Шоқан Уәлихановтың шығыс зерттеулері
1 Жас ғалымның ғылыми ерлік еңбегі
2 Шоқан этнограф ретінде
2 Шоқан этнограф ретінде
Тамаша білім алып шыққан жас ғалым түрлі ғылыми экспедицияларға белсене қатысты. Бұл жөнінде ол Омбыда оқып жүрген жылдарында армандайтын. Қазақ даласын және онымен шекаралас жатқан елдердің аумағын, ондағы халықтардың тарихы мен жағдайын жаксы білетін Шоқанға орыс зерттеушілері де қатты қызығып, оның көмегіне мұқтаж болатын. 1855 жылы Шоқан Батыс Сібір генерал-губернаторы Г.Х. Гасфорттың Орталық Қазақстан, Тарбағатай мен Жетісу жеріне жасаған сапарына қатысады. Бұл сапарда қарапайым халықтың өмірімен танысып, қырғыздардын тарихи аңыз-әңгімелері мен жырларын жазып алды.[5] Ш. Уәлиханов 1856 жылы аса көрнекті ғалым, белгілі географ П.С. Семенов-Тян-Шанскиймен танысты. Ол жас қазақ ғалымның қабілетіне шын ниетімен сүйсіне қайран қалды. 1857 жылы П.С. Семенов-Тян-Шанскийдің ұсынуымен Ш. Уәлиханов Орыс географиялық қоғамының толық мүшелігіне қабылданды. Шығыс Қазақстан мен Жетісуға, қырғыз еліне жасаған сапары Шоқанның ғалым ретіндегі даңқын арттырды. 1857 жылы Шоқан Алатау қырғыздарына сапар шегіп, оның тарихын, этнографиясын және халықтық поэзиясын зерттеді. Кырғыз халқының энциклопедиялық дастаны «Манасты» жазып алды.
1858-1859 жылдары Шоқан атақты Қашғария сапарына барып қайтты. Шоқанға дейін ол өлкеде бірде-бір зерттеушінің болып қайтуының сәті түспеген еді. Неміс ғалымы Р. Шлагингвейттің еуропалықтар үшін мүлде жабық өлкеге барып қайтпақ болған сапары қайғылы аяқталып, ол қатыгездікпен өлім жазасына душар болған-ды. Шоқан аса қиын құпия жағдайда өз өміріне қатер төндіре жүріп, Қашғария өлкесінің тарихы, этнографиясы, мәдениеті мен геологиясы, географиялық жағдайы жайлы Бұған дейін мүлде белгісіз аса құнды деректер жинап қайтты. Соның негізінде «Алтышардың немесе Қытайдың Нан-JIy провинциясының (Кіші Бұхараның) шығыстағы алты қаласының жағдайы туралы» деген атақты еңбегін жазды. Еңбекті Ресейде де, одан тыс жерлерде де шығысты зерттеуші ғалымдар жоғары бағалады.
1858-1859 жылдары Шоқан атақты Қашғария сапарына барып қайтты. Шоқанға дейін ол өлкеде бірде-бір зерттеушінің болып қайтуының сәті түспеген еді. Неміс ғалымы Р. Шлагингвейттің еуропалықтар үшін мүлде жабық өлкеге барып қайтпақ болған сапары қайғылы аяқталып, ол қатыгездікпен өлім жазасына душар болған-ды. Шоқан аса қиын құпия жағдайда өз өміріне қатер төндіре жүріп, Қашғария өлкесінің тарихы, этнографиясы, мәдениеті мен геологиясы, географиялық жағдайы жайлы Бұған дейін мүлде белгісіз аса құнды деректер жинап қайтты. Соның негізінде «Алтышардың немесе Қытайдың Нан-JIy провинциясының (Кіші Бұхараның) шығыстағы алты қаласының жағдайы туралы» деген атақты еңбегін жазды. Еңбекті Ресейде де, одан тыс жерлерде де шығысты зерттеуші ғалымдар жоғары бағалады.
Шоқан Уәлихановтың шығыс зерттеулері
Тамаша білім алып шыққан жас ғалым түрлі ғылыми
экспедицияларға белсене қатысты. Бұл жөнінде ол Омбыда оқып жүрген
жылдарында армандайтын. Қазақ даласын және онымен шекаралас жатқан
елдердің аумағын, ондағы халықтардың тарихы мен жағдайын жаксы білетін
Шоқанға орыс зерттеушілері де қатты қызығып, оның көмегіне мұқтаж болатын.
1855 жылы Шоқан Батыс Сібір генерал-губернаторы Г.Х. Гасфорттың Орталық
Қазақстан, Тарбағатай мен Жетісу жеріне жасаған сапарына қатысады. Бұл
сапарда қарапайым халықтың өмірімен танысып, қырғыздардын тарихи аңыз-
әңгімелері мен жырларын жазып алды.[5] Ш. Уәлиханов 1856 жылы аса көрнекті
ғалым, белгілі географ П.С. Семенов-Тян-Шанскиймен танысты. Ол жас қазақ
ғалымның қабілетіне шын ниетімен сүйсіне қайран қалды. 1857 жылы П.С.
Семенов-Тян-Шанскийдің ұсынуымен Ш. Уәлиханов Орыс географиялық қоғамының
толық мүшелігіне қабылданды. Шығыс Қазақстан мен Жетісуға, қырғыз еліне
жасаған сапары Шоқанның ғалым ретіндегі даңқын арттырды. 1857 жылы Шоқан
Алатау қырғыздарына сапар шегіп, оның тарихын, этнографиясын және халықтық
поэзиясын зерттеді. Кырғыз халқының энциклопедиялық дастаны Манасты жазып
алды.
1858-1859 жылдары Шоқан атақты Қашғария сапарына барып қайтты.
Шоқанға дейін ол өлкеде бірде-бір зерттеушінің болып қайтуының сәті
түспеген еді. Неміс ғалымы Р. Шлагингвейттің еуропалықтар үшін мүлде жабық
өлкеге барып қайтпақ болған сапары қайғылы аяқталып, ол қатыгездікпен өлім
жазасына душар болған-ды. Шоқан аса қиын құпия жағдайда өз өміріне қатер
төндіре жүріп, Қашғария өлкесінің тарихы, этнографиясы, мәдениеті мен
геологиясы, географиялық жағдайы жайлы Бұған дейін мүлде белгісіз аса құнды
деректер жинап қайтты. Соның негізінде Алтышардың немесе Қытайдың Нан-JIy
провинциясының (Кіші Бұхараның) шығыстағы алты қаласының жағдайы туралы
деген атақты еңбегін жазды. Еңбекті Ресейде де, одан тыс жерлерде де
шығысты зерттеуші ғалымдар жоғары бағалады.
Патша үкіметі жас ғалымның ғылыми ерлік еңбегін жоғары бағалады. 1860 жылы
Санкт-Петербургте ол орденмен марапатталып, әскери шені де жоғарылатылды.
Оны орыс патшасы II Александрдің өзі қабылдады. Осы кездесу кезінде Шоқан
патшаға орыс шенеуніктерінің қазақ халқына жақсы қарауы жайлы өз өтінішін
батыл жеткізді.
Петербургте болған кезінде (1859—1861 жылдары) Шоқан Уәлиханов әр түрлі
әскери және ғылыми мекемелерде жұмыс істеді. Ол ресейлік шығыстанушылар мен
дипломаттардың, жазушылар мен ақындардың сиынатын нағыз піріне айналды.
Шоқан Қазақстан мен Орта Азияның және Шығыс Түркістанның карталарын
жасаумен айналысып, қажымай-талмай еңбек етті. Шығыс елдерінің
қолжазбаларын мұқият зерттеуді де жалғастырды. Оны Орыс географиялық қоғамы
Шығыс тарихы туралы лекциялар оқуға шақырып тұрды.
Алайда Петербургтың ылғалды ауа райы оның денсаулығына жақпады.
Денсаулығының нашарлауына байланысты Отанына оралуға мәжбүр болды. Ол
Омбыға барып, даладағы жергілікті баскару ісін қайта ұйымдастыру жөніндегі
шараларға қатысты. Оның негізгі ойлары Қырдағы мұсылманшылық туралы,
Қырғыздардың кө- ші-қоны туралы, Сот реформасы туралы жазбаларда
баяндалады.
1864 жылы Шоқан генерал Черняевтың Оңтүстік
Қазақстанға жасаған әскери экспедиц иясына қатысады. Бірақ әскери қызметі
ұзаққа созылмады, генералдың жергілікті халыққа шектен тыс
қатыгездік жасауы салдарынан әскер қатарынан өз еркімен кетті.
Шоқан этнограф ретінде халықтардың рухани және материалдық мәдениетін
зерттеуге зор үлес қосты. Шоқан Уалихановтың ғылыми шығармашылығы Орталық
Азияда жасаған экспедицияларының барысында жинақталған бай тарихи –
этнографиялық материалдардан тұрады. Оның мақалалары, очерктері, күнделік
жазбалары көшпелілердің тұрмысын, олардың әдеп – ғұрыптары, аңыздары мен
өлең – жырларын сипаттап мазмұндайды. Осы жұмыстардың негізгі тақырыптық
бағыты этнография болды. Барлық экспедицияларда Шоқан Уалиханов барған
елдерінің жергілікті халқын ден қойып зерттейді. Орта Азия мен Қазақстанның
халықтарын зерттеу ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz