Терең өзек ауданы жүгері дақылын зиянкестер мен арамшөптерінен қорғау шаралары

I. Кіріспе
Терең өзек ауданы жүгері дақылын зиянкестер мен арамшөптерінен қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Жүгері дақылының зиянкестері ... ...6.16
1.2. Жүгері дақылының арамшөптері ... 17.22
II. Негізгі бөлім
2.1. Жалпы қорғау шаралары ... ... ... ... ..23.26
2.2. Химиялық қорғау шаралары ... ... ... .27
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер

Ауыл шаруашылығы зиянкестері - қолдан өсірілетін өсімдіктерді зақымдайтын не мүлдем құртып жіберетін жәндіктер мен жануарлар. Оларға омыртқасыз жануарлардан жұмыр құрттар, өсімдік қоректі кенелер, жәндіктер, жалаңаш шырындар және ұлулар, ал омыртқалы жануарлардан — құстар мен сүт қоректілердің кейбір түрлері (кеміргіштер) жатады. Зиянды жәндіктер мен кенелер қоректік заттарына байланысты монофагтар, олигофагтар және полифагтар болып 3 топқа бөлінеді. Монофагтар өсімдіктердің бір ғана түрімен немесе бір-біріне ұқсас бірнеше түрлерімен (бұршақтың дәнек қоңызы, таңқурай кенесі), олигофагтар өсімдіктердің бір тұқымдасына жататын көптеген түрлерімен (орамжапырақ тұқымдасының бүрге қоныздары мен қандалалары, түйнек бізтұмсықтары, дәннің сұр көбелегі), полифагтар өсімдіктердің көптеген түрлерімен (шегірткелер, шыртылдақ қоңыздар, күздік көбелек) коректенетінеді. Жәндіктер өсімдіктің ұлпасын, жапырақтарын, тамырын, жемістерін кеміріп немесе сорып бүлдіреді. Зақымдалған өсімдіктердің зат алмасу процесі өзгереді, өсуі, қор жинауы тежеледі немесе солып қалады. Көптеген зиянкес жәндіктер өсімдік ауруларын таратады. Кенелер ауыл шаруашылығыдақылдарын сорып зақымдайды және қоймаларда астық, дән, ұн, кепкен жеміс, көкөніс өнімдерімен қоректенеді. Кенелердің кейбір түрлері індет таратады. Жұмыр құрттар, негізінен өсімдіктердің тамырымен қоректенеді. Солардың ішінде бүлдірген, қызылша, картоп нематодасы көп зиян келтіреді. Зиянкес кеміргіштер Қазақстанда өте көп таралған. Олар астық дақылдарын, көкөністер мен жеміс-жидектерді зақымдайды, қоймада сақталатын азық-түлік қорына шығын келтіреді, сондай-ақ жұқпалы аурулар таратады. Ауыл шаруашылығы өнімдері шығынының 20%-ы зиянкес кеміргіштер кесірінен болады. Ауыл шаруашылығы зиянкестерімен күресу мәдени өсімдіктердің зиянкестерге төзімді сорттарын шығару, ауыспалы егісті қолдану, зиянкестерге қарсы биологиялық тәсілдерді (трихограмма, афелинус т.б.), микробиологиялық препараттарды, химиялық заттарды (акарицидтер, инсектицидтер, зооцидтер т.б.) қолдану арқылы жүргізіледі.

1. Қ.К. Әрінов, Қ. М. Мұсынов, А.Қ. Апушев, Н.А. Серекпаев, Н.А.Шестакова, С.С.Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» 54-61бет [1]
2. Энтомология, Ә.Т.Тілменбаев, Г.Ә.Жармұхамедова. Алматы, Қайнар,1994. 194-290 бет. [4] 3. Сағитов А.О., Исенова Г.Ж., Рвайдарова Г.О., Нұржанов Ө.С., Қалмақбаев Т.Ж. Өсімдікті химиялық қорғау. 1-7 бет [5] 4. www. google. ru. Интернет желісі.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:
I. Кіріспе
Терең өзек ауданы жүгері дақылын зиянкестер мен арамшөптерінен қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1. Жүгері дақылының зиянкестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-16
1.2. Жүгері дақылының арамшөптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17-22
II. Негізгі бөлім
2.1. Жалпы қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23-26
2.2. Химиялық қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
III. Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер

I. Кіріспе
Ауыл шаруашылығы зиянкестері - қолдан өсірілетін өсімдіктерді зақымдайтын не мүлдем құртып жіберетін жәндіктер мен жануарлар. Оларға омыртқасыз жануарлардан жұмыр құрттар, өсімдік қоректі кенелер, жәндіктер, жалаңаш шырындар және ұлулар, ал омыртқалы жануарлардан -- құстар мен сүт қоректілердің кейбір түрлері (кеміргіштер) жатады. Зиянды жәндіктер мен кенелер қоректік заттарына байланысты монофагтар, олигофагтар және полифагтар болып 3 топқа бөлінеді. Монофагтар өсімдіктердің бір ғана түрімен немесе бір-біріне ұқсас бірнеше түрлерімен (бұршақтың дәнек қоңызы, таңқурай кенесі), олигофагтар өсімдіктердің бір тұқымдасына жататын көптеген түрлерімен (орамжапырақ тұқымдасының бүрге қоныздары мен қандалалары, түйнек бізтұмсықтары, дәннің сұр көбелегі), полифагтар өсімдіктердің көптеген түрлерімен (шегірткелер, шыртылдақ қоңыздар, күздік көбелек) коректенетінеді. Жәндіктер өсімдіктің ұлпасын, жапырақтарын, тамырын, жемістерін кеміріп немесе сорып бүлдіреді. Зақымдалған өсімдіктердің зат алмасу процесі өзгереді, өсуі, қор жинауы тежеледі немесе солып қалады. Көптеген зиянкес жәндіктер өсімдік ауруларын таратады. Кенелер ауыл шаруашылығыдақылдарын сорып зақымдайды және қоймаларда астық, дән, ұн, кепкен жеміс, көкөніс өнімдерімен қоректенеді. Кенелердің кейбір түрлері індет таратады. Жұмыр құрттар, негізінен өсімдіктердің тамырымен қоректенеді. Солардың ішінде бүлдірген, қызылша, картоп нематодасы көп зиян келтіреді. Зиянкес кеміргіштер Қазақстанда өте көп таралған. Олар астық дақылдарын, көкөністер мен жеміс-жидектерді зақымдайды, қоймада сақталатын азық-түлік қорына шығын келтіреді, сондай-ақ жұқпалы аурулар таратады. Ауыл шаруашылығы өнімдері шығынының 20%-ы зиянкес кеміргіштер кесірінен болады. Ауыл шаруашылығы зиянкестерімен күресу мәдени өсімдіктердің зиянкестерге төзімді сорттарын шығару, ауыспалы егісті қолдану, зиянкестерге қарсы биологиялық тәсілдерді (трихограмма, афелинус т.б.), микробиологиялық препараттарды, химиялық заттарды (акарицидтер, инсектицидтер, зооцидтер т.б.) қолдану арқылы жүргізіледі. 2.Тура қанаттылар (orthoptera) отрядына жататын көп қоректі зянды жәндіктер Ауыл шаруашылығы дақылдарына зиян келтіретін көп қоректі жәндіктердің түрлері Brachicera - қысқамұрттылар отряд тармағына, Acrididae - нағыз шегірткелер тұқымдасына, Dolichocera - ұзынмұрттылар отряд тармағына, Tettigoniidae - шекшек тұқымдасына, Gryllidae - шырылдауық шілділіктер тұқымдасына жатады. Жүгері- астық тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік. Алғаш Орталық және Оңтүстік Америкада таралған. Дәнінің құрылысына қарай үлпекті, кремнийлі, тіс тәрізді, крахмалды, қантты, балауыз түстес, жұқа қабықты жүгері түрлеріне бөлінеді. Қазақстанда 15 сорты аудандастырылған. Сабағы тік, биіктігі 0.5-6 м, кейде бұдан да биік, жуандығы 2-7 см. Жапырағы жалпақ, таспа тәрізді, сабақтың әрбір буынынан бір- бірден екі жағына жайыла өседі. Дара жынысты, бір үйлі айқас тозаңданады. Жүгері- жылу және жарық сүйгіш, құрғақшылыққа төзімді жаздық дақыл. Жүгері дақылына зиян келтіретін зиянкестер өте көп.

1.1. Жүгері дақылының зиянкестері
Зиянды шегірткелер. Қазақстанның солтүстігінде таралғандары: итальяндық прус - Calliptamus italicus italikus L. кресті кішкене саяқ шегіртке - Dociosturus breviocolis, ақ жолақты - Chortippus albomarginatus D.G. және басқалар. Азиялық шегірткенің тұрақты қоныстары Қазақстанның оңтүстік жартысындағы ну қамысты жерлер, осы жерлерден олар басқа алыс өңірлерге тарала алады. Мароккалық шегіртке - Dociostaurus maroccanus Thunb. Қазақстанның оңтүстігінде таралған.(Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстары). Азиялық, мароккалық, итальяндық шегірткелер, анда-санда тұрандық және шөл далалық шегірткелер кезеңдік өзгерістерге ұшырайды. Барлық шегірткелердің ұзынша денесі, секіруге қолайлы артқы аяқтары, кеміргіш ауыздары, қатты дамыған алдыңғы кеудесі, жіңішке үстінгі қанаты, жалпақ, желдеткішке ұқсас жиналатын қанаттары болады. Жылына бір ұрпақ береді. Ұрғашы шегіртткенің арнаулы бөліп шығаратын сұйық затымен қатайған топырақтан жасалған күбіршеде тың жерлерде, жайылымдарда, құмдардың шетінде және т.б. жерлерде жұмыртқа күйінде қыстайды.

1-сурет. Шегіртке
Шегірткелер жұмыртқалардан әр мезгілде шығады. Дернәсіл ересек шегірткеге ұқсас боп туады. Дернәсіл 30-40 күн дамиды. Даму кезеңінде дернәсіл 4-5 рет түлеп, 4-5 жас өтеді. Дернәсілдер және ересек шегірткелер әр түрлі өсімдітерді зақымдайды: дәнді дақылдарды, майлық дақылдарды, көкөністерді, жайылымдар мен шабындықтарды. Олар құрғақшылық кезінде, табиғи өсімдіктер күйіп кеткенде өте қауіпті. Тым көп көбейген жағдайда егістіктер мен жайылымдарға қатты зиян келтіреді, олардың жер бетіндегі биомасса бөліктерін құртып жібереді. Шегірткелердің көп жылдық динамикасында циклдік байқалады - қатты көбеюлері мен депрессиялық жайлар кезектесіп отырады.
Бұзаубастар. Жердің астында тіршілік етеді. Орта жастағы дернәсілдері және ересек жәндіктері жердің астында 1м дейінгі тереңдікте тіршілік етеді. өмір сүру циклі 1 жылдан көп уақытқа созылады. Мамырдың аяғында - маусым айында ұрғашылары 10-20 см тереңдікте, арнаулы ұяларға 150-300 данадан жұмыртқа салады. Бұзаубастар алдыңғы аяқтарының көмегімен топырақтың үстіңгі қабатында жолдар салады, 50-ден аса өсімдіктің тамырын, сабақтарының жер асты бөлігін, өскіндерін және тұқымдарын жеп зиян келтіреді. Олар ылғалды, суармалы жерлерді, астық дақылдарына және жүгеріге де зиянын тигізеді. Негізінен көкөніс алқаптарын мекендейді. Жылы жайларда темекінің, көкөністердің және т.б. өсімдіктердің көшеттеріне өте көп зиян тигізеді. Көп тараған түрлері - кәдімгі (Gryllotalpa) және бір тікенекті (Gryllotalpa unispina Sauss.) бұзаубастар. Шекшектер. Құрғақшылық жылдары сандары өте көп болғанда егінге, көкөніс дақылдарына, майлық дақылдарға және жеміс ағаштарына зиян келтіреді. Антеналары денелерінен ұзын үлкен жәндіктер. Жылына бір рет ұрпақ береді. Топырақта, өсімдіктерде және олардың ұлпаларында жұмыртқалары қыстайды. Шілделіктер. Орташа және үлкен, жалпақ денелі жәндіктер. Түнде тіршілік етеді. Топырақ түйірлерінің астында, жарықтарда нимфалар (ақырғы жастағы дернәсілдер) қыстайды. Ылғалды, суармалы жерлерде көкөністердің, майлық дақылдардың, дәнді дақылдардың, бүлдіргеннің жапырақтары мен сабақтарының төменгі бөліктерін жейді.
Қатты қанаттылар (Coleoptera). отрядына жататын көп қоректі зянды жәндіктер Әртүрлі өсімдіктермен қоректенетін қоңыздардың ең қауіпті және көп тараған түлері Coleoptera - отряды, Poliphaga - отряд тармағы, Elateridae - шыртылдақ қоңыздар, Tenebrionidae - қараденелілер, Scarabalidae - тақта мұртты қоңыздар тұқымдастарына жатады. Шыртылдақ қоңыздар. Ұзындығы 5 - 15 мм. Алдыңғы кеудесі қозғалғанда шырылдаған дыбыс шығарады. 2-4 апта өмір сүреді. Қоңыздың зияндылығы жоқ. Жұмыртқасын топыраққа салат. Бір қоңыздың салатын жұмыртқасынын мөлшері 30 -500 дана. Дернәсілдері қыстайды. Дернәсіл 13 бөліктен тұрады. Сыртқы қатты қабығы болғандықтан және пішініне қарап оларды сымға ұқсатады. Басы, үш жұп аяқтары жақсы дамыған, түсі сары қоңыр. Дернәсіл 3-4 жыл өмір сүреді. Егістіктерде ошақ-ошақ болып кездеседі. Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің қсіп келе жатқан тұқымымен, олардың тамырларымен қоректенеді. Топырақ құрғап кеткенде өсімдіктердің етті бөліктеріне кіріп алып қоректенеді. Қараденелілер. Баяу жүретін, тустері қара, ірілі - кішілі қоңыздар. Көп түрлері қанаттары бірігіп кеткендіктен ұша алмайды. Дернәсілдерінің алдыңғы жұп аяқтары үлкен, бастары доға тәрізді. Дернәсілдері жылдам өсіп жетіледі. Далалық және кең кеуделі шабан қоңыздары мен жүгерінің қара денелілерінің дернәсілдері өсімдіктердің жер астындағы мүшелерін, тұқымды зақымдайды. Құмның шабан қоңызы зиянды, олар отамалы өсімдіктердің өскіндері мен көкөніс өсімдіктерінің көшеттерін зақымдайды. Тақтамұрттылар. Денелері ұзын, қысқа. Мұрттары жалпақ. Дернәсілдері жуан, етті. Түркістандық жүгері қонызы көп өсімдіктердің тамырларының етті ұлпаларын зақымдайды, ал түйнек тамыр жемістілер үшін өте қауіпті. Дернәсілдері өсіп келе жатқан тұқыммен қоректенеді. Қортық қоңыздың өзі ғана зиянды. Негізінен өскіннің жер үстіндегі бөлігімен қоректенеді. Батыстық мамыр қоңызы, жетісулық мәрмәр қоңыз,маусым қоңызы отамалы, көкөніс және жеміс-жидек өсімдіктерінің негізгі зиянкестері. Олардың дернәсілдері топырақта 2-3 жыл өмір сүріп өсімдіктердің жер астындағы мүшелермен қоректенеді.
Қабыршақ қанаттылар. отрядына жататын көп қоректі зиянды жәндіктер Қауіпті полифагтарға әр түрлі қанаттылар Frenata - отряд тармағының Noctuidae - түнгі көбелектер немесе үкі көбелектер және Pyralidae - қ ан көбелектер тұқымдастырынын түрлері жатады. Түн көбелектер. Көбелектер орташа мөршерлі, жайылған қанаттары - 20-45 мм. Толық денелі. Көп түрлерінің түстері сұрғылт қоңыр. Алдыңғы қанаттарында өздеріне тән суреттері бар. Суреттердің пішіндеріне қарап үкі көбелектердің түрлерін анықтауға болады. Көбелектер негізінен ымырт түсе және түнде ұшады. Құрттары ұзынша жолақтары бар сұрғылт қоңыр немесе жасыл түсті болады. Үш жұп кеуде аяқтарынан басқа 3-5 жұп құрсақ аяқтары болады. Тіршілік етулеріне, тамақтану жолдарына байланысты кеміргіш және жапырақ кеміргіш көбелектер болып бөлінеді. Кеміргіш көбелектер топырақтың жоғарғы қабатында жасырын өмір сүреді. Олар қоректеніп топыраө денгейінде күздік, жаздық астық дақылдары, жүгері, қызылша, картоп, мақта, темекі, көкөніс, бақша т.б. дақылдарының мөлшерін кеміріп зақымдайжы. Түн көбелектердің жұлдыз құртттары соңғы жастарында топырақ астында қыстайды. Жұлдызқұрттарынын 6 жастық кезені болады. Көктемде олар қуыршақтанады. Ересек жәндіктері жұмыртқалары сабақтың негізне, төменгі жапырағына, топырак бетіндегі өсімдік қалдықтарына салады. Жылына 3-4 рет ұрпақ береді.
Астықтың барылдақ қоңызы - оңтүстік және оңтүстік -шығыс аймақтарда астықты дақылдарды, оның ішінде көбірек зақымдайды. Ересек қоңыздар шымқай қара түсті, үстіңгі қанаттарында нүктелі терең әжімдер болады, дене ұзындығы - 14-16 мм, дене ұзындығы - 25 мм жетеді, бас бөлімі және көкірек бунақтары қара қоңыр немесе қара түсті, кеуде түсі ақшыл, ақ сары немесе сұрша болуы мүмкін. Дернәсілдері топырақ арасында 20-30 см тереңдікте қыстайды. Көктем шығысымен олар, көбінесе түнде (бұлтты күндері күндіз де) өскінді, жапырақтарды індерінің ішіне тартып алып, қоректенеді. Зақымданған жапырақтар түте-түтесі шығып, бір-біріне ұйысқан талшықтар шумағы түрінде көзге түседі. Астық дақылдардың ішінде күздік бидайды көбірек зақымдайды. Жабайы өсетін астық тұқымдас өсімдіктерден бидайық, қоңыр бас, қылтықсыз арпа бас және жүгеріні және тағы басқаларды зақымдайды. Қуыршақтануға 12-15 күн қалғанда дернәсілдер қоректенуін тоқтатып, бозғылт түстен ақ немесе сары түске көшеді. Қуыршақтану кезеңі мамыр айының ортасы мен аяғында жер бесіктің ішінде өтеді. Қуыршақтардан 12-14 күннен кейін, жаңа ұрпақтардың жас қоңыздары маусымның бірінші онкүндігінде шығады. Қоңыздар өте жылдам қимылдайды, жарыққа қарай жақсы ұшады. Жас қоңыздар сүттеніп-қамырланып, толысып келе жатқан астық дәндерімен қоректенеді. Масақшаның қауыздары мен қылтанақтарын да кеміріп қояды. Қоректену кезеңі 20-25 тәулікке созылады, әр қоңыз 50-60 дәнді зақымдайды. Зақымдалған масақтар ұйпалақ-танып қалады. Жаздың нағыз ыстық маусымы-шілде басталысымен қоңыздар қоректенуін тоқтатып, тамыз айына дейін топырақ арасына еніп, жазғы ұйқыға кетеді. Қоңыздардың бұдан соңғы тіршілік әрекеттері (қоректенуі, ұрықтанып өніп-өсуі) жаздың екінші жартысында басталады. Барылдақ қоңыздың аналығы 120-150 жұмыртқа туады. Жұмыртқаларын топырақ қабатында 15 см, қуаңшылық жылдары 20 см тереңдікте салады. Топырақтың температурасы 23-25°С-да жұмыртқа - 9-12, ал 12-14°С-да -20-25 тәулікте дамиды. Олар жұмыртқаларын келешекте дернәсілдерін қоректік өсімдіктермен қамтамасыз ете алатындай танаптарға салады.
Жүгері көбелегі (Pyrausta nubilalis) - қан көбелек тұқымдасына жататын жәндік, а. ш-ның зиянкесі. Көбінесе жүгеріні, кенепшөпті, тарыны, т.б. өсімдіктерді зақымдайды. (2-сурет). Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аудандарында кездеседі. Денесінің ұзындығы 13 - 15 мм, қанаттарының өрісі 24 - 32 мм. Ұрғашылары еркектеріне қарағанда ірілеу келеді. Ересек жұлдызқұрттарының ұзындығы 25 мм-ге жетеді. Жылына оңтүстік - шығыс аудандарда бір, ал оңтүстікте 2 - 3 рет көбейеді. Жетілген жұлдызқұрттары қоректенген өсімдігінің сабағының ішінде қыстайды. Көктемде қуыршаққа айналады да, маусымда көбелектер ұшып шығады. Олар кешке және түнде ұшады. Жұмыртқаларын жапырақтың астыңғы бетіне немесе жүгерінің шашақ гүлі мен собығына топтап салады. Жұмыртқадан шыққан жұлдызқұрттың кейінгі дамуы өсімдік сабағының ішінде өтеді. Олар сабақтың ішін үңгіп жеп қоректенеді. Зақымданған өсімдіктердің сабақтары, жүгерінің собығы сынып қалады. Шілде - тамыз айында көбелектер 2-рет көбейеді. Өнімді жинау кезінде жұлдызқұрттар, көбінесе өсімдіктің төм, бөлігіне жиналады. Сондықтан олардың көпшілігі өнімді жинап алғаннан кейін де егістікте қалады. Күресу шаралары: қыстайтын жұлдызқұрттарын жоюға бағытталған агротехникалық шаралар жүргізу керек.

2-Сурет. Жүгері сабақ көбелегі-Pyrausta nubilalis.
Шалғын көбелегі- (Loxostege stіctіcalіs L.) қанкөбелек тұқымдасына жатады. Ол Қазақстанның батыс, шығыс, солтүстік және оңтүстік аймақтарында кең тараған. Қанаттарының өрісі 18 -- 26 мм, алдыңғысы сұрғылт, қызыл қоңыр қара жолақты, ал артқы қанаттары қоңыр сұрғылт болып келеді Топырақты паналап қыстап шығатын жұлдызқұрттары көп қоректі, көбінесе шырынды, жұмсақ жапырақты өсімдіктерге (қант қызылшасы, күнбағыс, жоңышқа, жүгері, картоп, көкөністер мен бақша өнімдері және жусан) көп зиян келтіреді. Ол көктемде қуыршақтанып, мамыр -- маусым айларында көбелекке айналады. Шалғын көбелегінің өмірі 15 -- 20 күнге созылады.
Күздік түн көбелек - Agrotis segetum Schiff. Қиыр Сібірден басқа барлық жерлерді мекендейді. Жемдік және тағы басқа ауылшаруашылық дақылдарын құртады (3-сурет). Орман шаруашылығында, тәлімбақтарда 1-2 жылдық дақылдарға зиянын тигізеді. Солтүстік жақтарда - бір ұрпақ болып, орманды-дала, далалық аймақтарда - екі, оңтүстікке жақын Украина және Кавказ маңы желерінде үштік дамуда.
Ересек жұлдызқұрттар топырақта қыстайды. Көктемде топырақта қуыршақтанады. Көбелектердің ұшуы екі ұрпақтықтарда бір рет - мамырдан маусымның аяғына дейін, екіншісі - шілдеден қыркүйекке дейін. Көбелектер кешкі қараңғылықта белсенді болады. Жарық пен тоқ иісі оларға жақсы көңіл аудартады, солай санын байқауға болады. Түн көбелектің ұрықтығы 2500 жұмыртқа. Жұмыртқаларын бір-бірлеп немесе 2-16 дан үйіп, арам шөп жапырақтарында, өсімдік дақылдарында және топыраққа салады. Жұмыртқа 5-17 күнде дамиды. Жұлдызқұрттар бірінші кезде жас жапырақтармен қоректеніп, ашық өмір сүрді, ал ІІ жасынан топыраққа кетіп, түнде қоректенетін болды. Ересек жұлдызқұрттар жер астындағы және тамыр маңындағы өсімдік бөліктерін жейді.

3- сурет. Күздік түн көбелек - Agrotis segetum Schiff.

Жүгері қоңызы- Pentodon dubius Ball. Қоңыздар далалы және шөл жерлерде таралған. Үстіңгі қанаттары бір- бірімен тұтаса біріккен (4-сурет). Сондықтан ұша алмайды, өте баяу қозғалады. Осыған орай оларды шабан қоңыздар деп те атайды. Жылына 1 ұрпақ береді. Бұл қоңыздардың тіршілігі топырақпен тығыз байланысты. Жұмыртқаларын жер бетіне жақын топырақ арасына салады. Ересек қоңыздар 2-3 жыл өмір сүреді. Дернәсілдерінің алдыңғы жұп аяқтары жақсы жетілген, денесі біршама қатайған. Олар жалған сымқұрттар деп аталады. Дернәсілдері мен қоңыздары зиянды. Ересек қоңыздар өсімдіктердің жер үстілік мүшелерімен қоректенеді.

4-сурет. Жүгері қоңызы- Pentodon dubius Ball.

1.2. Жүгері дақылының арамшөптері
Арамшөп - егіс танаптарында өсетін жабайы өсімдіктер. Оның Қазақстанда 300 - ден астам түрі бар. Егістік, шалғынды, жайылымды жерлерде, өзен-көл жағалауларында өседі. Арамшөп тамыр жүйесінің жақсы дамуына байланысты ылғалды, қоректік заттарды көп пайдаланады. Сондай-ақ ол егілген дақылды көлеңкелеп, фотосинтез процесінің жүруін нашарлатады, нәтижесінде егілген дақыл бойында органик. заттардың түзілуі нашарлайды, алынатын өнім төмендейді. Арамшөп - егіс зиянкестері мен ауру қоздырғыштардың мекені әрі оларды тарататын ортасы. Кейбір Арамшөптің тұқымы, жемісі (меңдуана, үй бидайық, сарғалдақ) адамды, малды уландырады. Арамшөп қолдан егілген дақылдар сияқты бір мезгілде емес, шұбалаңқы өніп көктейді әрі топырақта тіршілік қабілетін ұзақ мерзім сақтай алады. Мұның үстіне көптеген Арамшөптер сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына (суыққа, ыстыққа, құрғақшылыққа) төзімді келеді. Арамшөп негізінен паразитті Арамшөп және паразитті емес Арамшөп болып екі топқа бөлінеді. Паразитті Арамшөпке арамшырмауық, сұңғыла, т.б. жатады. Ең зияндысы - хлорофилі мен тамыры жоқ сұңғыла. Ол қасындағы дақылдың қоректік заттарын сорып алады. Паразитті емес Арамшөпке бір жылдық өсімдіктер (қара сұлы, итқонақ, қарабидай арпабасы, қара меңдуана, т.б.) және көп жылдық өсімдіктерден (жатаған бидайық, ермен, шоңайна, кәдімгі түйетікен, т.б.) болып бөлінеді. Арамшөпті жою үшін агротех. шараларды (себілетін тұқымды жақсы тазарту, көң шашу, Арамшөпті гүл жармас бұрын отау, ауыспалы егісті қолдану, топырақты сапалы өңдеу, дақылдардың қатар аралығын қопсыту, т.б.) мұқият жүргізу, хим. гербицидтер (авадекс, илоксан, т.б.) шашу және биол. әдістерді тиімді қолдану.
Арамшөп тамыр жүйесінің жақсы дамуына байланысты ылғалды, қоректік заттарды көп пайдаланады. Сондай-ақ ол егілген дақылды көлеңкелеп, фотосинтез процесінің жүруін нашарлатады, нәтижесінде егілген дақыл бойында органикалық заттардың түзілуі нашарлайды, алынатын өнім төмендейді. Арамшөп - егіс зиянкестері мен ауру қоздырғыштардың мекені әрі оларды тарататын ортасы. Жүгері дақылының арамшөптері: қызылқұйрық гүлтəжі, жұмыршақ, алабота және т.б.
Қызылқұйрық гүлтəжі (Amaranthus retreflexus) қызылқұйрықтар тұқымдасына жатады. Оның сабағы тік бойлап өсіп, биіктігі 15-120 см-дей болады. Бұл арамшөп негізінен тұқыммен көбейеді. Бір түп өсімдік жарты миллионға дейін тұқым береді. Тұқымы өте ұсақ, диаметрі 0,9-1,5 мм шамасында, түсі қара, сырты жылтыр. Өте ұсақ болғандықтан топырақтың 1-2 см тереңдігінен жақсы өніп шығады. Өзінің өнгіштік қабілетін топырақта 5 жылға дейін сақтай алады. Өніп шығу үшін 12-150С температура қажет. (5-сурет)

5-сурет. Қызылқұйрық гүлтəжі.

Көктеп шыққанда түрі қызғылт болып қант қызылшасының исі шығып тұрады, сондықтан кейде оны қант қызылшасы қызылқұйрығы деп те атайды. Бұл арамшөпті малдар жақсы жейді, сондықтан бағалы сүрлемдік өсімдік болып есептеледі. Қызылқұйрық гүлтəжі отамалы дақылдарды, оның ішінде қант қызылшасы мен көкөніс дақылдарын күшті ластайды. Дəнді дақылдар егісінде аңыздық арамшөп болып есептеледі.
Жұмыршақ (Capsella bursa pastorіs) айқышгүлдер тұқымдасына жататын біржылдық қыстап шығатын арамшөп. Сабақтары жеке де, бұтақты да болып əр түрлі биіктікте өседі, биіктігі 50 см дейін жетеді. (6-сурет) Бұл өсімдікте басқа азжылдық арамшөптердей тұқымымен көбейеді. Тұқымы бұршаққын тектес, түсі қоңыр немесе қара, қоңыр, сары. Бір өсімдік 70 мыңға дейін тұқым береді.

6-сурет. Жұмыршақ.

Қолайлы жылдары екі-үш рет ұрпақ беруі мүмкін. Пісіп-жетілген жылы толық қаулап шықпайды, ал қыстап шықаннан соң ерте көктемде топырақтың 22-23 см тереңдігінен тез жəне біркелкі қаулап өседі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.