Сәбіз дақылының морфологиялық-анатомиялық құрылысы

Кіріспе
1. Сәбіз дақылының шығу тарихы
2. Сәбіз дақылының морфологиялық.анатомиялық құрылысы
3. Аудандастырылған сорттары
4. Дақылдың агротехникасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Жаңа жиналған сәбіз — құнарлы тағам. Әсіресе балаларға өте пайдалы. Сәбіз антиоксиданттар мен А витаминіне бай болып келеді. Сәбіздің құрамында каротиндор-каротин, фитоен, фитофлуен, ликопин; В1, В2, С, РР, және В9 витаминдері, аскорбин қышқылы, 3-15 % мөлшерінде қант, және аз мөлшерде эфир майы бар. Кобальттың тұздары ет пен сүтке қарағанда, 10 есе көп. Сәбізді ең дұрысы 0ᴼС температурада сақтаған жөн. Сәбізді жаңа жиналған күйінде де, кептіріп те, өңдеп те пайдаланады, оны сұйық және қою тағамдарға, соусқа, винегретке т. б. қосады. Сәбіз шырынының езбесінің т. б. диеталық және емдік қасиеті бар. Кептірілген сәбізді сорпаға, борщқа, щиге т. б. көкөніс тағамдарына қосады (пайдаланар алдында 30 минуттей салқын суға салып жібітеді). Сәбізді тураған, тұтастай және үгітілген күйінде тамаққа қосады. Сәл қуырылған не қақталған (қабыршақтанғанша) сәбізді ыстық сорпаға қосса дәмі мен иісі жақсарады. Майға қуырылған сәбізді сорпаға не соусқа әзір болардан 15-20 минут бұрын салып дәмін кіргізеді, витаминдерін байытады. Сәбізге май қосқанда, оның құрамындағы каротині еріп, жақсы сіңеді.
Сәбіздің тамыры жеуге жарамды, және ол тағам индустриясында үлкен орын алады. Сонымен қатар сәбіз медицинада да қолданылады. Көбінесе, авитаминозды емдеуде үлкен сұранысқа ие. Көмірсутек айналымын қалпына келтіріп, жасуша аралық қышқыл түзу процесіне қатысады және иммунитетті арттырады. Сәбіз тұқымдарынан алынған эфир майы косметика саласында пайдаланылады.

1. Н.Г. Щепетков, М.Ә. Ысқақов Жеміс-көкөніс шаруашылығы Алматы, 2011
2. Қ.К. Әрінов, Қ.М. Мұсынов, А.Қ. Апушев, Н.А. Серекпаев, Н.А. Шестакова, С.С. Арыстанғұлов Өсімдік шаруашылығы – Алматы, 2011
3. А.С. Тұрбекова Көкөніс шаруашылығы Алматы, 2013

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1. Сәбіз дақылының шығу тарихы
2. Сәбіз дақылының морфологиялық-анатомиялық құрылысы
3. Аудандастырылған сорттары
4. Дақылдың агротехникасы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жаңа жиналған сәбіз -- құнарлы тағам. Әсіресе балаларға өте пайдалы. Сәбіз антиоксиданттар мен А витаминіне бай болып келеді. Сәбіздің құрамында каротиндор-каротин, фитоен, фитофлуен, ликопин; В1, В2, С, РР, және В9 витаминдері, аскорбин қышқылы, 3-15 % мөлшерінде қант, және аз мөлшерде эфир майы бар. Кобальттың тұздары ет пен сүтке қарағанда, 10 есе көп. Сәбізді ең дұрысы 0ᴼС температурада сақтаған жөн. Сәбізді жаңа жиналған күйінде де, кептіріп те, өңдеп те пайдаланады, оны сұйық және қою тағамдарға, соусқа, винегретке т. б. қосады. Сәбіз шырынының езбесінің т. б. диеталық және емдік қасиеті бар. Кептірілген сәбізді сорпаға, борщқа, щиге т. б. көкөніс тағамдарына қосады (пайдаланар алдында 30 минуттей салқын суға салып жібітеді). Сәбізді тураған, тұтастай және үгітілген күйінде тамаққа қосады. Сәл қуырылған не қақталған (қабыршақтанғанша) сәбізді ыстық сорпаға қосса дәмі мен иісі жақсарады. Майға қуырылған сәбізді сорпаға не соусқа әзір болардан 15-20 минут бұрын салып дәмін кіргізеді, витаминдерін байытады. Сәбізге май қосқанда, оның құрамындағы каротині еріп, жақсы сіңеді.
Сәбіздің тамыры жеуге жарамды, және ол тағам индустриясында үлкен орын алады. Сонымен қатар сәбіз медицинада да қолданылады. Көбінесе, авитаминозды емдеуде үлкен сұранысқа ие. Көмірсутек айналымын қалпына келтіріп, жасуша аралық қышқыл түзу процесіне қатысады және иммунитетті арттырады. Сәбіз тұқымдарынан алынған эфир майы косметика саласында пайдаланылады.

1. Сәбіз дақылының шығу тарихы

Сәбіздің отаны - Ауғанстан. Ең алғаш сәбіз Ауғанстанда өсірілген. Осы елде сәбіздің ең көп түрі тіркелген. Сәбіздің барлық дерлік мәдени түрі оның табиғи немесе жабайы түрінен селекция нәтижесінде алынған. Дегенмен, сәбіздің алғашқыда тамыры үшін емес, хош иісті жапырақтарына бола өсірілгенін айта кету керек. Сәбіздің мәдени түрі Еуропаға тек X-XIII ғасырларда келген. Көптеген кітаптарда сәбіздің сол кезеңнен бастап қана тағам ретінде қолданылғаны жайлы деректер бар.
Ерте кезде сәбіздің түсі күлгін, қызыл, сары, ақ болған. Ал кызғылт-сары сорты қызыл мен ашық сары сәбіздерді будандастырып алған. Қызғылт сары сәбіз Нидерландыдағы Корольдық әулеттің құрметіне шығарылған.
Тағы бір деректер бойынша сәбіздің отаны - Еуропа және Орталық Азия. Бұл аймақтарда сәбіздің жабайы түрі кездескен. Алғашында ол дәрілік өсімдік ретінде пайдаланылса, кейіннен тағамдық және малазықтық ретінде қолданылған.

2. Сәбіз дақылының морфологиялық-анатомиялық құрылысы

Сәбіз (лат. Daucus carota L.) - шатыршагүлділер тұқымдасына жататын екі, бір не көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Бірінші жылы жапырақ түзуші ортасы мен тамыры өссе, екінші жылы ғана тұқымы пайда болады. 60-қа жуық түрі Африка, Австралия, Жаңа Зеландия және Америкада кең тараған. Өнімділігі - 300-500 цга. Қазақстанда сәбізді 13000 га жерде өсіреді. Негізгі егістіктер Алматы, Шығыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарында орналасқан.
Жапырақтары күрделі қауырсынды. Гүлденгіш сабағы түкті, биіктігі 1,5 м дейін. Гүл шоғыры шатыр тәрізді. Тозаңдану желдің және бунақденелілер көмегімен жүреді.
Тұқымы ұсақ (1000 тұқымның массасы 2-2,4 г), ұзынша сопақ пішінді, түкті, тығыз қабықты. Эфир майының көптігінен бөртуі үшін судың мол болғанын тілейді. Танапта өскіні 20-25 тәулікте пайда болады.
Тамыр жүйесі жақсы дамыған, еттілігі мен түріне қарай ұзартылған конус, цилиндр пішіндес болады және салмағы 30 граммнан 300 граммға дейін жетеді. Түсі сортына қарай қызғылт-сары, ақ сары, қызыл т.б. болады.
Сәбіз - суыққа төзімді өсімдік. Оның тұқымы 4-6ᴼС-да өне бастайды. Ересек өсімдіктері төмен температураға өте төзімді, бірақ күзде тамыржемістері топырақтағы 2ᴼС төмен үсікке шыдамайды. Сәбіз, әсіресе, дамуының алғашқы кезеңінде, жарықты өте қажет етеді. Жарық жеткіліксіз болса, өсімдік сорайып, өнімі мен сапасын төмендетеді. Бұл сәбізді жеміс беретін ағаштардың қатараралықтарында, қою (жиі) егістіктерде өсіргенде және сирету мен отау жұмыстарын кешіктіргенде байқалады.
Сәбіздің тамыр жүйесі топыраққа терең бойлайды. Сондықтан, ылғалды орташа қажетсінеді. Ауа құрғақшылығына сәбіз басқа тамыржемістілерге қарағанда жақсырақ бейімделген. Бұған жапырағының тілімділігі, онымен бірге сабағының түктілігі ықпал жасайды.

3. Аудандастырылған сорттары

Сәбіз барлық жерде өседі. Азықтық және асханалық сұрыптары бар. Асханалық сұрпы онша ірі емес, тамыр жемісі жұмсақ , қантты. Асханалық сұрыптарының ең таңдаулысы Нантская 4, Витаминная 6, Лосиноостровская 13. Сәбіз республиканың көпшілік облыстарында өсіріледі. Қазақстанда аудандастырылған негізгі сұрыптары: Бирючекутская 414, Витаминная 6, Консервная, Мирзои сарысы 304, Мирзои қызылы 228, Нантская 4, Шантанэ 2461.
Витаминная 6. БОКШ ҒЗИ-да шығарылған. Орташа мерзімде піседі, өскін пайда болғаннан техникалық пісуінің басталғанынша - 90-120 тәулік. Өнімділігі өте жоғары. Тамыржемістерінің массасы 101-159 г, ұшы тұқыл цилиндр тәрізді, қызғылт сары, үсті тегіс, топыраққа толығымен еніп өседі, өзегі кішкентай, диаметрінің - 20%-на жуық, түсі бойынша мәйегінен өзгешеленбейді. Дәмдік сапасы өте жоғары. Сақталғыштығы жақсы. Каротин мөлшері жоғары. Жалпы өнімі 423-646 цга, тауарлысы - 420-640 цга.
Нантская 4. БО көкөніс өсімдіктерінің селекциясы және тұқым шаруашылығы ҒЗИ-да шығарылған. Орташа мерзімнен ертерек піседі. Өскін пайда болғаннан техникалық пісуіне дейін 100-120 тәулік. Байламдық өнім 60 тәулікте алынуы мүмкін. Жақсы өнімді күзде сепкенде береді. Тамыржемісі цилиндрлі, ұшы тұқыл шошақты, оның ұзындығы 10-15 см, диаметрі 3-5 см, орташа массасы 102 г. Еті ашық сары, қызыл, нәзік, тәтті. Өзегі ашық сары, кішкентай, тамыржемісінің 20-40% алады. Гүл шоғырын қалыптастыра қоймайды, жарылуға бейімді, топырақтың біркелкі ылғалдануын қажет етеді. Сақталғыштығы қанағаттанарлық. Тамыржемісінің өнімділігі - 310-360 цга.
Шантанэ 2461. Батыс Сібір көкөніс тәжірибе стансасында шығарылған. Орташа мерзімде пісетін сұрып. Өсінді кезеңі 115-125 тәулік. Байламдық өнімді өскін пайда болғаннан 60-70 тәуліктен соң береді. Негізінен күзгі-қысқы кезеңдерде пайдалануға өсіріледі. Азыққа және мал азығына пайдаланылады. Салыстырмалы түрде құрғақшылыққа төзімді, жарылуға шыдамды. Тамыржемістері шошақ тәрізді, басы ішіне кіріңкі, өзегі сарғылт, қызыл, тамырының диаметрінің 55%-ын қамтиды. Тауарлық тамыр жемісі - 87%-ға дейін. Сақталғыштығы жақсы. Өнімі - 394-429 цга.
Карлсон F1. Голландияда шығарылған. Өсінді кезеңі 134 тәулік. Тамыржемісінің ұзындығы орташа, түсі біркелкі, басы жеңіл реңсіз. Жапырағы қуатты. Ауыр топырақта өсіруге ұсынылады.

4. Дақылдың агротехникасы

Сәбіз арамшөп басқан танаптарға шыдамайды, сондықтан оны топырағын арамшөптерден таза қалдыратын дақылдардан кейін өсіру керек. Оған ең жақсы алғы дақылдар - ерте көкөністер және ерте картоп. Егер сәбізге суландырылатын жерден орын тимесе, онда оны ойпаңдау жердегі сүрі жерге, егіс қорғайтын орман алқаптарының маңына, шоқ ағаштардың төңірегіне, жүгеріден, күнбағыстан немесе басқа биік сабақты өсімдіктерден ықтырма егіп орналастыру керек.
Сәбіз егістігі үшін топырақты өңдеу әдеттегідей 100 ц өніммен топырақтан 32 кг азот, 13 кг фосфор және 40 кг калий пайдаланылады. Сүдігер көтергенде әр гектарына 1,5-3 ц суперфосфат және 0,5-1 ц хлорлы калий енгізіледі.
Сәбізді өнгіштігі жоғары тұқымдармен себеді. Бұл тамыр жемісінің әр гектарынан 50-ден 100 ц-ге дейін қосымша өнім береді. Ұсақ тұқымдарын көзі 0,7 мм елеуіштен өткізіп немесе тұзды суға салып, бөліп алады. Ірі, жақсы толған тұқымдары ыдыстың түбіне шөгеді, ал ұсағы және жеңілдері қалқып бетіне шығады. Оларды аластап, толық тұқымдарды таза сумен жуып, кептіреді.
Өскіннің пайда болуын тездету үшін тұқымды көктету, оларды ауыспалы температуралармен өңдеу, сондай-ақ басқа да тәсілдер қолданылуы мүмкін.
Тұқымды себуге дейін 2-3 тәулік бұрын көктете бастайды. Ол үшін 3-4 сағат бойы бөлме температурасындағы суда ұстайды, сосын кенепке жұқалап төгеді, дымқыл кенеппен жауып, әлсін-әлсін араластырып тұрады. Тұқым мұртын жара бастасымен оларды сәл құрғатады да, іле себеді. Тұқымды алдын ала көктету өскіннің 7-10 күн ертерек пайда болуын қамтамасыз етеді. Тұқымды ауыспалы температурамен өңдеуді себуге 15-20 күн қалғанда бастайды. Тұқымды жәшікке 10-15 см қалыңдықпен салады және су құяды. Суды екі мерзімде құяды. Су сіңгеннен кейін тұқымды дымқыл кенеппен жауып, бөлме температурасында 2-3 тәулік, тәулігіне ең кемі 1 рет араластырып, ұстайды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.