Балықтардың аурулары

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1 Әдеби шолу
1.1 Балықтардың жұқпалы емес аурулары
1.2 Бахтақ бауырының цирроидтық денерациясы
1.3 Ақ амурдың зат алмасуының бұзылуы
1.4Сарыуыз қапшықтың бөсірі
1.5Тұқының жұқпайтын бронхионекрозы
1.6 Газ эмболиясы
1.7Авитаминоз
1.8 Балықтардың жарақат алуы

Балықтардың травматикалық аурулары – табиғи су қоймаларында балықтардың соққы алуы сирек кездеседі. Кейде жарақатты қорек мақсатында жыртқыш балықтар салады. Сонымен қатар жәндіктердің құртары мен жыртқыш құстар және т.б. жануарлар балықтардың жауы. Балық сондай-ақ өзің түрлі су асты өсімдіктерімен де зақымдауы мүмкін. Жаралар және қарақаттар. Жаралар мен жарақаттар әдетте балықтарда жылдам жазылады. Бұл балықтардың қан айналымының күштілігімен жіне сапрофитті бактерияларға қанының төзімділігімен сипатталады. Бірақ, жарақат арқылы ауру тудырушы бактериялар да енуі мүмкін, де олар қабыну дырады.
Балықтардың суық тидіріп алуы. Н.И.Пучковтың айтуынша ауру теріңің жылтырлығы жоғалағанда пайла болады. Температураның ауытқуы балық терісінің нервтік жүйелерін тітіркендіреді, соның салдарынан балық ауырып қалуы мүмкін. Профессор М.И.Пучков өзінің тәжірибесінде суға кокайнды қосқанда балықтардың тітіркенуі тоқтаған, балықтарда суық тиіп ауру байқалмаған. Өте төмен температурада тері өліеттенеді және қабаттанған қабықтар мен қаптала бастайды, соның салдарынан сезімтал балықтар тез суық тидіріп алып ауруға ұшырайды.
Дақтық ауру. Эмбрионның құйрық жағында ақ дақ пайда болады да эмбрион тез өледі. Бұл ауру икралар мне ласось балықтарының мальктарында байқалады.
Зобтық ауру. Балықтардың қалқанша безінің ұлғаюынан п.б.
Сколиазис. Ғалымдардың зерттеуі бойынша бұл аурды ешқандай ауру қоздырушылары тудырмайды. Балықтардың омыртқаларының кезіңде дұрыс жетілмеуінен пайда болады.
Көп су түбінде жатып қалған балықтар әсіресе карптар қыс мезгілінде су қоймаларының түбінде жатып, терісінің қабатында қалың май қабатының пайда болуымен сипатталады.
Балықтардың арасында улы балықтар да кездеседі, олардың арасында кейбіреулері әрқашан улы, ал кейбіреулері уақытша ғана улы болып келеді. Сондай-ақ елімізде балықтар әр түрлі өндіріс қалдықтары мен әсіресе мұнай қалдықтарымен ластануы кездесіп тұратын құбылыс. Бұл балықтарды уландырып қана қоймай қаншама балықтарды, әсіресе сирек кездесетін ҚР Қызыл кітабына енген балықтардың қырылуына алып келіп қана қоймай тірі қалған балықтарыдың өнімдерін күр төмендетіп, эканомикалық шығындарға да ұшыратады. Балықтардың ауыр металдар мен қорғасын, сынап, мырыш, темір т.б. жоғарғы химиялық концентрациялы заттар мен улануы жалғыз балықты ғана уландырып қоймай оның етін жеген жануарлар мен адамдарды да қатты уландыруға алып келеді. Сондықтан балықтарды басқа өзен-көлдерден алып келегеннен кейін су ваннасына салып 6сағ соң ған кулинариялық мақсатта пайдалануға болады. Улануға күдікті және уланған балықтарды тағам мақсатында пайдалануға тыйым салынады

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе Балықтардың травматикалық аурулары - табиғи су қоймаларында балықтардың соққы алуы сирек кездеседі. Кейде жарақатты қорек мақсатында жыртқыш балықтар салады. Сонымен қатар жәндіктердің құртары мен жыртқыш құстар және т.б. жануарлар балықтардың жауы. Балық сондай-ақ өзің түрлі су асты өсімдіктерімен де зақымдауы мүмкін. Жаралар және қарақаттар. Жаралар мен жарақаттар әдетте балықтарда жылдам жазылады. Бұл балықтардың қан айналымының күштілігімен жіне сапрофитті бактерияларға қанының төзімділігімен сипатталады. Бірақ, жарақат арқылы ауру тудырушы бактериялар да енуі мүмкін, де олар қабыну дырады.
