Ақуыз синтезі және оның жүру механизмі

Жоспар
Кіріспе

1 Ақуыз
2 Биологиялық молекулалардың пайда болуы
3 АҚУЫЗ— ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕНІҢ МАТЕРИАЛДЫҚ НЕГІЗІ

Астың құрамындағы ақуыз ағзадағы ұлпаларды қайтадан қалпына келтіруге негіз болып табылады. Ақуыздан жасушалар мен ұлпалар құралады және ферменттер мен кейбір гормондар түзіледі. Жасушалардың орнына басқа заттар (майлар, көмірсулар) қолданыла алмайды. Ақуыз ас-қорыту мүшелері жүйесінде аминқышқылдарға дейін ыдырайды және ол аш ішектен қанға өтеді. Осы әр түрлі аминқышқылдарынан жасушалар мен ұлпалар адам ағзасына тән ақуызды түзеді. Мұнымен қатар ұлпаға тән ескі ақуыз ағзада ыдырап отырады. Сөйтіп ағзада ақуыз үнемі жаңарып тұрады. Мысалы, бұлшықет жасушаларында-миозин, ал сүт бездерінде — казеин деген ақуыз түзіледі. 1 г зат ыдырағанда 17,6 кДж энергия бөлінеді және ақуыздың ыдырау заттары — су, көмірқышқыл газы, аммиак, мочевина және т. б. пайда болады. Бұлар қажетсіз заттар, олар сыртқа шығарылады. Бір тәуліктегі бір адамға қажетті ақуыз мөлшері 100 — 118 г. Балалар мен жасөспірімдерде ақуыздың ыдырауынан түзілуі көбірек. Сондықтан оларға тамақтану мөлшерін есептегенде мұны естен шығармаған жөн.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ақуыз синтезі және оның жүру механизмі
Ақуыз. Астың құрамындағы ақуыз ағзадағы ұлпаларды қайтадан қалпына
келтіруге негіз болып табылады. Ақуыздан жасушалар мен ұлпалар құралады
және ферменттер мен кейбір гормондар түзіледі. Жасушалардың орнына басқа
заттар (майлар, көмірсулар) қолданыла алмайды. Ақуыз ас-қорыту мүшелері
жүйесінде аминқышқылдарға дейін ыдырайды және ол аш ішектен қанға өтеді.
Осы әр түрлі аминқышқылдарынан жасушалар мен ұлпалар адам ағзасына тән
ақуызды түзеді. Мұнымен қатар ұлпаға тән ескі ақуыз ағзада ыдырап отырады.
Сөйтіп ағзада ақуыз үнемі жаңарып тұрады. Мысалы, бұлшықет жасушаларында-
миозин, ал сүт бездерінде — казеин деген ақуыз түзіледі. 1 г зат ыдырағанда
17,6 кДж энергия бөлінеді және ақуыздың ыдырау заттары — су, көмірқышқыл
газы, аммиак, мочевина және т. б. пайда болады. Бұлар қажетсіз заттар, олар
сыртқа шығарылады. Бір тәуліктегі бір адамға қажетті ақуыз мөлшері 100 —
118 г. Балалар мен жасөспірімдерде ақуыздың ыдырауынан түзілуі көбірек.
Сондықтан оларға тамақтану мөлшерін есептегенде мұны естен шығармаған жөн.
Биологиялық молекулалардың пайда болуы. Тірі ағзаларда әр түрлі кіші
органикалық молекулалар пайда болады. Оларды мономерлер Смоно"— бір) деп
атайды. Мономерлер қосылып, ірі молекулалар — полимерлерді ("поли"— көп)
немесе макромолекуланы ("макро"— үлкен) құрайды. Ондай органикалық
қосылыстар: жүн, каучук, жібек және мақта адамға бұрыннан белгілі.
XX ғасырдан бастап химиктер жасанды полимер — пластмассаны ала
бастады. Ағза өсімдіктекті және жануартекті азық-түліктің құрамынан
энергиясы мол полимерлер қабылдайды. Олар әр түрлі ферменттердің әсерінен
мономерлерге дейін ыдырайды. Ол мономерлерден сол ағзаға тән полимер
молекулалары синтезделеді.
Барлық тірі ағзалар органикалық қосылыстардың төрт түрінен тұрады.
Олар: көмірсулар, липидтер және ақуыз бен нуклеин қышқылдары.

