ( Жарыма, Есімде...тек таң атсын, Жаралы жан, Мен жастарға сенемін). Мағжан шығармаларындағы романтикалық сарын әсәресе оның символистік арнада жазған өлеңдерінен айқын көрінеді. Ол символизм болашақ пердесін ашатын жаңа мифология туғызды, келешек суретін салу саясатшылардың емес, ақындардың қолында деген қағидаға кәміл сенді (От, Пайғамбар, Күншығыс, Жарлы жан, Айға). Мағжан символизміндегі ерекшелік - тарихи нақтылығында, ал мұның өзі реалистік нышандардың бірі екендігі мәлім.
Жұмабаев поэзиясындағы құнарлы арнаның бірі - түрік тақырыбы. Мұнда реалистік һәм романтикалың сарындар астасып, бірге өріліп отырады. Түрік тақырыбы, сайып келгенде, ұлт-азаттық тақырыбы айдынына құяды, отаршылдыққа қарсы жанқиярлық күреске қайрап шындайды (Орал тауы, Қазақ тілі, Тез барам, Түркістан, Тұранның бір сауында, Орал).
Жұмабаев қазақ лирикасының сыршылдығын терендетті, жүректің ең нәзік пернелерін сөйлетті, адамның небір тылсым сезімдеріне тіл бітіре білді. Бұл қасиет оның әсіресе махаббат лирикасына тән (Сүй, жан, сәулем). Мағжан әлемдік поэзияда экологиялық тақырыпты жырлаушылардың біріне жатады. (Айда атыңды, Сәпсемба, Шойын жол). Ол техникалық прогреске қарсы болған жоқ, ол оның ұлттық мәдени, рухани дәстүрлерді бұзуына қарсы еді. Ол табиғатты аялауға шақырды. Жұмабаев ақын қазақ поэмасының баяндау стилін, шешендік мәнерін өзгерту қажет екендігін алғаш айтқандардың бірі болды. Ол қазақ поэмасын суреткерлік арнаға бұрады. Көп жылдар бойы Жұмабаевқа буржуазияшыл ұлтшыл деген айып тағылды. Оны қазақ даласындағы қас жауы етіп көтеруге тырысты. Шын мәнінде, ақын кенестік ағысты жатсынған жоқ. Оған Қызыл жалау өлеңі, Тоқсанның тобы атты өлеңдер куә.
Сызба 3. М. Жұмабаевтың шығармалары
Кеңес жылдары Жұмабаев екі өлеңдер жинағын жариялады. Алғашқы 1922 ж. Қазанда, екіншісі - Ташкенте басылып шықты. Ақынның және бір пейіл қойып, ықыластана, беріле істеген қызметі - педагогика саласы. Мектеп оқушыларына, мұғалімдерге арнап Педагогика (1922-1923), Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жөні еңбектерін жариялады.
М.Жұмабаев аударма саласына үлкен мән берді. И.Гете, Г.Гейне, Әбу Фирас, А.В. Кольцов, М.Ю.Лермонтов, А.А.Фет, И.И.Дмитриев, А.А.Блок өлеңдерін, А.М.Горький, В.В.Иванов, Д.Н.Мамин-Сибиряк әңгімелерін қазақ тіліне аударды.
Мағжанның қызметі
"Алаш" партиясын құруға қатысты
"Бостандық туы" редактор,
"Ақжол"газетінде қызмет атқарды
"Шолпан", "Сана" журналдарында қызмет атқарды
Сызба 4. Мағжанның атқарған қызметтері
Мағжан "Шолпан", "Сана" журналдары, "Ақ жол" газеті редакцияларында қызмет істеп жүргенде болсын, Москваның Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқып жүргенде болсын, үнемі ізденіс үстінде, шығармашылық өрлеу жолында болады.
Мағжан - қазақ поэзиясының шолпан жұлдыздарының бірі әрі бірегейі.Ол артына өшпес рухани мол мұра,өзіне өлмес мәңгілік ескерткіш қалдырып кеткен.
Жарты ғасырдан аса оның есімін де, шығармаларын да атай алмай келген халқы көп жылдардан кейін ғана ұлы ақынымен сағына қауышқан.
Білімі толысып, тәжірибесі молайып, кемелді шағына бет алған тарпаң дарынның тағдырына тұтқиылдан келіп араласқан Қызыл империяның қызылкөз жендеттері оның жолын кесіп, түрмеге қамайды. Сөйтіп, 1929 жылдан бастап ақын қуғын-сүргінге ұшырайды. Әуелі жалған жаламен он жылға сотталады. Одан М. Горький мен оның әйелі Е. Пешкованың араласуымен 1936 жылы босатылады да, бір жылдан кейін "Халық жауы" деп қайта сотталып, келесі жылы наурыз айында ату жазасына кесіледі.
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы
Бүгінгі білім беру парадигмасы тұрғысынан қарастырсақ, М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы, өзектілігі соңда: оны біліктілікті арттыру жүйесін модернизациялаумен тығыз байланыста қарастыруға болады. Сондықтан да М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларын мазмұндық негіз ете отырып және бірқатар ғалымдардың қазіргі біліктілікті арттыру жүйесін модернизациялау шарттарына (Б.Әлмұханбетов, К.Қожахметова, М.Көпжасарова, А.Жайтапова, Ж.Қараев, Ж.Кобдикова, К.Құдайбергенова, т.б.) сүйене отырып және тындаушылардың біліктілігін арттыруға қолайлы дамытушы орта жасау мақсатында біліктілікті арттыру курсының құрылымына өзгеріс енгізу уақыт қажеттілігі деп түсінеміз. Қазіргі таңда білім беру саласындағы түбегейлі өзгерістерге сай өз біліктілігін жетілдіру, әсіресе, ұлттық педагогикалық ой-пікір аясында білім көтеру мүмкіңдігіне зәру болып отырған уақытта бұл - заман талабынан туындаған қажеттілік. Ендеше курстық жұмыс барысында мынадай міндеттерді шешуге баса назар аудару қажет.
- М.Жұмабаевтың педагогика саласындағы еңбектерінің бүгінгі білім беру мақсаттарымен үндестігі туралы түсінік беру;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық ой-пікірлері қазақ тілі мен әдебиетін оқыту құралы ретінде қолдану-
- М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларын пәнді оқыту құралы ретінде пайдаланудың маңызын түсіндіру;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының пәнді оқытуда пайдалану жолдарын жасап, тәжірибеге енгізу.
Жоғарыда аталған міндеттерді жүзеге асыра отырып, нәтижесінде оқушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыру формаларын М.Жұмабаевтың педагогикалық ой-пікірлеріне сәйкес жоспарлап, сабақ барысында мақсатты пайдалану біліктілігін көтеруге қол жеткізуге болады.
Біздің отандық педагог, әлеумет және саясаттану ғалымдарымыздың тарапынан білім берудің ұлттық моделін жасау қажеттігі туралы мәселе көптен бері айтылып келеді. Ал XX ғасыр басындағы қаз тұрған қазақ педагогикасы мен психологиясының іргетасы М.Жұмабаевтың еңбектері екені бәрімізге белгілі. Яғни ұлттық білім беру моделін жасау ұлттық ғылымның негізін қалаушылардың еңбегінен тыс бола алмайды.
Міне, соның негізінде М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектерінің маңызы мен құндылығын тәжірибемен ұштастыру, олардың педагогикалык идеяларын сабақта пайдалану жолдарын жасау және оны педагог кадрлардың кәсіби-тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыру жұмысымен тығыз байланыста қарастыру мәселесі туындап отыр. Курс барысында М.Жұмабаевтың идеяларына негіздей отырып, пәнді оқыту үрдісін ұйымдастыру мен жаңашыл идеяларды оқытуда пайдалану арқылы оқушылардың оқу-танымдық әрекеттерін белсендіру ісіне де баса назар аударылды. 36 сағатқа жоспарланған курс барысында М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектерінің бүгінгі білім беру мақсаттарымен үндестігі мен олардың педагогикалық идеяларын оқыту әрекетіңде пайдалану жолдарына ерекше назар аударылды.
Бүгінгі тандағы білім беру парадигмасындағы өзгерістер оқыту үрдісінің басты субъектілерінің бірі - оқытушының тұлғалық қасиеттері мен кәсіби дайындығына баса назар аудару. Бұл орайда оқыту ісіндегі мұғалімнің кәсіби дайындығы туралы ағартушы ғалымдардың ой-пікірлері ден қоярлық. Қазақ халқының тәрбие ісі ғылыми тұрғыдан дами бастаған XX ғасырдың басыңда педагогиканы тұңғыш зерттеушілердің бірі М.Жұмабаев "Педагогика" еңбегіңде оқу-тәрбие ісінің басты субъектісі - мұғалімге кеңінен тоқталған. Бұл пікірлердің бүгінгі таңда маңызы өте зор. Мұны "...тәрбиеші баланың дұрыс ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керек. Ұста тәрбиеші баланың ойын жетектемесе, бала ұғымды, хүкімді теріс жасауға, хата ой шығаруға үйреніп кетеді.
...баланы, заттарды, көріністерді тап-тапқа бөлгізіп үйреткенде, жеңілден ауырга көшуді естен шығармауға керек.
... Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімнің бәрін балаға тез білдіруде емес, еппен басқыштап білдіруде " деген пікірлері осы ойды дәлелдей түседі.
Мұғалімнің кәсіби даярлығы мен біліктілік дәрежесінің оқушыны тұлғалық тұрғыдан қалыптастырудағы рөлі маңызды. Кәсіби қызметі тұлғаға бағдарланған мұғалімнің жұмысы төменгідей бағытта жүрүі керек:
-сабақта игерілуге тиісті материалдарды бергенде әр оқушының жеке субъективті тәжірибесіне сүйенеді, ол тәжірибені, білімді багалау, бекіту кезінде есепке алады;
- сабақтағы жұмыс түрін таңдауға оқушыга ерік береді, сол күнгі сабақ үстіндегі жағдайды ескеріп жедел қайта құра біледі;
- дидактикалық, үлестірмелі материалдарды оқушылардың жеке ерекшелігіне сай сұрыптап береді;
- сабаққа барлық оқушыларды қатыстыра отырып, диалог, әңгімелесу негізінде құрады.
Мұғалімнің сабақтағы іс-әрекетіне, әдіс-тәсіліне баға берген кезде оның сөйлеу мәдениетіне көңіл аудару керек. Мұндай мұғалім тек түсіндіруші ғана емес, түсінуші (Неге олай оилайсың? Сен бұны қалай шығардың?), үйлестіруші, окушы пікірі мен дәлелдеріне құрметпен қарайтын адам болуы тиіс. Мұғалім әр оқушының жеке ерекшеліктерінің бәрін есепке ала білуі керек, оған оқушының қалай жауап беретіндігін калайтындығы (орнында тұрып па, тақтаның алдыңда ма?), ауызша түсіңдіргенді қалай ма немесе бейнелеп бергісі келе ме, әлде суретін сала ма, т.б. бәрі кіреді.
Бұл тұрғыда М.Жұмабаевтың мына пікірі еріксіз еске түседі: "Тәрбиеші мен баланың арасы өте жақын болуға тиісті. Екеуі біріне-бірі шет, жат деп қарамасын. Екеуінің арасында сеніспеушілік болмасын. Бала тәрбиешіні мұңын тарқата алғандай, қуанышына ортақтаса алғандай, сырын шеше алғандай досым деп білсін. Сонда ол ешбір ойын жасырмайтын болады. Жасырмайтын болса, өтірік айту сықылды ұнамсыз қулықтарға орын да болмайды". Кез келген мұғалімде мұндай біліктілік кәсіби шеберліктің жылдар бойы шыңдалуымен бірге қалыптасады.
Сонымен қатар курс барысында М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектеріңдегі сабақ ұғымын ашуға көңіл бөлінді. Себебі қазіргі таңдағы білім беру саласындағы мазмұндық-технологиялық өзгерістер қоғамдағы әлеуметтік мәні бар көптеген құнды нәрселерді қайта бағалауға себеп болып отыр.
Сабақта оқу-тәрбие үрдісінің барлық педагогикалық элементтері: мақсаты, мазмұны, құралдары, әдістері, ұйымдастыру мен басқару қызметі көрініс табады. Оның нәтижелілігі - оқушының білімді дұрыс меңгеруінің шарты. Сонымен қатар сабақ барысында мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы зор. Әдістемелік тұрғыдан шебер, педагогика-психологиялық тұрғыдан сауатты, дидактикалық тұрғыдан тиімді ұйымдастырылған сабақ оқу-тәрбие үрдісінің нәтижелілігінің кілті деуге болады. Бұл туралы ағартушы ғалым М.Жұмабаев мынадай ойлар айтады: "Тәрбиеден мақсұт - баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шығару емес, келешек өз заманына лайық қылып шығару", ал "...балага білім бергенде жақыннан алысқа, таныстан жатқа көшіп жаңа білімді ескі білімге байлап беру керек". Ғалым сабак барысында орындалатын орекетке мүқият болуды айтады: "...сыныпта отырганда баланың тез шаршауы оның ақылының жұмыс қылуынан, әсіресе, тек отыруынан, ауаның бұзылуынан. Сондықтан сабақ уақытында балалар абай болмай бастаса, мұғалім дереу балаларды босатып, жүгіртіп, ойнатып сыныптың ауасын тазарту керек", сонымен қатар "Бала еш уақытта іссіз отыра алмайтындықтан, балаға ылғи пайдалы іс беріп отыру керек. Сол уақытта бала өмір бойы пайдалы іске әдеттеніп кетеді. Болмаса, бала өз бетімен қайдагы нашар, зиянды істерге әдеттеніп кетеді" деп сол әрекеттердің мәнін ашып көрсетеді. Яғни "Баланы тәрбие қылу - тұрмыс майданында ақылмен, әдіспен куресе білетін адам шығару деген сөз. Қалса өзін, асса барлық адам баласын әділ жолмен өрге сүйрейтін ер шығару деген сөз. Тұрмыста түйінді мәселелерді тез шеше білетін, тұрмыстың тұңгиық теңізін қалың қайратпен кеше білетін, адалдық жолда құрбан бола білетін, қысқасы, адамзат дүниесінің керек бір мүшесі бола алатын төрт жағы түгел кісі қыяып шығару. Баланы мұндай адам қыла алу үшін тәрбиеші бар күшін, бар білімін жұмсап, жалықпай, шаршамай үйрете білу керек" екенін атап көрсетеді.
Сабақ - оқушылардың белсенді әрі жоспарлы оқу-танымдық іс-әрекетін қамтамасыз ететін оқытуды ұйымдастыру формасы. Сабақ жүргізу өнері мұғалімнің сабаққа қойылатын әлеуметтік және педагогикалық талаптарды түсінуі мен орындауына тығыз байланысты.
Оқытудың, ынталандырудың және бақылаудың, оқушылардың танымдық белсенділігін қамтамасыз ететін, сабақ барысында оқушылардың дербес оқу жұмыстары мен ұжымдық жұмыстардың алуан формаларын үйлестіретін, анағұрлым тиімді әдістерін, тәсілдерін және құралдарын тандау қажеттін бүгінгі танда толығымен дәлелденіп отыр.
Жоғарыда атап өткеніміздей, білім беру саласындағы ең бір жауапты міндет -- қоғам мүшелерін әлемдік рухани құндылықтар мұрасымен сусындата отырып, ұлттық болмыс негізінде тәрбиелеу. Ұлттық педагогиканың негізгі мәселесі ұлтжанды, ар-ұяты мол, саналы азаматтар тәрбиелеуде М.Жұмабаев, сынды дара тұлғалардың шығармашылығын оқытып-үйрету, оны үлгі ету - бүгінгі мектептің алдында тұрған келелі іс. Осыған орай М.Жұмабаев пен Ж.Аймауытов шығармашылығын, педагогика-психология саласындағы еңбектерін білім беру саласына енгізудің мынадай бағыттарын ұсынуға болады.
1. Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығына байланысты элективті курс жасау.
2. Оку-тәрбие жұмысын жоспарлауда ғалымдардың педагогика және психология саласында жазған еңбектерін басшылыққа алу.
3. Ағартушы ғалымдардың идеяларына негіздей отырып, балаларға педагогикалык бақылау жүрпзу және коррекциялау.
4. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда ғалымдардың еңбектерін басшылыққа алу.
5. Оқушылардың оқу еңбегін белсендіру мақсатында танымдық тапсырмаларды құруда ағартушы ғалымдардың идеяларын негіз ету.
6. Сабақ құрылымын жасауда, сабакты жоспарлауда ағартушы ғалымдардың идеяларына негіздей отырып, өзгертулер енгізу (процесуалдық аспектіде).
Олардың сол кездегі айтқан озық ойлы тұжырымдары бүгінгі күні де өзекті. Баланы заманына лайық етіп оқытып, тәрбиелеу керек " деген Мағжан пікірі бүгінгі күн үшін айтылғандай.
Арнайы құрастырылған бағдарлама негізінде ұйымдастырылған біліктілікті арттыру курсында мұғалімдердің бастапкы дайындық деңгейлерінің міндетті түрде ескерілуін ұстандық. Сонымен қатар мұғалімдердің бірлесе әрекет ету үшін өзара қарым-қатынасқа түсуін тиімді жолға қою мақсатында арнайы тренингтер қолданылды. Соның ішінде курсқа келген барлық категориядағы топтарға икемдей отырып жүргізуге әлеуметтік-психологиялық тренинг пайдаланылды. Курстың мониторингтік модулінде тындаушылардың өз біліктіліктерін бағалау, алған білім мазмұнына қанағаттану, жалпы курстың ұйымдастырылуына және т.б. іс-шаралар бойынша қанағаттану деңгейлерін анықтауға байланысты жұмыстар жүргізілді. Соңында тыңдаушыларға болашақ бақылауға арналған "зерттеу-күнделігінің" үлгісі ұсынылды.
Мұғалім зерттеу жұмысымен шұғылдануы үшін зерттеу тақырыбы оның күнделікті кәсіби әрекетімен тығыз байланысты болуы керек. Жоғарыда айтылған ойларымызды жинақтай келе, ағартушы ғалымдардың идеяларының бүгінгі күнгі білім беру тақырыбымен өзектестігін ерекше атап өтуге болады.