Балықтардың суық тидіріп алуы. Н.И.Пучковтың айтуынша ауру теріңің жылтырлығы жоғалағанда пайла болады. Температураның ауытқуы балық терісінің нервтік жүйелерін тітіркендіреді, соның салдарынан балық ауырып қалуы мүмкін. Профессор М.И.Пучков өзінің тәжірибесінде суға кокайнды қосқанда балықтардың тітіркенуі тоқтаған, балықтарда суық тиіп ауру байқалмаған. Өте төмен температурада тері өліеттенеді және қабаттанған қабықтар мен қаптала бастайды, соның салдарынан сезімтал балықтар тез суық тидіріп алып ауруға ұшырайды.
Дақтық ауру. Эмбрионның құйрық жағында ақ дақ пайда болады да эмбрион тез өледі. Бұл ауру икралар мне ласось балықтарының мальктарында байқалады.
Зобтық ауру. Балықтардың қалқанша безінің ұлғаюынан п.б.
Сколиазис. Ғалымдардың зерттеуі бойынша бұл аурды ешқандай ауру қоздырушылары тудырмайды. Балықтардың омыртқаларының кезіңде дұрыс жетілмеуінен пайда болады.
Көп су түбінде жатып қалған балықтар әсіресе карптар қыс мезгілінде су қоймаларының түбінде жатып, терісінің қабатында қалың май қабатының пайда болуымен сипатталады.
Балықтардың арасында улы балықтар да кездеседі, олардың арасында кейбіреулері әрқашан улы, ал кейбіреулері уақытша ғана улы болып келеді. Сондай-ақ елімізде балықтар әр түрлі өндіріс қалдықтары мен әсіресе мұнай қалдықтарымен ластануы кездесіп тұратын құбылыс. Бұл балықтарды уландырып қана қоймай қаншама балықтарды, әсіресе сирек кездесетін ҚР Қызыл кітабына енген балықтардың қырылуына алып келіп қана қоймай тірі қалған балықтарыдың өнімдерін күр төмендетіп, эканомикалық шығындарға да ұшыратады. Балықтардың ауыр металдар мен қорғасын, сынап, мырыш, темір т.б. жоғарғы химиялық концентрациялы заттар мен улануы жалғыз балықты ғана уландырып қоймай оның етін жеген жануарлар мен адамдарды да қатты уландыруға алып келеді. Сондықтан балықтарды басқа өзен-көлдерден алып келегеннен кейін су ваннасына салып 6сағ соң ған кулинариялық мақсатта пайдалануға болады. Улануға күдікті және уланған балықтарды тағам мақсатында пайдалануға тыйым салынады.

1 Әдеби шолу
0.1 Балықтардың жұқпалы емес аурулары
Жұқпалы емес ауруларда вирус, бактерия, саңырауқұлақ және жануар тоғышарға жататын қоздырушылар болмайды. Олар келесі түрлерге бөлінеді: алиментарлы, себебі сапасыз және дұрыс емес азықтандыру, функциональді балықтың алғашқы дамуы кезеңінде қолайсыз факторлардың әсерінен туындайтын аурулар, өсіру жағыдайының төмендеуімен (органикалық заттармен ластану, ағынды сулардың құйылуы жән т.б.) жарақаттану, балықтардың механикалық немесе байқада әсерінен пайда болады. Алиментарлы аурулар деп жұқпалы емес ауруларды айтады. Олар зат алмасу процесінің бұзылуымен сипатталады. Сапсыз және негізгі қоректік заттардың және витаминдер жетіспеуі себебінен туындайды.
