Өсімдік типтерінің петрофильді және гидрофильді тобы

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ӨСІМДІК ТИПТЕРІНІҢ ПЕТРОФИЛЬДІ ЖӘНЕ ГИДРОФИЛЬДІ ТОБЫ

Бұл топқа жататын өсімдіктер әлі толық зерттелмеген. Әрбір топқа бір түрден ғана болу мүмкіндігі бар: петрофиттер (құз беткей өсімдіктері) - петрофильді және гидрофиттер (су қоймасы өсімдіктері) - гидрофильді.

Петрофитті (құз жартасты) өсімдіктердің құздарда тас шатқалда мұздақтарда өсуіне байланысты көптеген ботаниктер негізгі түрге біріктіреді. Петрофиттердің кең таралуы өзге түрлердің бірігуін қарастырады, алайда олардың барлығын ортақ ерекшелік біріктіреді; Олар ценогенездің алдынғы кезеңінде өсетін өсімдіктер қатарыболып табылады. Бұл ерекшелік қауымдастықтың белгілі бір бөлігінің басқа да сипатын анықтайды: фиоралық құрамының аралығы мен тұрақсыздығы эдификатор, ддоминанттардың болмауы; Бұл түрлердің құрылуына маңызды рол атқаратын эдемдердің этаралық байлығын атап айту керек. Бұның алдында тіршілік болмаған алғашқы кездерін негізгі бастауышы фитоценоз келесі сукцесионды кезеңге жол ашып береді. Нақты таксономиялық бірліктерге бөлу болмағандықтан петрофитті өсімдіктер түрлерін бөлу мүмкіндігі болмай отыр.

Құз өсімдіктері

Құз - жартастардың жалаңаштығы өсімдіктер үшін жақсы жағдай, туғызады, тек жартастарда ғана өсетін өсімдіктер үшін ғана қолайлы болып табылады.

Батыс Тянь - Шань жартастары барлық белдеулерінде жалаңаш келеді әсіресе жоғарғы белдеулерде Төменгі таулы түрлер гипсофитті - галььфитті дала қауымдастықтарында айтылып өтті. Орта таулы жағдайдағы хозомофиттерге мыналар жатады: AcnthoIimon ekatnerinoI, scuteIIaria aBIsurdens т. б. Осында конгломерат аңғарында spiraI piIosa, P. Serbica т. б. кездестіруге болады. Биік таулыларға Berdenia udamica, D Libetica, т. б. жатады. Куролин өсімінде алғашқы өсімдіктер қатарына ситникті және рутожапырақты жусанның ценозы 2000 - 2900 м биіктікте кең таралған.

Хазмофиттер арасында тек көпжылдықтар кездеседі: бұталар, жартылай бұталар, шөптесіндер

Беткей өсімдіктері

Бектейлер жартастар секілді орта және биік таулы аймақтарда кең таралған. Оны А. П. масальский кеңінен зерттеді. Беткей өсімдіктері Беткей аумағы кең тараған аңғарларында жартас қабырғаларында өседі. Кейбір өзен жағалары мен аңғарларда беткей өсімдіктері жүздеген гектарды алып жатыр. Ауа райының өзгермелілігінен беткей өсімдіктерінің түрлері шектеулі. Ондағы өсімдіктердің өсуін үш сатыға бөлеміз. Бекімеген беткей, жартылай бекіген беткей, беткейлердің тіктігі үнемі 30 - 350.

Әк және гранитті беткейлер өсімдіктері табиғат аясындаайтарлықтай өзгерістер бар. Сонымен қатар өсімдіктер жамылғысында да көп өзгерістер бар; гранитті беткейі жалаңаштау ал әк беткейі бай әрі қалың болып келеді. Қозғалмалы беткейлердегі өсімдіктер өсу барысында әдетте шетінен бастап ксерофильденген түрлер белсене қатысады.

Беткейлерді бекітуге алғашқы болып септігін тигізетіндер бұталар болып табылса, сол сияқты көптеген көпжылдықтар да жәрдемдеседі. Қозғалмалы беткейлерде біржылдық өсімдіктер болмайды. Алғашқы сатыда бетаманта белсенді роль атқарады, ал беткейге едәуір пішін береді. Атаманта қауымдастығының аумақтық жамылғысын 15 - 20% дан ал биіктігі 100 - 120 см ден аспайды. Тас арасында сақталған топырақта алғашқы өсімдік түрлері қатар бірнеше хазмофильді түрлер, ксерофильді, ксеромезофильді, сол сияқты мезофильді түрлерде кездеседі. Бұл сатыдағы беткейдің өзіне тән эдификаторы ферула (қаратау самарқант феруласы) болып табылады. Сол сияқты аймақтың барлығына қаратау Максимович ревені де кең тараған. Ревень ең жоғарғы биіктік жиілігіне ие (1500 - 3000 м), ал жолақжүйкелі ферула ценозы орта тауларға тән (1400 - 2000м) Осы аталған қауымдастықтың біріктіруші сипаты олардың жартылай қозғалмалы топырақты өсуі болып табылады. Көптеген түрлер топырақта өсімдікті мықты ұстап тұратын тамырға ие, ал сабақтары жапырақтармен қорғалған. Екінші сатының соңғы сатысында шымған феруласы өседі. Оның орналасу жағдайы екінші сатыны аяқталып, үшінші сатының басталғанын дәлелдейді. Шымған феруласы қауымдастығы петрофитті умберяллды қалыптастырады. Оның биіктік қашықтығы орта тауды (1300 - 2200м) Ал беткей петрофиттері эдификатор болып табылатын түрлі ценоздар басқа да тау ксерофитті, дала көгалдары сияқты өсімдік түрлеріне тән ценоздар түрлі экологиялық жиелігінің барынша кең екендігін көрсетеді. Ақиқатында шымған феруласы қиыршықты немесе тас қыршықты беткейлерде кездеседі. Олар солтүстіктен оңтүстікке қарай басқа да түрлер менбірлесе жатады. Әдеттегі беткей ценоздарының аумақтық жамылғысы (5 -35 ⁰ ) дала көгал өсімдіктерінің биікке көтерілуімен 40- 50% - ға жетті. Бұл аталған аумақта 130 түрі бар. Қиыршық топырақты жағдайдың реттелуіне (өсімдіктердің) эфемер даму айналасында тән біржылдық өсімдіктерінен шымған феруласы ценозында өсуін кең дамуына өз әсерін тигізеді.

Шөптердің биіктігі эдификатор түрлерінің мөлшерімен байланысты 80-120 (150) см- ді құрайды.

Сукцессиялық ауысымдағы бетке петрофиттерді ценоздың өзгеруі жалпы аумақтық жамылғының көлемденуіне көмектеседі. Осы түр ценозындағы Максимович рефені көктемде жапырақтары тамырдан жарып шығып жатқанда 50 % - ға жетеді, ал жазда 5 -10% - ке төмендейді.

Самарқанд және жолақ жүйкелі ферулада да төмен 5 тен 40% дейін, бұл арқылы кейбір бөліктердегі өсімдіктердің тұрақсыздығын көреміз. Ал Қаратау мен шымған феруласының аймақтық жамылғысы 15-40% әрі біршама тұрақты.

Биіктаулардағы сілем беткейлерінің өсімдігі өз табиғилығынан айырлады, яғни ол сол жердегі ылғалдың артуына, температураның төмендеуіне және биік жерлердегі көп аумақты тастақты болып келуіне тікелей байланысты. Сондықтан биіктаулы бектейдің алғашұы өсімдіктер қатарына бірнеше түрді ғана атап өтуге болады. Бұл біріншіден жыланбас, ясколка, христолей т. б. Осылардың кейбірі, яғни жыланбас биік таулы жерлерде өте бйікке (3550-3800м) орналасуы мүмкін. Кейінгі түрлер өсімдік қауымдастығының қарқынды өсуіне септігін тигізеді. Сонымен бір ғана өсімдіктер 15-20% аумақты тек жыланбас жамылғысын түзеді. Бұндай ценоздағы өсімдіктердің биіктігі 3-7см, сабақтары беткей бетіне жайылып жатады. Бұндай қауымдастықтардың Пскем сілемінің 2900м қыраттарында кездеседі. Биік таулы қауымдастыққа беткей шеңі бойынша гиссар таушығы тән. Бұл аласа жапырақтары қабыршақты өсімдік 10-20м-ге қуалай өседі, Талас Алатауынан Шатқал Куралин тіпті Альпі тауларының барлық биіктерінде бар. Бұл түрдің қауымдастығында 40-қа жуық түрі бар. Олар2-ге бөлінеді: 1) биіктаулы жартылай бұталы; 2) шөптесін көпжылдықтар; Бұл қозғалмалы беткейлерде алғашқы кезде орналасып, оларды бекітіп көгалды аймаққа өтуді қалыптастырады.

Су қоймасы өсімдіктері

Су - батпақты өсімдіктерді түзетін өсімдіктер қауымдастығына жүзуіне, батып тұратын гидрофитті өсімдіктер жатады. (Коровин Е. П) Бұған Т. Таубаев айтқандай гельфит (ауа -су) гидрофит (жүзгіш және батып тұратын) өсімдіктергеқоса ылғалды, сазды жерлердегі өсімдіктерді қоспадық. Бұндай болу шекарасын дәл анықтау мүмкіндігін азайтады. Су қоймасы өсімдіктер табиғаты өте аз. Орта Азия суқоймаларын зерттеу барысында жазықтықтың тауға ауысуында үйқоймаөсімдіктер түрлерінің азайып кеткенін көрсетті. Бұл тау өзендері ағысының қаттылығымен көктемде лайланып жататындығымен түсіндіріледі ол өсімдіктер тамырына зақым келтіріп тіпті жойылып әкеледі. Таудағы көлдер өсімдіктер өсуіне бір шама қолайлы алайда олар аңғарларда 1500м биіктікте орналасады және жазда аз жылынады. Бұл жағдайлар ондағы түрлердің аздығын көрсетеді, яғни онда 160-қа жуық түр кездеседі. Бұл барлық көрсеткіштің 5, 5 % -ын құрайды, Таубаевтың көрсеткіші бойынша 7% -ға жетті. Таудың биіктік ерекшелігіне қарай көрсеткіштер әрқилы төменгі тауларда 54 түр, ортатауларда 40, ал биіктауларда 12 түр кездеседі.

Экологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне қарай су қоймасы топтарын жүзгіш, батып тұратын түрлерден ашық су кеңістігі түрлері және су-жағалау түрлері деп бөлуге болады. Бұл 2 түр де Батыс Тянь - Шань су қоймасында өте аз кездеседі. Төменгі тауларда бұған қоса адамдар әрекеті де кедергісін тигізеді. Бақылау бойынша

Батыс Тянь - Шань суқоймалары өсімдігінің макрофитті түрлерін 4 қауымдастыққа айтуға болады.

Гелофиттер түзілімі - произенжапырақты рдест, құрғақ сулы таушық Бұл аталған түрлердің көпшілігі гелофитті қауымдастыққа жатқанымен көгал өсімдіктері ретінде қарастырылады.

Рогоз өсімдіктері Шыршық, Колос, Ангрен өзендері жағалауларында аз байқалады. Бұл өсімдіктердің биіктігі 1 - 1, 5м

Родест ценозы Сары - Шелек көлінде кездеседі. Құрғақ сулы таушықтың жүзгіш түрінің өсінділері Пекем өзенінде Сары -Шелек көлінде кездесті. Бұл өсімдіктер ценозының алалығы толық зерттеуге мүмкіндік бермей отыр. (жалбыз, вероника, жұлдызша) т. б.

Ботаникалық географиялық аудандандыру

Өсімдіктану географиялық (геоботаникалық) аудандандыру барлық жерлерде өсімдіктер желінің зерттеулерін қортындылау. Өсімдіктер әкелініп рационалды қолдану және дамыту халық шаруашылығына пайдасын тигізуге басқада аудандандырудың пайдасы зор (Прозоровский, Тюремнов, 1967 Сочаво 1967:)

Өсімдіктану географиялық аудандандыроу барлық жерлерде 2-ге бөлінеді.

1. жерді анықтау (аудан)

2. Ауданда жекелендіру жер көлемін анықтау мынадай бөлшектендірудің мақсаты зщерттеудей жердің өсімдіктер әлемінің құрлысы және қоршаған кеңістіктегі бір кемшіліктің құрамын анықтау.

Е. П. Коровин (1961 - 1922) Батыс Тянь -Шань жерлерін ботаника географиялық бөлшектеуде Орта Азия флорасымен өсімдіктер әлемін Тамыр Алтай таулы аймақтарын Оңтүстік Түркістан фито географиялық аймақ деп бөлді. Ферган қыраты (Шатқал қыратының батыс бөлігі Сары Шелек өзені) және Сырдария Қапратаулы бөлек аудан ретінде аталған Батыс Тянь - Шань өсімдіктері және фитоцинетикалық байланысы көрсетілген.

Бірінші рет Орта Азия Оңтүстігі (Батыс Тянь - Шань Коперагқа дейін) өсімдіктері ауа райы топырақтары ұқсастығын Р. И. Аболин (1929) барлық жерлерді Түркістан тарихи аудан деді. Осындай ұқсас міңнгездемелер Батыс Тянь - Шань солтүстік және орталық Тянь - Шань өсімдіктер әлемі солтүстік аймақтарында өсуге бейімді (Талас алатауының солтүстік беткейі) тек кейбір түрлері ғана оңтүстікке қарай таралған Маңғыстау қырының (Батыс Тянь -Шаньнның оңтүстік батыс бөлігі) өсімдіктер әлемінен флорасы Поли р Алтай өсімдіктер әлеміне ұқсастығы сонша, Е. П. Коровиннің (1962) ойына қосылып, кухистан аймағының Оңтүстік Түркістан жеріне қосамыз Батыс Тянь - Шанның өсімдіктер әлемінің мінезіне қарай орта Азияның Оңтүстік тау бөлігі (Попов 19219ж) жоғарғы белдеуде Орналақанына қарай, біз 3 ауданға бөлеміз. Машат Талас ауданы (машат таулары және талас алатауының солтүстік бөлігі Бетнам өзеніне дейін), аудан Шу Талас белдеу түріне жатады.

2. Шыршақ Шатқал (келес өзеніне кіреді) аймақтық жерінің көп бөлігін алып жатыр (Қаратау қырлары Уган, Майдантал, Піскенм Санталаш, Шатқал) аймақтарына Батыс Тянь -Шаннның белдеу түрлері тән.

3. Құрамын қосансай ауданы өз құрамын Шатқал тауларының орта және төменгі тау бөліктері, Атрен платасы кухистан түрі белдеуі ретінде мінезделінеді.

Табиғатының және өсімдіктер желінің алуан түрлілігінен және жердің көлемді Шыршық жатқал ауданы ерекше орынға ие. Осы ерекшеліктеріне қарай Шыршық шатқал ауданын бірнеше ауданшаларға бөлуге болады. (35 -сурет) Бадам келесі Қорытаптау тауының ішкі құзды тауларын алып жатыр. (Сайрам таулы бөліктері және Қазығұрт) Батыс Тянь - Шаньды Ботаника географиялық аудандандыру кестесі:

1 аудан шекаралары: 2-аудан бөліктері:
3 аймақтар: 4 ауданды жерлер:
І ақсу жабағлы ауданы: ІІ - Талас - Ұзын Ахмет:
ІІІ Бадам келесі: ІV - жоғарғы шырщық:
V Паркент: VI - санталаш - жатқал: VII - Афматон Қарасу: VIII

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.