Қазақстан Республикасындағы бюждет жүйесінің қазіргі жағдайын талдау



ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮЖДЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі орындалу барысын талдау
1.2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік үрдістің қазіргі жағдайы

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ

Үкіметтің таңдап алған эконмикалық саясаты негізінде жасалынатын әрбір дамып жатқан қоғамның экономикалық құрылымның құрылуына және дамуында алдыңғы, аңықтаушы рөлді мемлекеттік реттеу алады. Соның ішінде мемлекетке өзінің экономиалық және әлеуметтік реттеуін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін аса маңызды механизмдердің бірі – қоғамның қаржы жүйесі. Осы қаржы жүйесінің ең маңызды саласы – мемлекеттік бюджет. Осы қаржы жүйесі арқылы мемлекет мемлекет органдарына жүктелген қызметтерін орындауға мүмкіндік беріп, орталықтанған және орталықтанбаған қаржы қорларының құрылуына ықпал етеді.
Бюджеттің ролі, мәні және процедуралық аспектілері экономикада нарықтық қатынастардың белсеңді өзгеруі жағдайында түбегейлі өзгереді. Бюджет мемлекеттің саясатын жүзеге асыру бойынша негізгі құрал болып табылады. Сапалы мемлекеттік қызмет көрсету, ұлттық қауіпсіздік және қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету, денсаулық сақтау және білім сферасын дамыту, әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыздандыруды көрсету, және де экономиканың нақты секторының дамуын қолдау сұрақтарын шешу бюджетке негізделеді. Нарықтық экономикасы бар мемлекеттің институционалды негізінің элементі болып бюджет табылады. Бюджеттің бағытын анықтаған кезде бюджеттік саясаттың барлық аспектілерімен тығыз байланыстағы мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігінің мүдделерін ескеру керек.
Бюджет – қайта өндіру процесінің жүзеге асырылуының аса маңызды құралы. Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаның орындалуына, қоршаған аймақты қорғауды қамтамасыз етілуіне, ғылыми – техникалық процесті жетілдіруге, қорғаныс саласының дамуына және басқа да мемлекеттік қызметтерді орындауға шарттар жасалынады. Сондықтан шаруашылық механизмінің бюджеттік қатынастарды дамытпай, ғылыми жетілген бюджетті саясат орындалмай, бюджеттік процесті басқаруының эффективті жүйесі болмай дұрыс жұмыс істеуі болмайды.
Сол сияқты, біздің еліздегі эконмикалық реформалауы қоғамдық қаржы жүйесінің қайта құрылуы қай бағыттарда болтынына, мемлекеттің бюджеттік саясаты заман талаптарына сәйкестігіне тәуелді.
Қаржылық баланс жүйесінде мемлекеттік бюджет басты орынды алуда. Ол жыл сайын заң түрінде нақтыланып отырады және мемлекеттің ақша қаражатының орталықтандырылған қорын дұрыс қолдану және құру бойынша экономикалық қатынастардың жүйесі болып табылады.
Жоспарлау өз кезегінде мақсаттардың, приоритеттердің жолдарын және оларға жету құралдарын анықтаудың ғылыми негізделген процессі. Тәжірибеде ол жоспар құру арқылы жүзеге асады. Оның негізгі ерекшелігі көрсеткіштердің нақтылығы, олардың сандық және уақыт бойынша анықталғандығы болып табылады.
Осы жұмыстың негізгі мақсаты қоғамдық қаржы жүйесінің маңызды элементі болып табылатын мемлекеттік бюджеттің, оның құрылуының, орындалуы мен ұйымдастырылуының, бюджеттік жүйе мен бюджеттік процестің негізгі шарттарын талдау болып таблады.
Бұл жұмыста экономикалық қауіпсіздік мүддесінің Қазақстандағы бюджетті жоспарлау процедурасымен сәйкестігіне талдау жасалды. Нарықтық моделі бар экономикасы дамыған елдерде болжамдау мен жоспарлау экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызды құралы болып табылады. Бұл құралды мақсатты түрде қолданып, бұл елдер техникалық прогресте, халықтың өмірлік деңгейін жоғарлатуда және басқа да әлеуметтік-экономикалық облыстарда көптеген жетістіктерге жеткені белгілі. Соған байланысты шет мемлекеттердің тәжірибесі де сараланды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ


1. Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 24 сәуірдегі №548-11 жаңа Бюджет Кодексі.
2. “Бюджет жүйесі туралы” 1999 жылғы 1 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы.
3. “Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау туралы” 2002 жылғы 29 қаңтарыңдағы Қазақстан Республикасының Заңы.
4. Финансы. Учебник. //под редакцией Радионовой В.М. –М., 1995. –432 с.
5. Худяков А. Финансовые право Республики Казахстан (Общая часть). –Алматы, 1995. –224 с.
6. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник. -Алматы, 1997. –472 с.
7. Государственной бюджет. Учебник. // Ильясов К.К и другие –Алматы, 1994. –267 с.
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1998 жылы 19 сәуір.
9. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования. –Алматы, 1995. –160 с.
10. Эсберг К.Т. Курс финансовой науки. –Санкт-Петербург, 1913. –113 с.
11. Мельников В.Д., Ильясов К.К Финансы. Учебник. –Алматы, 2001. –512 с.
12. Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуының 2004 –2006 жылдарға арналған индикативтік жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 12 қыркүйектегі № 926 қаулысы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮЖДЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
. Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі
орындалу барысын талдау
1.2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік үрдістің қазіргі жағдайы

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Үкіметтің таңдап алған эконмикалық саясаты негізінде жасалынатын әрбір
дамып жатқан қоғамның экономикалық құрылымның құрылуына және дамуында
алдыңғы, аңықтаушы рөлді мемлекеттік реттеу алады. Соның ішінде мемлекетке
өзінің экономиалық және әлеуметтік реттеуін жүзеге асыруға мүмкіндік
беретін аса маңызды механизмдердің бірі – қоғамның қаржы жүйесі. Осы қаржы
жүйесінің ең маңызды саласы – мемлекеттік бюджет. Осы қаржы жүйесі арқылы
мемлекет мемлекет органдарына жүктелген қызметтерін орындауға мүмкіндік
беріп, орталықтанған және орталықтанбаған қаржы қорларының құрылуына ықпал
етеді.
Бюджеттің ролі, мәні және процедуралық аспектілері экономикада
нарықтық қатынастардың белсеңді өзгеруі жағдайында түбегейлі өзгереді.
Бюджет мемлекеттің саясатын жүзеге асыру бойынша негізгі құрал болып
табылады. Сапалы мемлекеттік қызмет көрсету, ұлттық қауіпсіздік және
қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету, денсаулық сақтау және білім сферасын
дамыту, әлеуметтік көмек және әлеуметтік қамтамасыздандыруды көрсету, және
де экономиканың нақты секторының дамуын қолдау сұрақтарын шешу бюджетке
негізделеді. Нарықтық экономикасы бар мемлекеттің институционалды негізінің
элементі болып бюджет табылады. Бюджеттің бағытын анықтаған кезде бюджеттік
саясаттың барлық аспектілерімен тығыз байланыстағы мемлекеттің экономикалық
қауіпсіздігінің мүдделерін ескеру керек.
Бюджет – қайта өндіру процесінің жүзеге асырылуының аса маңызды
құралы. Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаның орындалуына, қоршаған
аймақты қорғауды қамтамасыз етілуіне, ғылыми – техникалық процесті
жетілдіруге, қорғаныс саласының дамуына және басқа да мемлекеттік
қызметтерді орындауға шарттар жасалынады. Сондықтан шаруашылық механизмінің
бюджеттік қатынастарды дамытпай, ғылыми жетілген бюджетті саясат
орындалмай, бюджеттік процесті басқаруының эффективті жүйесі болмай дұрыс
жұмыс істеуі болмайды.
Сол сияқты, біздің еліздегі эконмикалық реформалауы қоғамдық қаржы
жүйесінің қайта құрылуы қай бағыттарда болтынына, мемлекеттің бюджеттік
саясаты заман талаптарына сәйкестігіне тәуелді.
Қаржылық баланс жүйесінде мемлекеттік бюджет басты орынды алуда. Ол
жыл сайын заң түрінде нақтыланып отырады және мемлекеттің ақша қаражатының
орталықтандырылған қорын дұрыс қолдану және құру бойынша экономикалық
қатынастардың жүйесі болып табылады.
Жоспарлау өз кезегінде мақсаттардың, приоритеттердің жолдарын және
оларға жету құралдарын анықтаудың ғылыми негізделген процессі. Тәжірибеде
ол жоспар құру арқылы жүзеге асады. Оның негізгі ерекшелігі көрсеткіштердің
нақтылығы, олардың сандық және уақыт бойынша анықталғандығы болып
табылады.
Осы жұмыстың негізгі мақсаты қоғамдық қаржы жүйесінің маңызды элементі
болып табылатын мемлекеттік бюджеттің, оның құрылуының, орындалуы мен
ұйымдастырылуының, бюджеттік жүйе мен бюджеттік процестің негізгі шарттарын
талдау болып таблады.
Бұл жұмыста экономикалық қауіпсіздік мүддесінің Қазақстандағы бюджетті
жоспарлау процедурасымен сәйкестігіне талдау жасалды. Нарықтық моделі бар
экономикасы дамыған елдерде болжамдау мен жоспарлау экономиканы мемлекеттік
реттеудің маңызды құралы болып табылады. Бұл құралды мақсатты түрде
қолданып, бұл елдер техникалық прогресте, халықтың өмірлік деңгейін
жоғарлатуда және басқа да әлеуметтік-экономикалық облыстарда көптеген
жетістіктерге жеткені белгілі. Соған байланысты шет мемлекеттердің
тәжірибесі де сараланды.

2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮЖДЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ

2.1 Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі
орындалуын талдау

Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы өзінің жеке бюджет
саясатын қалыптастыра бастады. Алғаш қабылданған тәуелсіз мемлекетіміздің
заңдарының бірі Бюджет жүйесі туралы заң болды. Республикадағы
бюджетаралық қатынастарды реттеу заңдылықтарының негізі осы заң болып
табылды. Бұл заңға сәйкес жергілікті бюджет республикалық бюджеттен
тәуелсіз, сонымен қатар төменгі деңгейдегі бюджеттердің қалыптасу үрдісіне
жоғарғы органдардың араласуына шектеу қойылған, жергілікті органдарға қолда
бар қаражаттарын еркін пайдалануға құқық берілген.
Қазақстандағы бюджеттік үрдіс Бюджет жүйесі туралы Заңның үш рет
(1991, 1996, 1999 жылдар) қабылдануына куә болып, сонымен іргелесе келе
жатыр. Соңғы қабылданған (1999 жылғы) жаңа заң негізінде республикалық
және жергілікті бюджеттерді әзірлеу, қарау, бекіту, орындау және бақылаудың
жаңа тәртібі анықталды. Осы заңмен бюджет қаражаттарын қалыптастыру мен
жұмсаудың қағидаларына өзгерістер енгізілді, атап айтқанда:
1. Орталық және жергілікті билік органдарының функциялары бөлінді,
республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын
бағдарламалардың тізімі анықталды;
2. Аймақтар бюджетінің жеткіліктілігін қамтамасыз ету үшін олардың
орындайтын функцияларына сәйкес бюджет деңгейлерінің арасында
табыстарды бөлу белгіленді.
3. Бюджеттің кредиторлық қарызының өсуінің алдын алу механизмдері
жасалынды.
4. Барлық бюджеттен тыс қорлар қысқартылды.
Бұл заң шынайы тенденцияларға едәуір жақын болғанмен де, бюджет
үрдісін жеткілікті деңгейде реттеуге дәрменсіздеу, кемеліне жетпеген болып
шықты. Сонымен 2004 жылдың 24 сәуірінде Бюджет Кодексі қабылданды (2005
жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді). Бұл Кодекс бюджеттік және
бюджетаралық қатынастарды реттейтін және бюджет жүйесінің жұмыс істеуінің
негізгі ережелерін, қағидалары мен механизмдерін, бюджет қаражатының
құрылуы мен пайдаланылуын белгілейтін болады.
Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың қазіргі
жағдайына аналитикалық баға беру үшін бюджеттің орындалуына талдау жасау
керек. Бұл мақсатта 2005 жылы Республикалық және жергілікті бюджеттердің
орындалуын қарастырып өтейік.

Кесте 2 - Республикалық және жергілікті бюджеттердің орындалуы
Республикалық бюджет Жергілікті бюджет
2005 жылғықоры-тыбір жылға 2054 жылғықоры-тыбір жылға
н- бекітілген1 қаңтарған-дысы-бекітілге
1 қаңтарғадысы-набюджетке кассалық на н
кассалық кассалық атқарылуы,%-бен бюджетке
атқарылуы,%-бен атқарылуынмлн.теңге кассалық
млн.теңге ың %-ы атқарылуы
ның %-ы
1 2 3 4 5 6 7
Түсімдер 722034 100,0 101,7 486289 100,0 104,4
Табыстар, оның 649000 89,9 101,7 355676 73,1 104,2
ішінде:
Салық түсімдері603396 93,0 104,0 343855 96,7 104,4
Салықтық емес 39348 6,1 76,4 5575 1,6 86,8
түсімдер
Капиталмен 6256 1,0 94,6 6246 1,8 111,5
жасалатын
операциялардан
түскен табыстар
Алынған ресми 57630 8,0 100,0 122926 25,3 107,2
трансферттер
Кредиттерді 15404 2,1 106,7 7696 1,6 76,5
қайтару
Шығыстар 768935 100,0 97,0 479119 100,0 99,5
Шығындар, соның730459 95,0 97,1 471957 98,5 99,8
ішінде
Жалпы сипаттағы42738 5,9 96,0 21220 4,5 146,1
мемлекеттік
қызмет көрсету
Қорғаныс 40415 5,5 91,3 7153 1,5 100,3
Қоғамдық тәртіп73779 10,1 99,9 17771 3,8 99,6
пен қауіпсіздік
Білім беру 23203 3,2 98,9 130966 27,7 99,2
Денсаулық 19104 2,6 100,5 74087 15,7 98,9
сақтау
Әлеуметтік 202043 27,7 97,9 40145 8,5 97,3
қамтамасыз ету
және әлеуметтік
көмек беру
Тұрғын 10321 1,4 99,5 33986 7,2 94,7
үй-коммуналдық
шаруашылық
Мәдениет, 12879 1,8 99,5 20910 4,4 96,8
спорт, туризм
және ақпараттық
кеңістік


2- кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Отын-энергетика8486 1,2 99,2 783 0,2 100,0
лық кешен және
жер қойнауын
пайдалану
Ауыз су, орман,41337 5,7 93,0 7022 1,5 98,5
балық
шаруашылығы
және қоршаған
ортаны қорғау
Өнеркәсіп және 1364 0,2 92,0 2501 0,5 95,5
құрылыс
Көлік және 58812 8,1 96,5 25620 5,4 96,1
байланыс
өзгелер 68010 9,3 97,1 30973 6,6 98,1
Борыш қызметі 34338 4,7 90,8 1170 0,2 91,4
Ресми 93630 12,8 99,8 57650 12,2 100,0
трансферттер
Кредиттер 38476 5,0 93,8 7162 1,5 82,9

Бюджет -46901 7179
тапшылығы
(профицит)

2005 жылдың 1 қаңтарына Республикалық бюджетке түскен түсімдер көлемі
722 млрд. теңгені құрады, бұл 2004 жылдың тиісті кезеңінің (565,3 млрд.
теңге) деңгейінен 27,7% артық. 2004 жылдың тиісті кезеңімен (541,6 млрд.
теңге) салыстырғандан несиелерді есепке алғандағы шығыстар 42% өсті және
2004 жылдың 1 қаңтарына 768,9 млрд. теңгені құрады. Бюджеттің тапшылығы
46,9 млрд. теңге деңгейінде анықталып отыр.
Есепті кезеңде республикалық бюджеттің 89,9%-ын табыстар (соның ішінде
салықтар - 93%) құрады. Түсімдер көлеміндегі ресми трансферттер үлесі - 8%.
Шығындардың негізгі бөлігі - 35,2% әлеуметтік сала мен жалпы мемлекеттік
қызметтер - 21,5% үлесінде. 2003 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда бұл
шығындар тиісінше 27,4% және 25,5% артты, өндірістік салаға шығындар 54,8%
өсті.
2005 жылғы республикалық бюджеттің шығыс бөлімі мен 2005 жылғы
республикалық бюджет жобасына салыстырмалы анализ.
Осы зерттеудің негізгі мақсаты, экономиканың осы сияқты салаларына
мемлекеттік шығындар динамикасын жасау:
- денсаулық сақтау
- білім беру
- әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек
- тұрғын-үй шаруашылығы
- ғылыми зерттеулер
- ауыл, су, орман, балық шаруашылығы мен қоршаған ортаны қорғау
Республикалық бюджет елдің негізгі қаржылық құжаты болып табылады.
Оның негізінде Қазақстанның барлық аймақтардың бюджетің қамтитын
мемлекеттік бюджет құрылады.
Өткізілген зерттеулер келесіні көрсетті:
- 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігі 977 897
923 мыңнан 1 089 756 277 мыңға дейін көтеріліп, 11,44%-ке өсті.
- 2004 жылғы республикалық бюджеті толығымен пайдаланбады: 01.10.2004
кезеңіне ағымдағы жыл бюджеті 700 625 000 мыңға орындалып, ол
71,65% ғана құрайды.
- 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде білім
беру шығындары 20 757 348 мыңға өсті (57,11%). Соның ішінде білім
беру шығындары жалпы республикалық бюджеттің 5,24% құрып, 1,52%-ке
өсті.
- 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде
денсаулық сақтау шығындары  25 658 814 мыңға өсті (85,36%). Соның
ішінде денсаулық сақтау шығындары жалпы республикалық бюджеттің
5,09% құрып, 2,04%-ке өсті.
- Ал 01.10.2004 кезеңіне жоспарланған 30 059 332 мың денсаулық
сақтау шығындарының тек қана 16 872 000 мың жұмсалды (56,13%).
- 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде ғылыми
зерттеу шығындары 2 792 941 мыңға өсті (76,11%). Соның ішінде
ғылыми зерттеу шығындары жалпы республикалық бюджеттің 0,60% құрып,
0,23%-ке өсті.
-  2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде
әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек шығындары 46 734 252
мыңға өсті (19,59%). Соның ішінде әлеуметтік қамсыздандыру мен
әлеуметтік көмек шығындары жалпы республикалық бюджеттің 26,18%
құрып, 1,78%-ке өсті.
-  2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде тұрғын-
үй шаруашылығы шығындары 4 182 036 мыңға кеміді (-14,67%). Соның
ішінде тұрғын-үй шаруашылығы шығындары жалпы республикалық
бюджеттің 2,23% құрып, 0,68%-ке кеміді.
- 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде ауыл,
су, орман, балық шаруашылығы мен қоршаған ортаны қорғау шығындары
3 350 557 мыңға кеміді (-5,11%). Соның ішінде ауыл, су, орман,
балық шаруашылығы мен қоршаған ортаны қорғау шығындары жалпы
республикалық бюджеттің 5,71% құрып, 1,00%-ке кеміді.
Алынған нәтижелер бірқатар күрделі сұрақтардың туындауына әкелді,
жекелеп алғанда:
1. 2005 жылға денсаулық сақтау, білім беру және ғылым саласына
түсетін қосымша қаражаттар қандай нақты мақсаттарға
бағытталады?
2005 жылы осы салалардағы шешілмеген мәселелерге байланысты денсаулық
сақтау және білім беру шығындарын ұлғайту орынсыз. Әйтсе де, қоғам мен
Парламент бөлінген қаражаттардың максималды түрде тиімді шығындалғанына
сенімді болуы керек. Міне сондықтан қосымша қаражаттарды бағыттауға
жоспарланған мақсаттар туралы нақты ақпарат болуы тиіс, ал ол мемлекеттік
шығындарды игеру мониторингін өткізуге мүмкіндік береді.
2. Аймақаралық бюджеттер арасындағы қосымша қаржыларды қайта бөлгенде
Қазақстан аймақтарын бірқалыпты емес дамуының мәселесі қаншалықты
ескеріледі?
3.Ауыл шаруашылық, су, орман, балық шаруашылығына, сондай-ақ қоршаған
ортаны қорғауға шығындар деңгейін қысқарту қаншалықты негізді? Біз
білетіндей, Қазақстанның көптеген аймақтарында экологиялық жағдай
бұрынғыдай өте жағымсыз болып отыр.
4. Тұрғын-үй шаруашылығындағы мемлекеттік шығындар деңгейінің
қысқартылғаны қаншалықты негізді?
5. Ағымдағы жылдың денсаулық сақтау бюджетінің орындалуының төмен
деңгейі немен байланысты?
6.Берілген қаражаттардың осындай төмен игерудегі денсаулық сақтау
шығындары қаншалықты ақталған?
7. Осы жағдайды шешу үшін Министрліктер мен ведомстволарға қандай
шараларды қолдану қажет?
Аймақтардың қаржылық мүмкіндіктерін теңестіру үшін мемлекет жалпы
трансферт жүйесін қолданады. Әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды (білім
беру, денсаулық сақтау, шаруашылық және көлік инфрақұрылымы, қоршаған
ортаны қорғау) жүзеге асыру үшін мақсатты трансферттер жүйесі қолданылады.
Мақсатты трансферт алдын-ала келісілген шартпен қаржыландырылады. Соңғы
жылдарда еліміздің республикалық бюджетінен бөлінген субвенцияның мөлшері
мынадай сипатта (Кесте 3)
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, субвенция көлемі жыл санап арта түскен.
Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында жағдай бірқалыпты.
Дегенмен, Ақмола облысына бөлінген субвенция 2001 жылы 12,4%-жы құраса, ол
жылдан жылға азайып 2005 жылы 10,7% болып отыр.
Қостанай облысының динамикасы да осындай, ал Солтүстік Қазақстан облысы
жергілікті бюджеті табысының 2001 жылы 9,5%-ы субвенция есебінен, кейінгі
2003, 2004, 2005 жылдары 8,7%, 7,7 және 8,8% құралып отыр. Алматы
облысындағы күрт өзгерістер ерекше көрініп тұр. Мәселен, 2002 жылы
республикалық бюджеттен бөлінген субвенция облыс бюджеті табысының 25%-ын
құраса, оның үлесі жыл сайын жылдам азайып, 2003 жылы 17%, 2004 және 2005
жылдары 12,5 және 10,7%-ды құрап отыр. Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Батыс
Қазақстан және Қызылорда облыстарының динамикасы біркелкі, яғни субвенция
көлемі жылдан жылға азайып отырған жоқ. Субвенцияның ең көп мөлшері
Оңтүстік Қазақстан облысында, мұнда оның үлесі 2002 жылы облыс бюджеті
табысының 31,2% болса, 2003 жылы 21,6% болып, 10%-ға азайып кеткен. Соңғы
жылы субвенция алатын облыстар қатары Павлодар және Ақтөбемен толыққанымен,
оларға бөлінген субвенция көлемі басқалармен салыстырғанда аз ғана,
Павлодарда 1,1%, Ақтөбеде 1,4%.

Кесте 3 - Республикалық бюджеттен бөлінген субвенцияның мөлшері
мың теңге
Облыстар жылдар:
2002 2003 2004 2005 (болжам)
мың тг.
2002 2003 2004 2005
Ақтөбе 2513486 569100 428735 412341
Атырау 29880867 19602863 20114903 19685056
Шығыс-Қазақстан2407479 - - -
Батыс-Қазақстан53566 - 497040 467825
Қарағанды 6655646 81131 - -
Қостанай 38406 - - -
Маңғыстау 8434024 9000442 10651255 11458908
Павлодар 2057745 1895969 974293 968524
Алматы қаласы 26298355 17915000 24963765 25896304
Барлығы: 78339574 49064505 5729991

* [17-20]

Кестеде әр жылда бюджеттен алулар бір қалыпты болмағы көрініп тұр.
Атырау облысының үлесі ерекше. Дегенмен жарты миллион халқы бар Атырау
облысының әлеуметтік тұрмысы көңіл қуантарлықтай жағдайда емес.
Статистикалық деректерде жалақы мөлшерінен алдыңғы қатардағы облыстың бұл
көрсеткішін тек мұнайшылар не сол салаға жұмыс жасайтындар құрайды. Дәлірек
айтсақ, облыстың 42000 тұрғыны күнкөрісі өте нашарлар қатарына жатқызылады
[82]. Дегенмен облыста 2003 жылы 323,3 млрд. теңгенің инвестициясы
игерілілгенін ескерсек, оң бағыттар байқалады. Оның 217,4 млрд. отандық
инвестиция. Салыстыру үшін айта кетсек, 2003 жылы инвестиция көлемі 244,5
млрд. теңге болған, ал 2002-де одан 12,9 млрд. төмен болған. Облыста
қазіргі күнге дейін жасалған және жүзеге асып жатқан 23 салалық бағдарлама
бар. Негізгі бағдарламалар халықтың әлеуметтік жағдайы мен денсаулығын
көтеруге бағытталған. Облыста ауыл инфрақұрылымын дамытуға айтарлықтай іс-
шаралар қолға алынып, осы мақсатқа 8,25 млрд. теңге бөлінген. Бұл – бүкіл
жергілікті инвестициялық бағдарламалардың 48%-ы. Оның ішінде білім беру
мекемелерінің құрылысына - 1339,2 млн. теңге, денсаулық сақтау нысандарына
– 1200,0, спорт және туризм нысандарын салуға – 107,0, мәдени ошақтарды
салуға және күрделі жөндеуден өткізуге – 1435,1, жолдарды жөндеуге –
1174,4, көріктендіруге – 90 миллион теңге бөлінді 19.
Бюджеттен алу механизм әміршіл - әкімшіл жүйеде пайдаланылған құралға
ұқсас, яғни мұнда жергілікті атқарушы органдарның қаржы ресурстарын жинауға
және жергілікті әлеуметтік мәселелерді тиімді шешуге ынталандырмайды. Бұл
талдаудан шығатын қорытынды осы механизм аймақтардың қаржылық дербес болуға
ұмтылыс білдірмейтіндіктерін және қарама-қарсы қаржыландырудың өсіп келе
жатқанын көрсетті. Республикалық бюджеттен субвенция, мақсатты трансферттер
және бюджеттік кредиттер бөлінеді (олардың қайтарылу ықтималдығы өте төмен)
20. Осыдан келіп Қазақстан ортамерзімді бюджетаралық қатынастар үлгісінің
жасақталуын қажетсінуі сөзсіз дегіміз келеді.
Бюджетаралық қатынастар мәселесі жергілікті шаруашылықты айналып
өтпейді. Жергілікті шаруашылықты басқару органы ретінде жергілікті өзін-өзі
басқару органдары (және олар жергілікті өкілетті органдар деп аталады, егер
біз оны мемлекеттік басқару жүйесіне жатқызатын болсақ) көпбағытта қызмет
атқарады. Қазіргі кезде жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң
қабылданбағанымен, біз зерттеу жүргізіп отырған объект ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі орындалу барысын талдау
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні және оның ұйымдастырушылық негіздері
Мемлекеттік бюджеттің мәні және мазмұны
Мемлекеттік бюджетті жоспарлау мен болжаудың теориялық және методологиялық негіздері
Шаруашылық және мәдени саладағы мемлекеттік бюджеттің рөлі
Нарықтық эканомикада салық
Заем (қарыз) түсінігі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті: реттеу, жоспарлау және жобалау
Мемлекеттік қарыз мәні, құрылымы
Нарық қатынастарының қалыптасуы мен даму кезеңдері
Пәндер