1.2 Бахтақ бауырының цирроидтық денерациясы Бұл ауру еліміздің түрлі аудандарындағы бахтақ шаруашылықтарында кездеседі. Сапасыз азықты пайдалану нәтижесінде балық организмінде зат алмасу бұзылып, оның бауырын май басады.Жасанды азықты қолданғанда бахтах өсіретін шаруашылықтарда кеңінен кездеседі. Этиологиясы.Ауру бахтахтарды сапасыз, немесе рационда майлы азық немесе артық тамақтандырғанда байқалады. Табиғи азық беріп немесе дұрыс және сапалы жасанды азықпен өсірген бахтахтарда бауырдың цирфоидты дегенерациясы болмайды. Ауру көбінесе құбылмалы бахтахта кездеседі. Албырттық басқа түрлері құбылмалы бахтазпен бірге өсіргенде ауырмайды. Аурудың негізгі себебі балықты майлы және сапасыз жасанды азықтармен (балық, қан және ет пен сүйек ұндары, қауашақ, бұзылған балық) азықтандырудан және азықты нормадан артық беру болып саналады. Табиғи азықтармен және сапалы жасанды азықтармен қоректендірілген бахтақтар бұл аурумен ауырмайды. Аурудың белгілері. Бахтақтан басқа бұл ауруға тұқы мен өзге балықтар да шалдығады. Аурудың жіті және созылмалы екі түрі бар. Аурудың жіті түрінде балықтың денесі қарайып кетеді, азық жеуі тоқталады, суың тайыз жерінде жеке-жеке тұрады, айналасындағы нәрсені елең қылмайды. Өлер алдында теңселіп, дұрыс жүзе алмайды, кейде денесі дірілдейді. Желбезектерінің қаны қашып бозарады, көздері бадырайып шарасынан шығып кетеді. Ауырған бахтақтар жаппай қырылады. Созылмалы түрімен ауырған балықтың денесінде, көп өзгеріс байқалмайды. Бірақ жем, қорек жегенмен баяу қозғалады. Желбезегінің қаны қашып аппақ болып кетеді. Ауру ұзаққа созылады. Әйтсе де, балықтар жаппай ауырмайды. Мұның жіті түрімен ауырған балықты сойып қарағанда негізгі өзгерісті бауырдан көруге болады. Оның түсі "мраморға" ұқсайды. Патологоанатомиялық зерттеу барысында балықтардыың жіті түрінде бауырда қатты өзгерістер байқалады. Ол қызыл түсетін сарықұм тәріздес немесе мәрмәр түсті болады. Ішкі ағзаларда көп мөлшерде май кездеседі. Ішек қабырғалары солып жұқарады. Қарын бос немесе ішінде ақ, не мөлдір сұйық, кейде кілегей зат болады және қабынады. Аурудың өте ауыр түрінде ішек іріңді кілегейге, ал дене қуыстары қызыл түсті сұйыққа толады. (сурет 1).

Сурет 1. Бахтах бауырының цирроидтық денерациясы
Созылмалы түрде ішек ағзаларда майлар шамалап жиналады немесе болмайды. Өлімге таяу балықтардың өзінде қарын және ішегінде аз мөлшерде тамақ кездеседі. Дене қуысында осы ауруға тән транссудат болады. Диагнозы. Ауруға диагнозды балық азығын тексеріп, клиникалық белгілері мен патологиялық-анатомиялық өзгерістеріне қарап, гистологиялық тексеру жүргізген соң қояды. Сақтық шаралары. Бахтақ шаруашылығында балықты витаминге бай сапалы азықтармен азықтандырады.Ауру анықталған жағыдайдаазықтандыру кезеңінде үзіліс жасайды.Рационнан сапасыз азықтарды алып тастап, оларды жаңа ауланған семіз емес балықпен, немесе ірі қара малдың көк бауырымен, витаминдер қосып ауыстырады. Бахтахтардың бауырында регенерация қабілеті жоғары болады. Егер барлық алдын алу шаралары өз уақытында жүргізілсе, балықтар тез айығады.
1.3 Ақ амурдың зат алмасуының бұзылуы Аурудың себебі табиғи азықтың жетіспеуі салдарынан, балықтарға тән емес жасанды азықпен азықтандыру болып табылады. Ауру белгілер.Ересек балықтар аурады. Клиникалық белгілері айқын көрінбейді. Кейбір балықтарда суда домбығу байқалады, қабыршағы үрпиіеді, көдері бадыраяды. Ауру балықтар анық байқалады, белгісіз өледі. Өлген балықтарды ашып сойған кезде ішкі ағзаларда майдың жиналғаны байқалады. Ауру балықтардың бауыры ақшыл-бозғылт кейде сарғыш дақтар байқалады.Көк бауыры күрт ұлғаяды және қанға толады. Кесіндіде сары жолақтар байқалады. Патологиялық - анатомиялық зерттеу кезінде ауыр түрде науқсатанған ақ амурлардың ішкі ағзаларын гистологиялық зерттеу өткізінде, бауыр паренхимасының жасушаларының ыдырауы және некроз ошақтары табылады, бүйректің интерстициальді ұлпасында және көк бауырда цирроидты гранулалардың жинақталуы, сонымен қатар бүйрек түтікшелерінің цирроидты дистрофиясы байқалады. Балықты сойған кезде, осы ауруға тән майлы жинақтардың байқалуына және азықтың анализіне негізделе отыра қойлады. Алдын алу шаралары.Тоғанға ақ амурларды салудың қалыпты мөлшерін қадағалау, тағыда ақ амурларға керек табиғи ақ азықтың болуына байланысты, балықтардың тығыздығын реттеу қажет. Табиғи азық жетіспеген жағыдайда, әсіресе әр түрлі балықтар жіберілген кезде, тоғанға жаңа шабындық шөбін енгізеді.
1.4Сарыуыз қапшықтың бөсірі Бұл заводтық әдіспен өсірілген бахтақ личинкасының ауруы. Ауру әр елдің бахтақ шаруашылықтарында кездеседі. Аурудың себебі жағдайсыз тұқым қуылау факторы мен сыртқы ортаның әсері деп шамаланады. Ауру алғашқыда сапасыз уылдырық шашқан ұрғашы бахтақ арасынан шығады. Мұндай уылдырықтан шыққан личинкалардың көпшілігі өліп қалады және сарыуызды қапшықшаларында бөсір пайда болады. Аурудың клиникалық белгілері мен патологиялық-анатомиялық өзгерістері. Ауру личинкасының сарыуыз қапшығы үлкейеді, анемия болады, көзі шарасынан шығады, солғындайды, көзіне қан құйылады. Личинкалар топталады, судың түбіне жатады, қозғалысы бұзылады. Диагнозы аурудың клиникалық белгілеріне және патологиялық-анатомиялық өзгерістеріне қаралып қойылады. Сақтық шаралары - жас ұрғашы балықтарды уылдырық шашу науқанына қатыстырмайды. Емі жоқ.
1.5Тұқының жұқпайтын бронхионекрозы Ауру балықтың желбезегі зақымданады да кейіннен некрозға айналып, кейде ауырған балықтың 70% дейіні өліп қалады. Ауру балық организміне аммоний азотының әсер етуінен болады. Мұнда шешуші орын алатын-аммиак (NH3). Су ішіндегі органикалық заттың тым молаюынан, балықтың нормадан 10-15 есе артық тығыз орналасуынан, суды тиісті уақытында ауыстырмаудан, фитопланктонның қаптап өсуінен болады. Аурудың клиникалық белгілері мен патологиялық-анатомиялық өзгерістері. Аурудың жіті және созылмалы екі түрі бар. Аурудың жіті түрінде балық судың беткі қабатында жүзеді, айналасындағы нәрселерді елең қылмайды, азықты жемейді, өспей қалады. Денесін билей алмайды. Желбезектері ісіңкі, шырыштанған жапырақшалары бұзылған, қан құйылған, некроз көрінеді. Аурудың жіті формасы 5-15 күнге созылып, ауырған балықтың 50-70% өліп қалады. Созылмалы түрінде балықтың қозғалысында көп өзгеріс бола қоймайды. Желбезек доғасында некроз болады. Ол 3-4 айға созылады, ауырған балықтың 15% өледі. Жазылған балықтың желбезектері бірте-бірте өзінің бұрынғы қалпына келеді. Ауру балықты алғашқы күндерінде сойып қарағанда бүйрек пен көк бауырдың іскені, бауырдың қаны қашқаны байқалады. Үлпершекте, ми қабықтарында, көздің кілегей қабықтарында қан құйылғаны білінеді. Сақтық шараларын жүргізу тәртібі тұқының жұқпайтын бронхионекрозын емдеу және профилактика жұмысын жүргізу тәртібі баяндалған уақытта нұсқау бойынша жүргізіледі. Ауруға нақты диагноз қойылғанша балықты басқа жаққа шығармайды немесе әкелмейді. Сөндірілмеген әкті де профилактикалық мақсатпен 100-150кгга есебімен май-июнь айларында осылайша 2-3 рет қолданады.