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде қолданылуы
Қазіргі кезеңде Қазақстан мектептеріндегі оқу-тәрбие жұмыстарының мазмұнын экономикалық, экологикалық, этнопедагогикалық ерекшелектерін ескере отырып қайта құру, сөйтіп жастарға білім мен тәрбие беруге өзгеріс енгізу көзделіп отыр. Тәлім-тәрбиелік жүйесі адамгершілікке, ұйымшылдыққа, отансүйіспеншілдікке, ұлтаралық мәдени қарым-қатынастыққа негізделген. Әр халықтың ұрпақ тәрбиелеудегі көптеген ғасырларға созылған өзіндік тарихи тағлымы, ой-пікір қорытындылар түйіні бар. Ол жазу, оқу құралынан, ауыз әдебиетінен, ұлттық өнер тағлымынан, халықтың дәстүрі мен салт-санасынан, әдет-ғұрпынан, мәдени мұраларынан байқалады. Өткеннің тәжірибесін тал бойына дарытқан озық өнегелі дәстүрсіз, ұрпақтар сабақтастығынсыз тарихи процесті елестету мүмкін емес.
Әлеуметтік мұра неғұрлым бай болса, өткені мен бүгінгінің мәдени мұралары жарасымды жалғасып жатса, солғұрлым өміріміздің мағынасы терең, мақсатымыз айқын болады. Сонда ғана біз өнегелі, парасатты ой толғаныстары күшті қауым тәрбиелейміз. Еліміздің ертеден қастерлеп келген ұлттық өнерінің тегін тектеу, болмысын тану, оның асылын тарихтың рухани көшіне ілестіріп отыру арқылы бүгінгі және болашақ ұрпақ қамын ойлау - өскелең өмір талабы болып отыр. Өзге елдің озық ой-пікірін қабылдап, әр ұлттың озық дәстүрі мен мәдени мұрасын таңдап, талғап ала білу - ол да игілікті іс. 2006 жылы 1 наурыз айындағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауында Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманға білім беру жүйесі қажет. Адамның өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз керек-деп айтылған. Сондықтан біздің мақсатымыз - жастарды еліміздің өткендегі мәдени мұрасынан хабардар ету, туған жеріне, өскен еліне адал қызмет ететін, азаматтық борышты терең сөзінетін саналы адам тәрбиелеу.
Ұзақ жылдар бойы ұлтшылдық әдебиетінің өкілі деген айып тағылып, жазықсыз жапа шеккен қазақ педагогикасының көрнекті қайраткерлерінің бірі Мағжан Жұмабаев құнды еңбектерінің авторы болуымен дараланған ірі тұлға. Қазақ педагогика ғылымынан ерекше орын алатын М. Жұмабаевтың Педагогика атты еңбегі алғаш рет 1922 жылы Орынбор қаласында жарық көрген. Коптеген практик мұғалімдердің сынынан өткен еңбегі туралы М.Жұмабаев былай дейді: Тәрбие ғалымдарының пікірлерін таңдап алуға ұмтылдым. Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым.
Оқулықтың бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Онда дене тәрбиесі мен ақыл тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі мен әдеп-құлық тәрбиесі ретінде төрт тұрғыдан сөз қозғалып, олардың бір-бірімен табиғи тамырластығы түсіндірілген. Баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шығару емес, келешек заманына лайық қып шығару,-дейді М.Жұмабаев.
Ақынның сол кездегі ой-пікірін қазіргі заманның тәрбие мақсатының талабымен ұштастыруға болады. Оның туған халқының тәлім-тәрбиелік бай мұрасын игеру жөніндегі бағыт-бағдары да құптарлық.
Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс.
Сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті,- дейді Мағжан Жұмабаев. Ақын халық тәрбиесін қастерлей отырып, оны да жұрт талқысынан өткізіп қабылдаудың қажеттігін ескертеді. Талай нашар, зиянды әдеттер әрбір ұлт тәрбиесі ішінде толып жатыр,- дей келіп, Мағжан тәрбиешінің педагогикалық шеберлігін ұштау мәселелеріне ден қояды. Жұмабаевтың көшпелі қазақ тұрмысындағы тәлім-тәрбиеге байланысты көзқарасында да ұлттық бояу байқалады. ...Киіз үйдің ішінде баланы ұстай білуде. Шын таза ауа сол киіз үйде болмағанда қайда болады? Тегінде жаратылыспен бауырласып құшақтасқан, алдындағы малымен бірге жүріп, бірге өскен қазақ баласын аса нәзік қылып, үлбіретіп тәрбие қылмағаны дұрыс болар еді ... Қазақ баласының тәрбиесі қазақ тұрмысына қабысуы мақұл,-деп жазады Жұмабаев. Оның осы ойлары адамның табиғатпен кіндіктестігін ескере келіп, тәрбие жұмысының жаратылыспен бірлестігіне көңіл аударады. Табиғат-анадан айнып, немқұрайлы салқындықпен сырт айналудың зардабын бүгінде де ғылымдық мәселеге айналып отырған экологиялық алаңдау жақсы айғақтауда. Ғалымның ұстаздық жүрегі, ақындық сезімі ұрпақ тәрбиесін табиғаттан тыс қарастыра алмағаны анық.
Мағжан психология пәніне өте кең орын беріп, барынша зер сала қарастырады. Оның жан қуаттары жайлы пікірлерінде дала өмірі мен қазақ қаламгерлерінің туындыларын, ұлттық психологиялық өзіндік бояу, нақышын нәзік шеберлікпен пайдалана білу тәсілі де құптарлық. Сыртқы сезімдерді көру, есту, иіскеу, тату, сипау, ет сезімі деп алты айырыммен анықтап алып, оларды дұрыс жетілдіру тәрбиесіне ерекше назар аударады. М.Жұмабаевтың пікірінше, Бұл сезімдер сау һәм берік болуына, екінші бұл сезімдердің өткір, терең, дұрыс болуына ыждаһат қылу керек. Бұлардың біреулері жақсы, біреулері нашар тәрбие қылынса, жан тұрмысы да тегіс, бүтін болмақ емес. Әр сезімді психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп, олардың әрқайсысына өзінше анықтама беріп, бұларды тәрбиелеуде ұлттық дәстүрлерге сүйену қажеттілігін айтады. Мәселен, есту сезімін дамыту үшін сәби жарық дүниеге келген күннен бастап оның есту сезімін дамытуда түрлі дыбыстардың мән-мәнісіне көңіл бөліп, бұл жерде бесік жырының тәрбиелік мәніне ерекше тоқталады. Жұмабаевтың адамның зейінін тәрбиелеу жөніндегі ой-пікірі де қазіргі кезде де маңызын жоғалтқан жоқ. Ол оқушылардың зейін дамуы үшін әсердің күшті, жеке, жаңа болуын, жаңа алынған білім мен ескі білімнің байланысуын және оның болашақ әсерге даярлану есебінде болуын талап ете отырып, оқу жүйесінің сабақтастығына мұқият зер салады. Адам зейінін ерікті, еріксіз, табанды, табансыз ішкі, сыртқы деп жіктейді. Бала абайының ерекшелігі мен жасына, тәрбиелеу жолдарына айрықша мән береді. Адам өміріндегі естің алатын орнын көрсете келіп, оны есту, көру, қозғалу есі деп жеке-жеке қарастырады. Естің адам жасына байланысты өзгерісі де өзекті мәлесе екендігін айта келіп, баланың есін дамыту жайлы баяндайды. Жұмабаев қиялды еріксіз және ерікті деп екіге бөледі. Өз кітабында Мағжан қиялдың жасалу жолдарын көрсетеді:
1.Заттардың өздерін яки олардың бір мүшелерін зорайту яки күшейту.
2.Әр заттың түрлі мүшелерін алып қосу.
3.Реті келгенде өздері де жиыла алатын көріністерді бір суретке жиюмен, түрлі адам мінездерін бір адамға жиюмен жасалатынын көрсетеді.
Баланың қиял табиғатына көңіл қоя отырып, оны өркендетудегі ертегі, бала ойындары мен ойыншықтардың ролін де қарастырады.
Мағжан Жұмабаев эстетика сезімдері жайлы ғылыми ұғымдарды да әр қырынан ашып, өнер адамына тән өрнекті бейнелер арқылы түсіндіреді.
Кітапта ойлау, ұғым, ой, қорытынды, ішкі сөйлеу мәселелері де таратыла талданған. Ақын тілдің жеке адам өміріндегі маңызы жайлы айта келіп, оның ұлттық мәнін де оқырманға жеткізеді. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастағанын көрсетеді. Бұл ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе құйындай екпінді қайраты, біресе желсіз түндей тымық, сар далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын мінездері көрініп тұр,- деп жазады Мағжан. Бала темпераментіне байланысты ұғымдарды ұтымды тілмен баяндап, баланың жалпы жаратылысы, табиғаты туралы түсініктерді қазақ ұғымына түсінікті береді. Адамның шын мағынасымен адам болуы үшін өзін сүю, жақындарын сүюмен қанағаттанбай жалпы адамзатты сүю шарты ... Адам өз халқының адамдарының сүюінің үстіне басқа халықтардың да адамдарын сүюге міндетті. Жер жүзіндегі адам адамды сүймек. Бұл адамның жаратылысындағы негізгі мінез. Әлемдегі тіршілік қауіпсіздігі, жалпы адамзат ұрпағының өзара сүйіспеншілігіне, ынтымақтастығына тікелей тәуелділікте тұрған бүгінгі таңдағы бейбітшілік мәселесімен жоғарыдағы пікірлері жақсы үндеседі.
