Қазақстандағы салық түрлері және салық реформалары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
1.1.Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... 5
1.2.Салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3.Салық алуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі сатылары және салық реформасының қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Қазақстан Республикасының салық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің реформасындағы басты бағыттар және экономикадағы дамуына тигізетін әері ... 30
2.4 Салықтық реформалар және салық салу келешегі ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
1.1.Салық ұғымы және оның әлеуметтік.экономикалық мәні ... ... ... ... 5
1.2.Салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3.Салық алуды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі сатылары және салық реформасының қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Қазақстан Республикасының салық түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің реформасындағы басты бағыттар және экономикадағы дамуына тигізетін әері ... 30
2.4 Салықтық реформалар және салық салу келешегі ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Экономикалық категориялардың ішінде маңызды орын алатын – салық. Салықтың көмегімен мемлекет нарықтық экономикаға қатыса алады. Нарықтық қатынас жағдайларында әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең маңызды экономикалық реттеушінің бірі болып табылады.
Мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларын реттеуде кең түрде қолданады. Салықтар да салық жүйесі секілді нарықтық жағдайдағы экономиканы реттеуші күшті құрал болып саналады. Халық шаруашылығының тиімді қызмет жасауы салық салу жүйесінің қаншалықты дұрыс құрылғанына тәуелді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында тиімді осы заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару құрылымын құру мемлекеттің түйінді міндеттерінің бірі болып айқындалады.
Көптеген мемлекеттердің әлеметтік экономикалық даму жолдары мыналармен түсіндіріледі:
Мемлекеттік басқарудың жетістігі бюджеттік кездейсоқ, қиын мәселелерді шешулерге тәуелді. Себебі бұл жерде барлық уақытта басты құрал болып салық саналады.
Осыдан салық салу теориясы мен тәжірибесінің одан әрі жетістікке жеу мәселелерін салық қызметшісі және талдау жасаушы мамандары көңіл аударуда.
Салық реформасы өткенде болған салық жүйесінің қайта құрылуы бір уақытта салықты басқару жүйесінің бұрынғы механизмінің пайда болуы нәтижесінде болған. Салық қатынастарының толық және жеке өзгерістерін білдіреді яғни экономикалық жүйесін.
Курыстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының салық түрлері және салық жүйесінің реформасын оның дамуын, салық құрылымының реформалануын және салық салудың даму келешектерін қарастырып талдау жасау.
Осы мақсатқа сәйкес курыстық жұмыста келесі тапсырмалар қойылып, олардың шешу жолдарын қарастыру:
-Салық реформасының негізгі этаптары қаралады;
-Салық түрлері
-Салық құрылымының реформалануы;
Ақпараттық және құқықтық қамтамасыз ету ретінде курыстық жұмысқа Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызметін реттейтін заңды және нормативтік актілер, Қазақстан Республикасының статистика бойынша агенттігінің статистикалық материалдары қолданылады.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Экономикалық категориялардың ішінде маңызды орын алатын – салық. Салықтың көмегімен мемлекет нарықтық экономикаға қатыса алады. Нарықтық қатынас жағдайларында әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең маңызды экономикалық реттеушінің бірі болып табылады.
Мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларын реттеуде кең түрде қолданады. Салықтар да салық жүйесі секілді нарықтық жағдайдағы экономиканы реттеуші күшті құрал болып саналады. Халық шаруашылығының тиімді қызмет жасауы салық салу жүйесінің қаншалықты дұрыс құрылғанына тәуелді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында тиімді осы заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару құрылымын құру мемлекеттің түйінді міндеттерінің бірі болып айқындалады.
Көптеген мемлекеттердің әлеметтік экономикалық даму жолдары мыналармен түсіндіріледі:
Мемлекеттік басқарудың жетістігі бюджеттік кездейсоқ, қиын мәселелерді шешулерге тәуелді. Себебі бұл жерде барлық уақытта басты құрал болып салық саналады.
Осыдан салық салу теориясы мен тәжірибесінің одан әрі жетістікке жеу мәселелерін салық қызметшісі және талдау жасаушы мамандары көңіл аударуда.
Салық реформасы өткенде болған салық жүйесінің қайта құрылуы бір уақытта салықты басқару жүйесінің бұрынғы механизмінің пайда болуы нәтижесінде болған. Салық қатынастарының толық және жеке өзгерістерін білдіреді яғни экономикалық жүйесін.
Курыстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының салық түрлері және салық жүйесінің реформасын оның дамуын, салық құрылымының реформалануын және салық салудың даму келешектерін қарастырып талдау жасау.
Осы мақсатқа сәйкес курыстық жұмыста келесі тапсырмалар қойылып, олардың шешу жолдарын қарастыру:
-Салық реформасының негізгі этаптары қаралады;
-Салық түрлері
-Салық құрылымының реформалануы;
Ақпараттық және құқықтық қамтамасыз ету ретінде курыстық жұмысқа Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызметін реттейтін заңды және нормативтік актілер, Қазақстан Республикасының статистика бойынша агенттігінің статистикалық материалдары қолданылады.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. «Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы » 24.04.98 ж. Қазақстан Республикасының заңы.
2. Салық бойынша нұсқаулы және нормативті актілер жинағы. (1996 жылдың 1 – сәуірінде жағдайы бойнша қосымшаларымен және өзгертулерімен) Алматы, Қаржы – Қаражат, 278 – бет, 1997 – жыл.
3. Бюджетке заңды тұлғалардан табыс салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы 2000 жылы 5- наурызда шығарылған №33 нұсқау (өзгертулерімен және қосымшаларымен) «Вестник по налогам и инвестициям» Алматы, 2000ж.
4. Бюджетке заңды тұлғалардан табыс салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы (өзгертулерімен және қосымшаларымен) «Бухгалтер бюллетені» Алматы, 2001 ж.
5. Қазақстан Республикасының « Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы » Салықтық Кодексі.
6. Алейбеков М. О. «Салықтық реформалауда бастылар туралы», АльПари, Алматы, 2000.
7. Арыстанбеков К. «Экономикалық реформаның стратегиясы және тактикасы» Саясат; Алматы, 2000
8.Аскарова Э.Р. «Салық салудан босатылу және әр түрлі ставка бойынша алынатын табыс бойынша табыс салығын есептеу» (Қосымша 14, 14 – 1 ) Бухгалтер бюллетені, Алматы 2001.
9. Байдүйсенов А. Д. «Қазақстанның салық жүйесі» // Қазақстанның қаржысы// Қаржы – Қаражат, Алматы 2001.
10. Бахытжанова З.С. «Шетел заңды және жеке тұлғаларға салық салу» Алматы, 1997ж.
13. Галкин.В.Ю. Шаруашылық жүргізудің жаңа әдістері: кәсіпорынның кірісінен салық төлемдер және мемлекеттік бюджет табысының қалыптасуындағы рөлі. Москва 1991.
15. Зейнелгабдин. А.Б. Қаржы жүйесі: экономикалық маңызы және пайдалану механизмі. Алматы 1995.
16. Киперман Г.Я., Белялов А.З. « Азаматтарға және кәсіпорындарға салық салу». М, 1997ж.
17.Кэмпбелл Р., Макконнелл, Стэнли Л. Брю «Экономикс: принциптер, мәселелер және саясат ». Баку, 1992.
18.Мельников В.Д., Ильсов К.К. «Қаржы» Алматы-1997ж.
19.Мунатаев М.М. Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісін реформалаудың негізгі бағыттары. Алматы, 2000ж.
20.Маметова Р.А. Бюджетке салықтарды және басқа міндетті төлемдер туралы және осы заңды іске асыру үшін әзірленген ережесі арасындағы қатынас / Бухгалтер бюллетені. Алматы, 2001ж.
21.Муров И.А. Салық салу жүйесін реформалаудың негізгі бағыттары. Алматы, 1998ж.
22. Нурсеитов Э. “Бюджетке салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының заңындағы өзгерістерге пікірлер. 3 мамыр 2001 жыл, №183-11 //Алматы, 2001.