1.6 Газ эмболиясы Балықтың ұсақ қан тамырлары (көбінесе желбезектікі) газге толып жаппай өлімге ұшырайды. Бұл ауру негізінен жылу және атом электрстанциялары пайдаланған суда өсірілетін балықтардың арасында, сондай-ақ, суы құлама ағынмен, бұлақ суымен толықтырылатын тоғандарда өсірілетін балықтардың арасынан кездеседі. Аурудың белгілері.2-3 күндік личинкасының торсылдағы мен ішектері және тері асты газ көпіршігіне толады. Мұндай құрт шабақтар жүзе алмайды, құрсағы үстіне ауысып судың бет жағында қалқиды, жем жемейді. Ірі балықтардың қанаттары мен бүкіл денесі дірілдейді, тыныс алуы нашарлайды, кез-келген нәрсеге елең ете түседі.

Сурет 2. Газ эмболиясына шалдыққан балық
Ауру балықтың көзі бұлдырайды, тері эпителийінің астынан газ көпіршіктерін байқауға баолды. Ауру немесе өлген балықты сойып қарағанда газ көпіршіктері бүйректерден, жүректен және басқа да ішкі органдардан бөлінеді. Ауру 20-30 күнге созылса, ауырған балықтар жаппай өледі. Судың шамадан тыс оттегі және басқа да газдармен қаныққанда балықтардың мазасыздануы, бүкіл денесінің және жүзу жарғақтарының дірілдеп құрысуы байқалады, сыртқы тітіркендіргіштерге аса сезімтал болып, минутына тыныс алу қимылы тері эпителийінің астына ауа көпіршіктері жиналуы мүмкін. Эмболия кезінде қан айналымы тоқталады, себебі қан тамырларындағы газ көпіршіктерін тықсырып шығаруға жүректің соысы жетпейді. Газдық эмболиядан өлген балықтардың, желбезек пен жүзу жарғақтарының қан тамырлары ұсақ газ көпіршектеріне толады. Алдын алу шаралары - тоғанда әр газ алмасуын бақылап отыру қажет, судың ағысын жақсарту керек. Жасөспірім балықтарды бассейнде өсіргенде, оларды тік күн сәулесінен сақап, судың жақсы ағынымен қамтамасыз етеді және газдың тәртібін үнемі қадағалау қажет. Қалыпта газ тәртібін сақтау үшін, бассейн мен тоған түбінде орналасқан ұсақ дисперсиялық бүріккіш арқылы аэрация өткізуге болады.