М.Жұмабаев - орыс педагогикасының атасы К.Д. Ушинскийше педагогиканы психологиямен атастыра байланыстырған тұңғыш қазақ ойшылы. Ол диалектиканың психологиясыз, әсіресе шәкірттердің жан жүйесі (зәйін, ес, қиял, ойлау, сөйлеу т.б.) ерекшеліктерін ескермейінше, оқу-тәрбие процесінің теориялық қисындарын баяндайтын педагогиканың дәрменсіз болатындығын көрсетеді. Педагогика адамды жан-жақты терең зерттеу қажеттігіне нұсқаған ұлы Ушинскийдің пікірімен Мағжан ойлары да ұласып жатыр. Ұлы ақынның методикалық еңбектері дері де психологиялық жағынан ерекше көңіл аударарлық. Бұлар өз алдына бөлек әңгіме ететін мәселе. Қазақ Пушкині атанған дүлдүл ақын Мағжан Жұмабаевтың сонау дүрбелең шақта айтқан тәлім-тәрбиелік ойларына қайран қалмасқа болмайды.
ІІ-Тарау. М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы
2.1 М. Жұмабаевтың Педагогика оқулығы, оның қазақ педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі
Мағжан Жұмабаев әрi лирик ақын, әрi аудармашы, әрi ұстаз-ғалым. Мағжан Жұмабаев ондаған поэма, жүздеген лирикалық өлеңдерiн жазумен бiрге, оқытушылық қызметтi атқара жүрiп, тұңғыш педагогикалық оқулықтар жазып қалдырды. Ол жазған "Бастауыш мектепте ана тiлi" (1925), "Сауатты бол" (1926), "Педагогика" (1922) атты оқулықтары педагогика және әдiстеме ғылымдарына қосқан тың үлес болып саналады. М.Жұмабаев орыс, батыс педагог-психолог ғалымдар еңбектерiн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика пәнінен
Курстық жұмыс
Курстық жұмыс
М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы
Тақырыбы:
- 2017ж
ЖОспар
І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ Негізгі бөлім
І-Тарау. М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының
қалыптасуының теориялық-әдіснамалық негізі ... ... ... ... ...
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы ... ... ... ..
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы ... ... ... ... ... .
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ-Тарау. М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы ... ..
2.1 М. Жұмабаевтың Педагогика оқулығы, оның қазақ
педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі ... ... ... ... ... ... ..
2.2 М. Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім-тәрбие ... ... ... ... ... ..
2.3 М. Жұмабаевтың этнопедагогикалық ой-пікірлері және оның
шығармашылығындағы педогогика мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
ІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
9
13
17
17
20
24
28
30
Кіріспе
Жұмабаев Мағжан Бекенұлы - қазақ әдебиетінің көгіндегі ХХ ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны. Сол кездегі дәстүр бойынша әуелі ауыл молдасынан сабақ алады. Бұдан соң әулетті әкесі Бекен Мағжанды Кызылжардағы Бегішов медресесіне оқуға береді. Мұсылмандық орташа дәрәжелі білім беретін бұл медресе бес жылдай оқып бітірген соң 1910-1913 ж. Уфа қаласындағы Ғалия медресесінде оқиды. Осында жүріп Садақ журналын шығарысады, оған өзінің өлеңдерін жариялайды. Абайдың өлеңдер жинағымен танысады, татар ақын, жазушылармен достасады, араб, парсы, түрік тілдерін оқып үйренуін жалғыстырады. Орыс тілінен сабақ алады. Абай үлгісімен Шығыс һәм Батыс поэзиясынан бірдей нәр алады. 1913-1917 ж. Омбыдағы мұғалімдер даярлайтын семинарияда оқып, оны медальмен үздік бітіреді. Омбыда оқып жүрген кезінде сондағы жастармен тізе қосып Бірлік әдеби үйірмесін құрысып, оның Балапан атты қолжазба әдеби журналын редакциялайды. 1917-23 ж. Бостандық туы, Ақжол газеттерінде және Шолпан журналында істеп жүріп халық ағарту жұмысына белсене араласады. 1923-26 ж. Москвада көркем әдебиет институтта оқиды. 1927-29 ж. Бурабай, одан соң Петропавлда муғалімдік, о,ытушылық қызметтер атқарады. Ақындық өнермен Қызылжар медресесінде оқып жүргенде айналыса бастайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі, М.Жұмабаев туралы айтқанда ең алдымен біз оның ақындығына тоқталамыз. Әлі күнге толық зерттелмей, өз бағасын алып, қоғамымыздан ойып орнын ала алмай отырған ақын таланытының бір қыры-педагогика саласындағы еңбектері. Педагогика еңбегі 1922 жылы Қызылжар қаласынан басылып шығады. Ол Педагогика және психология деген екі бөлімнен тұрады.
М.Жұмабаев - әдіскер. Мысалы, Ішкі сезімдердің біреуі-іш пысуяки зерігу деген бөлімде былай дейді: Мұғалім бір сөзді ұзыннан-ұзақ соза берсе, шәкірттің іші пысады, мұғалім үсті-үстіне төпеп, түрлі білімді, түрлі сөз айта берсе, бала мезі болып, іші пысады. Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімінің бәрін блаға тез білдіруде емес, басқыштап білдіруде. Сабақ оқытуда мұғалім өзі жинақы, жігерлі, қызықты болуға тиісті. Сонда ғана ол баланың назарын өзіне қарата алады. Сабақ үстінде баланың ойнауы, тыныш отырмауы, бір-бірімен сөйлесулері мұғалімнің жинақы, жігерлі бола алмауынан,-деген пікірі оның үлкен әдіскерлігінің дәлелі болса керек.
Сұлулық сезімдері деген бөлімде педагог адам тек қана сырт сұлулығымен ғана емес, ішкі сұлулығымен ұнамды, сүйкімді болуы керек,-дейді. Осы орайда ән-музыка, сурет, поэзияның орны ерекше екенін айтады.
Тәрбиешінің міндеті - бала исскуствоның қай түріне ынтасы бар екенін тауып, сол сезімдерін өркендету,-дейді де, оған жетудің жолдарын көрсетеді. Мұғалім егерде сұлулықты сүймесе, оның жүрегі сұлу болмаса, сұлулықты жан-тәнімен түсінбесе, педагогика саласындағы сұлулық туралы сыр шертпес еді.
Ол өзінің мәдениет, сұлулық, ізгілік туралы ойларын Құлық сезімдері деген бөлімде одан әрі дамыта түседі. Ол қазақ халқына басқа халықтардың жақсысын үйреніп, сөйтіп көтеріл дейді. Басқа халықты, жалпы адамзатты сүй деп өсиет айтады. Адам шын ізгі адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында құрбан бола білсін дейді. Бұл сөзді Мағжан өзі үшін айтқан сияқты.
Педагогика кітабының соңғы бөлімі Баланың жалпы жаратылысына арналады. Бұл бөлім бүкіл кітаптың қорытынды бөлімі іспетті. Бала тәрбиесінің оңай емес екендігі, оған екінің бірі бара бермейтіні, екінің бірі нағыз ұстаз, нағыз тәрбиеші бола алмайтынын жазады. тұрмыста түйінді мәселелерді тез шеше білетін, тұрмыстық тұңғиық теңізін қалың қайратпен кеше білетін, адалдық жолға құрбан бола білетін, қысқасы, адамзат дүниесінің керек бір мүшесі бола алатын төрт жағы түгел кісі қылып шығару, баланы мұндай адам қыла алу үшін тәрбиеші бар күшін, бар білімін жұмсап, жалықпай,шаршамай үйрете білу керек,- дейді азамат, ақын, педагог.
Курстық жұмыстың мақсаты - М.Жұмабаевтың қазақ педагогикасының негізін қалаушы тұлға ретінде оның педагогикаға қосқан ұшан теңіз үлесіне тоқталу болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін алдымызға мынадай міндеттер қоямыз:
- М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығына тоқталу;
- М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызын ашу;
- М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының қазіргі кезеңде қолданылуын мазмұндау;
- Мағжанның тәрбиелік идеялары мен педагогика ғылымына қосқан үлесін қарастыру;
- М.Жұмабаев педагогикасы және ұлттық тәлім-тәрбиесіне тоқталу;
- Мағжан Жұмабаевтың Педагогика оқулығының қазақ педагогикасындағы орнын анықтау;
- М. Жұмабаев шығармашылығындағы педогогика мәселелерін қарастыру болмақ.
Зерттеу тақырыбының обьектісі - Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, тәрбиелік көзқарастарын жан-жақты талдап, білу.
Курс жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілген.
І-Тарау. М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастарының қалыптасуының теориялық-әдіснамалық негізі
1.1 М. Жұмабаевтың өмірі мен қызметі және шығармашылығы
Мағжан Бекенұлы Жұмабаев (1893-1938) - қазақ әдебиетінің көгіндегі XX ғасырдың басында жарқырай жанған жарық жұлдыздарының бірі, текті ақыны.
Туған жері - бұрынғы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысы (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Булаев ауданы).
Әкесі Бекен (Бекмағанбет) орта дәулетті, өзінің әділдігімен, адамгершілікті парасатымен ел арасында беделі жоғары адам болған. Көп жылдар болыс болған. Мектеп ашып, мұғалім ұстап, өз балаларының оқуына қамқорлық жасайды.
Әкесі Бекен - көзі ашық, өжет,қайратты, парасатты адам. Көп жылдар болыс болған. Мектеп ашып, мұғалім ұстап,өз балаларының оқуына қамқорлық жасайды.Бұл мектепте патша әскерінен қашып жүрген Ажиетдин Ақанов деген оқыған, білімді башқұрт жігіті мұғалім боп істеген.Зерек Мағжан төрт жасында осы мектеп есігін ашады, хат таниды, Шығыс әдебиетімен алғаш осы мектепте танысады. Қолына түскен қисса-дастандарды оқи бастайды. Ақын Шығыс әдебиеті даналары Фирдоуси, Сағди, Ғафиз,Омар Хаям дастандарын түпнұсқадан оқып-үйренеді.
Оқуға зерек, білімге, білмекке ынталы Мағжанды әкесі Қызылжардағы медресеге оқуға түсіреді.Мұнда ол шығыс тілдерін үйренеді, сол тілдердегі әдебиеттерге ден қояды.Тап осы кездерде ақындық талантының бүрі де ашылады.
Мағжан сол кездерде Абайдың 1909 жылы Петербургте жарық көрген өлеңдерін оқып, сонан сусындайды. Ақын мұнан әрі білімін Уфадағы Ғалия медресесінде жалғастырады. Медреседе дәріс оқушылар ішінде татардың классик жазушысы Ғалымжан Ибрагимов бар еді. Бұл медреседе сол жылдары бірталай қазақ жастары да оқыған, солардың арасында халқымыздың біртуар жазушысы Бейімбет Майлин де болған. Сонда өзінің білім беру дәрежесінен Жоғары діни оқу орнымен пара-пар Медресе-Ғалияға оқуға түседі. Медреседе оқып жүргенде, осында оқытушы болып істейтін, татардың белгілі жазушысы Ғалымжан Ибрагимовтың назарына ілігеді.
Болашақ ақынның зор дарынын таныған Ғалымжан Мағжанды қамқорлығына алып, оған көп жәрдем көрсетеді. Соның көмегімен Қазан қаласында Мағжанның "Шолпан" атты тұңғыш жинағы жарық көреді, соның ақыл-кеңесімен Омбыдағы мұғалімдер семинариясына түседі. Жастайынан орысша оқып, орыс әдебиетінің мәдениетіне еркін жеткен Мағжан қазақ поэзиясына өзіндік ерекшелігімен, дарынды болмысымен келеді. Әуелде лапылдап тұрған сезімін, ынтыға үзіліп тұрған махаббатын жастық жалынымен, жандырып жіберердей леппен жеткізуге ұмтылған ол енді бірте-бірте ой есейгендігін танытып, азаматтық лирикаға қарай ойысады.
Мұнда да ол зарлы да өкінішті ой-сезімдерін ерекше құдіретпен, шыңғырған жан даусының қуатымен жеткізіп, ішкі мұңы мен ашу-кегін табиғи байланыстырып жібереді. Бұл кез оның қазақтың ардақты азаматтары Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатовтан дәріс алып, шығармашылықтың жаңа бір белесіне құлаш ұрған шағы еді. Ұстаздарының өнегесі ақын жанының тебіреніс толқынындағы айшықты өрнегімен көрініс береді.
Мағжанның өмірі мен шығармашылығын төмендегі сызба арқылы қысқаша суреттеуге болады.
Мағжан
Жұмабаев
D
1928 ж Брюсов атындағы Мәскеу көркем әдебиет институты
Ақын, аудармашы, қоғам қайраткері
1893 ж. СҚ обл. Ақмола губерниясында туған
Араб, орыс, парсы, түркі тілдері
Уфа. Медресе Ғалия
Ауыл молдасы
1913-1916 Омбы мұғалімдер семинариясы
1938 жылы атылды
1922 Батыр Баян дастаны
Сызба 1. М.Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығының қысқаша маңызды сәттері
Мағжан өлеңдерінің тұңғыш рет Қазанда Кәрімовтар баспаханасынан басылып шығуына қол ұшын берген - ұстазы Ғалымжан Ибрагимов.
Шәкіртінің алғырлығын да, зеректігін де таныған ол Мағжанның білімін әрі қарай жалғастыруына да ақыл-кеңес береді.
1912 ж. Қазан шаһарында Жұмабаевтың Шолпан атты өлеңдер жиңағы жарық көрді.
Сызба 2. Мағжан шығармашылығының тақырыбы
Жұмабаев ел жайына, әлеуметтік мәселелерге ой жіберді (Шын сорлы) халқын өнер білімге шақырды ( Ләззат қайда, Жазғы таң, Сорлы қазақ, Өнер!білім қайтсе табылар, Балалық шақ). Бірқатар өлеңдерін әйел теңдігі тақырыбына арнады (Жас келін, Зарлы сұлу, Сүйгеніме, Алданған сұлу).
Ағартушылық реализмі өрістей келіп сыншыл реализмге ауысты, бүкіл халықты тап, топқа жіктемей баршасын түгел әлемдік мәдени жетістіктерге қол артуға үндеу табиғи түрде бұл тілекке кім қарсы, қоғам дамуына қандай күш кедергі деген сауалға ұласты, басты кедергі - отаршылдық деген шешімге келді. Ақын халқымен бірге күйзелді, назаланды, ашу!ызаға булықты, сөйтіп романтикалық әуенге бөленген жорық идеясы туды ( Жарыма, Есімде...тек таң атсын, Жаралы жан, Мен жастарға сенемін). Мағжан шығармаларындағы романтикалық сарын әсәресе оның символистік арнада жазған өлеңдерінен айқын көрінеді. Ол символизм болашақ пердесін ашатын жаңа мифология туғызды, келешек суретін салу саясатшылардың емес, ақындардың қолында деген қағидаға кәміл сенді (От, Пайғамбар, Күншығыс, Жарлы жан, Айға). Мағжан символизміндегі ерекшелік - тарихи нақтылығында, ал мұның өзі реалистік нышандардың бірі екендігі мәлім.
Жұмабаев поэзиясындағы құнарлы арнаның бірі - түрік тақырыбы. Мұнда реалистік һәм романтикалың сарындар астасып, бірге өріліп отырады. Түрік тақырыбы, сайып келгенде, ұлт-азаттық тақырыбы айдынына құяды, отаршылдыққа қарсы жанқиярлық күреске қайрап шындайды (Орал тауы, Қазақ тілі, Тез барам, Түркістан, Тұранның бір сауында, Орал).
Жұмабаев қазақ лирикасының сыршылдығын терендетті, жүректің ең нәзік пернелерін сөйлетті, адамның небір тылсым сезімдеріне тіл бітіре білді. Бұл қасиет оның әсіресе махаббат лирикасына тән (Сүй, жан, сәулем). Мағжан әлемдік поэзияда экологиялық тақырыпты жырлаушылардың біріне жатады. (Айда атыңды, Сәпсемба, Шойын жол). Ол техникалық прогреске қарсы болған жоқ, ол оның ұлттық мәдени, рухани дәстүрлерді бұзуына қарсы еді. Ол табиғатты аялауға шақырды. Жұмабаев ақын қазақ поэмасының баяндау стилін, шешендік мәнерін өзгерту қажет екендігін алғаш айтқандардың бірі болды. Ол қазақ поэмасын суреткерлік арнаға бұрады. Көп жылдар бойы Жұмабаевқа буржуазияшыл ұлтшыл деген айып тағылды. Оны қазақ даласындағы қас жауы етіп көтеруге тырысты. Шын мәнінде, ақын кенестік ағысты жатсынған жоқ. Оған Қызыл жалау өлеңі, Тоқсанның тобы атты өлеңдер куә.
Сызба 3. М. Жұмабаевтың шығармалары
Кеңес жылдары Жұмабаев екі өлеңдер жинағын жариялады. Алғашқы 1922 ж. Қазанда, екіншісі - Ташкенте басылып шықты. Ақынның және бір пейіл қойып, ықыластана, беріле істеген қызметі - педагогика саласы. Мектеп оқушыларына, мұғалімдерге арнап Педагогика (1922-1923), Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жөні еңбектерін жариялады.
М.Жұмабаев аударма саласына үлкен мән берді. И.Гете, Г.Гейне, Әбу Фирас, А.В. Кольцов, М.Ю.Лермонтов, А.А.Фет, И.И.Дмитриев, А.А.Блок өлеңдерін, А.М.Горький, В.В.Иванов, Д.Н.Мамин-Сибиряк әңгімелерін қазақ тіліне аударды.
Мағжанның қызметі
"Алаш" партиясын құруға қатысты
"Бостандық туы" редактор,
"Ақжол"газетінде қызмет атқарды
"Шолпан", "Сана" журналдарында қызмет атқарды
Сызба 4. Мағжанның атқарған қызметтері
Мағжан "Шолпан", "Сана" журналдары, "Ақ жол" газеті редакцияларында қызмет істеп жүргенде болсын, Москваның Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқып жүргенде болсын, үнемі ізденіс үстінде, шығармашылық өрлеу жолында болады.
Мағжан - қазақ поэзиясының шолпан жұлдыздарының бірі әрі бірегейі.Ол артына өшпес рухани мол мұра,өзіне өлмес мәңгілік ескерткіш қалдырып кеткен.
Жарты ғасырдан аса оның есімін де, шығармаларын да атай алмай келген халқы көп жылдардан кейін ғана ұлы ақынымен сағына қауышқан.
Білімі толысып, тәжірибесі молайып, кемелді шағына бет алған тарпаң дарынның тағдырына тұтқиылдан келіп араласқан Қызыл империяның қызылкөз жендеттері оның жолын кесіп, түрмеге қамайды. Сөйтіп, 1929 жылдан бастап ақын қуғын-сүргінге ұшырайды. Әуелі жалған жаламен он жылға сотталады. Одан М. Горький мен оның әйелі Е. Пешкованың араласуымен 1936 жылы босатылады да, бір жылдан кейін "Халық жауы" деп қайта сотталып, келесі жылы наурыз айында ату жазасына кесіледі.
1.2 М. Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы
Бүгінгі білім беру парадигмасы тұрғысынан қарастырсақ, М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының маңызы, өзектілігі соңда: оны біліктілікті арттыру жүйесін модернизациялаумен тығыз байланыста қарастыруға болады. Сондықтан да М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларын мазмұндық негіз ете отырып және бірқатар ғалымдардың қазіргі біліктілікті арттыру жүйесін модернизациялау шарттарына (Б.Әлмұханбетов, К.Қожахметова, М.Көпжасарова, А.Жайтапова, Ж.Қараев, Ж.Кобдикова, К.Құдайбергенова, т.б.) сүйене отырып және тындаушылардың біліктілігін арттыруға қолайлы дамытушы орта жасау мақсатында біліктілікті арттыру курсының құрылымына өзгеріс енгізу уақыт қажеттілігі деп түсінеміз. Қазіргі таңда білім беру саласындағы түбегейлі өзгерістерге сай өз біліктілігін жетілдіру, әсіресе, ұлттық педагогикалық ой-пікір аясында білім көтеру мүмкіңдігіне зәру болып отырған уақытта бұл - заман талабынан туындаған қажеттілік. Ендеше курстық жұмыс барысында мынадай міндеттерді шешуге баса назар аудару қажет.
- М.Жұмабаевтың педагогика саласындағы еңбектерінің бүгінгі білім беру мақсаттарымен үндестігі туралы түсінік беру;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық ой-пікірлері қазақ тілі мен әдебиетін оқыту құралы ретінде қолдану-
- М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларын пәнді оқыту құралы ретінде пайдаланудың маңызын түсіндіру;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық идеяларының пәнді оқытуда пайдалану жолдарын жасап, тәжірибеге енгізу.
Жоғарыда аталған міндеттерді жүзеге асыра отырып, нәтижесінде оқушылардың оқу-танымдық әрекетін ұйымдастыру формаларын М.Жұмабаевтың педагогикалық ой-пікірлеріне сәйкес жоспарлап, сабақ барысында мақсатты пайдалану біліктілігін көтеруге қол жеткізуге болады.
Біздің отандық педагог, әлеумет және саясаттану ғалымдарымыздың тарапынан білім берудің ұлттық моделін жасау қажеттігі туралы мәселе көптен бері айтылып келеді. Ал XX ғасыр басындағы қаз тұрған қазақ педагогикасы мен психологиясының іргетасы М.Жұмабаевтың еңбектері екені бәрімізге белгілі. Яғни ұлттық білім беру моделін жасау ұлттық ғылымның негізін қалаушылардың еңбегінен тыс бола алмайды.
Міне, соның негізінде М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектерінің маңызы мен құндылығын тәжірибемен ұштастыру, олардың педагогикалык идеяларын сабақта пайдалану жолдарын жасау және оны педагог кадрлардың кәсіби-тұлғалық құзыреттілігін қалыптастыру жұмысымен тығыз байланыста қарастыру мәселесі туындап отыр. Курс барысында М.Жұмабаевтың идеяларына негіздей отырып, пәнді оқыту үрдісін ұйымдастыру мен жаңашыл идеяларды оқытуда пайдалану арқылы оқушылардың оқу-танымдық әрекеттерін белсендіру ісіне де баса назар аударылды. 36 сағатқа жоспарланған курс барысында М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектерінің бүгінгі білім беру мақсаттарымен үндестігі мен олардың педагогикалық идеяларын оқыту әрекетіңде пайдалану жолдарына ерекше назар аударылды.
Бүгінгі тандағы білім беру парадигмасындағы өзгерістер оқыту үрдісінің басты субъектілерінің бірі - оқытушының тұлғалық қасиеттері мен кәсіби дайындығына баса назар аудару. Бұл орайда оқыту ісіндегі мұғалімнің кәсіби дайындығы туралы ағартушы ғалымдардың ой-пікірлері ден қоярлық. Қазақ халқының тәрбие ісі ғылыми тұрғыдан дами бастаған XX ғасырдың басыңда педагогиканы тұңғыш зерттеушілердің бірі М.Жұмабаев "Педагогика" еңбегіңде оқу-тәрбие ісінің басты субъектісі - мұғалімге кеңінен тоқталған. Бұл пікірлердің бүгінгі таңда маңызы өте зор. Мұны "...тәрбиеші баланың дұрыс ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керек. Ұста тәрбиеші баланың ойын жетектемесе, бала ұғымды, хүкімді теріс жасауға, хата ой шығаруға үйреніп кетеді.
...баланы, заттарды, көріністерді тап-тапқа бөлгізіп үйреткенде, жеңілден ауырга көшуді естен шығармауға керек.
... Мұғалімнің шеберлігі өзі білген білімнің бәрін балаға тез білдіруде емес, еппен басқыштап білдіруде " деген пікірлері осы ойды дәлелдей түседі.
Мұғалімнің кәсіби даярлығы мен біліктілік дәрежесінің оқушыны тұлғалық тұрғыдан қалыптастырудағы рөлі маңызды. Кәсіби қызметі тұлғаға бағдарланған мұғалімнің жұмысы төменгідей бағытта жүрүі керек:
-сабақта игерілуге тиісті материалдарды бергенде әр оқушының жеке субъективті тәжірибесіне сүйенеді, ол тәжірибені, білімді багалау, бекіту кезінде есепке алады;
- сабақтағы жұмыс түрін таңдауға оқушыга ерік береді, сол күнгі сабақ үстіндегі жағдайды ескеріп жедел қайта құра біледі;
- дидактикалық, үлестірмелі материалдарды оқушылардың жеке ерекшелігіне сай сұрыптап береді;
- сабаққа барлық оқушыларды қатыстыра отырып, диалог, әңгімелесу негізінде құрады.
Мұғалімнің сабақтағы іс-әрекетіне, әдіс-тәсіліне баға берген кезде оның сөйлеу мәдениетіне көңіл аудару керек. Мұндай мұғалім тек түсіндіруші ғана емес, түсінуші (Неге олай оилайсың? Сен бұны қалай шығардың?), үйлестіруші, окушы пікірі мен дәлелдеріне құрметпен қарайтын адам болуы тиіс. Мұғалім әр оқушының жеке ерекшеліктерінің бәрін есепке ала білуі керек, оған оқушының қалай жауап беретіндігін калайтындығы (орнында тұрып па, тақтаның алдыңда ма?), ауызша түсіңдіргенді қалай ма немесе бейнелеп бергісі келе ме, әлде суретін сала ма, т.б. бәрі кіреді.
Бұл тұрғыда М.Жұмабаевтың мына пікірі еріксіз еске түседі: "Тәрбиеші мен баланың арасы өте жақын болуға тиісті. Екеуі біріне-бірі шет, жат деп қарамасын. Екеуінің арасында сеніспеушілік болмасын. Бала тәрбиешіні мұңын тарқата алғандай, қуанышына ортақтаса алғандай, сырын шеше алғандай досым деп білсін. Сонда ол ешбір ойын жасырмайтын болады. Жасырмайтын болса, өтірік айту сықылды ұнамсыз қулықтарға орын да болмайды". Кез келген мұғалімде мұндай біліктілік кәсіби шеберліктің жылдар бойы шыңдалуымен бірге қалыптасады.
Сонымен қатар курс барысында М.Жұмабаевтың педагогика және психология саласындағы еңбектеріңдегі сабақ ұғымын ашуға көңіл бөлінді. Себебі қазіргі таңдағы білім беру саласындағы мазмұндық-технологиялық өзгерістер қоғамдағы әлеуметтік мәні бар көптеген құнды нәрселерді қайта бағалауға себеп болып отыр.
Сабақта оқу-тәрбие үрдісінің барлық педагогикалық элементтері: мақсаты, мазмұны, құралдары, әдістері, ұйымдастыру мен басқару қызметі көрініс табады. Оның нәтижелілігі - оқушының білімді дұрыс меңгеруінің шарты. Сонымен қатар сабақ барысында мұғалімнің кәсіби шеберлігінің маңызы зор. Әдістемелік тұрғыдан шебер, педагогика-психологиялық тұрғыдан сауатты, дидактикалық тұрғыдан тиімді ұйымдастырылған сабақ оқу-тәрбие үрдісінің нәтижелілігінің кілті деуге болады. Бұл туралы ағартушы ғалым М.Жұмабаев мынадай ойлар айтады: "Тәрбиеден мақсұт - баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шығару емес, келешек өз заманына лайық қылып шығару", ал "...балага білім бергенде жақыннан алысқа, таныстан жатқа көшіп жаңа білімді ескі білімге байлап беру керек". Ғалым сабак барысында орындалатын орекетке мүқият болуды айтады: "...сыныпта отырганда баланың тез шаршауы оның ақылының жұмыс қылуынан, әсіресе, тек отыруынан, ауаның бұзылуынан. Сондықтан сабақ уақытында балалар абай болмай бастаса, мұғалім дереу балаларды босатып, жүгіртіп, ойнатып сыныптың ауасын тазарту керек", сонымен қатар "Бала еш уақытта іссіз отыра алмайтындықтан, балаға ылғи пайдалы іс беріп отыру керек. Сол уақытта бала өмір бойы пайдалы іске әдеттеніп кетеді. Болмаса, бала өз бетімен қайдагы нашар, зиянды істерге әдеттеніп кетеді" деп сол әрекеттердің мәнін ашып көрсетеді. Яғни "Баланы тәрбие қылу - тұрмыс майданында ақылмен, әдіспен куресе білетін адам шығару деген сөз. Қалса өзін, асса барлық адам баласын әділ жолмен өрге сүйрейтін ер шығару деген сөз. Тұрмыста түйінді мәселелерді тез шеше білетін, тұрмыстың тұңгиық теңізін қалың қайратпен кеше білетін, адалдық жолда құрбан бола білетін, қысқасы, адамзат дүниесінің керек бір мүшесі бола алатын төрт жағы түгел кісі қыяып шығару. Баланы мұндай адам қыла алу үшін тәрбиеші бар күшін, бар білімін жұмсап, жалықпай, шаршамай үйрете білу керек" екенін атап көрсетеді.
Сабақ - оқушылардың белсенді әрі жоспарлы оқу-танымдық іс-әрекетін қамтамасыз ететін оқытуды ұйымдастыру формасы. Сабақ жүргізу өнері мұғалімнің сабаққа қойылатын әлеуметтік және педагогикалық талаптарды түсінуі мен орындауына тығыз байланысты.
Оқытудың, ынталандырудың және бақылаудың, оқушылардың танымдық белсенділігін қамтамасыз ететін, сабақ барысында оқушылардың дербес оқу жұмыстары мен ұжымдық жұмыстардың алуан формаларын үйлестіретін, анағұрлым тиімді әдістерін, тәсілдерін және құралдарын тандау қажеттін бүгінгі танда толығымен дәлелденіп отыр.
Жоғарыда атап өткеніміздей, білім беру саласындағы ең бір жауапты міндет -- қоғам мүшелерін әлемдік рухани құндылықтар мұрасымен сусындата отырып, ұлттық болмыс негізінде тәрбиелеу. Ұлттық педагогиканың негізгі мәселесі ұлтжанды, ар-ұяты мол, саналы азаматтар тәрбиелеуде М.Жұмабаев, сынды дара тұлғалардың шығармашылығын оқытып-үйрету, оны үлгі ету - бүгінгі мектептің алдында тұрған келелі іс. Осыған орай М.Жұмабаев пен Ж.Аймауытов шығармашылығын, педагогика-психология саласындағы еңбектерін білім беру саласына енгізудің мынадай бағыттарын ұсынуға болады.
1. Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығына байланысты элективті курс жасау.
2. Оку-тәрбие жұмысын жоспарлауда ғалымдардың педагогика және психология саласында жазған еңбектерін басшылыққа алу.
3. Ағартушы ғалымдардың идеяларына негіздей отырып, балаларға педагогикалык бақылау жүрпзу және коррекциялау.
4. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыруда ғалымдардың еңбектерін басшылыққа алу.
5. Оқушылардың оқу еңбегін белсендіру мақсатында танымдық тапсырмаларды құруда ағартушы ғалымдардың идеяларын негіз ету.
6. Сабақ құрылымын жасауда, сабакты жоспарлауда ағартушы ғалымдардың идеяларына негіздей отырып, өзгертулер енгізу (процесуалдық аспектіде).
Олардың сол кездегі айтқан озық ойлы тұжырымдары бүгінгі күні де өзекті. Баланы заманына лайық етіп оқытып, тәрбиелеу керек " деген Мағжан пікірі бүгінгі күн үшін айтылғандай.
Арнайы құрастырылған бағдарлама негізінде ұйымдастырылған біліктілікті арттыру курсында мұғалімдердің бастапкы дайындық деңгейлерінің міндетті түрде ескерілуін ұстандық. Сонымен қатар мұғалімдердің бірлесе әрекет ету үшін өзара қарым-қатынасқа түсуін тиімді жолға қою мақсатында арнайы тренингтер қолданылды. Соның ішінде курсқа келген барлық категориядағы топтарға икемдей отырып жүргізуге әлеуметтік-психологиялық тренинг пайдаланылды. Курстың мониторингтік модулінде тындаушылардың өз біліктіліктерін бағалау, алған білім мазмұнына қанағаттану, жалпы курстың ұйымдастырылуына және т.б. іс-шаралар бойынша қанағаттану деңгейлерін анықтауға байланысты жұмыстар жүргізілді. Соңында тыңдаушыларға болашақ бақылауға арналған "зерттеу-күнделігінің" үлгісі ұсынылды.
Мұғалім зерттеу жұмысымен шұғылдануы үшін зерттеу тақырыбы оның күнделікті кәсіби әрекетімен тығыз байланысты болуы керек. Жоғарыда айтылған ойларымызды жинақтай келе, ағартушы ғалымдардың идеяларының бүгінгі күнгі білім беру тақырыбымен өзектестігін ерекше атап өтуге болады.
1.3 М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарасының қазіргі кезеңде қолданылуы
Қазіргі кезеңде Қазақстан мектептеріндегі оқу-тәрбие жұмыстарының мазмұнын экономикалық, экологикалық, этнопедагогикалық ерекшелектерін ескере отырып қайта құру, сөйтіп жастарға білім мен тәрбие беруге өзгеріс енгізу көзделіп отыр. Тәлім-тәрбиелік жүйесі адамгершілікке, ұйымшылдыққа, отансүйіспеншілдікке, ұлтаралық мәдени қарым-қатынастыққа негізделген. Әр халықтың ұрпақ тәрбиелеудегі көптеген ғасырларға созылған өзіндік тарихи тағлымы, ой-пікір қорытындылар түйіні бар. Ол жазу, оқу құралынан, ауыз әдебиетінен, ұлттық өнер тағлымынан, халықтың дәстүрі мен салт-санасынан, әдет-ғұрпынан, мәдени мұраларынан байқалады. Өткеннің тәжірибесін тал бойына дарытқан озық өнегелі дәстүрсіз, ұрпақтар сабақтастығынсыз тарихи процесті елестету мүмкін емес.
Әлеуметтік мұра неғұрлым бай болса, өткені мен бүгінгінің мәдени мұралары жарасымды жалғасып жатса, солғұрлым өміріміздің мағынасы терең, мақсатымыз айқын болады. Сонда ғана біз өнегелі, парасатты ой толғаныстары күшті қауым тәрбиелейміз. Еліміздің ертеден қастерлеп келген ұлттық өнерінің тегін тектеу, болмысын тану, оның асылын тарихтың рухани көшіне ілестіріп отыру арқылы бүгінгі және болашақ ұрпақ қамын ойлау - өскелең өмір талабы болып отыр. Өзге елдің озық ой-пікірін қабылдап, әр ұлттың озық дәстүрі мен мәдени мұрасын таңдап, талғап ала білу - ол да игілікті іс. 2006 жылы 1 наурыз айындағы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған жолдауында Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманға білім беру жүйесі қажет. Адамның өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз керек-деп айтылған. Сондықтан біздің мақсатымыз - жастарды еліміздің өткендегі мәдени мұрасынан хабардар ету, туған жеріне, өскен еліне адал қызмет ететін, азаматтық борышты терең сөзінетін саналы адам тәрбиелеу.
Ұзақ жылдар бойы ұлтшылдық әдебиетінің өкілі деген айып тағылып, жазықсыз жапа шеккен қазақ педагогикасының көрнекті қайраткерлерінің бірі Мағжан Жұмабаев құнды еңбектерінің авторы болуымен дараланған ірі тұлға. Қазақ педагогика ғылымынан ерекше орын алатын М. Жұмабаевтың Педагогика атты еңбегі алғаш рет 1922 жылы Орынбор қаласында жарық көрген. Коптеген практик мұғалімдердің сынынан өткен еңбегі туралы М.Жұмабаев былай дейді: Тәрбие ғалымдарының пікірлерін таңдап алуға ұмтылдым. Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым.
Оқулықтың бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Онда дене тәрбиесі мен ақыл тәрбиесі, сұлулық тәрбиесі мен әдеп-құлық тәрбиесі ретінде төрт тұрғыдан сөз қозғалып, олардың бір-бірімен табиғи тамырластығы түсіндірілген. Баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шығару емес, келешек заманына лайық қып шығару,-дейді М.Жұмабаев.
Ақынның сол кездегі ой-пікірін қазіргі заманның тәрбие мақсатының талабымен ұштастыруға болады. Оның туған халқының тәлім-тәрбиелік бай мұрасын игеру жөніндегі бағыт-бағдары да құптарлық.
Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс.
Сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті,- дейді Мағжан Жұмабаев. Ақын халық тәрбиесін қастерлей отырып, оны да жұрт талқысынан өткізіп қабылдаудың қажеттігін ескертеді. Талай нашар, зиянды әдеттер әрбір ұлт тәрбиесі ішінде толып жатыр,- дей келіп, Мағжан тәрбиешінің педагогикалық шеберлігін ұштау мәселелеріне ден қояды. Жұмабаевтың көшпелі қазақ тұрмысындағы тәлім-тәрбиеге байланысты көзқарасында да ұлттық бояу байқалады. ...Киіз үйдің ішінде баланы ұстай білуде. Шын таза ауа сол киіз үйде болмағанда қайда болады? Тегінде жаратылыспен бауырласып құшақтасқан, алдындағы малымен бірге жүріп, бірге өскен қазақ баласын аса нәзік қылып, үлбіретіп тәрбие қылмағаны дұрыс болар еді ... Қазақ баласының тәрбиесі қазақ тұрмысына қабысуы мақұл,-деп жазады Жұмабаев. Оның осы ойлары адамның табиғатпен кіндіктестігін ескере келіп, тәрбие жұмысының жаратылыспен бірлестігіне көңіл аударады. Табиғат-анадан айнып, немқұрайлы салқындықпен сырт айналудың зардабын бүгінде де ғылымдық мәселеге айналып отырған экологиялық алаңдау жақсы айғақтауда. Ғалымның ұстаздық жүрегі, ақындық сезімі ұрпақ тәрбиесін табиғаттан тыс қарастыра алмағаны анық.
Мағжан психология пәніне өте кең орын беріп, барынша зер сала қарастырады. Оның жан қуаттары жайлы пікірлерінде дала өмірі мен қазақ қаламгерлерінің туындыларын, ұлттық психологиялық өзіндік бояу, нақышын нәзік шеберлікпен пайдалана білу тәсілі де құптарлық. Сыртқы сезімдерді көру, есту, иіскеу, тату, сипау, ет сезімі деп алты айырыммен анықтап алып, оларды дұрыс жетілдіру тәрбиесіне ерекше назар аударады. М.Жұмабаевтың пікірінше, Бұл сезімдер сау һәм берік болуына, екінші бұл сезімдердің өткір, терең, дұрыс болуына ыждаһат қылу керек. Бұлардың біреулері жақсы, біреулері нашар тәрбие қылынса, жан тұрмысы да тегіс, бүтін болмақ емес. Әр сезімді психологиялық тұрғыдан қарастыра келіп, олардың әрқайсысына өзінше анықтама беріп, бұларды тәрбиелеуде ұлттық дәстүрлерге сүйену қажеттілігін айтады. Мәселен, есту сезімін дамыту үшін сәби жарық дүниеге келген күннен бастап оның есту сезімін дамытуда түрлі дыбыстардың мән-мәнісіне көңіл бөліп, бұл жерде бесік жырының тәрбиелік мәніне ерекше тоқталады. Жұмабаевтың адамның зейінін тәрбиелеу жөніндегі ой-пікірі де қазіргі кезде де маңызын жоғалтқан жоқ. Ол оқушылардың зейін дамуы үшін әсердің күшті, жеке, жаңа болуын, жаңа алынған білім мен ескі білімнің байланысуын және оның болашақ әсерге даярлану есебінде болуын талап ете отырып, оқу жүйесінің сабақтастығына мұқият зер салады. Адам зейінін ерікті, еріксіз, табанды, табансыз ішкі, сыртқы деп жіктейді. Бала абайының ерекшелігі мен жасына, тәрбиелеу жолдарына айрықша мән береді. Адам өміріндегі естің алатын орнын көрсете келіп, оны есту, көру, қозғалу есі деп жеке-жеке қарастырады. Естің адам жасына байланысты өзгерісі де өзекті мәлесе екендігін айта келіп, баланың есін дамыту жайлы баяндайды. Жұмабаев қиялды еріксіз және ерікті деп екіге бөледі. Өз кітабында Мағжан қиялдың жасалу жолдарын көрсетеді:
1.Заттардың өздерін яки олардың бір мүшелерін зорайту яки күшейту.
2.Әр заттың түрлі мүшелерін алып қосу.
3.Реті келгенде өздері де жиыла алатын көріністерді бір суретке жиюмен, түрлі адам мінездерін бір адамға жиюмен жасалатынын көрсетеді.
Баланың қиял табиғатына көңіл қоя отырып, оны өркендетудегі ертегі, бала ойындары мен ойыншықтардың ролін де қарастырады.
Мағжан Жұмабаев эстетика сезімдері жайлы ғылыми ұғымдарды да әр қырынан ашып, өнер адамына тән өрнекті бейнелер арқылы түсіндіреді.
Кітапта ойлау, ұғым, ой, қорытынды, ішкі сөйлеу мәселелері де таратыла талданған. Ақын тілдің жеке адам өміріндегі маңызы жайлы айта келіп, оның ұлттық мәнін де оқырманға жеткізеді. Ұлттың тілі кеми бастауы ұлттың құри бастағанын көрсетеді. Бұл ұлттың тілінде сол ұлттың жері, тарихы, тұрмысы, мінезі айнадай ашық көрініп тұрады. Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе құйындай екпінді қайраты, біресе желсіз түндей тымық, сар далада үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын мінездері көрініп тұр,- деп жазады Мағжан. Бала темпераментіне байланысты ұғымдарды ұтымды тілмен баяндап, баланың жалпы жаратылысы, табиғаты туралы түсініктерді қазақ ұғымына түсінікті береді. Адамның шын мағынасымен адам болуы үшін өзін сүю, жақындарын сүюмен қанағаттанбай жалпы адамзатты сүю шарты ... Адам өз халқының адамдарының сүюінің үстіне басқа халықтардың да адамдарын сүюге міндетті. Жер жүзіндегі адам адамды сүймек. Бұл адамның жаратылысындағы негізгі мінез. Әлемдегі тіршілік қауіпсіздігі, жалпы адамзат ұрпағының өзара сүйіспеншілігіне, ынтымақтастығына тікелей тәуелділікте тұрған бүгінгі таңдағы бейбітшілік мәселесімен жоғарыдағы пікірлері жақсы үндеседі.
М.Жұмабаев - орыс педагогикасының атасы К.Д. Ушинскийше педагогиканы психологиямен атастыра байланыстырған тұңғыш қазақ ойшылы. Ол диалектиканың психологиясыз, әсіресе шәкірттердің жан жүйесі (зәйін, ес, қиял, ойлау, сөйлеу т.б.) ерекшеліктерін ескермейінше, оқу-тәрбие процесінің теориялық қисындарын баяндайтын педагогиканың дәрменсіз болатындығын көрсетеді. Педагогика адамды жан-жақты терең зерттеу қажеттігіне нұсқаған ұлы Ушинскийдің пікірімен Мағжан ойлары да ұласып жатыр. Ұлы ақынның методикалық еңбектері дері де психологиялық жағынан ерекше көңіл аударарлық. Бұлар өз алдына бөлек әңгіме ететін мәселе. Қазақ Пушкині атанған дүлдүл ақын Мағжан Жұмабаевтың сонау дүрбелең шақта айтқан тәлім-тәрбиелік ойларына қайран қалмасқа болмайды.
ІІ-Тарау. М.Жұмабаев қазақ педагогикасының негізін қалаушы
2.1 М. Жұмабаевтың Педагогика оқулығы, оның қазақ педагогикасының негізін қалауға қосқан тың еңбегі
Мағжан Жұмабаев әрi лирик ақын, әрi аудармашы, әрi ұстаз-ғалым. Мағжан Жұмабаев ондаған поэма, жүздеген лирикалық өлеңдерiн жазумен бiрге, оқытушылық қызметтi атқара жүрiп, тұңғыш педагогикалық оқулықтар жазып қалдырды. Ол жазған "Бастауыш мектепте ана тiлi" (1925), "Сауатты бол" (1926), "Педагогика" (1922) атты оқулықтары педагогика және әдiстеме ғылымдарына қосқан тың үлес болып саналады. М.Жұмабаев орыс, батыс педагог-психолог ғалымдар еңбектерiн ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz