Негізгі өндірістік қорлар құрылымы

Жоспар
Кіріспе

1. Негізгі қорлардың құрылымы, құрамы, экономикалық негізі
2. Негізгі қорларды бағалау
3. Негізгі қорлардың тозуы мен амортизациясы
4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері

Негізгі қорлардың құрылымы, құрамы, экономикалық негізі
Негізгі өндірістік қорлар дегеніміз өндірістік процесске ұзақ уақыт қатысады, өзінің заттық түрін сақтайды және өзінің құнын өндірілетін өнімге бөліктермен, пайдалану шамасымен біртіндеп ауыстыратын (аударатын) өндірістік қорлардың бөлігі. Олар күрделі қаражаттар арқылы орнын толтырады. Өндіріс процессіне қатысуына байланысты негізгі қорлар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Негізгі өндірістік қорлардың жіктелуі:
- ғимараттар;
- құрлыстар;
- өткізгіш құрылғылары;
- машиналар мен құрылғылар;
- көлік құралдары;
- өндірістік және шаруашылықтық құрал-саймандар және т.с.с.
Негізгі өндірістік емес қорлар (тұрғын үй, балабақша және т.б объектілер) өндірістік процеске қатыспайды, ол тек қана жұмыскерлердің мәдени- тұрмыстық қажеттіліктерін қанғаттандырады.
Негізгі қорлар активті және пассивті бөлігінен тұрады. Активті бөлігі өндірістің маңызды бөліктеріне қызмет етеді және кәсіпорынның өнім өндіру бойынша өндірістік мүмкіндіктерін сипаттайды. Негізгі қорлардың активті элементтерінің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ғимараттар, құрлыстар, құрал-саймандар пассивті бөлікке жатады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Негізгі өндірістік қорлар.
Жоспар:
1. Негізгі қорлардың құрылымы, құрамы, экономикалық негізі
2. Негізгі қорларды бағалау
3. Негізгі қорлардың тозуы мен амортизациясы
4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері.

1. Негізгі қорлардың құрылымы, құрамы, экономикалық негізі
Негізгі өндірістік қорлар дегеніміз өндірістік процесске ұзақ уақыт қатысады, өзінің заттық түрін сақтайды және өзінің құнын өндірілетін өнімге бөліктермен, пайдалану шамасымен біртіндеп ауыстыратын (аударатын) өндірістік қорлардың бөлігі. Олар күрделі қаражаттар арқылы орнын толтырады. Өндіріс процессіне қатысуына байланысты негізгі қорлар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Негізгі өндірістік қорлардың жіктелуі:
- ғимараттар;
- құрлыстар;
- өткізгіш құрылғылары;
- машиналар мен құрылғылар;

- көлік құралдары;
- өндірістік және шаруашылықтық құрал-саймандар және т.с.с.
Негізгі өндірістік емес қорлар (тұрғын үй, балабақша және т.б объектілер) өндірістік процеске қатыспайды, ол тек қана жұмыскерлердің мәдени- тұрмыстық қажеттіліктерін қанғаттандырады.
Негізгі қорлар активті және пассивті бөлігінен тұрады. Активті бөлігі өндірістің маңызды бөліктеріне қызмет етеді және кәсіпорынның өнім өндіру бойынша өндірістік мүмкіндіктерін сипаттайды. Негізгі қорлардың активті элементтерінің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ғимараттар, құрлыстар, құрал-саймандар пассивті бөлікке жатады.

2. Негізгі қорларды бағалау
Негізгі қорларды есепке алу және жоспарлау заттай және ақшалай түрде жүргізіледі. Заттай түрдегі есеп кәсіпорынның өндірісітік қуатын, өндірістік бағдарламаны жоспарлау үшін, құрылғының балансын құру үшін арналған. Осы мақсатпен құрылғының түгендеуі және құжаттауы, оның келіп түсуінің және шығуының есебі жүргізіледі. Төлқұжат қорлардың толық техникалық- экономикалық сипаттамасын қамтамасыз етеді: іске қосу мерзімі, қолдану көрсеткіштері, жөндеу жұмыстары саны, тозу дәрежесі және т.б.
Ақшалай бағалау негізгі қорлардың ұдайы өндірісін жоспарлау, тозуды және амортизациялық аударымдар мөлшерін анықтау үшін қажет.
Негізгі қорларды бағалаудың келесі түрлері бар:
Негізгі қорларды құндық бағалауынынң бірнеше түрі бар:
- бастапқы баланстық құн
- қалдық құн
- қалпына келтіру құны
- жою құны - қызмет ету мерзімі аяқталғанда НҚ жойғандағы саймандардың, темір қалдықтарының бағасы.
Әрбір түр бойынша негізгі қорды бағалау белгілі бір тәжірибелік мәнге ие. Бастапқы құн бойынша бағалау негізгі қорларды сатып алуға немесе құруға кеткен шығын сомасын белгілеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл бағалауды амортизациялық шегертулер сомасын анықтау үшін қолданады.
Бастапқы құн- оларды жасауға кеткен нақты шығындарды көрсетеді, яғни техника мен құрылғылар сатып алуға кеткен шығындар, құрылғыларды монтаждауға арналған шығындар қосылады.
Негізгі кәсіпорынның кез келген түрі осы бағамен кәсіпорын балансына жазылады. Мысалы, құрылғы сатып алу бағасы 12000 АҚШ долларын тең. Құрылғыны үйге жеткізуге 500 АҚШ долларын төледі және құрылғыны монтаждауға 200 АҚШ доллары шығындалды. Сонда бастапқы құн мынаны құрайды: 12000+500+200=12700 АҚШ доллары.
Қалдық құны- бұл бастапқы құннан әр жыл сайын алынып отыратын сомманы шегергенге тең.
Қалпына келтіру құны - негізгі қаржысына қосымша бағалауды арнайы индексация коэффициенттер көмегімен болжанады. Осы қалпына келтіру құны бойынша ағымдық кезең шартындағы негізгі қорларды жүргізуде қажетті шығындар соммасын анықтайды. Егер қалпына келтіру құнынан тозу соммасын шығарып тастаса сол уақыттағы негізгі қорлардың нақты құнын анықтауға болады.
Негізгі қорларды қайта бағалау, олардың қолдану тиімділігін амортизация соммасын жоспарлау, жөндеуге жұмсалатын шығындар мен капиталды салымдарды дұрыс анықтауға мүмкіндік береді.
Жою құны - қызмет ету мерзімі аяқталғанда НҚ жойғандағы саймандардың, темір қалдықтарының бағасы.
Экономикалық көрсеткіштерді есептеуде негізгі қордың орташа жылдық құны анықталады. Бұл есептеу бастапқы құн негізінде оларды енгізу және шығару арқылы есептеледі және мына формуламен анықталады:
НҚор.жыл. = НҚб.қ. + (НҚен. * n1 ) 12 - (НҚшек. * n2 ) 12
мұндағы, НҚор.жыл. - негізгі қордың орташа жылдық құны;
НҚб.қ. - негізгі қордың жыл басындағы (баланстық) құны;
НҚен. - негізгі қордың енгізілген құны;
НҚшек. - қордың ликвидтік құны;
n1 - негізгі қорды енгізгеннен бастап ай саны;
n2 - негізгі қордың шығуынан бастап ай саны.

3. Негізгі қорлардың тозуы мен амортизациясы
Өндіріс процесінде негізгі қорлардың барлық түрлері тозады, яғни өздерінің бастапқы сапасы мен іс-әрекетке қабілеттілігінен айрылады және оларды жаңасымен ауыстыруға тура келеді. Негізгі қорлар физикалық және моральдық тозу болып ерекшеленеді.
Пайдалану процесінде негізгі қорлар максималды түрде жіктелуі тиіс. Бұл қайтарымды жоғарылатады, өнім шығаруды көбейтеді, моральді тозу көлемін азайтады. Моральдық тозу - - бұл техникалық прогрестің салдарынан машиналар мен құралдар конструкциясын жетілдіру қорытындысында технологияның жақсаруы және оларды жасап шығару құнының төмендеуі. Сондай-ақ негізгі қорларды жүргізу арзандайды және жаңа бір өнімді өндіруге жұмсалатын шығындарды айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік беретін еңбек құралдары пайда болады. Еңбек құралдарының осылай құнсыздануы моралдық тозу деп аталады.
Моральдық тозу сатысын төмендетуші маңызды жолы модернизация, яғни жаңашаландыру болып табылады. Жаңашаландыру - бұл дәл сол кездегі жұмыс жасаушы еңбек құралдарының барынша жақсартылуы және оларды өндірістің техникалық және экономикалық деңгейіндегі заманауи талаптарға сәйкестендіру.
Негізгі қорлардың физикалық тозуы сол немесе басқа нңбек құралы жасалған материалдың ескіруіне әкеп соғады. Өндіріс процесінде машинаның жұмыс бөліктері ескіреді және негізгі құралдар өздерінің құндарының бір бөлігін жоғалтады.
Өндірістік салалардағы негізгі қорлардың физикалық тозу дәрежесі өндірістік жүктемеге байланысты, атап айтқанда тәуліктік және жылдық ауысым саны мен өндірістің жұмыс сағатына, жұмыс уақытындағы үздіксіз жүктемеге байланысты болып келеді. Бірақ негізгі қорларға жүктемені үлкейткенде өндірілген өнім көлемі көбейеді. Соның салдарынан өнімнің тозу құны төмендейді.
Негізгі қорлардың физикалық тозу сатысына мамандандырылған кадрлар құрамы мен іске қосу жағдайы (уақытылы жасалған жөндеу жұмысы, жұмыс режимін қадағалау, майлау және тағы басқа) әсер етеді. Соңғы уақытта өндіріс салаларында өндіріс мәдениетін жоғарылатуға, негізгі қорларды іске қосу жағдайын жақсарту, сонымен қатар, физикалық тозуды төмендетуге көптеген шаралар жасалуда.
Негізгі қорлардың физикалық тозуын тозу құнының бөліктерін жасалған өнімге ауыстыру жолы мен қайтаруын амортизация деп атайды. Амотизация - негізгі қор жүргізуге қаржылық қор жинау мақсатында олардың құндарын өндірілген өнімге ауыстыру процесі. Жасалған өнімге сіңірілген және ол өнімді сатқаннан кейін ақша түрінде қайтып оралатын негізгі қорлардың тозған құны амортизациялық қорды, яғни негізгі қордың орнын толтыру қорын құрайды.
Амортизациялық шегерулер нормасы негізгі қорлардың әр бір түріне арнайы белгіленіп, қалыпты пайдалану жағдайындағы олардың жұмыс жасау мерзімі негізінде анықтайды.
Жылдық амортизациялық шегерулер нормасын (Жа) орташа жылдық аударымдардағы негізгі қорлардың толық бастапқы құны бойынша анықтайды. Ол мына формуламен есептелінеді:

Жа=[(Бқ+КЖ+М-Лқ)*100]:Бқ*N,мұндағы:

Жа - жылдық амортизация нормасы;
Бқ - бастапқы құн;
КЖ - бүкіл жұмыс істеу мерзіміндегі капиталды жөндеу құны;
М - бүкіл жұмыс істеу мерзіміндегі машина мен құрылғыларды модернизациялау құны;
Лқ - қолданудан шыққандағы негізгі қорлардың ликвидациялық құны;
N - негізгі қорлардың жұмыс істеу мерзімі.
Амортизациялық шегерулер негізгі қорларды пайдалануда, резервте, жөндеуде немесе қолданылмай жай тұрғанына қарамастан алынып отырады. Амортизациялық шегерулер капиталды құрлыстың аяқталмаған обьектілерінен, уаұытша жабылған кәсіпорыннан, қолдануға берілмеген және орнатылмаған құрылғылардан алынбайды.
Жылдық амортизациялық шегерулер қалыптасу методикасына мыналар кіреді:
1. Әрбір негізгі қордың бастапұы құнын және жұмыс жасау мерзімін анықтау (техпаспорт бойынша);
2.Қызмет мерзімінің соңында ликвидациялық құнды бағалау. Құрылғы жұмыс жасамағанымен, оның металломдық құны бар;
3. Негізгі қорларды қолдану кезеңіндегі амортизациялық шегерулердің жалпы сомасын анықтау. АШ=Бқ-Лқ;
4. Амортизациялық шегерулердің негізгі қорларды қолдануды жылдар бойынша амортизация шегерудің жалпы сомасын бөлу әдісін таңдау.

4. Негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштері.
Өндірістік процестің үздіксіздігі үшін негізгі қорлардың тозуын жүйелі түрде қалпына келтіру, олардың жұмысқа қабілеттілік жағдайын сақтау, тозған еңбек құралдарын ауыстыру, яғни негізгі қорларды қалпына келтіріп отыру тиіс. Негізгі қорды қалпына келтіру- қайта құрылымдау, техникалық қайта жабдықталу, модернизация және капиталды жөндеу жолымен оларды жаңартудың үздіксіз процесі.
Негізгі қорларды жүргізудің сандық сипаттамасы жыл бойына толық бастапқы құны бойынша негізгі қорлардың балансында көрінеді, мына формула бойынша:

Қс= Қб + Қ к= Қл
Мұндағы:
Қс - жыл соңындағы негізгі қорлардың құны, тг.
Қб - жыл басындағы негізгі қөорлардың құны, тг.
Қк - ағымдағы жыл барысында кірістірілген негізгі қорлар құны, тг
Қл - жыл бойындағы ликвидацияланған негізгі қорлар құны, тг
Негізгі қор жүргізу процесін тереңірек талдау үшін мына көрсеткіштерді қолдануға болады.
1. Негізгі қор жаңарту коэффициенті:
Қжаң = Қк е Қс қ
Кжаң - жаңарту коэффициенті, %
Қ к е. -- жылдың ішінде енгізілген негізгі қордың құны;
Қ с.к. -- негізгі қордың жылдың аяғындағы толық құны.

Негізгі қордың істен шығу коэффициенті:
Кшығ =ҚлҚб
Кшығ - істен шығу коэффициенті,
Қл - жылдың ішінде шығарылған негізгі қордың құны;
Қб -- негізгі қордың жылдың басындағы құны.
Кшығ мен салыстырғанда Кжаң - дың артуы негізгі қорларды жаңарту процесі жүріп жатқанын дәлелдейді. Осы көрсеткіштердің қозғалысы өнеркәсіпте өткізіліп жатқан процесті сипаттайды.
Негізгі өндірістік қорлар жиынтығын пайдалану деңгейін сипаттайтын неғұрлым жалпылама көрсеткіш - қор қайтарымы көрсеткіші. Ол сала, кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлардың бір теңгесіне өндірілген өнім деңгейін білдіреді. Қор қайтарымы белгілі бір уақыт кезеңінде ақшалай өндірілген өнім көлемінің осы өнімді өндіруге қатысатын негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасымен анықталады.
ҚҚ = ӨКНҚ
мұнда: ҚҚ - қор қайтарымы;
ӨК - өндіріс көлемі;
НҚ - негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны.
Қор қайтарырымына кері көрсеткіш қор сыйымдылығы көрсеткіші. Қор сыйымдылығы - өндірістік негізгі қорлардың (негізгі капиталдың) өндірілген өнім бірлігіне шаққандағы құны. Қор сыйымдылығы орташа жылдық есептеуде де, жылдың аяғындағы жағдайы бойынша да өндірістік негізгі қорлардың баланстық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.