1.7Авитаминоз Барлық авитаминоздар витаминдер организмге толық жетіспеушіліктен немесе нашар сіңгеннен пайда болатын аурулар, олар әр түрлі физиологиялық бұзылумен сипатталады. Бұл аурулар балықты жасанды жолмен өсіргенде кездеседі. Өте жиі олар рационда табиғи жем толық қоспағанда, тордағы немесе бассейндегі балықтар арасында және жасанды жолмен өсірілетін албырт пен бекіре балықтарында кездеседі. Ғалымдардың зерттеуі бойынша албырт балықтарды қалыпты жағдайыда өсіру үшін сонымен қатар ерекше түрде шабақ және сеголетка кезінде кемінде 17 витамин түрі қажет. Витаминдердің көпшілігі балықтарға дайын күйінде азық арқылы түсуі қажет, өәткені олар балық организмінде синтезделмейді. Авитаминозға бірінші жылғы балықтар оның ішінде шабақтар сезімтал келеді. Витаминдер - клеткада жүретін хииялық реакциялардың биологиялық катализатор ролін атқаратын заттар. Балықтар тіршілігі үшін олар өте қажет. Витаминдердің жетіспеушілігі болмауы немесе дұрыс қабылдамауы қауіпті ауруларға - авитаминозға әкеліп соқтырады, яғни балықтардың физиологиялық мазасыздануын сипаттайды. Ауру белгілері.Ауру балықтарда тәбетінің төмендеуі, қимылдауы бәсеңдеуі, оттегінің қолданылуының азаюы, өсуі мен дамуының тежелуі, әр түрлі ауруларға төзімділктің төмендеуі, көптеген балықтардың жаппайы өлуі байқалады. Қыстау кезінде тұқы балықтарда тілмемен және көп жағыдайда балықтардың сапролегния саңырауқұлақтармен зақымдануы байқалады. Этиология. Авитаминозбен аквакультурада өсірілетін балықтардың барлық түрлері мен барлық жастағылары ауырады, әсіресе индустриальды шаруашылықтағылар. Авитаминозға қатты сезімтал албырт балығының шабақтары болып келеді. Витаминдер суда еритіндер және майда еритіндер деп екіге бөлінеді. Суда еритін витаминдерге В тобына жататын барлық витаминдер РР, С және Н жатады. Майда еритін витаминдерге А, Д, Е, К. Осыларды қорек жасағанда ескеру қажет. Гипервитаминоз да (витаминннің көп мөлшері) балықтардың физиологиялық жағдайына қатты әсерін тигізеді. Әсіресе А, Д, және Е витаминдерін дозалау керек. Авитаминоз кезінде жалпыға бірдей ауру белгілер пайда болады: тәбетінің болмауы, өсу жылдамдығының төмендеуі, инфекциялық және инвазиялық ауруларды тез душар болуы, қалдықтың артуы және белгілі бір витаминнің жетіспеуінен арнайы белгілері де байқалады. Витамин А (ретинол) - негізгі витаминдердің бірі. Қорек құрамында ретинолдың болмауы немесе аз мөлшерде болуы балық түсінің өзгеруіне (ақшылдануы), теріде, көз алмасында қан ағуына, бауыр массасының төмендеуіне және көп өлімге алып келеді. Инфекциялық және инвазиялық ауруларды тез душар болуын арттырады. Көптеген айтылып кеткен белгілер балық құрамында ретинолы бар қорекпен немесе жасыл өсімдіктермен, сәбізбен, бидай шротымен, жүгерімен қоректенгенде бірнеше аптадан кейін жойылып кетеді. Е витаминнің (токоферол) жетіспеуі бауырдың функциясының бұзылуына, бұлшықет дистрофиясына, тұқымдылығының төмендеуіне алып келеді. Құбылмалы бахтақта және басқа албырттарда желбезек жапырақшаларының жабысуы, экзофтальмия (шығыңқы көз), асцит, қанның өзгеруі және балықтың өлуі байқалған. Емдеу кезінде қорегіне шөп ұны, өсімдік майлары, синтетикалық токоферол қосылған. В1 (тиамин) және В2 (рибофлавин) витаминдері көмірсутек және ақуыз алмасуын реттеп отырады. Бахтах балығы тиаминнің жетіспеуінен тепе-теңдігін, қозғалысын жояды және өлімге душар болады. Рибофлавиннің албырттарда жетіспеуі желбезек, желбезек қақпағының және жүзбе қанаттарының некрозына, көздің қараюына, қан ағуына және үлкен өлімге алып келеді. Қорек рационына ашытқы және В1 В2 витаминдері көп культураларды қосса, аурудың алдын алады. С витамині (аскорбин қышқылы) - балықтар үшін ауыстырылмайтын витамин. Осы витаминнің жетіспеуінен арнайы емес резистенттілігі төмендейді, омыртқасы, желбезегі және желбезек қақпақшалары деформацияланады, жараның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.