АҚУЫЗ— ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕНІҢ МАТЕРИАЛДЫҚ НЕГІЗІ
Ақуыз молекуласының ашылу тарихы. Я. Беккори 1736 жылы тұңғыш рет
бидай ұнынан желімтіктелген ақуыз алды. Бірақ ақуыздың құрамы тек жүз
жылдан кейін ғана басқа ғалымдардың тәжірибелері негізіңде анықталды. Оны
анықтау үшін жасалған алғашқы қадам ақуызды ыдырату болды. Егер ақуызды
күшті қышқылмен (тұз қышқылымен) араластыра отырып қыздырса, ол өте кішкене
бөлшектерге ыдырайды. Бұл белшектерді мұқият зерттегенде олардың құрамында
карбоксил (СООН) тобының қышқылдық және амин (NH2) тобының негіздік қасиет
көрсе-тетіңдігі дәлелденді. Кейіннен осы топтарды аминқышқылдары деп атады.
Ақуыз молекуласының құрамына кіретін аминқышқылдарының саны — 20, олар
молекуласының құрылымы жөнінен әр текті болып келеді.

1-кесте
Табиғи ақуыздың құрамына кіретін аминқышқылдары
("Сиқырлы" аминқышқылдар)
Аминқышқылдары Қысқартылған аты Аминқышқылдары Қысқартыл
ған аты
Аланин Ала Лейцин Лей
Аргинин Арг Лизин Лиз
Аспарагии Асп Метионин Мет
Аспарагин кышқылы Асп Пролин Про
Валин Вал Серин Сер
Гистидин Гис Тирозин Тир
Глицин Гли Треонин Тре
Глутамин Глн Триптофан Три
Глутамин қышқылы Глу Фенилаланин Фен
Изолейцин Иле Цистейн Цис

820 жылы француз ғалымы А. Браконно ақуызды ыдырату арқылы аминқышқылы
— глицинді алды, осыдан кейін аминқышқылдарын жүйелі түрде зерттеу
басталды. Ең соңғы жиырмасыншы аминқышқылы — треонин 1935 жылы фибрин
ақуызының құрамынан алынған болатын. Сөйтіп, ақуыз құрамына кіретін 20
түрлі аминқышқылын ашуға 130 жыл уақыт кетті.
Ақуыздық құрылысы. Биополимерлердің ішіндегі мөлшері мен маңызы жөнінен
ерекше орын алатыны ақуыз молекуласы. Ақуыз макромолекулаға жатады.
Ақуыз молекуласы органикалық заттардың ішіндегі алыбы екенін мына
сандардан көруге болады. Мысалы, органикалық зат этил спиртінің молеку-
лалық массасы — 60, ал жұмыртқа ақуызы — альбуминдікі — 36000,
гемоглобиндікі (қанның қызыл түйіршіктері) — 152000. Ақуыз молекуласының
алып болуы заңды да, себебі оны құруға мыңдаған атомдардан тұратын
мономерлер қатысады. Ақуыз полимері мономерлерінің рөлін аминқышқылдары
атқарады.
Ақуыз химиялық құрамы жөнінен гетерополимерлерге (грекше.
"heterzos"—әр түрлі) жатады.
Табиғатта 200-ден астам аминқышқылдарының түрлері бар. Ақуыз
молекуласының құрамына кірмейтіндері зат алмасудың нәтижесінде реакция
аралық қосылыстар түрінде пайда болып, кейбір ерекше бактериялар үшін
қоректік зат ретінде жұмсалады.
Ақуыз молекуласының құрамына кіретін аминқышқылдарының ерекшелігі
неде? Басқа аминқышқылдары неліктен ақуыз молекуласының құрамына кірмейді
деген заңды сұрақ еріксіз туады. Бұл сұрақтардың жауабы мынадай мағлұматтар
негізінде түсіндіріледі.
Жоғарыда айтып кеткендей, табиғатта 200-ден астам аминқышқылдары
болады, бірақ, ақуыз молекуласының құрамына соның 20 түрлі аминқышқылы
ғана кіреді. Себебі бұл аминқышқылдарының амин тобы да, карбоксил тобы да
бір көміртегі атомымен байланысқан және ол көміртегі атомы аминкышқылының
молекуласындағы бірінші тұрған көміртегі болып саналады. Ол көміртегі атомы
а— жағдайдағы деп аталады. Аминқышқылы молекуласындағы тізбектің құрамына
кіретін екінші көміртегі — , үшіншісі — , төртіншісі — , т.
б болып белгіленеді.
Ақуыз молекуласының құрамына тек а — жағдайындағы аминқышқылы кіреді,
ал қалғандары жасушаның басқа қызметтері үшін жұмсалады. А — жағдайындағы
аминқышқылдары өзара қалай байланысады? Мұны түсіндіру үшін, а — көміртегі
аминқышқылының "иіні" делік те, ол "иіннен" ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.