23.Наумова Н.Н. Салықтық жүйенің реформасы // Алматы, 1999ж.
24.Найманбаев С.М. Салықтық құқық: Оқулық. –Алматы: Жеті жарғы, 2005ж. 400-бет.
25.Оспанов М.Т. салықтық реформа және салықтық қатынастардың үйлесімділігі. Баспа:С-Петербург., 1997
26.Столяров В.Ф., Хасан-Бек Ц.М. «Салық салу және нарықтық экономика»
Киев 1992.
27 Тілеужанова Данагүл Амангелдіқызы. Жергілікті бюджеттерді қалыптас-тырудағы салықтардың реттеушілік механизімін жетілдіру /Автореферат ҚР Алматы., 2006ж. -24б.
28.Туленбаев К.М. Зейнетақы реформасын мемлекеттік реттеу //
Қазақстан қаржысы. Қаржы-Қаражат Алматы, 2001.
29.Худяков А.И. Қазақстанның салық жүйесі. Табыс салығы, Алматы, Баспа. 1997ж.
30.Қазақстандағы салықтар: Салық төлеушілер мен салық инспекторының анықтамалары. -2 баспа., -Алма-Ата, 2000
1. «Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы » 24.04.98 ж. Қазақстан Республикасының заңы.
2. Салық бойынша нұсқаулы және нормативті актілер жинағы. (1996 жылдың 1 – сәуірінде жағдайы бойнша қосымшаларымен және өзгертулерімен) Алматы, Қаржы – Қаражат, 278 – бет, 1997 – жыл.
3. Бюджетке заңды тұлғалардан табыс салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы 2000 жылы 5- наурызда шығарылған №33 нұсқау (өзгертулерімен және қосымшаларымен) «Вестник по налогам и инвестициям» Алматы, 2000ж.
4. Бюджетке заңды тұлғалардан табыс салығын төлеу және есептеу тәртібі туралы (өзгертулерімен және қосымшаларымен) «Бухгалтер бюллетені» Алматы, 2001 ж.
5. Қазақстан Республикасының « Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы » Салықтық Кодексі.
6. Алейбеков М. О. «Салықтық реформалауда бастылар туралы», АльПари, Алматы, 2000.
7. Арыстанбеков К. «Экономикалық реформаның стратегиясы және тактикасы» Саясат; Алматы, 2000
8.Аскарова Э.Р. «Салық салудан босатылу және әр түрлі ставка бойынша алынатын табыс бойынша табыс салығын есептеу» (Қосымша 14, 14 – 1 ) Бухгалтер бюллетені, Алматы 2001.
9. Байдүйсенов А. Д. «Қазақстанның салық жүйесі» // Қазақстанның қаржысы// Қаржы – Қаражат, Алматы 2001.
10. Бахытжанова З.С. «Шетел заңды және жеке тұлғаларға салық салу» Алматы, 1997ж.
13. Галкин.В.Ю. Шаруашылық жүргізудің жаңа әдістері: кәсіпорынның кірісінен салық төлемдер және мемлекеттік бюджет табысының қалыптасуындағы рөлі. Москва 1991.
15. Зейнелгабдин. А.Б. Қаржы жүйесі: экономикалық маңызы және пайдалану механизмі. Алматы 1995.
16. Киперман Г.Я., Белялов А.З. « Азаматтарға және кәсіпорындарға салық салу». М, 1997ж.
17.Кэмпбелл Р., Макконнелл, Стэнли Л. Брю «Экономикс: принциптер, мәселелер және саясат ». Баку, 1992.
18.Мельников В.Д., Ильсов К.К. «Қаржы» Алматы-1997ж.
19.Мунатаев М.М. Қазақстанның агроөнеркәсіп өндірісін реформалаудың негізгі бағыттары. Алматы, 2000ж.
20.Маметова Р.А. Бюджетке салықтарды және басқа міндетті төлемдер туралы және осы заңды іске асыру үшін әзірленген ережесі арасындағы қатынас / Бухгалтер бюллетені. Алматы, 2001ж.
21.Муров И.А. Салық салу жүйесін реформалаудың негізгі бағыттары. Алматы, 1998ж.
22. Нурсеитов Э. “Бюджетке салықтар және басқа міндетті төлемдер туралы” Қазақстан Республикасының заңындағы өзгерістерге пікірлер. 3 мамыр 2001 жыл, №183-11 //Алматы, 2001.
23.Наумова Н.Н. Салықтық жүйенің реформасы // Алматы, 1999ж.
24.Найманбаев С.М. Салықтық құқық: Оқулық. –Алматы: Жеті жарғы, 2005ж. 400-бет.
25.Оспанов М.Т. салықтық реформа және салықтық қатынастардың үйлесімділігі. Баспа:С-Петербург., 1997
26.Столяров В.Ф., Хасан-Бек Ц.М. «Салық салу және нарықтық экономика»
Киев 1992.
27 Тілеужанова Данагүл Амангелдіқызы. Жергілікті бюджеттерді қалыптас-тырудағы салықтардың реттеушілік механизімін жетілдіру /Автореферат ҚР Алматы., 2006ж. -24б.
28.Туленбаев К.М. Зейнетақы реформасын мемлекеттік реттеу //
Қазақстан қаржысы. Қаржы-Қаражат Алматы, 2001.
29.Худяков А.И. Қазақстанның салық жүйесі. Табыс салығы, Алматы, Баспа. 1997ж.
30.Қазақстандағы салықтар: Салық төлеушілер мен салық инспекторының анықтамалары. -2 баспа., -Алма-Ата, 2000
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
________________________________к олледжі
Салық және салық салу пәні
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстандағы салық түрлері және салық
реформалары
Орындаған:_____________
Қабылдаған: ____________
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
1.1.Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... 5
1.2.Салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .8
1.3.Салық алуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ
ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ
САТЫЛАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі
сатылары және салық реформасының
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Қазақстан Республикасының салық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің реформасындағы
басты бағыттар және экономикадағы дамуына тигізетін
әері ... 30
2.4 Салықтық реформалар және салық салу
келешегі ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Экономикалық категориялардың ішінде маңызды орын алатын
– салық. Салықтың көмегімен мемлекет нарықтық
экономикаға қатыса алады. Нарықтық қатынас жағдайларында
әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең маңызды
экономикалық реттеушінің бірі болып табылады.
Мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларын
реттеуде кең түрде қолданады. Салықтар да салық
жүйесі секілді нарықтық жағдайдағы экономиканы реттеуші
күшті құрал болып саналады. Халық шаруашылығының тиімді
қызмет жасауы салық салу жүйесінің қаншалықты дұрыс
құрылғанына тәуелді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында тиімді осы
заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару
құрылымын құру мемлекеттің түйінді міндеттерінің бірі
болып айқындалады.
Көптеген мемлекеттердің әлеметтік экономикалық даму
жолдары мыналармен түсіндіріледі:
Мемлекеттік басқарудың жетістігі бюджеттік кездейсоқ,
қиын мәселелерді шешулерге тәуелді. Себебі бұл жерде
барлық уақытта басты құрал болып салық саналады.
Осыдан салық салу теориясы мен тәжірибесінің одан
әрі жетістікке жеу мәселелерін салық қызметшісі және
талдау жасаушы мамандары көңіл аударуда.
Салық реформасы өткенде болған салық жүйесінің
қайта құрылуы бір уақытта салықты басқару жүйесінің
бұрынғы механизмінің пайда болуы нәтижесінде болған.
Салық қатынастарының толық және жеке өзгерістерін
білдіреді яғни экономикалық жүйесін.
Курыстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының
салық түрлері және салық жүйесінің
реформасын оның дамуын, салық құрылымының реформалануын
және салық салудың даму келешектерін қарастырып талдау
жасау.
Осы мақсатқа сәйкес курыстық жұмыста келесі
тапсырмалар қойылып, олардың шешу жолдарын қарастыру:
- Салық реформасының негізгі этаптары қаралады;
- Салық түрлері
- Салық құрылымының реформалануы;
Ақпараттық және құқықтық қамтамасыз ету ретінде
курыстық жұмысқа Қазақстан Республикасының салық жүйесінің
қызметін реттейтін заңды және нормативтік актілер,
Қазақстан Республикасының статистика бойынша агенттігінің
статистикалық материалдары қолданылады.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік - экономикалық
мәні.
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар бұл мемлекет
біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір
мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және
өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын
ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және
мемлекеттің өмір сүріп дамуының негізі болып табылады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары
мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша
қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған
жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық
құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет
кірістерінің негізгі көзі- ұлттық табысты қайта
бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болыр
табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты
түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды
төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35- бабында:
заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге
де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі
міндеті болып табылады,- деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық
ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем
қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық
мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай
олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын
бұрын А.Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына
сәйкес алынуы тиіс ( әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын
ала және дәл анықталуы керек (анықталған қағидат);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым
қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық
қағидаты);
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс
(үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-
зомбылықты жоқ етті, бұл процеске реттелмеуді енгізді
және А.Смитке салықтар – оны төлейтіндерге құлшылықтың
нысаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды жасуға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында
қағидаттардың тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде
қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің
табыстарына тең жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) сатылас теңдікті сақтау –жеке тұлғалардың
табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта
бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша сараланған
мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық
төлеушіге түсінікті болуы тиіс, ол рабайсз әрі күрделі
болмауы керек.
3.Салықтардың анықтығы- алдын ала белгіленген шарттар
мен талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында
және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің аз саны . жеңілдіктер құндық
үйлесімдерді бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең
емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптылығы. Салықтар
экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі
жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойыншаосы елдің басқа
әріптес елдермен салықтардың негізгі түрлері бойынша
салық мөлшерлемесінің салыстырмалылығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі,
салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық
міндеттемелерін толық көлемінде және бнлгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
1.2. Салық жүйесі.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз
байланысты. Мемлекетте алынатынсалық түрлерінің, оны құру
мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы
органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде
көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне,
бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетің салық
жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда
және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және
мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан
егемендікке ие болғаннан кейін 1994-1995
жылдары қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада
жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің
елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға
негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін,
олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат
еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда
1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті
салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтардың , оларды төлеушілердің, салықтарды алу
әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан
салық жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы
мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы
әр түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік
жасайтын органға қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және
жанама салықтар болып бөлінеді.
Тура салықтар- салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
тікелей төленген салықтар . олар өз кезегінде нақты
және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты салықтар салық
төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с)салынады. Жеке
тура салықтар- бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың
табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты
салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық
төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме
түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен
мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер
жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі,
экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден
кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен
олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фиксалдық
мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына
(немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында,
кіріктіріктілігінде. Бұл жағдайда салықты тауардың
(қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға
қарай орталық (жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды
ажыраттады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жапы және
мақсатты (арнаулы) болып бөлінеді.Жалпы салықтар тиісті
деңгейлердің бюджеттерінде шоғыр-ландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады
(мысалы, зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін
пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа
салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып
ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық
салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан
алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар
мен қызметтер көрсетуді тұтыну кезінде төленетін шығынға
салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды
бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт
әдісі қолданылады: кадастрлық, салық төлеушінің мағлұмдамасы
бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу,
салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай
табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көтере
отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті
жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салықсомасын
есептеп, төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық
мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып
отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер
салығын төлеушілер салық органына олар бойынша
мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31
наурызына дейін береді.
1.3. Салық алуды ұйымдастыру.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының
элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары,
сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-
қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық механизмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде
өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық
қолданылады. 1-кестені қараңыз.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі
салықтарды құру мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды.
Салықтың тиісті элементтері арқылы салық салудың
тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық
субъектісі , салық салынушы, объектісі , салық базасы,
салық салудың өлшемі, салық мөлшерлемесі, үлес, салық
пұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің мерзімі мен
тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау,
салық заңнамасын бұзғаны үшін сакциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе
салық төлеуші. Ол – салықты бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизімі арқылы
салық ауыртпалығы басқа тұлғаға салық салушыға
аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар-нақты салық ауыртпалығы (салық
жүктемесі) түсетін жеке тұлғалар, түпкілікті салық
төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары. Салық объектісі.
Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері, және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады. Олардың
болуына байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі
туындайды.
Салық
механизмінің элементтері
1 кесте
Салық салу
Салықтар түрлерінің
Салықты
болжамдау
қағидаттары
жиынтығы
мен жоспарлау
Салық
Салықты құқығы
элементтері
мен заңдылығы
Салық
Механизмі
Ақпаратты
Салықтарды басқару
қамтамасыз ету
жүйесі
Салықтардың
Салықтық
Салықтардың
Алудың әдістері
бақылау
есеп құралдары
Салық базасы. Салық базасы – салық салу
объекктісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық,
заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да
міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы
мен жеке табыс салығы жатады.
Тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға
салынатын салықтардың, кеден баждарын кіріктіреді;
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке
салынатын салық және басқалары жатады;
Салық өлшемі-есеп-қисап үшін белгіленген салық
объектісін өлшеу бірлігі (теңге, табыс, айналым, т.б.
, жердің бір гектары, тауарды өлшеу бірлігі және
тағы басқалар).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесе салық базасының
өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді.
Ол салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсолютік соммамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай
түрлерін ажыратады: тұрақты
(берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне
қарамастан салық салу бірлігіне абсалютік сомада
белгіленеді (мысалы, мұнайдың бір тоннасы, газдың бір
текше метіріне) ; үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар
салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынасты іс-
әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда
прогресивті салық мөлшерлемесі табыстың артуына қарай
өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші салықтың үлкен
абссолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның
үлесін де төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен
табысы көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді;
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне
қарай төмендейді және табысы көп тұлғаларға тиімді
болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына
ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі
салық кезеңі деп түсініледі,ол аяқталған соң салық
базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар
мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
2.1 ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ
ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ.
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі
сатылары және салық реформасының қажеттілігі.
Салық - өркениетті қоғам үшін және осы қоғамда
өмір сүру құқығы үшін, салық жүйесінің әділеттіліг
үшін басты төлем болып саналады.
Қазіргі экономистердің назары, көбінесе, дамушы
мемлекеттердегі жүргізілетін реформалардың нәтижесінде көп
түрлі жеке табыстардың және арнайы жағдайлардың
динамикасын тереңдетіп зерртеуге болады, болып жатқан
процестердің негізгі парпметрлерін анықтау, алынған
нәтижелердің жоғары салыстырымдарын алу.
Мұндай бағалаулар және қорытындылар басқа дамушы
елдерде билік құрылымына келеңсіз жағдайларда, қажетті
мезетте, таразыланған яғни экономикалық мотивтелген және
тек қана ғылыми негізделген шешімдер қабылдау көмек
береді.
Мұның қаншалықты қажет екенін қай ел болсын
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін жарты ғасыр өткеннен
кейін қарыздық дағдарысты бастан кешірген, бағынбайтын
және экономиканың құлдырауына әкелетін инфляцияға ұшырағанда
ешқайсы елдер соғыстан бұрынғы жылдардағы салықтық
жүйені саұтап қалмауымен дәлелденеді.
1945 жылдан бастап Азияда, Африкада, Латын Америкасында,
кейіннен Шығыс Еуропада кейінгі онжылдықта өзекті және
массалы болған салық реформасын құруға кіріскен.
Нақты зерртеу дамушы елдердегі оның ішінде бұрынғы
Кеңес Одағының республикаларындағы, оның ішінде ең
бастысы қазақстандағы соғыстан кейінгі салық реформасының
бай тәжірибесінің жүйелі және жалпылама талдауы болып
табылады.
Осы реформаларды іске асыруда, олардың даму
сатысының әр түрлілігіне, тіпті кейде толық тоқтатуларға,
осы реформалар туралы дұрыс құжаттар көздерінің
жетіспеуіне қарамастан, біз салықтық реформаны көп
нұсқалы және көп мақсактты прцесс екенін көрсете
алдық.
Салық реформасының соғыстан кейінгі бағдарламасы
дамушы елдердегі, өзінің қалыптастырушыларының басым
көпшілігі үміттерін ақтамады, ал кейбірі тіпті іске
аспады, басқалары аз уақыт жетістікке жеткенмен ,
кейін өмір сүруін тоқтатты.
Өзімізге белгілі салықтық реформа бірнеше
мағынаны білдіреді. Салық жүйесін кардиналды өзгерту
тәсілдері, өрлеуге ұмтылу – бұл өмірдің қарапайым
құбылысы.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі даму үстінде
және де бір уақытта салық механизміде көкке өрлеуде:
Қазақстан Республикасы салық салуды құқықтық реттеуде
өзінің дамуында үш сатыдан өтті:
Салық реформасының 1 – сатысы. ( 1992 жылдан
бастап 1995 жылдың маусым айына дейін)
Республикада 40 салық түрі қызмет атқарады.
1. Жалпы мемлекеттік салықтар;
2. Жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3. Жергілікті салықтар;
Салық реформасының 2 – сатысы (1995 жылдың шілде
айынан бастап 1999 жылға дейін)
Бұл кезеңде салықтың саны 11 – дейін азайды.
Олар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлініп
кетті. 1996 – жылдан бастап Бюджетке түсетін
салықтар жыне басқа міндетті төлемдер туралы заңына
30 – дан астам өзгертулер енгізілді. Салықтың саны
18 –ге дейін көбейді.
Реформаның 3 – сатысы. ( 2000ж -2001ж.)
Жаңа Салық Кодексінің салық жобасын әзірлеу. Ол
үш бөлімнен тұрады: жалпы бөлім, негізгі бөлім,
салықтық әкімшілдеу.
1 - этап.
Қазақстанның салық жүйесін қалыптастыруда өзінің
тәжірибесі болмсағандықтан, көрші мемлекеттердің, оның
ішінде әсіресе Ресей Федерациясының тәжірибелік -
әдістерін пайдаланды.
1991 жылы 24- желтоқсанда шыққан Қазақстан
Республикасы салық жүйесі туралы заңы негізінен Ресей
заң шығарушы нұсқаларынан көшіріліп алынған.
Нәтижесінде Қазақстанда үш буынды салық жүйесі
құрылды.
Ол салықтың үш тобын құрады:
1. Жалпы мемлекеттік салықтар;
2. Жалпы міндетті салықтар;
3. Жергілікті салықтар және жинақтар;
Салық санының көптігі заң шығарушылардың тұрақсыздығы,
өзіндік құн, жеңілдікті мөлшерінен көп пайдалану салық
жүйесі тиімсіз және оны басқару мүмкін емес
дәрежеге алып келді.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің тарихында
негізгі орынды 1994 жыл алады. Нақты осы жылы салық
жүйесін реформалауда бірінші қадамдар жасалды.
Жеке тұлғалардың табыс салығы, кәсіпорындардың
табысына салық; осы екі салық түрлері өзгеріске
ұшырады. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші
бар Жеке тұлға кірісіне және табысына салық салу
туралы жарлығы шықты. Аталған заң шығарушы актілерді
қабылдауда салықтарда екі басты радикалды өзгерістер
енгізілді.
Бұрынғы СССР мемлекеттерінде ұзақ уақыт бойы
пайдаланылған салық салудан жиынтық жылдық табысты
анықтау негізінде жеке тұлғалардың табыс салығына өтуінен
жеке тұлғалардың табысына салық салу бірінші рет
іске асырылған.
Заңды тұлғалар бөлімінде келесі аспектілерде
өзгерістер болды: табысқа салық ставкаларының
дифференциациясы өзгіртілді және екі ставка бекітілді:
30% - барлық заңды тұлғаларға және 45% - банктерге
және сақтандыру компанияларына.
Бірінші рет салық төлеушілер қатарына кірістің
бөлшегін кәсіпкерлік қызметтен алатын бюджеттік ұйымдар
кірді. Жеңілдіктер ретке келтірілді ( 30жеңілдіктер
орнына қазір 6 жеңілдіктер түрі бар) және тағы
басқалары.
1994 жылы Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі
өзгертулерді талдау, олардың фискалды сипаттамасы туралы
қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Мұндай шешуші шараларға қарамастан 1994 жылы жалпы
ішкі өнімге салықтық түсімдер 1993 жылға қарағанда
төмендеп кетті, яғни, 1993 жылы 14,8% болса, 1994
жылы 8,4% -ті құрады.
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының салық
реформасының негізгі мақсаты ретінде келсі этаптар
ұсынылды:
1) Нарықтық қатынастарды ынталандыру, әсіресе:
- кәсіпкерліктің белсенді қолдауы;
- жеке салық төлеушілердің алған табыстарын
кәсіпкерлік қызметке салуды ынталандыру;
- Салық салу арқылы кең заң шығарушы базасын
шығару;
- Кірістерді екі, үш рет салық салудан қорғау
механизмін құру;
2) Салық салуда нақты әділеттілікке жету:
- тұрмысы төмен жіктерге әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ету;
- кіріс алу көздеріне тәуелсіз салық салу
шкаласын құру;
- мемлекеттің ұлттық және территориялық мүдделерін
есепке алу;
- салық салу жүйесін құруда әлемдік тәжірибелерге
пайдалануға талпыныстар жасау;
Осы мақсаттарға сәйкес Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесін өзгерту талпыныс жасау және оны
әлемдік стандартқа сәйкестендіру.
2 –этап.
2 – этаптың тапсырмалары: салық салуды төмендету,
салықтардың санын қысқарту, Қазақстанның салық жүйесін
әлемдік стандартқа сай болуына қол жеткізу, Негізі бұл
талаптарға жауап беруші Қазақсатн Республикасы
Президентінің 1995 жылдың 24 сәуірінен бастап заң күші
бар Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті
төлемдер туралы заңы болып саналады.
Жалпымемлекеттік
1. Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2. Қосымша құн салығы;
3. Акциздер;
4. Бағалы қағаздар операцияларына салық;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардан әлеуметтік төлемдер;
Жергілікті салықтар және алымдар:
1.Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2.Жер салығы;
3. Көліктік құралдар салығы;
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке
тұлғалардан тіркеу үшін алымдар;
5. Қызметтің жеке түрлерімен айналысуға берілген
құқық үшін алымдар;
6. Аукциондық сатулардан алымдар;
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап жалпы мемлекеттік
салықтарға және алымдарға: жол салығы,
әлеуметтік салық, әлеуметтік қамтамаларға жиналатын алым
және ҚР территориясына автотранспорттық құралдарды әкелген
үшін алым. Алғашында бұл төлемдер бюджеттен тыс
қорлардың қайнар көзі болатын, кейін жол салығы және
әлеуметтік қамтамасыз ету үшін алымдар алынып тасталды.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16 шілдедегі
Президенттің заң күші бар Бюджетке түсетін салықтар
және басқа міндетті төлемдер туралы № 440 – 1
жарлығы ( 1995ж. 24 сәуір) заңына сәйкес Қазақстан
Республикасының 2235 заңы деген статусқа ие болды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі жоғарыда аталып
кеткен құжатқа сәйкес келесі салықтар, жинақтар және
басқа міндетті төлемдерден тұрады:
Бюджетке түсетін салықтар жіне басқа міндетті
төлемдер:
1.Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2. Қосымша құн салығы;
3. Акциздер;
4.Мемлекеттік тіркеуге жатпайтын бағалы қағаздар
эмиссиясының ұлттық идентификациондық нөмірді тартып
алу және бағалы қағаздар эмиссиясының тркеу үшін
алымдары;
5. Арнайы төлемдер және жер қойнауын пайдаланушылар
салығы;
6. Әлеуметтік салық;
7. Қазақстан Республикасының территориясына автокөлік
құралдарды әкелгені үшін алым;
8. Жер салығы;
9. Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы;
10. Транспорттық құралдарға салық;
11. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және
жеке тұлғалардың тіркеу үшін алымы;
12. Бірлескен жер салығы;
13. Қызметтің жеке түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым;
14. Аукциондық сатылымдар үшін алым;
15. Нарықта тауарды сатуға берілетін құқық үшін
алым;
16. Алматы қаласындағы символдарды жеке және заңды
тұлғаларың фирмалық атауларға, қызмет көрсету
белгілеріне, тауарлық белгілерге қолданғаны үшін алым;
17 Заңды және жеке тұлғалардың фирмалық атауларға,
қызмет көрсету белгілеріне, тауарлық белгілерге
Қазақстан, Республика, Ұлттық деген сөздерді
пайдаланғаны үшін ( Мемлекеттік кәсіпорындарға,
мемлекеттік мекемелерге, коммерциялық ұйымдарға қатысты
емес) алымдар.
3 – этап.
3 – этаптың негізгі тапсырмасы: салық төлеушілерге,
фискалды ұйымдарға, бюджетке қатысты мемлекеттік
ұйымдардың арасындағы өзара қатынастың құқықтық аспектілерін
күшейту. Жалпы 1995 жылы құрылған салық құрылымы
айтарлықтай оңтайланды. Қазіргі таңда салықтың 17 түрі
бар. Бұлардың санын жоғарылатып биікке жеткізу керек.
Осыдан барып, салықтық заңшығарушылықты реформалау
қажеттілігі туындайды. 2002 жылы 1 – қаңтарда 2001
жылы 12 – маусымда бекітілген № 209 – II
Қазақстан Республикасының Бюджетке түсетін салықтар
және басқа міндетті төлемдер туралы Кодексі қызметке
кірісті.
Жаңа салықтық Кодекстің құрылымы үлкен үш бөлімнен
тұрады:
1. Жалпы.
2. Ерекше
3. Салықтық әкімшілдеу
Жалпы бөлім – салықтық заң шығарудың Кодексі.
Мұнда нақты салықтық заң шығарудың принциптерінің
қалыптасуы анықталған, қатаң принциптер енгізілген. Бірақ
бұл акциздерге, кедендік баж ставкаларына қатысты емес.
Берілген принципиалды жағдайлар жалпы бөлімде салықтық
заң шығаруда негізгі болуы керек және келесі жылға
дейін өзгерістерге ұшырамауы тиіс.
Ерекше бөлімге келетін болсақ, ең алдымен айта
кетер жайт мемлекет тұрақтылықты және салық салудың
әдістеме және база бөлімінде қызмет жасайтын салықтық
заң шығарушылар жалғастырушылықты жақтайтыны айғақ.
Салықты әкімшіліктеу бөлімінде процестік сұрақтар
анықталады. Бүгінгі күнде берілген бөлімдер бойынша
талаптар мен шарттардың нақты қалыптасуы туралы айту
қиын. Себебі құқықтық реформаның екінші этапы жаңа
пісіп – жетіліп келеді.
Көптеген Азаматтық Кодекстің аспектілері, оның ерекше
бөлімінде, біздің қоғамның өміріндегі шарушылық сферасын
реттейтін басқа заңдар 2 – 3 жылда өзгерістерге
ұшырауы ықтимал. Бұл мемелекет және салық төлеушінің
арасындағы процестік өзара қарым – қатынаста көрініс
алады. Әсіресе аппеляция процесінде.
Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті
төлемдер түрлері ( 01.01. 2002 жылдан бастап жүзеге
асты)
Салықтар
1. Корпоративтік табыс салығы
2. Жеке табыс салығы
3. Қосымша құн салығы
4. Акциздер
5. Жер қойнауын пайдаланушыларға арнайы төлем және
салық
6. Әлеуметтік салық
7. Жер салығы
8. Көлік құралына салық
9. Мүліктік салық
Алымдар
1. Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркелімі үшін алым
2. Жылжымайтын мүлікке және осы туралы мәмілеге
құқықтарын мемлекеттік тіркелім үшін алым
3. радиоэлектронды құралдарды және жоғары сапалы
құрылғыларды мемлекеттік тіркеу үшін алым
4. Механикалық және көліктік құралдарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым
5. Теңіз және өзен кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін
алым
6. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін
алым
7. Дәрі – дәрмектерді мемлекеттік тіркеу үшін алым
8. Қазқстан Республикасының территориясы бойынша автокөлік
құралдарын жүргізуді мемлекеттік тіркеу үшін алым
9. Жеке мемлекеттік тіркеу үшін алым
10. Аукциондардан алым
11. Елтаңбалық алым
12. Лицензиялық алым
13. Телеарналық және радио орталықтарының радио жиілік
спектрін пайдалнуға рұқса үшін алым
Төлемдер
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем
2. Жер бетіндегі су ресурстары үшін төлем
3. Қоршаған ортаны ластаған үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
________________________________к олледжі
Салық және салық салу пәні
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қазақстандағы салық түрлері және салық
реформалары
Орындаған:_____________
Қабылдаған: ____________
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 2
1. Салықтар және салық жүйесін ұйымдастыру
1.1.Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалық
мәні ... ... ... ... 5
1.2.Салық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .8
1.3.Салық алуды
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ
ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ
САТЫЛАРЫ
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі
сатылары және салық реформасының
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .14
2.2Қазақстан Республикасының салық
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Қазақстан Республикасы салық жүйесінің реформасындағы
басты бағыттар және экономикадағы дамуына тигізетін
әері ... 30
2.4 Салықтық реформалар және салық салу
келешегі ... ... ... ... ... ..34
ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Экономикалық категориялардың ішінде маңызды орын алатын
– салық. Салықтың көмегімен мемлекет нарықтық
экономикаға қатыса алады. Нарықтық қатынас жағдайларында
әсіресе нарыққа өту кезеңінде салық жүйесі ең маңызды
экономикалық реттеушінің бірі болып табылады.
Мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларын
реттеуде кең түрде қолданады. Салықтар да салық
жүйесі секілді нарықтық жағдайдағы экономиканы реттеуші
күшті құрал болып саналады. Халық шаруашылығының тиімді
қызмет жасауы салық салу жүйесінің қаншалықты дұрыс
құрылғанына тәуелді.
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында тиімді осы
заманғы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару
құрылымын құру мемлекеттің түйінді міндеттерінің бірі
болып айқындалады.
Көптеген мемлекеттердің әлеметтік экономикалық даму
жолдары мыналармен түсіндіріледі:
Мемлекеттік басқарудың жетістігі бюджеттік кездейсоқ,
қиын мәселелерді шешулерге тәуелді. Себебі бұл жерде
барлық уақытта басты құрал болып салық саналады.
Осыдан салық салу теориясы мен тәжірибесінің одан
әрі жетістікке жеу мәселелерін салық қызметшісі және
талдау жасаушы мамандары көңіл аударуда.
Салық реформасы өткенде болған салық жүйесінің
қайта құрылуы бір уақытта салықты басқару жүйесінің
бұрынғы механизмінің пайда болуы нәтижесінде болған.
Салық қатынастарының толық және жеке өзгерістерін
білдіреді яғни экономикалық жүйесін.
Курыстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының
салық түрлері және салық жүйесінің
реформасын оның дамуын, салық құрылымының реформалануын
және салық салудың даму келешектерін қарастырып талдау
жасау.
Осы мақсатқа сәйкес курыстық жұмыста келесі
тапсырмалар қойылып, олардың шешу жолдарын қарастыру:
- Салық реформасының негізгі этаптары қаралады;
- Салық түрлері
- Салық құрылымының реформалануы;
Ақпараттық және құқықтық қамтамасыз ету ретінде
курыстық жұмысқа Қазақстан Республикасының салық жүйесінің
қызметін реттейтін заңды және нормативтік актілер,
Қазақстан Республикасының статистика бойынша агенттігінің
статистикалық материалдары қолданылады.
Жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Салық ұғымы және оның әлеуметтік - экономикалық
мәні.
Ұйымдық – құқықтық жағынан салықтар бұл мемлекет
біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір
мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және
өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәні өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын
ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және
мемлекеттің өмір сүріп дамуының негізі болып табылады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары
мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша
қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған
жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының
өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық
құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет
кірістерінің негізгі көзі- ұлттық табысты қайта
бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болыр
табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты
түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық
мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен
айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды
төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35- бабында:
заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге
де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі
міндеті болып табылады,- деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық
ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:
1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
2) қайыр көрсету (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Алынған игіліктерге және төлем
қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық
мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай
олардың өзгеруіне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын
бұрын А.Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
1) салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына
сәйкес алынуы тиіс ( әділеттілік қағидаты);
2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын
ала және дәл анықталуы керек (анықталған қағидат);
3) әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым
қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық
қағидаты);
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс
(үнем қағидаты).
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-
зомбылықты жоқ етті, бұл процеске реттелмеуді енгізді
және А.Смитке салықтар – оны төлейтіндерге құлшылықтың
нысаны емес, бостандықтың нышаны деп қорытынды жасуға
мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында
қағидаттардың тұжырымдамалары дәлелденді, толықтырылды.
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды.
1. Салық салудағы әділдік қағидаты екі аспектіде
қарастырылады:
а) деңгейлес теңдікке жету – салық төлеушілердің
табыстарына тең жағдайда біркелкі салық салынады;
ә) сатылас теңдікті сақтау –жеке тұлғалардың
табыстарына салық салу табыстардың бір бөлігін қайта
бөлу үшін прогрессивті шәкіл бойынша сараланған
мөлшерлемелерді қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмі салық
төлеушіге түсінікті болуы тиіс, ол рабайсз әрі күрделі
болмауы керек.
3.Салықтардың анықтығы- алдын ала белгіленген шарттар
мен талаптардың мызғымас теңдігі елдің барлық аумағында
және барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
түсіндіру мен қолданудың біркелкілігі.
4. Жеңілдіктердің аз саны . жеңілдіктер құндық
үйлесімдерді бұрмалайды және салық салу субъектілерін тең
емес жағдайларға әдейі қояды.
5. Салық салудың экономикалық бейтараптылығы. Салықтар
экономиканың жұмыс
істеуін жақсартуға және инвестициялардың өсуіне кедергі
жасамауы тиіс.
6. Экономикалық қатынастар бойыншаосы елдің басқа
әріптес елдермен салықтардың негізгі түрлері бойынша
салық мөлшерлемесінің салыстырмалылығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі,
салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының
жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық
міндеттемелерін толық көлемінде және бнлгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
1.2. Салық жүйесі.
Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз
байланысты. Мемлекетте алынатынсалық түрлерінің, оны құру
мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы
органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде
көбінесе экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне,
бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетің салық
жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда
және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және
мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан
егемендікке ие болғаннан кейін 1994-1995
жылдары қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада
жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің
елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға
негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын,
салықтар мен алымдардың түрлерін,
олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат
еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда
1992 жылғы қаңтардың 1-інен
бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті
салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтардың , оларды төлеушілердің, салықтарды алу
әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан
салық жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы
мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы
әр түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:
салық салу объектілері бойынша;
салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік
жасайтын органға қарай;
пайдалану тәртібі бойынша;
объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықтарды салу объектісі бойынша олар тура және
жанама салықтар болып бөлінеді.
Тура салықтар- салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен
тікелей төленген салықтар . олар өз кезегінде нақты
және жеке салықтарға жіктеледі. Нақты салықтар салық
төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй,
жер, кәсіп, ақшалай капитал және т.с.с)салынады. Жеке
тура салықтар- бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың
табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты
салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық
төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы
жағдайын да ескереді.
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме
түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен
мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама
салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер
жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық
қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі,
экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден
кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен
олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фиксалдық
мүдделерін білдіреді.
Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына
(немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында,
кіріктіріктілігінде. Бұл жағдайда салықты тауардың
(қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен
мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.
Салықты алатын және оған билік жасайтын органға
қарай орталық (жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды
ажыраттады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жапы және
мақсатты (арнаулы) болып бөлінеді.Жалпы салықтар тиісті
деңгейлердің бюджеттерінде шоғыр-ландырылады және
жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады
(мысалы, зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін
пайдаланылатын әлеуметтік салық).
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа
салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып
ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық
салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан
алынады. Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар
мен қызметтер көрсетуді тұтыну кезінде төленетін шығынға
салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды
бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт
әдісі қолданылады: кадастрлық, салық төлеушінің мағлұмдамасы
бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу,
салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай
табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көтере
отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті
жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салықсомасын
есептеп, төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық
мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып
отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс
салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер
салығын төлеушілер салық органына олар бойынша
мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31
наурызына дейін береді.
1.3. Салық алуды ұйымдастыру.
Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының
элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атаулары,
сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-
қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық механизмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде
өзара байланысты элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық
қолданылады. 1-кестені қараңыз.
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі
салықтарды құру мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды.
Салықтың тиісті элементтері арқылы салық салудың
тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық
субъектісі , салық салынушы, объектісі , салық базасы,
салық салудың өлшемі, салық мөлшерлемесі, үлес, салық
пұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің мерзімі мен
тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының
міндеттері мен құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау,
салық заңнамасын бұзғаны үшін сакциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе
салық төлеуші. Ол – салықты бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизімі арқылы
салық ауыртпалығы басқа тұлғаға салық салушыға
аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар-нақты салық ауыртпалығы (салық
жүктемесі) түсетін жеке тұлғалар, түпкілікті салық
төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары. Салық объектісі.
Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері, және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады. Олардың
болуына байланысты салық төлеушінің салықтық міндеттемесі
туындайды.
Салық
механизмінің элементтері
1 кесте
Салық салу
Салықтар түрлерінің
Салықты
болжамдау
қағидаттары
жиынтығы
мен жоспарлау
Салық
Салықты құқығы
элементтері
мен заңдылығы
Салық
Механизмі
Ақпаратты
Салықтарды басқару
қамтамасыз ету
жүйесі
Салықтардың
Салықтық
Салықтардың
Алудың әдістері
бақылау
есеп құралдары
Салық базасы. Салық базасы – салық салу
объекктісі мен салық салуға байланысты объектінің құндық,
заттай немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да
міндетті төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы
мен жеке табыс салығы жатады.
Тауарларға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға
салынатын салықтардың, кеден баждарын кіріктіреді;
Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке
салынатын салық және басқалары жатады;
Салық өлшемі-есеп-қисап үшін белгіленген салық
объектісін өлшеу бірлігі (теңге, табыс, айналым, т.б.
, жердің бір гектары, тауарды өлшеу бірлігі және
тағы басқалар).
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесе салық базасының
өлшем бірлігіне салық есептеулерінің шамасын білдіреді.
Ол салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсолютік соммамен белгіленеді.
Салық салу практикасында мөлшерлемелердің мынадай
түрлерін ажыратады: тұрақты
(берік) салық мөлшерлемесі. Олар табыс көзіне
қарамастан салық салу бірлігіне абсалютік сомада
белгіленеді (мысалы, мұнайдың бір тоннасы, газдың бір
текше метіріне) ; үйлесімді салық мөлшерлемесі. Олар
салық объектісіне (оның мөлшерін
саралауды есепке алмай) бірдей пайыздық қатынасты іс-
әрекет етеді;
прогресивті салық мөлшерлемесі. Бұл жағдайда
прогресивті салық мөлшерлемесі табыстың артуына қарай
өсіп отырады. Нәтижесінде салық төлеуші салықтың үлкен
абссолюттік сомасын ғана емес, сонымен бірге оның
үлесін де төлейді. Прогрессивті мөлшерлемелер ең алдымен
табысы көп тұлғаларға ауыртпалық түсіреді;
регрессивті салық мөлшерлемесі. Олар табыстың өсуіне
қарай төмендейді және табысы көп тұлғаларға тиімді
болып келеді, ал табысы аз адамдардың иығына
ауыртпалық түсіреді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да
міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі
салық кезеңі деп түсініледі,ол аяқталған соң салық
базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар
мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
2.1 ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ САЛЫҚ
ЖҮЙЕСІНІҢ РЕФОРМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ.
2.1 Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі
сатылары және салық реформасының қажеттілігі.
Салық - өркениетті қоғам үшін және осы қоғамда
өмір сүру құқығы үшін, салық жүйесінің әділеттіліг
үшін басты төлем болып саналады.
Қазіргі экономистердің назары, көбінесе, дамушы
мемлекеттердегі жүргізілетін реформалардың нәтижесінде көп
түрлі жеке табыстардың және арнайы жағдайлардың
динамикасын тереңдетіп зерртеуге болады, болып жатқан
процестердің негізгі парпметрлерін анықтау, алынған
нәтижелердің жоғары салыстырымдарын алу.
Мұндай бағалаулар және қорытындылар басқа дамушы
елдерде билік құрылымына келеңсіз жағдайларда, қажетті
мезетте, таразыланған яғни экономикалық мотивтелген және
тек қана ғылыми негізделген шешімдер қабылдау көмек
береді.
Мұның қаншалықты қажет екенін қай ел болсын
екінші дүниежүзілік соғыстан кейін жарты ғасыр өткеннен
кейін қарыздық дағдарысты бастан кешірген, бағынбайтын
және экономиканың құлдырауына әкелетін инфляцияға ұшырағанда
ешқайсы елдер соғыстан бұрынғы жылдардағы салықтық
жүйені саұтап қалмауымен дәлелденеді.
1945 жылдан бастап Азияда, Африкада, Латын Америкасында,
кейіннен Шығыс Еуропада кейінгі онжылдықта өзекті және
массалы болған салық реформасын құруға кіріскен.
Нақты зерртеу дамушы елдердегі оның ішінде бұрынғы
Кеңес Одағының республикаларындағы, оның ішінде ең
бастысы қазақстандағы соғыстан кейінгі салық реформасының
бай тәжірибесінің жүйелі және жалпылама талдауы болып
табылады.
Осы реформаларды іске асыруда, олардың даму
сатысының әр түрлілігіне, тіпті кейде толық тоқтатуларға,
осы реформалар туралы дұрыс құжаттар көздерінің
жетіспеуіне қарамастан, біз салықтық реформаны көп
нұсқалы және көп мақсактты прцесс екенін көрсете
алдық.
Салық реформасының соғыстан кейінгі бағдарламасы
дамушы елдердегі, өзінің қалыптастырушыларының басым
көпшілігі үміттерін ақтамады, ал кейбірі тіпті іске
аспады, басқалары аз уақыт жетістікке жеткенмен ,
кейін өмір сүруін тоқтатты.
Өзімізге белгілі салықтық реформа бірнеше
мағынаны білдіреді. Салық жүйесін кардиналды өзгерту
тәсілдері, өрлеуге ұмтылу – бұл өмірдің қарапайым
құбылысы.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі даму үстінде
және де бір уақытта салық механизміде көкке өрлеуде:
Қазақстан Республикасы салық салуды құқықтық реттеуде
өзінің дамуында үш сатыдан өтті:
Салық реформасының 1 – сатысы. ( 1992 жылдан
бастап 1995 жылдың маусым айына дейін)
Республикада 40 салық түрі қызмет атқарады.
1. Жалпы мемлекеттік салықтар;
2. Жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3. Жергілікті салықтар;
Салық реформасының 2 – сатысы (1995 жылдың шілде
айынан бастап 1999 жылға дейін)
Бұл кезеңде салықтың саны 11 – дейін азайды.
Олар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлініп
кетті. 1996 – жылдан бастап Бюджетке түсетін
салықтар жыне басқа міндетті төлемдер туралы заңына
30 – дан астам өзгертулер енгізілді. Салықтың саны
18 –ге дейін көбейді.
Реформаның 3 – сатысы. ( 2000ж -2001ж.)
Жаңа Салық Кодексінің салық жобасын әзірлеу. Ол
үш бөлімнен тұрады: жалпы бөлім, негізгі бөлім,
салықтық әкімшілдеу.
1 - этап.
Қазақстанның салық жүйесін қалыптастыруда өзінің
тәжірибесі болмсағандықтан, көрші мемлекеттердің, оның
ішінде әсіресе Ресей Федерациясының тәжірибелік -
әдістерін пайдаланды.
1991 жылы 24- желтоқсанда шыққан Қазақстан
Республикасы салық жүйесі туралы заңы негізінен Ресей
заң шығарушы нұсқаларынан көшіріліп алынған.
Нәтижесінде Қазақстанда үш буынды салық жүйесі
құрылды.
Ол салықтың үш тобын құрады:
1. Жалпы мемлекеттік салықтар;
2. Жалпы міндетті салықтар;
3. Жергілікті салықтар және жинақтар;
Салық санының көптігі заң шығарушылардың тұрақсыздығы,
өзіндік құн, жеңілдікті мөлшерінен көп пайдалану салық
жүйесі тиімсіз және оны басқару мүмкін емес
дәрежеге алып келді.
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің тарихында
негізгі орынды 1994 жыл алады. Нақты осы жылы салық
жүйесін реформалауда бірінші қадамдар жасалды.
Жеке тұлғалардың табыс салығы, кәсіпорындардың
табысына салық; осы екі салық түрлері өзгеріске
ұшырады. Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші
бар Жеке тұлға кірісіне және табысына салық салу
туралы жарлығы шықты. Аталған заң шығарушы актілерді
қабылдауда салықтарда екі басты радикалды өзгерістер
енгізілді.
Бұрынғы СССР мемлекеттерінде ұзақ уақыт бойы
пайдаланылған салық салудан жиынтық жылдық табысты
анықтау негізінде жеке тұлғалардың табыс салығына өтуінен
жеке тұлғалардың табысына салық салу бірінші рет
іске асырылған.
Заңды тұлғалар бөлімінде келесі аспектілерде
өзгерістер болды: табысқа салық ставкаларының
дифференциациясы өзгіртілді және екі ставка бекітілді:
30% - барлық заңды тұлғаларға және 45% - банктерге
және сақтандыру компанияларына.
Бірінші рет салық төлеушілер қатарына кірістің
бөлшегін кәсіпкерлік қызметтен алатын бюджеттік ұйымдар
кірді. Жеңілдіктер ретке келтірілді ( 30жеңілдіктер
орнына қазір 6 жеңілдіктер түрі бар) және тағы
басқалары.
1994 жылы Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі
өзгертулерді талдау, олардың фискалды сипаттамасы туралы
қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Мұндай шешуші шараларға қарамастан 1994 жылы жалпы
ішкі өнімге салықтық түсімдер 1993 жылға қарағанда
төмендеп кетті, яғни, 1993 жылы 14,8% болса, 1994
жылы 8,4% -ті құрады.
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының салық
реформасының негізгі мақсаты ретінде келсі этаптар
ұсынылды:
1) Нарықтық қатынастарды ынталандыру, әсіресе:
- кәсіпкерліктің белсенді қолдауы;
- жеке салық төлеушілердің алған табыстарын
кәсіпкерлік қызметке салуды ынталандыру;
- Салық салу арқылы кең заң шығарушы базасын
шығару;
- Кірістерді екі, үш рет салық салудан қорғау
механизмін құру;
2) Салық салуда нақты әділеттілікке жету:
- тұрмысы төмен жіктерге әлеуметтік қорғауды
қамтамасыз ету;
- кіріс алу көздеріне тәуелсіз салық салу
шкаласын құру;
- мемлекеттің ұлттық және территориялық мүдделерін
есепке алу;
- салық салу жүйесін құруда әлемдік тәжірибелерге
пайдалануға талпыныстар жасау;
Осы мақсаттарға сәйкес Қазақстан Республикасының
салықтық жүйесін өзгерту талпыныс жасау және оны
әлемдік стандартқа сәйкестендіру.
2 –этап.
2 – этаптың тапсырмалары: салық салуды төмендету,
салықтардың санын қысқарту, Қазақстанның салық жүйесін
әлемдік стандартқа сай болуына қол жеткізу, Негізі бұл
талаптарға жауап беруші Қазақсатн Республикасы
Президентінің 1995 жылдың 24 сәуірінен бастап заң күші
бар Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті
төлемдер туралы заңы болып саналады.
Жалпымемлекеттік
1. Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2. Қосымша құн салығы;
3. Акциздер;
4. Бағалы қағаздар операцияларына салық;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардан әлеуметтік төлемдер;
Жергілікті салықтар және алымдар:
1.Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2.Жер салығы;
3. Көліктік құралдар салығы;
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке
тұлғалардан тіркеу үшін алымдар;
5. Қызметтің жеке түрлерімен айналысуға берілген
құқық үшін алымдар;
6. Аукциондық сатулардан алымдар;
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап жалпы мемлекеттік
салықтарға және алымдарға: жол салығы,
әлеуметтік салық, әлеуметтік қамтамаларға жиналатын алым
және ҚР территориясына автотранспорттық құралдарды әкелген
үшін алым. Алғашында бұл төлемдер бюджеттен тыс
қорлардың қайнар көзі болатын, кейін жол салығы және
әлеуметтік қамтамасыз ету үшін алымдар алынып тасталды.
Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16 шілдедегі
Президенттің заң күші бар Бюджетке түсетін салықтар
және басқа міндетті төлемдер туралы № 440 – 1
жарлығы ( 1995ж. 24 сәуір) заңына сәйкес Қазақстан
Республикасының 2235 заңы деген статусқа ие болды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі жоғарыда аталып
кеткен құжатқа сәйкес келесі салықтар, жинақтар және
басқа міндетті төлемдерден тұрады:
Бюджетке түсетін салықтар жіне басқа міндетті
төлемдер:
1.Заңды және жеке тұлғалардың табыс салығы;
2. Қосымша құн салығы;
3. Акциздер;
4.Мемлекеттік тіркеуге жатпайтын бағалы қағаздар
эмиссиясының ұлттық идентификациондық нөмірді тартып
алу және бағалы қағаздар эмиссиясының тркеу үшін
алымдары;
5. Арнайы төлемдер және жер қойнауын пайдаланушылар
салығы;
6. Әлеуметтік салық;
7. Қазақстан Республикасының территориясына автокөлік
құралдарды әкелгені үшін алым;
8. Жер салығы;
9. Заңды және жеке тұлғалардың мүлік салығы;
10. Транспорттық құралдарға салық;
11. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және
жеке тұлғалардың тіркеу үшін алымы;
12. Бірлескен жер салығы;
13. Қызметтің жеке түрлерімен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым;
14. Аукциондық сатылымдар үшін алым;
15. Нарықта тауарды сатуға берілетін құқық үшін
алым;
16. Алматы қаласындағы символдарды жеке және заңды
тұлғаларың фирмалық атауларға, қызмет көрсету
белгілеріне, тауарлық белгілерге қолданғаны үшін алым;
17 Заңды және жеке тұлғалардың фирмалық атауларға,
қызмет көрсету белгілеріне, тауарлық белгілерге
Қазақстан, Республика, Ұлттық деген сөздерді
пайдаланғаны үшін ( Мемлекеттік кәсіпорындарға,
мемлекеттік мекемелерге, коммерциялық ұйымдарға қатысты
емес) алымдар.
3 – этап.
3 – этаптың негізгі тапсырмасы: салық төлеушілерге,
фискалды ұйымдарға, бюджетке қатысты мемлекеттік
ұйымдардың арасындағы өзара қатынастың құқықтық аспектілерін
күшейту. Жалпы 1995 жылы құрылған салық құрылымы
айтарлықтай оңтайланды. Қазіргі таңда салықтың 17 түрі
бар. Бұлардың санын жоғарылатып биікке жеткізу керек.
Осыдан барып, салықтық заңшығарушылықты реформалау
қажеттілігі туындайды. 2002 жылы 1 – қаңтарда 2001
жылы 12 – маусымда бекітілген № 209 – II
Қазақстан Республикасының Бюджетке түсетін салықтар
және басқа міндетті төлемдер туралы Кодексі қызметке
кірісті.
Жаңа салықтық Кодекстің құрылымы үлкен үш бөлімнен
тұрады:
1. Жалпы.
2. Ерекше
3. Салықтық әкімшілдеу
Жалпы бөлім – салықтық заң шығарудың Кодексі.
Мұнда нақты салықтық заң шығарудың принциптерінің
қалыптасуы анықталған, қатаң принциптер енгізілген. Бірақ
бұл акциздерге, кедендік баж ставкаларына қатысты емес.
Берілген принципиалды жағдайлар жалпы бөлімде салықтық
заң шығаруда негізгі болуы керек және келесі жылға
дейін өзгерістерге ұшырамауы тиіс.
Ерекше бөлімге келетін болсақ, ең алдымен айта
кетер жайт мемлекет тұрақтылықты және салық салудың
әдістеме және база бөлімінде қызмет жасайтын салықтық
заң шығарушылар жалғастырушылықты жақтайтыны айғақ.
Салықты әкімшіліктеу бөлімінде процестік сұрақтар
анықталады. Бүгінгі күнде берілген бөлімдер бойынша
талаптар мен шарттардың нақты қалыптасуы туралы айту
қиын. Себебі құқықтық реформаның екінші этапы жаңа
пісіп – жетіліп келеді.
Көптеген Азаматтық Кодекстің аспектілері, оның ерекше
бөлімінде, біздің қоғамның өміріндегі шарушылық сферасын
реттейтін басқа заңдар 2 – 3 жылда өзгерістерге
ұшырауы ықтимал. Бұл мемелекет және салық төлеушінің
арасындағы процестік өзара қарым – қатынаста көрініс
алады. Әсіресе аппеляция процесінде.
Бюджетке түсетін салықтар және басқа міндетті
төлемдер түрлері ( 01.01. 2002 жылдан бастап жүзеге
асты)
Салықтар
1. Корпоративтік табыс салығы
2. Жеке табыс салығы
3. Қосымша құн салығы
4. Акциздер
5. Жер қойнауын пайдаланушыларға арнайы төлем және
салық
6. Әлеуметтік салық
7. Жер салығы
8. Көлік құралына салық
9. Мүліктік салық
Алымдар
1. Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркелімі үшін алым
2. Жылжымайтын мүлікке және осы туралы мәмілеге
құқықтарын мемлекеттік тіркелім үшін алым
3. радиоэлектронды құралдарды және жоғары сапалы
құрылғыларды мемлекеттік тіркеу үшін алым
4. Механикалық және көліктік құралдарды мемлекеттік
тіркеу үшін алым
5. Теңіз және өзен кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін
алым
6. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркеу үшін
алым
7. Дәрі – дәрмектерді мемлекеттік тіркеу үшін алым
8. Қазқстан Республикасының территориясы бойынша автокөлік
құралдарын жүргізуді мемлекеттік тіркеу үшін алым
9. Жеке мемлекеттік тіркеу үшін алым
10. Аукциондардан алым
11. Елтаңбалық алым
12. Лицензиялық алым
13. Телеарналық және радио орталықтарының радио жиілік
спектрін пайдалнуға рұқса үшін алым
Төлемдер
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем
2. Жер бетіндегі су ресурстары үшін төлем
3. Қоршаған ортаны ластаған үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz