Қорғаулы топырақтарда дақыл айналымдарды құрасттыру



І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Қорғаулы топырақтар туралы негізгі түсінік
2.2 Қиярды қорғалған топырақта өсіру
ІІІ. Қорытынды бөлім
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз етуде мемлекет саясатының бір бағыты – өңірлерде ауыл шаруашылығының салаларын, әсіресе көкөніс шаруашылығы саласын дамыту. Ішкі базарды жеміс-көкөніспен толтырудағы негізгі мәселенің бірі – көкөністер мен жеміс-жидектердің маусымдық жеткізіліміне байланысты. Ал қолданыстағы жылыжайлардың жетіспеушілігі мен олардың технологиялық мешеулігі жағдайды одан әрі қиындатады. Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы қорғалған топырақ аймақтарының жетіспеушілігі 4-тен 35 га дейін құрайды, Қазақстанның жылыжай рыногының әуелеті көкөністерді пайдаланудың ағымдағы көлемінен әлдеқайда жоғары. Қазір отандық өндіруші жаңа піскен көкөніс өнімдеріне деген сұраныстың 30% ғана қанағаттандыруда. Қалғаны – импорт. Нәтижесінде елде жыл сайын жаңа піскен көкөністердің жетіспеушілігі байқалады, демек маусым аралығында олардың бағасы өседі. Туындаған жағдайдан шығудың бір жолы – жылыжай өндірісі, ол тұрғындарды жыл бойы дәрумендік өніммен қамтамасыз етуге қабілетті. Тек ғылыми-техникалық прогресті енгізу мен қарқындату (интенсивтендіру) саланы өндірістік-экономикалық жоғары көрсеткіштерге жеткізеді. Жылыжай өндірісі дамуының әлемдік тенденциясы – ол жер-жерде қарқынды технологияларға көшу және өсімдіктерді жабық топырақта өсіру, оның бірі кіші көлемді технология, яғни, тамшылап суару жүйесін пайдалана отырып, өсімдіктерді топырақсыз субстратта өндіру. Қазіргі уақытта жабық топырақта көкөніс шаруашылығын дамыту мүмкіндіктері Республикамызда толық пайдаланылмай отыр. Жылыжай көкөніс шаруашылығына қарқынды технологияларды енгізу мен олардың тиімділік бағасы толық зерттелмеген. Жабық топырақтың көкөніс шаруашылығының тиімділігіне, өндірістің қарқындауына, яғни, нарықтық экономика жағдайларындағы жоғары рентабельді (пайдалылығы) жұмыс атқаруына әсер ететін кешенді себепшарттарын анықтау талабы тұр.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды салаларына көкөніс шаруашылығы жатады. Бұл өсімдік шаруашылығының ерекше мамандандырылған және қарқындатылған салалары. Аграрлық экономиканың өзекті мәселелерінің бірі көкөніс өнімдерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа, осы өнімдерге деген шексіз қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыруға жеткілікті мөлшердегі өнімдердің тапшылығы арасындағы қайшылықтарды жою және өндірістің ең тиімді тәсілін таңдау арқылы қол жеткізуге болады.
1. Айтбаев Т.Е,Лукьянец В.Н. Қазақстанда көкөніс және бақша дақылдарының тектік қорын қалыптастыру. 2005 №11. Б.96.
2. Бабаев. С.А. Құсайынова. Г.С. Қазақстанның қысқы жылыжайларында өсірілетін қызанақ өнімділігі. //Жаршы//-2007. №1. Б.96.
3. Тулеубаев Ж.С., Зияева Г.К., Бекібаева М Қазақстанда жылыжай құрылымының жағдайы.Вестник таразского государственного педагогического института №17 2014

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
__________________________________ кафедрасы

РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Қорғаулы топырақтарда дақыл айналымдарды құрасттыру

Орындаған: Мондыбай А.
ПА-207П
Тексерген: ______________

Алматы 2016 жыл
Жоспар:

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Қорғаулы топырақтар туралы негізгі түсінік
2.2 Қиярды қорғалған топырақта өсіру
ІІІ. Қорытынды бөлім
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе
Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз етуде мемлекет саясатының бір бағыты - өңірлерде ауыл шаруашылығының салаларын, әсіресе көкөніс шаруашылығы саласын дамыту. Ішкі базарды жеміс-көкөніспен толтырудағы негізгі мәселенің бірі - көкөністер мен жеміс-жидектердің маусымдық жеткізіліміне байланысты. Ал қолданыстағы жылыжайлардың жетіспеушілігі мен олардың технологиялық мешеулігі жағдайды одан әрі қиындатады. Қазақстанның әр түрлі аудандарындағы қорғалған топырақ аймақтарының жетіспеушілігі 4-тен 35 га дейін құрайды, Қазақстанның жылыжай рыногының әуелеті көкөністерді пайдаланудың ағымдағы көлемінен әлдеқайда жоғары. Қазір отандық өндіруші жаңа піскен көкөніс өнімдеріне деген сұраныстың 30% ғана қанағаттандыруда. Қалғаны - импорт. Нәтижесінде елде жыл сайын жаңа піскен көкөністердің жетіспеушілігі байқалады, демек маусым аралығында олардың бағасы өседі. Туындаған жағдайдан шығудың бір жолы - жылыжай өндірісі, ол тұрғындарды жыл бойы дәрумендік өніммен қамтамасыз етуге қабілетті. Тек ғылыми-техникалық прогресті енгізу мен қарқындату (интенсивтендіру) саланы өндірістік-экономикалық жоғары көрсеткіштерге жеткізеді. Жылыжай өндірісі дамуының әлемдік тенденциясы - ол жер-жерде қарқынды технологияларға көшу және өсімдіктерді жабық топырақта өсіру, оның бірі кіші көлемді технология, яғни, тамшылап суару жүйесін пайдалана отырып, өсімдіктерді топырақсыз субстратта өндіру. Қазіргі уақытта жабық топырақта көкөніс шаруашылығын дамыту мүмкіндіктері Республикамызда толық пайдаланылмай отыр. Жылыжай көкөніс шаруашылығына қарқынды технологияларды енгізу мен олардың тиімділік бағасы толық зерттелмеген. Жабық топырақтың көкөніс шаруашылығының тиімділігіне, өндірістің қарқындауына, яғни, нарықтық экономика жағдайларындағы жоғары рентабельді (пайдалылығы) жұмыс атқаруына әсер ететін кешенді себепшарттарын анықтау талабы тұр.
Қазақстанның ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды салаларына көкөніс шаруашылығы жатады. Бұл өсімдік шаруашылығының ерекше мамандандырылған және қарқындатылған салалары. Аграрлық экономиканың өзекті мәселелерінің бірі көкөніс өнімдерінің тиімділігін арттыру болып табылады. Бұл мақсатқа, осы өнімдерге деген шексіз қажеттіліктер мен оларды қанағаттандыруға жеткілікті мөлшердегі өнімдердің тапшылығы арасындағы қайшылықтарды жою және өндірістің ең тиімді тәсілін таңдау арқылы қол жеткізуге болады.
Қазақстанның басым аумағында көкөніс өнімдерін өндіру табиғи-климаттық шарттарына байланысты маусымдық сипатты. Ерте пісетін көкөніс, әсіресе республиканың солтүстік өңірлерінде аз өсіріледі. Ерте пісетін өнімге деген қажеттілік 35-40% қанағаттандырылады.
Ашық жерде өсірілетін өнімдерді жаппай жинау маусымның ортасынан бастап қазан айының екінші жартысына дейін жалғасады. Қараша айы мен мамыр айының аралығында көкөністердің тапшылығы сезіліп, белгілі бір бөлігі импорттық өнімдермен алмастырылады.
Қазіргі уақытта көкөністерді ашық және жабық жерде өсіру өндірісінің қуаттылығы мен өнімділігін тұрақты түрде арттыру үрдісі байқалады. Жабық жерде өсірілетін өнімнің өндіріс көлемін арттыру аталған өнімге деген маусым арасындағы сұраныстың артуымен тікелей байланысты. 2010 -2012 жылдары ашық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі тиісінше 9,7% және 21,4% артылған. Жабық жерде өсірілген қызанақ мен қияр өндірісі айтарлықтай артып, тиісінше 302,9% және 170,1% құраған.
Қолданыстағы қызанақ пен қиярды ашық жерде өсіру көлемі (шілде мен қыркүйек айлары) Қазақстан тұрғындарының қажеттілігін толығымен қамтамасыз етеді.
ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша, жабық жерде өсірілетін қызанақ мен қияр көлемі 2012 жылы 58,9 мың тоннаны құраған (2008 жылы бұл көрсеткіш бар болғаны 3,6 мың тоннаны құраған).
Алайда, көкөністердің, атап айтқанда, қияр мен қызанақтың айтарлықтай көлемі жазғы маусымда Оңтүстік Қазақстан облысынан, ал маусым арасында және де жыл бойы Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан мен Түркменстан сияқты көршілес елдерден тасымалданады.
Қазақстан жылыжайлар қауымдастығының деректері бойынша бүгінде елде 56 гектар ғана жабық топырақ алқабы бар, бұл көлемге өнеркәсіптік жылыжайлар кешені сияқты шағын жылыжайлар да кіреді. Салыстыру үшін, Польшада жылыжай шаруашылықтары алқабы 6000 га астамды, Голландияда - 10 000, Түркияда - 41 000, ал Қытайда - шамамен 1,5 млн. га құрайды. Жылыжай шаруашылығын ұйымдастыру және ауылшаруашылық дақылдарының әртүрлі түрлерін өсіру барынша пайдалы сала. Сауда желілері де қоғамдық тамақтандыру орындары да жас және сапалы өнімдерді аса қажет етеді. Тұрақты жұмыс істейтін жылыжай шаруашылықтары жыл бойы жақсы өнім алуға мүмкіндік береді. Өнімділігі жоғары, өзін тез ақтайды, рентабельділігі жақсы, жылыжай шаруашылығының басымдығы осымен шектелмейді. Негізінен, жылыжай шаруашылығы қазіргі уақытта елдің оңтүстік өңірлерінде дамуда. Өйткені нарыққа қатысушылар солтүстік аудандарда газ бен электр энергиясына шығынданғанша өсірілген тауарды оңтүстіктен солтүстікке тасыған пайдалы деп санайды. Алайда тасудың ұзақтығы салдарынан тауар бұзылады, сондықтан қосымша шығыс туындайды, ол өнімнің өзіндік құнын ұлғайтады.
Топырақ -өсімдіктердің, жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің), климат жағдайларының және адамдардың әсерімен өзгерген жер бетінің үстіңгі борпылдақ қабаты. Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті болады. Механикалық құрамы (топырақ түйіршіктерінің мөлшері) бойынша топырақ құмды, құмдақ сазды және саз топырақ болып бөлінеді. Топырақтың жер бетінде таралуы зоналық (горизонтальды және вертикальды) заңдылыққа байланысты. Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің тірегі. Топырақ ғасырлар бойы топырақ түзуші факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған табиғаттың ерекше табиғи, әрі тарихи денесі.
Топырақтану ғылымының негізін орыс ғалымы В.В.Докучаев қалады. Оның Петербургте басылып шыққаң Орыстың қара топырағы (1883 ж.) атты еңбегінде топырақтың дүрыс анықтамасы, оның қасиеттері туралы ғылыми негізделген түсініктер берілген. В.В.Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін анықтады. Оларға: бастапқы аналық жыныстар, ауа райы, жер бедері, уақыт және өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне байланысты бұларға су (топырақ суы, жерасты суы) және адамның шаруашылық әрекеті қосылды. Топырақ жеке әртүрлі өлшемдегі қатты бөлшектерден тұрады. Қатты бөлшектер сумен және ауамен қоршалған. Сондықтан топырақты үш фазалы жүйе ретінде қарастырады. Топырақтың жоғарғы беті борпылдақ. Мүның қүрамында көптеген өлі органикалық заттар бар (өсімдіктер қалдығы,қарашірік). Бүл қарашірікті аккумулятивті А қабаты. Тереңірек, өте тығыз иллювиалды өтпелі В қабаты жатыр. Оның астында топырақ түзуші - С қабаты орналасқан. Барлық топырақтар бір-бірінен осы генетикалық қабаттарымен ажыратылады. Әр түрлі топырақтың генетикалық қабаттары қалыңдығымен, түстерімен, қүрылымымен, морфологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді. Топырақтың қалыңдығы санмен көрсетіледі. Мысалы, кейбір топырақтарда А қабаты небары 0-5 см, ал кейбіреулерінде 0-50 см болады. Топырақтың типтеріне байланысты А, В, С қабаттары бірнешеге бөлінуі мүмкін. Топырақ қабаты тереңдеген сайын аэрация нашарлайды. Оттегінің мөлшері азайып, көмір қышқыл газы мен органикалық заттардын ыдырауы кезінде бөлінетін басқа да газдардың мөлшері артады. Топырақтың жоғарғы қабаттарында өсімдікке қажетті фосфор, калий, азот, кальций және басқа заттар жинақталған. Топырақтың әртүрлі қасиетіне (қышқылдығы, тұздылығы, ылғалдылығы) байланысты өсімдіктерді көптеген экологиялық топтарға бөлуге болады. Мысалы, топырақтың қышқылдылығына байланысты: 1) рН 6,7-ден төмен қышқыл топырақта өсетін ацидофилді түрлер (сфагналы батпақ өсімдіктері); 2) рН 6,7-7,0 топырақта өсетін нейтрофилдер (көпшілік мәдени өсімдіктер); 3) рН 7,0-ден жоғары топырақта өсетін базифилді өсімдіктер(аққурай).
2.1. Қорғаулы топырақтар туралы негізгі түсінік
Қорғаулы топырақтар деп - арнай қондырғылары бар, маусымнан тыс, яғни жыл бойы көкөніс өсіруге арналған микроклиматы бар жер үлескілері мен құрылымдарды айтады. Қорғаулы топырақ құрылымдарын культивациялық құрылымдар деп те атайды. Қорғаулы топырақтарға жататындар: жылыжай, булыжай, жылытылған топырақ құрылымдары, оларды кейде қарапайым қорғаулы топырақтар деп те атайды, саңырауқұлақжай - саңырауқұлақтар мен қозықұйрықтарды өндіруге арналған культивациялық құрылымның ерекше бір түрі.
Қорғаулы топырақтар халық шаруашылығының бірқатар салаларында пайдаланылады. Олардың қолданылатын салары: Жеміс (субътропикалық, цитрус), жидек, жүзім өсіруде; Әртүрлі дақылдардың көшеттерін өсіруде; Бағалы жеміс және орман ағаштарының отырғызу материалдарын жеделдетіп өндіруде; Ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттарын шығаруда; Жануарларға үстеме қорек ретінде ерте пісетін дәруменді балдырлар өсіруде; Сәндік өсімдіктерді өсіруде және т.б. Көкөністерді қорғалған топырақтарда өсіру халықты жыл бойы көкөніспен қамтамасыз етудің бірден-бір жолы болып табылады. Негізінен қорғаулы топырақтарда көкөніс өсіру солтүстік облыстарда аса маңызды. Себебі, онда ашық танапта көкөніс өсірудің табиғи кезеңі оңтүстікке қарағанда қысқарақ.
Қорғаулы топырақтардың маңызы:
1. Көкөністер көшеттерін ашық және қорғалған топыраққтарға арнап дайындау;
2. Ашық танапта көкөніс өсіруге болмайтын кезеңде көкөніс өндіру үшін жергілікті жағдайда пісіп үлгермейтін дақылдар өндіру үшін.
Қорғаулы топырақтардың міндеттері: Жыл бойы және маусымнан тыс (ашық танаптағы көкөніс өндірудегі уақытты есептемегенде) жоғары сапалы көкөніс өндіру; Көкөніс дақылдарының түрлерін көбейту; Культивациялық құрылымдар үшін көшеттер өсіру; Ашық танапқа арнап көшеттерр дайындау; Жылу сүйгіш дақылдардың жылыжайлық сорттары мен будандарының тұқымын дайындау; Екіжылдық аналық көкөніс дақылдарын ашық танапқа отырғызар алдында өсіріп алу; Ашық танапқа өсірген көкөністерді ары қарай өсіру, пісіріп-жетілдіру; Көкөніс дақылдарын солтүстік аймақтарға қарай көбірек тарату және олардың түрлерін көбейту.
Қорғаулы топырақтардың ерекшеліктері:1. Жыл мезгілі мен ауа-райы жағдайына қарамастан көкөністерді өсіріп-өндіру техникалық базасының болуына (арнаулы орын, жылыту және қорғаныс қондырғыларығ сумен қамтамасыз ету, жасанды қоректендіру, желдету, жарықтандыру қондырғылары, ауаның келуін реттейтін қондырғылар және т.б.) байланысты; 2. Қажетті микроклиматты жасайтын қондырғылары мен құрылымдар құнының жоғарылығы; 3. Ашық танаптағы көкөністермен салыстырғанда аз ғана жер бөліктеріне орналастыруға болатындығы; 4. Культивациялық орындардағы аудандарды өте тиімді пайдалану: бір орыннан немесе бір жерден жылына 3-5 рет өнім алуға болатындығы, өсімдіктерді жол жиектері мен стеллаждарға бірнеше қатар етіп орналастыруға болатындығы; 5. Өнімділігінің жоғарылығында, егер ашық танапта қиярдың өнімдіділігі 90тнга болса жоғары көрсеткіш болып есептелінеді. Ал жылыжайда 250-300 тнга орташа деп бағаланады. Яғни ір шаршы метрден 40-50 кг, гектарына 400-500 тн өнім алуға болады; 6. Қол еңбегін жоғары деңгейдегі механизациямен ұштастырып қолдануға және өндірістік процестерді электрификациялау, жекелеген жағдайларда жұмыс түрлерін толық автоматтандыруға болатындығы; 7. Әрбір өсімдікке жеке күтім жасауға болатын жерді тиімді пайдалануға бағытталған дақылдардың өндірудің күрделі технологиясын (өсімдікті қалыптастыру, гүлдерді қосымша тозаңдандыру, үстеме қоректендіру, жиі суару және т.б.) пайдалану; 8. Қорғалған топырақ жағдайларына бейімделген арнайы сорттарды қолдану; 9. Өнім өндірудің өзіндік құнының жоғарылығы. Ол жасанды микроклимат жасау және күрделі агротехникалық шараларды орындауға кететін материалдық шығындармен анықталады; 10. Еңбекті ұйымдастырудың ерекшелігі және қызметкерлердің жоғары кәсіби біліктілігі, ол күрделі қондырғыларды пайдалану мен микроклимат жасау,ды білу, сондай-ақ өсімдіктердің агротехникалық талаптарын қатаң орындау болып табылады; 11. Өсімдіктердің тамыры мен қоректену ортасы бірнеше компоненттерден тұрады: оларды субстрат немесе грунт деп атайды. Гидропоникалық әдіспен өсімдіктерді өсіру кезінде топырақ қоспасы орнына инертті материалдар пайдаланылады, яғни олар субстраттарды қоректік ерітінділермен үнемі ылғалдандырып тұрады.
Қорғаулы жер өсіру құрылыстары жылыжай,булыжай, жылытылған жер болып бөлінеді.Солштүстік Қазақстанда 60-жылдардың ортасына, дейін өсіру құрылыстарының құрылымында негізінен булыжай басым болды, оның басты міндеті көшет өсіру болатын.Бірақ булыжай көшетінің өзіндік құны жоғары.
Қорғаулы жердің болашағы бар құрылысы- қысқы және көктемгіжылыжайлар. Ашық және қорғаулы жерлерді дұрыс үйлестіріп, көкөніс өнімін сақтауды жақсы ұйымдастыра отырып, жас көкөністі жыл бойы өсіруге болады.
Жылыжай (орыс. теплица, ағылш. greenhouse) - жылу сүйетін жидектер мен көкөністерді, гүлдерді және басқа да өсімдіктерді жыл бойы өсіруге мүмкіндік беретін, қорғалған, жылытылатын, кендігі әр алуан құрылыс. Көшетханаға қарағанда құралымы, жылыту жүйесі күрделірек келеді.
Жылыжайда тәулік бойына температура мен ылғалдылықтың ауытқуы шамалы болатын белгілі бір микроклимат сақталады. Мұндай жағдайды жылыту мен желдетуді дұрыс ұйымдастырғанда ғана жасауға болады. Жылыжай күн сәулесімен, биологиялық (биологиялық отынның жылуы есебінен) және техникалық жолмен (ыстық су, бу, электр және т.б.) жылытылады. Ол табиғи жолмен де (желгек немесе фрамуга арқылы) немесе қолдан да желдетіліп тұруы мүмкін. Қандай мақсатқа арналғанына, пайдалану мерзіміне, жылыту түріне, қолданылған құрылыс материалына байланысты жылыжайдың құралымы түрліше болуы ықтимал. Жылыжайды бір еңісті, екі еңісті, блокты деп бөледі. Көбінесе екі еңісті жылыжайлар салынады, оның жарық түсетін жазықтығы шығысқа және батысқа қарап тұруы тиіс. Жабын ретінде әйнек немесе синтетикалық үлдір (міндетті түрде полиэтилен) пайдаланады. Жылыжай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Көкөніс шаруашылығының қорғаулы жерлердегі жайлары
Қорғаулы жерде дақылдарды өсіру
Қиярдың өсіру технологиясы. Пайдасы және ауру түрлері
Ашық және қорғаулы жерлерде өсімдіктер ауруларымен күресуге қарсы, антибиотиктер мен микроорганизмдерді қолдану мүмкіндігі
Қияр дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
Қант қызылшасын тұқымға өсіру технологиясы туралы
ТМД елдеріндегі жылыжайда көкөніс дақылдарын өндіру
Темекі өсіру технологиясы
Өсімдік ауруларының биотикалық себептері
Тұқымды себу мерзімі
Пәндер